ΣΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΤΟΥ ΜΥΛΟΥ.-
ΕΙΣΗΓΗΣΗ
Στην σημερινή μας εκδήλωση χρειάζεται ίσως να μιλήσω, διότι η μελέτη μας που παρουσιάζεται σήμερα δεν είναι λογοτεχνική έμπνευση η οποία συνήθως αξιολογείται από κριτικούς της λογοτεχνίας.
Η μελέτη με τον τίτλο «ΑΓΙΟΡΕΙΤΑΙ ΟΣΙΟΜΑΡΤΥΡΕΣ Ι.Μ. ΛΑΡΙΣΗΣ» έχει περιεχόμενο αγιολογικό – ιστορικό και ήδη έχει κριθεί ως διπλωματική – μεταπτυχιακή εργασία από τον ιστορικό κλάδο του Α.Π.Θ.
Λίγα λόγια λοιπόν ως εξηγήσεις για την μεθοδολογία που ακολούθησα για να καταλήξω σε συμπεράσματα τα οποία προκύπτουν από την έρευνα πηγών και κωδίκων, δηλαδή κειμένων με ιστορικής σημασίας στοιχεία και αδιάψευστο περιεχόμενο.
Εκείνο που θεωρώ βέβαιο είναι ότι και μετά από πέντε (5) χρόνια επεξεργασίας που μεσολάβησαν από το 1993, οπότε και εκπονήθηκε αυτή η μελέτη έχει ακόμα ελλείψεις. Γιατί; Διότι:
Η ιστορική έρευνα γύρω από ένα πρόσωπο, όσο εμπεριστατωμένη και αν είναι και όσες και αν κατέβαλε ο συγγραφέας φιλότιμες προσπάθειες να δώσει ένα άρτιο σύνολο, είναι αδύνατο να θεωρηθεί ότι ολοκληρώθηκε. Οι ανά τον κόσμο πηγές, είναι ακόμη αναξιοποίητες και πολλές από αυτές άγνωστες προς το παρόν στους ερευνητές. Έτσι ποτέ κανείς δεν μπορεί να πει με βεβαιότητα ότι κατεκάλυψε το θέμα που ερευνά μέχρι τις παραμικρές λεπτομέρειες.
Η μελέτη μας είναι με δύο λόγια «Μεταβυζαντινή Αγιολογία» (κατά το ήμισυ). Ο Άγιος Δαμιανός ήτο «Πρόδρομος» του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού προερχόμενος από το ίδιο μοναστήρι, την Ι.Μ. Φιλοθέου – Αγίου Όρους. (1512 – 1568). Το «Μαρτύριον» του παρουσίασε προβλήματα ταυτότητας: Που γεννήθηκε; Πότε γεννήθηκε; Ποιος ο υμνογράφος Ματθαίος που συνέθεσε την Ασματική Ακολουθία του; Ποιο το ασκητήριό του; Ο Άγιος Γεδεών, ως πολύ νεώτερος (1818) δεν είχε στην Βιογραφία και το μαρτύριόν του αμφιλεγόμενα σημεία, αλλά παρουσίαζε ιδιαίτερο ενδιαφέρον ως ανήκων στην κατηγορία των Αρνησιχρίστων ….
