(1873 – 21η/11/1931)
Ο Θεόδωρος Χατζημιχάλης γεννήθηκε στο Μεταξοχώρι το 1873. Ήταν ο μεγαλύτερος από τα δύο αδέλφια του τον Αλκιβιάδη και τον Αθανάσιο. Σε μικρή ηλικία (ίσως 5 ετών) έπαθε έλκος στο δεξί του χέρι και κατέληξε μετά από πολυετή θεραπεία σε αγκύλωση που τον κατέστησε ανάπηρο.
Μετά το δημοτικό σχολείο Ρετσάνης πήγε και στο δημοτικό σχολείο Αγιάς με διδάσκαλο τον Λάζαρο Κλαβάτση από τις Σέρρες.
Στο Ελληνικό Σχολείο Αγιάς είχε σχολάρχη τον Κ. Σούρλα (Ηπειρώτη). Ήταν άριστος μαθητής, αλλά μετά το απολυτήριο του Σχολαρχείου δεν μπόρεσε να συνεχίσει σπουδές, διότι η πολυετής ασθένεια της μητέρας του Αννέτας, (επί 9 έτη), δεν επέτρεψαν στον πατέρα του να τον σπουδάσει, λόγω οικονομικής δυσχέρειας. Το 1887 φαίνεται διορισμένος γραμματοδι-δάσκαλος στο Καραλάρ (Ελευθέριο) και τον επόμενο χρόνο στη Σκήτη. Ίσως, όμως, επειδή το πιστοποιητικό γεννήσεως (1873) με τον διορισμό του Νομάρχη (8023/4-12-1887 και 5355/9-8-1888) δείχνουν ότι διορίστηκε δάσκαλος 14 ετών, ο Θεόδωρος να έχει γεννηθεί δύο χρόνια νωρίτερα, περίπου το 1871. Αν και, την περίοδο αυτή η ηλικία δεν αποτελούσε εμπόδιο να διδάξει αριστούχος απόφοιτος του Σχολαρχείου ως Γραμματοδιδάσκαλος.
Άγνωστο πότε ακριβώς και για πια αιτία παραιτήθηκε από την θέση του δασκάλου. Ο Ηλίας Γεωργίου στην επέτειο των 50 χρόνων από τον θάνατό του, (1981) έγραψε στην τοπική διμηνιαία εφημερίδα «ΑΓΙΩΤΙΚΑ ΝΕΑ» με την ευκαιρία της επετείου και των 100 χρόνων από την απελευθέρωση, τα εξής: «μη ανεχόμενος τας πολιτικάς πιέσεις παρητήθη και έκτοτε ειργάζετο βοηθών τον πατέρα του και τους αδελφούς του εις το κηροπλαστείον». Ο Γιάννης Σακελλίων στα 1882 έγραφε: «γύρισε στο χωριό του (Ρέτσανη), για να συνεχίσει την παράδοση της οικογένειας του και μάλιστα με περισσότερη ζέση: το εμπόριο και τα γράμματα». Μελετά και ερευνά συνεχώς και γράφει. Γράφει λόγους, ποιήματα, αφηγήματα, ιστορικές μελέτες.
Από τα λίγα που γνωρίζουμε η οικογένεια Χατζημιχάλη έχει μια ιστορία σημαντική για την περιοχή. Ο παππούς του αναφέρεται ως ένας από τους προεστώτες τον καιρό του 1821 και ο πατέρας του, Γιαννούλης ή Αναγνώ-στης Χατζημιχάλης ήταν ένας από τους πιο μορφωμένους Αγιώτες. Απόφοιτος της Σχολής Αμπελακίων, έμπορος με φήμη, ανθρωπιά και πνευματι-κότητα. Κατά τον πόλεμο του 1912-13 και αργότερα ο Θεόδωρος εργάσθηκε αφιλοκερδώς προς παροχή συντάξεων σε χήρες και ορφανά θύματα του πολέμου.
Ο Μητροπολίτης Δημητριάδος Δωρόθεος (1890) πληροφορείται την δράση του Θεοδώρου και «ανακηρύσσει αυτόν διδάσκαλον του θείου λόγου από του ιερού άμβωνος», καθώς γράφει ο Μιλτιάδης Δάλλας στον επιμνημό-συνο λόγο του στο τριετές μνημόσυνο για τον ιστορικόν – λόγιον Θ. Χατζημι-χάλην.
«Ενθυμηθήτε (συνεχίζει ο Μ. Δάλλας) μετά πόσης σοφίας ο αοίδιμος εξήγει τας θείας γραφάς και μετά πάσης προθυμίας και ταπεινοφροσύνης διεμοίραζεν εις τον λαόν την γνώσιν των θείων και ανθρωπίνων πραγμάτων».
