Η Ιερά Μονή των Εισοδίων της Θεοτόκου, γνωστή ως του Αγίου Παντελεήμονος βρίσκεται σε απόσταση 4 χλμ. από το κέντρο της Αγιάς προς τα βορειοανατολικά. Αναφέρεται ότι είναι κτίσμα των χρόνων του αυτοκράτορα Ανδρόνικου, χωρίς να προσδιορίζεται αν αυτός είναι ο Ανδρόνικος Α΄ ο Κομνηνός (1183-1185) ή ένας από τους υπόλοιπους τρεις Παλαιολόγους που υπήρξαν αυτοκράτορες, στα χρόνια 1282 έως 1328. Σύμφωνα με μία αναφορά του Θ. Χατζημιχάλη, στο έτος 1292, φέρεται πιθανότερο να κτίσθηκε στα χρόνια της βασιλείας του Ανδρόνικου Β΄ Παλαιολόγου. Το καθολικό της μονής που σώζεται σήμερα είναι κτίσμα μεταβυζαντινό με τοιχογραφίες του ΙΖ΄ και του ΙΗ΄ αιώνα. Εξαιτίας του τρούλου του, ο οποίος ήταν περιχυμένος με μολύβι, που αφαίρεσαν οι Τούρκοι, ονομαζόταν «Κουμπελί», εκ της τουρκικής λέξεως «κουμπές». Πιθανόν να κτίσθηκε στη θέση παλαιότερου βυζαντινού ναού, από τον οποίο δεν έχει μείνει κανένα ίχνος. Ορισμένες από τις εικόνες του τέμπλου του ναού αγιογράφησε κατά το έτος 1579/80 ο αγιογράφος Γεώργιος από το Κλειτσό των Αγράφων, στον οποίο πιθανότατα ανήκε και το παλαιότερο στρώμα των τοιχογραφιών, δείγματα των οποίων έχουν σωθεί. Ο αγιογράφος του πύργου του ηγουμενείου και της τράπεζας, κατά το έτος 1616, μας είναι άγνωστος. Η επιγραφή του νάρθηκα διασώζει το όνομα του αγιογράφου που ιστόρησε το Καθολικό της μονής, κατά το έτος 1724, και είναι ο Ιερομόναχος Γαβριήλ από την Πελοπόννησο. Το καθολικό της μονής είναι σταυροειδής, τετρακιόνιος με χορούς αθωνίτικου τύπου. Η «δενδροχρονολόγηση» της ξυλείας της ναοδομής εκτιμήθηκε στα 1358 και 1557. Τα «λυπηρά» του τέμπλου (1600) φυλάσσονταν στο σκευοφυλάκιο Αγίων Αντωνίων Αγιάς, σήμερα όμως κοσμούν το τέμπλο της Μονής μαζί με τις Δεσποτικές εικόνες. Είναι ανδρικό μοναστήρι με δύο ιερομονάχους, αφιερωμένο στα Εισόδια της Θεοτόκου. Πανηγυρίζει την 27ην Ιουλίου, εορτή του αγίου Παντελεήμονος, και την 21ην Νοεμβρίου, εορτή των Εισοδίων της Παναγίας. Το μοναστήρι δε φαίνεται να ήταν ποτέ πολυάνθρωπο. Τα κελλιά του ήταν λιγοστά και οι μικροί χρειώδεις κοινόχρηστοι χώροι, επαρκούσαν για 20 με 25 άτομα. Στα 1779 ο Σουηδός περιηγητής Bjornstahl, σημείωσε ότι, στο μοναστήρι μόναζαν 4-5 μοναχοί. Λίγα χρόνια πριν, στα 1724, στην επιγραφή της ανακαινίσεως του ζωγραφικού διάκοσμου, δεν αναφέρεται κανένας μοναχός (ηγούμενος – ιερομόναχος – μοναχός) αλλά αναφέρονται ο μητροπολίτης της Δημητριάδος Ιάκωβος, δύο οφφικιάλιοι κληρικοί και τέσσερις λαϊκοί ως επίτροποι. Τα έξοδα της ανακαίνισης συγκεντρώθηκαν από όλους τους Χριστιανούς. Το πιθανότερο είναι να είχε εγκαταλειφθεί από τους μοναχούς και γι’ αυτό αναγκάστηκαν οι πλησιόχωροι εκκλησιαστικοί παράγοντες και οι κάτοικοι να συνδράμουν στην ανακαίνισή του.