Η Αγιογραφία και η Ιστορία εξακολουθούν να μελετούν τα πρόσωπα και τα κείμενα στον βραχύ ιστορικό χρόνο. Επειδή όμως ο «Βραχύς χρόνος είναι, από όλες τις διάρκειες ο πιο απατηλός» χρειάζεται ο ερευνητής να γράφει με αντικειμενικότητα, διαίσθηση και ευφάνταστη αντίληψη. Ο ιστορικός είναι και ο ίδιος άνθρωπος και δεσμεύεται από τους περιορισμούς της προσωρινότητας και πρέπει να έχει την ταπεινοσύνη να παραδέχεται τις δικές του ανεπάρκειες. Το έργο του είναι να αφηγηθεί την Ιστορία και να την κάνει όσο μπορεί περισσότερο κατανοητή στην ανθρωπότητα. Ωστόσο, αφού η Ιστορία πρέπει είναι κατανοητή, χρειάζεται κάτι περισσότερο από μια απλή παρουσίαση των γεγονότων. Πολλοί μεγάλοι και σοφοί άνθρωποι μας έχουν πει ότι η Ιστορία είναι μια επιστήμη και τίποτε περισσότερο. Είναι αλήθεια ότι για τη συλλογή των ιστορικών μαρτυριών απαιτούνται, ακρίβεια και αντικειμενικότητα, ειδικά όταν το θέμα αφορά τη θρησκεία, μια σφαίρα στην οποία η κρίση, πολύ συχνά επηρεάζεται από προσωπικές πεποιθήσεις και προκαταλήψεις. Η μέθοδος όμως του Ιστορικού, δεν μπορεί να είναι εξ’ ολοκλήρου εμπειρική. Ο ιστορικός πρέπει να προσθέσει στην αντικειμενική σπουδή του τις ιδιότητες της συμπαθούσης διαίσθησης και ευφάνταστης αντίληψης, διότι χωρίς αυτές δεν μπορεί να ελπίσει ότι θα κατανικήσει τους φόβους, τις βλέψεις και τις πεποιθήσεις που παρακίνησαν τις περασμένες γενεές. Αυτές οι ιδιότητες είναι, ίσως πνευματικά χαρίσματα, χαρίσματα που μπορεί κανείς να τα δοκιμάσει και να τα νιώσει, αλλά δεν μπορεί να τα εξηγήσει με ανθρώπινα δεδομένα. Για τη σπουδή της Αγιολογίας το διαισθητικό αυτό χάρισμα είναι απαραίτητο.
Μου επιτρέπετε να αναφέρω μερικά παραδείγματα. Στη μελέτη της ζωής των Αγίων
α) Το οικοδομικό τους έργο πολλές φορές εξαίρεται ενώ δύναται ευκόλως να εικασθεί. π.χ. (ασκητήριο Καρίτσας).
β) Η επιγραφή τοιχογραφίας που μας πληροφορεί ότι ο Άγιος Δαμιανός είναι ο κτήτωρ της Ι.Μ. Πελεκητής δεν αποτελεί απόδειξη διότι ο αγιογράφος δεν γνωρίζει την έννοια της ορολογίας κτίτωρ ή κτήτωρ. Και άλλο υπονοεί. (ιδρύσας ή ανακαινίσας). σ.σ. 65, 66.
γ) Ακόμη, το γεγονός ότι ο Σμυρνάκης ή και ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης αναφέρει χρονολογίες κατά την γνώμη μου τελείως λανθασμένες σημαίνει ότι αφ’ ενός στην εποχή τους δεν είχαν την πολυτέλεια (βιβλία, ΟΤΕ, FAX, …) να κάνουν διασταυρώσεις και αφ’ ετέρου η αδιαφορία τους διά την ακρίβεια του χρόνου, οφείλετο στο γεγονός ότι δεν είχαν την αίσθηση ότι έγραφαν ιστορία, αλλά ψυχοφέλιμα Συναξάρια.
δ) Επίσης θα ήθελα να πω, με πολύ προσοχή ότι η Αγιολογία χαρακτηρίζεται από Αντινομίες, που δεν ερμηνεύονται εύκολα. Εννοώ το φαινόμενο των Αρνησιχρίστων, το οποίο ένας ορθολογιστής παρατηρητής δεν είναι σε θέση να το κατανοήσει και βεβαίως να το περιγράψει.; Διά Χριστόν Σαλός (Άγιος Γεδεών). σ. 114.
Η Αγιολογία συμπορεύεται με την Ιστορία. Δεν μπορούμε να αποσπάσουμε την Εκκλησία από την Ιστορία. Η Ιστορία είναι μια συνέχεια. Η Εκκλησία παραμένει μέσα στην ιστορία και μέσα είς αυτήν πραγματοποιεί τους σκοπούς της. Πιστεύω ότι η ιστορία δεν γράφεται μόνο με μεγάλα συγγράμματα και παγκόσμια γεγονότα αλλά και με μικρά, πολύ μικρά έργα.