Ο Θεόδωρος ανέλαβε και τον αντιαιρετικό αγώνα κατά των Χιλιαστών στη Ρέτσανη και εστήριζε τους πιστούς όταν οι Μάρτυρες του Ιεχωβά εδραιώθηκαν στο Μεταξοχώρι προπολεμικά.
Σε ηλικία 16 ετών εξεφώνησε τον πρώτο του επικήδειο λόγο στη Σκήτη και σε ηλικία 19 ετών τον δεύτερο στη Ρέτσανη.
Έκτοτε άρχισε να σημειώνει γεγονότα από διηγήσεις γερόντων, επιγρα-φές ενοριακών ναών από όλα τα χωριά της Αγιάς και τα εξωκκλήσια, συρ-ράπτοντας μόνος του με βελόνα διάφορα μικρά χαρτάκια – περιθώρια εφημερίδων (λ.χ.) – κατασκευάζοντας αυτοσχέδια τετράδια.
Με τον τρόπο αυτό, έχοντας, πληροφορίες, ονόματα, ημερομηνίες και ποικίλες ενθυμήσεις, δημιούργησε μια «Μνήμη» που του χρησίμευσε για την συγγραφή διηγημάτων τα οποία ήλθαν στο φως τα επόμενα σαράντα ένα (41) χρόνια που έζησε μετά το 1890.
Ολίγα μόνο από τα έργα του έχουν δημοσιευθεί σε τοπικές εφημερίδες. Το σπουδαιότερο, Ένα πανηγύρι στα χρόνια της σκλαβιάς. «Η εν Αγυιά πανήγυρις της 1ης Σεπτεμβρίου», εκδόθηκε από την Αποστολική Διακονία το 1975 και δεύτερο σημαντικό, Ο όσιος Συμεών ο ανυπόδητος και Μονοχίτων.
Ως ο πλέον ικανός δια την εποχή του (απόφοιτος Σχολαρχείου με άριστα) ανέλαβε επικηδείους λόγους ή ομιλίες σε μνημόσυνα. Εξύμνησε τον επίσκοπο Γαρδικίου Ιερόθεο, ευεργέτη της κοινότητος Ρετσάνης, πολιτικούς άνδρες, όπως τον Ευθύμιο Βατζιά, Φίλλιπο Σαμσαρέλο, Αχιλλέα Ηρακλείδη και υπήρξε συνεργάτης της Λαογραφικής Εταιρείας Θεσσαλών. Παρέμεινε άγαμος και συζούσε με τα αδέλφια του. Ο πατέρας του Θ. Χατζημιχάλη ήτο ο Ιωάννης Χατζημιχάλης (1815-1916) ή Γιαννούλης – γνωστός ως Αναγνώστης, αλλά, ας σημειωθεί και πολεμιστής το 1854 εναντίον Αλβανών επιδρομέων. Ο παππούς του ήτο ο Μιχαήλ Χατζηδημήτρης (γενόμενος προσκυνητής ονομάσθηκε Χατζημιχάλης) και είχε πατέρα τον Χατζητσίγγανο ο οποίος ως «προσκυνητής» το 1783 ονομάσθηκε Χατζηδημήτρης. Η μητέρα του Θεόδωρου Αννέτα, ήταν κόρη του Πέτρου Αλαμάνου εκ Ζαγοράς, αδελφού του Δημ. Αλαμάνου.
Τα περισσότερα έργα του Θ. Χατζημιχάλη είναι αδημοσίευτα …….
Έχοντας μελετήσει όλα τα βιογραφικά σημειώματα για τον Θ. Χατζημι-χάλη, θα τονίσω ότι έχω την αίσθηση, πως τον Χατζημιχάλη ελάχιστοι τον γνώρισαν ως συγγραφέα – ποιητή – ιστοριοδίφη. Οι περισσότεροι όμως γνωρίζουν πιο πολύ την οικογένειά του και τις αρετές της, την ανθρωπιά, τη φιλανθρωπία (που τόσο την έκρυβαν), την θρησκευτική τους προσήλωση, την φιλοξενία. Στο σπίτι τους είχαν ειδικό δωμάτιο για τους ξένους. Μια άλλη αρετή του Θεόδωρου ήταν η σεμνότητα. Δεν έκαμνε ποτέ θόρυβο γύρω από το όνομά του και προπαντός για το έργο του. Ήταν άνθρωπος με σοβαρότητα και συγγραφέας με επίγνωση. Ήξερε πως το συγγραφικό έργο είναι άξιο όταν επιζήσει.
