Έχετε στα χέρια σας ένα ερωτηματολόγιο που στην ουσία αναλύει σε γενικές γραμμές το θέμα μας. Οι έξι ερωτήσεις, μάλλον θα προσδιορίσουν τον τρόπο επικοινωνίας μας …..
Θέλετε να ανακατέψουμε τους αριθμούς και συζητώντας όπου φθάσουμε χρονικά;
Ή να μιλήσω κατά αριθμητική σειρά του φωτοτυπημένου πλάνου και στο διάστημα αυτό να ετοιμασθείτε για διάλογο;
Α
Ερώτησις: Είναι σημαντικό να γνωρίσεις τους «Άλλους» προσωπικά (Θεό και ανθρώπους) ή να αφομοιωθείς σε ένα σύνολο – ομάδα αφαιρετικά (αφομοιούμενος);
Ποιο συγκεκριμένα: Οι ανθρώπινες σχέσεις αναδεικνύουν το πρόσωπο ή το καταστρέφουν; Ο άνθρωπος μπορεί να λειτουργήσει στο σύνολο με το δικό του προσωπικό τρόπο ωφελώντας τους άλλους ή πρέπει να μπει μέσα στα διάφορα συστήματα και να αφομοιωθεί; Πότε γίνεται χρήσιμος, όταν είναι μαζί με τους άλλους, αλλά διατηρώντας τα χαρακτηριολογικά του στοιχεία, ή όταν ταυτίζεται με τους άλλους, έστω και αν αυτοί είναι άνθρωποι της Εκκλησίας; Ο άνθρωπος είναι ένα νούμερο στην πληθώρα των ανθρώπων ή ένα πρόσωπο με τους θείους χαρακτήρες δια παντός εγχαραγμένους στη φύση του;
ΠΡΟΣΩΠΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ
α) Αξία προσώπου:
Πριν απαντήσουμε στα διάφορα ερωτήματα, που προκύπτουν από το γενικό τίτλο της εισηγήσεως, ας μιλήσουμε για την αξία του ανθρωπίνου προσώπου. Κατά τους Αγίους Πατέρες της Εκκλησίας μας μόνον ο άνθρωπος είναι άξιος προσκυνητής του Θεού. Σ’ αυτόν ο Θεός έδωσε το προνόμιο να είναι πλασμένος σύμφωνα με την εικόνα Του. Μάλιστα για τον άνθρωπο, επειδή είναι ο πιο στενός συγγενής του Θεού, ο Χριστός, που είναι το δεύτερο πρόσωπο της Αγίας Τριάδος, ντύνεται και παίρνει όλη την ανθρώπινη φύση και την θεώνει. Δεν υπάρχει τιμιώτερο πλάσμα από τον άνθρωπο πάνω στη γη «και θνητού μένοντος», κατά τον ιερό Χρυσόστομο. Ο Άγιος Συμεών ο νέος Θεολόγος στους ύμνους των θείων ερώτων του θα τονίσει πως προορισμός των ανθρώπων δεν είναι ο αφανισμός τους ή εξουδένωσή τους αλλά η συμμετοχή τους στην χάρη του Θεού. Μας προτρέπει μάλιστα να αγωνισθούμε «ίνα γένησθε (γράφει) ήλιοι λάμποντες εν τω κόσμω …… ίνα γένησθε ως θεοί Θεού όλην την δόξαν ένδον υμών κατέχοντες». Μεγάλο προνόμιο είναι να φέρουμε την εικόνα «του γεγεννηκότος και κτίσαντος», δηλαδή αυτού που μας γέννησε και μας δημιούργησε. Ας αναφέρω και τη γνώμη του Πατριάρχου Καλλίστου, που λέγει πως ήθελε να κάνει ο Θεός τον κάθε άνθρωπο «άγγελον άλλον επί της γης, ζώον ουράνιον, θεοειδές και θεοείκελον», γι’ αυτό και έβαλε μέσα του «ψυχήν νοεράν και διανοητικήν θείας γνώσεως και επιστήμης».
β) Τι σημαίνει πρόσωπο:
Όλα τα ανωτέρω αφορούν τις σχέσεις του Θεού και του ανθρώπου. Ο άνθρωπος όμως, αυτό το μοναδικό πλάσμα, χαρακτηρίζεται και ως πρόσωπο. Στην αρχαία Ελληνική Γραμματεία η λέξη πρόσωπο εκφράζει το εμπρόσθιο τμήμα της κεφαλής του ανθρώπου, δηλαδή τα μάτια, τη μύτη, το στόμα κ.λ.π., δηλαδή «το προς την ώπα ον». Ακόμη η λέξη πρόσωπο είχε συνδεθεί και με την έννοια άνθρωπος. Η έννοια άνθρωπος συνδέεται με την ειμαρμένη και την τύχη, τη φυσική νομοτέλεια και την ανθρώπινη λογική. Η λέξη όμως πρόσωπο μέσα στην Εκκλησιαστική μας ζωή έχει πολύ ευρύτερη σημασία. Χρησιμοποιήθηκε από τους Πατέρες για να δηλωθεί ο αΐδιος τρόπος υπάρξεως της Αγίας Τριάδος. Έχουμε τρία πρόσωπα και μία ουσία. «Εν τω Ευαγγελίω τα τρία παραδέδοται, πρόσωπα τε και ονόματα», γράφει ο Νύσσης Γρηγόριος. Ο Χριστός μας αποκάλυψε την λειτουργία των τριών προσώπων της Αγίας Τριάδος. Έχουμε μία ουσία, αλλά έχουμε και τις διακρίσεις των προσώπων.
Πατήρ – αγέννητος.
Υιός – γεννητός.
Άγιον Πνεύμα – εκπορευτό.