Η παρουσιαζόμενη εργασία μας σκοπόν έχει να παρουσιάσει τον βίον και την πολιτείαν δύο αγιορειτών Οσιομαρτύρων, επισημαίνουσα αγνώστους πηγάς και ιστορικάς πτυχάς της περιόδου κατά την οποίαν έζησαν και ήθλησαν. Ο καθηγητής Διονύσιος Ζακυθηνός έγραφε: «Οι βίοι των Αγίων κατέχουν θέσιν ταπεινής εποποιϊας εν τη οποία εξαίρονται αι πράξεις ηρώων και αθλητών της πίστεως. Εν ταυτώ τα κείμενα ταύτα αποβαίνουν πηγαί σημαντικαί διά την γενικήν και τοπικήν ιστορίαν Διά την τοπικήν ιστορίαν είναι ενίοτε πηγαί μοναδικαί επί μακράς περιόδους».
Παρά το γεγονός ότι τα αγιολογικά κείμενα πολύ νωρίς είλκυσαν την προσοχήν των ερευνητών και έχουν αρκούντως μελετηθεί, εν τούτοις κατά καιρούς άγνωστοι βίοι και συναξάρια Αγίων ανευρίσκονται είς χειρόγραφα βιβλιοθηκών, ναών ή μοναστηριών και διαφωτίζουν τας σκοτεινάς πτυχάς της τοπικής μας ιστορίας.
Ερευνώντας το «Μαρτύριον» των Αγίων κατενόησα ότι, η Αγιογραφία, το (συναξάρι), ο Χριστιανός και η Ιστορία ή συναρθρώνονται ή αλληλοαποκλείονται. Και πιστεύω ότι οι Χριστιανοί σήμερα δεν έχουν τον απόλυτα φυσικό πόθο να δουν ορατές αποδείξεις της πίστεώς μας μέσα από τα Συναξάρια. Νομίζω όμως ότι θα ήταν χρήσιμο να προσεγγίσουν τα κείμενα αυτά, τουλάχιστον ως Ιστορία.
Αυτός ήταν και ένας από τους λόγους που δέχθηκα να δημοσιευθεί η μελέτη μου.
Σημ. και Αρβελέρ «Ιδέα του ήρωα».
Θα ήθελα να πω επίσης, ότι, χρησιμοποιήσαμε επανειλημμένα τα μέσα ενημέρωσης ίσως και το πρόσωπό μου για να προβληθούν οι ΑΓΙΟΙ. Το αντίστροφο άλλωστε θα ήταν ΑΝΗΘΙΚΟ.
Και θα συνεχίσουμε να το κάνουμε αυτό στον τόπο μας στην Αγιά, Βελίκα, Τύρναβο, Βόλο, Καρδίτσα όπου δηλαδή διακτινίζεται η φήμη των Αγίων, με κάθε τρόπο, εκκλησιαστικό, επιστημονικό, εκθεσιακό καλλιτεχνικό ….
Να πω και κάτι αδημοσίευτο, για πρώτη φορά. Μέσα μου υπάρχει η σκέψη, ελπίδα, όνειρο να ξεκινήσει η ιδέα στη Λάρισα Ναού είς μνήνην του Αγίου Δαμιανού.
Αισθάνομαι πως αυτό που απομένει τελικά δεν είναι η ικανοποίηση δηλαδή «ΦΙΛΟΔΟΞΙΑ» μιας επιτυχίας (δεν θεωρώ άλλωστε το αποτέλεσμα της προσπάθειάς μου επιτυχία) αλλά, βλέπω και χαίρομαι την ΕΠΙΤΥΧΙΑ της επικοινωνίας. Η επι-Κοινωνία μου με όλους εσάς αλλά και πρόσωπα ξεχασμένα, είναι αυτές τις ημέρες και σήμερα η χαρά μου.