Ο Γιάννης Σακελλίων, στο έργο του, Θεόδωρος Χατζημιχάλης ο λόγιος της Αγιάς, μέσα σε τριάντα δύο σελίδες εξαίρει την προσωπικότητα του ανδρός διαγράφοντας τέσσαρες πλευρές της. Τον άνθρωπο, τον ποιητή, τον δάσκαλο (του άμβωνα και του Βήματος) και τον ιστοριοδίφη.
Ο Χατζημιχάλης με την απλότητα της καθημερινής του σοφίας δεν μοιάζει με τους πολλούς – όπου ο καθημερινός άνθρωπος και ο συγγραφέας είναι αξεχώριστοι …… με τον Χατζημιχάλη συμβαίνει το σπάνιο, ο καθημερινός άνθρωπος, μας κρύβει τον συγγραφέα.
Ο Θ. Χατζημιχάλης, δεν ήταν φιλόσοφος. Ήταν σοφός, όχι του εργαστηρίου ή του σπουδαστηρίου, αλλά δια της πίστεως και της ελληνικής παιδείας του, (ζητούσε το 1930 από την Ιστορική Λαογραφική Εταιρία Θεσσαλών (ΙΛΕΘ) αντίγραφον του παιάνος του ποιητού Ισύλλου εξ Επιδαύρου 8ος αιώνας π.Χ., γνωστός μόλις το 1885 από χαραγμένα ποιήματα σε άγαλμα του Ασκληπιού στην Επίδαυρο). Τι θέλω να πώ;
Ο μεταβυζαντινός, ελληνο-ορθόδοξος συγγραφέας, Θ. Χατζημιχάλης, μας έδωσε με την ίδια αγάπη (όπως εκαντοντάδες προ αυτού έδωσαν), με το ίδιο φρόνημα, την ίδια συναίσθηση ανάγκης «ότι έπρεπε», για να μη χαθεί ολότελα μέσα στο μέλλον τούτος ο κόσμος της Ρωμιοσύνης. Το 1912 μιλώντας για την επικείμενη ανέγερση σχολείου στο Μεταξοχώρι έλεγε: «Γενικώς ομολογείται ότι η δύναμις των γραμμάτων είναι ουχί μικρά και ευκαταφρόνητος, αλλά απεναντίας μεγίστη και ανυπολόγιστος ……».
Το μεγαλύτερο εγκώμιο για τον Θ. Χατζημιχάλη περιέχεται σε επιστολή του Μ. Δάλλα που του έστειλε το 1930 και μεταξύ συγγραφικών υπό συζήτηση υποθέσεων, του είχε εκφράσει τρεις μεγάλες επιθυμίες του: Να δημιουργήσουν στην Αγιά, Μουσείο Εικόνων και Ιστορίας, Βιβλιοθήκη, Μουσείο Οικιακής Βιομηχανίας και Λαϊκής Τέχνης. Τότε λοιπόν, έγραφε ο Μ. Δάλλας: «Συγχαίρω σοι εξ όλης καρδίας διότι κατόρθωσας να υψωθής εις βίον πνευματικόν κατανικήσας μέγιστα εμπόδια». Ο Μιλτιάδης ήλπιζε να γεράσει στην Αγιά, απέχων της ματαιότητος των αιρετών αξιωμάτων και να έχει το ευτύχημα της πολυτίμου συνεργασίας με τον Θ. Χατζημιχάλη.
Ο Θεόδωρος, μετά 22 μήνες εκοιμήθη, ήταν η 21η Νοεμβρίου του 1931. Επικήδειον εκφώνησε στην Αγία Παρασκευή ο Απόστολος Μπαλάφας.
Ο Θεόδωρος Χατζημιχάλης είχε και δύο αδελφές, την Ολυμπιάδα και την Κυρούλα. Απόγονος και κληρονόμος του Θεόδωρου είναι ο δικηγόρος κ. Δημ. Γεωργοβίτσας, ο οποίος αξιοποιώντας την οικία των προγόνων του ανακαίνισε με επιδότηση και το κηροπλαστείο της οικογένειας του Θεόδωρου. Ο χώρος είναι επισκέψιμος και γίνεται ξενάγηση στο κηροπλαστείο (του Μεταξοχωρίου) κατόπιν επικοινωνίας.
Φιλέορτοι και φιλομαθείς ακροαταί,
Αφού ο Θεόδωρος πίστευε, ότι, το έργο μας είναι άξιο όταν επιζήσει, τολμώ να πω ότι του Θ. Χατζημιχάλη το έργο ζει …… και φρονιματίζει τους συγκαιρινούς.
Σας Ευχαριστώ