Από τις επιγραφές μάς δίδονται ένας Ιάκωβος τεχνίτης στα 1580 και ο γνωστός επίσκοπος Δημητριάδος Ιάκωβος (1723-1729). Επίσης ο Γαβριήλ μοναχός, αγιογράφος (1724), ο Ιερομόναχος Παρθένιος (1600) και ο Ιωακείμ Ιερομόναχος (ίσως αγιογράφος του χορού) μαζί με τον Ιερομόναχο Σεραφείμ, οι οποίοι αναφέρονται σε επιγραφές δύο εικόνων του τέμπλου.
Σημαντική συμβολή ανακαίνησης της μονής και διατήρησης του αρχιτεκτονικού διακόσμου της, δόθηκε το 1974, από τον καθηγητή Ι. Κουμουλίδη. Ο κορυφαίος Άγγλος ιστορικός Sir Steven Runciman γράφει προλογίζοντας βιβλίο σχετικό με την Ι. Μ. Αγίου Παντελεήμονος: «Το μοναστήρι και η Εκκλησία του Αγίου Παντελεήμονος, κοντά στην κωμόπολη της Αγιάς, είναι ένα από τα πολλά ενδιαφέροντα παραδείγματα της μεταβυζαντινής αρχιτεκτονικής και του διακόσμου, το οποίο μέχρι τώρα είχε διαφύγει της προσοχής των μελετητών. Δεν πρέπει να περιμένει να δει κανείς ένα μεγάλο έργο τέχνης. Ωστόσο η εκκλησία και τα κτίσματά της έχουν όλη την αξιοπρέπεια και τη χάρη της μεταβυζαντινής αρχιτεκτονικής. Και οι τοιχογραφίες, ιδιαίτερα εκείνες του 16ου αι., έχουν μία φρεσκάδα και μία ζωντάνια ξεχωριστή. Δεν υπάρχει τίποτε πολύ πρωτότυπο σ’ αυτές, αλλά οι μεταβυζαντινοί καλλιτέχνες δεν απέβλεπαν στην πρωτοτυπία, επειδή ασχολούνταν με αιώνια πράγματα».
«Στην περιγραφή της παραγωγής και των φόρων της Αγιάς έχει 6 νερόμυλους, που λειτουργούν κατά το μισό χρόνο, και τρεις άλλους που λειτουργούν όλο το χρόνο. Όμως δεν είναι σαφές, αν ανήκουν στο μοναστήρι ή στους χωρικούς. Γενικά η απαρίθμηση αυτή δεν είναι σαφής και δημιουργεί την εντύπωση ότι κάποια περιουσία ίσως ανήκε σε άλλες εκκλησίες στα χωριά της Αγιάς. Το ότι στη γεωργική ζώνη της Αγιάς κατείχαν σημαντικές εκτάσεις και μονές άλλων χωριών της περιοχής επιβεβαιώνεται από στοιχεία του τέλους του 19ου αι. και από υφιστάμενες και σήμερα ιδιοκτησίες της Μονής της Παναγίας της Νιβόλιανης / Μεγαλοβρύσου και της Μονής της Παναγίας του χωριού Ρέτσιανη/Μεταξοχώρι. Η πρώτη κατείχε το 1907 περίπου 163 στρέμματα στις περιοχές Χώρα και Πετρομάγουλα, και η δεύτερη 70 στρέμματα στις περιοχές Πετρομάγουλα και Αγιάννα».
«Στο σύνολό της, η κτηματική περιουσία του Αγίου Παντελεήμονα ήταν 211,5 στρέμματα ή περίπου 20 εκτάρια. Σύμφωνα με πληροφορίες που αντλούμε από το περιεχόμενο μιας έκθεσης αγιώτη ιερωμένου αξιωματούχου, η κτηματική περιουσία της Μονής του Αγίου Παντελεήμονος ανερχόταν, πριν αυτή περάσει στην κατοχή της Κοινότητας της Αγιάς και τμήματά της σε άλλες ενορίες της κωμόπολης, σε 700 περίπου στρέμματα. Μέχρι σήμερα κτήματα της ενορίας του Τιμίου Προδρόμου Αγιάς φέρονται με το όνομα Κουμπελιώτικα (η ιερά Μονή ονομαζόταν και Κουμπέλι ή Κουμπελί, λόγω του υπερυψωμένου κεντρικού της τρούλου), όπως διαπιστώνεται από τα βιβλία καταγραφής της κτηματικής του περιουσίας στο αρχείο του ενοριακού Ναού του Τιμίου Προδρόμου της Αγιάς».