Επειδή όμως, κάποιοι θα μπορούσαν να σκεφθούν δι’ όσων προανέφερα ή είπα στις εφημερίδες ότι μετατρέψαμε την Αγιο-γραφία σε ιστορία και ως ιστορία σε «Τέχνη» και μάλιστα διδασκόμενη, θα πρέπει να πω ευθέως και χωρίς περιστροφές ότι «το Συναξάρι των Αγίων …. Είναι περιαγωγή ψυχής κυρίως δηλαδή και πρωτίστως απευθύνεται σε όλους μας ως Λόγος δια την της ψυχής Σωτηρία.
Δεν υπάρχει καμία διάθεση να αλλοιώσουμε το ύφος, την αξία, τον σκοπό των Συναξαρίων.
Δια τούτο άλλωστε, γράφοντας το πόνημα αυτό, εκείνο που απεκόμισα, όπως λέγω στον πρόλογό μου είναι : Το μαρτύριο, τα Συναξάρια, ο ορθόδοξος λαός και η Ζωή ως σχέση έχουν αποσαφηνισθεί εντός μου θεολογικά …… σελ. 11 και εξ.
ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ
Στις εργασίες πολλές φορές δεν γίνεται γνωστό ποιοι συμμετείχαν για να επιτευχθεί ο σκοπός, το αποτέλεσμα.
Με χρονολογική σειρά θα επιχειρήσω δια λόγους αναγνώρισης οφειλής να ευχαριστήσω πρώτα: τον σύμβουλό μου, Καθηγητή Πατρολογίας του Ιστορικού τομέως Θεολογίας του Α.Π.Θ. Αιδεσ. Θεοδ. Ζήση και τον φίλτατο Αγιολόγο Αρχιμ. Ματθαίο Ψωμά.
Οδηγός μου στα πρώτα δοκίμια ήτο ο μακαριστός Δημ. Αγραφιώτης, προϊστάμενος Ιστορικού Αρχείου Αγιάς και σχεδόν ταυτόχρονα «αλείπτης» στην συγγραφή όταν θέλησε να δημοσιεύσει άρθρα μου στο Θεσσαλικό Ημερολόγιο, και όχι μόνον και ο κ. Κώστας Σπανός.
Το παρελθόν έτος είχα την τιμή να γνωρίσω τους εκδότες του οργανισμού «ΦΥΛΛΑ» κ. Δ. Μητρόπουλο και κ. Μαρία Βούλγαρη οι οποίοι μου έκαναν την πρόταση – προσφορά να εκδώσουν την μελέτη μου.
Η έκφραση των ευχαριστιών μου παραμένει μικρό αντιμέτρημα μπροστά στο ενδιαφέρον ή και τον μόχθο των προαναφερθέντων.
Δια την οργάνωση της παρουσίασης του Βιβλίου θερμά ευχαριστώ τον κ. Π. Σάπκα, Αντιδήμαρχο Πολιτισμού και το Θεσσαλικό Θέατρο με όλους τους φίλους μου συνεργάτες.
Ευχαριστώ τον Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Λαρίσης κ.κ. Ιγνάτιο στο πρόσωπο του οποίου η Ι. Μ. Λαρίσης πρόθυμα θέλησε να μου συμπαρασταθεί.
Συνδιοργανωταί επίσης, τα μέλη του Ομίλου φίλων Θεσσαλικής Ιστορίας, οι οποίοι πρώτοι απεφάσησαν να εκδώσουν την μελέτη μου, αλλά ελλείψει χρημάτων ………….. Τους ευχαριστώ.
Αγαπητέ μου κ. Δεριζιώτη, δυσκολεύομαι, τι να πω για σας ….. Προϊστάμενο Ε.Β.Α (7ης). Σας ευχαριστώ.
(Τον κ. Κ. Σπανό δεν θα τον ξαναευχαριστήσω) Και τέλος
Το βιβλιοπωλείο «ΓΝΩΣΗ» …….. Σταματώ εδώ διότι οι αφανείς συνεργάτες είναι πολλοί …… Όλους τους ευχαριστώ.
Και ασφαλώς ευχαριστώ Εσάς που με τιμήσατε και που αισθάνομαι ότι δεν υποχρεωθήκατε να βρίσκεσθε εδώ, αλλά το αποφασίσατε εκούσια (και) διότι με αγαπάτε.