γ) Η διαφορετικότητα των προσώπων:
Υπάρχει οντολογική συγγένεια μεταξύ του Τριαδικού Θεού και του ανθρώπου. Ο άνθρωπος είναι πρόσωπο και με τον προσωπικό του αγώνα, αλλά και με τη βοήθεια της χάριτος του Θεού γίνεται και προσωπικότης. Αναλαμβάνει την ευθύνη ή μη των διαφόρων γεγονότων της ζωής του, σκέπτεται και ενεργεί. Όλοι οι άνθρωποι έχουμε κοινά χαρακτηριστικά, αλλά και ο κάθε ένας έχει και ιδιαίτερα. Διακρινόμαστε αυστηρώς ο ένας του άλλου. Δεν ήμαστε ένας σωρός ανθρώπων κατά πάντα ομοίων. Όλοι μας έχουμε κοινά χαρίσματα, όπως είναι ο πόθος της σωτηρίας, η αγάπη προς τον Θεό, το βάπτισμα, η θεία Ευχαριστία, η συμπάθεια για τον πλησίον μας και πολλά άλλα. Εάν όμως παρατηρήσει κάποιος σωστά, θα δει πως ο κάθε ένας από εμάς έχει και ιδιαίτερα χαρίσματα. Άλλος είναι διδάσκαλος, άλλος ζωγράφος, άλλος μουσικός, άλλος καλός επαγγελματίας κ.λ.π. Έχουμε τη φύση κοινή και τα χαρακτηριστικά ιδιαίτερα. Δεν υπάρχει άνθρωπος απόλυτα όμοιος με έναν άλλο. Αυτό είναι τιμητικό για τον άνθρωπο. Άς πούμε μερικά παραδείγματα πρακτικά. Όσοι κάνουμε προσευχή και λέμε τα ίδια λόγια, δεν τα λέμε με τον ίδιο τρόπο. Ο κάθε ένας από εμάς έχει έναν ιδιαίτερο τρόπο να προσεύχεται, που διαφέρει από τον άλλο, έστω και αν λέμε τα ίδια λόγια. Το ίδιο συμβαίνει και με τις άλλες αρετές. Καλούμαστε να κάνουμε τις αρετές χαρίσματα με ένα ιδιαίτερο προσωπικό τρόπο. Πολύ σωστά είπε ένας θεολόγος. Οι αρχαίοι Έλληνες έλεγαν πως ο άνθρωπος έχει πρόσωπο, ενώ οι Πατέρες διαπιστώνουν πως ο άνθρωπος είναι πρόσωπο.
Τελικά, το επίθετο «προσωπικός» προσδιορίζει αυτό που καθημερινά λέτε; Π.χ. «αυτό είναι προσωπική μου υπόθεση». Δηλαδή, η καθημερινή σημασιοδότηση είναι: «ιδιωτικός», «ατομικός» είναι; «πρόσοψη», «φάτσα».
Επίσης είναι; «αξιοπιστία» ή «αξιοπρέπεια» π.χ. «δεν έχω πρόσωπο να βγω στην κοινωνία».
Ακόμη; «Τηλεφώνησε το πρόσωπο» δηλαδή (ερωτικός σύντροφος).
Ή «προσωπικός» προσδιορίζει μίαν ύπαρξη η οποία επιθυμεί, σχεδιάζει, δρα, ενθυμείται, προσκαλεί, κοινωνεί ………
Επομένως, Υπάρχει για τον Θεό και τους άλλους;
Ο πατήρ Σωφρόνιος με τη μεγάλη του εμπειρική γνώση του Θεού και τη θεολογική του κατάρτιση μας λέγει πως ο Θεός είναι το Πρόσωπο και ο άνθρωπος είναι πρόσωπο, γι’ αυτό και μπορούν να συναντηθούν στην προσευχή. Γεννιέται ο κάθε άνθρωπος και έχει μέσα του «δυνάμει» την υπόσταση, δηλαδή την δυνατότητα να γίνει πρόσωπο. Αυτή η δυνατότητα συνδέεται με την σχέση του με τον Θεό. «Καλούμαι δια της τηρήσεως των ευαγγελικών εντολών να ενεργοποιήσω, να πραγματοποιήσω εν εμοί την υποστατικήν ομοίωσίν μου προς τον Θεόν, να γίνω υπόστασις, υπέρ-βαίνων τον προορισμόν του ατόμου, όπερ ουδόλως δύναται να κληρονομήση την Θείαν μορφήν υπάρξεως». Ο άνθρωπος είναι πρόσωπο και όχι άτομο του σωρού. Ο ίδιος θεοφόρος πατέρας θα τονίσει πως δεν είμαστε προορισμένοι να ζούμε στην άμορφη μάζα των ατόμων «ίδιον των οποίων είναι ο εγωισμός και η φιλαυτία». Ο σύγχρονος πολιτισμός έχει το χαρακτήρα της μαζοποιήσεως και της υποταγής στα διάφορα Marketing της αγοράς. Έτσι υποβιβάζονται οι ανθρώπινες σχέσεις ή και καταστρέφονται. Η ζωή είναι ο Χριστός και οι σχέσεις μας μαζί Του μας χορηγούν ζωή.
Ο Μητροπολίτης Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου στο έργο του «Το πρόσωπο στην Ορθόδοξη Παράδοση» γράφει: «Επίσης σήμερα γίνεται μια διάκριση μεταξύ προσώπου και ατόμου. Με τον όρο πρόσωπο εννοείται ο άνθρωπος, που έχει ελευθερία και αγάπη και διακρίνεται σαφώς από τη μάζα και με τον όρο άτομο χαρακτηρίζεται ο άνθρωπος εκείνος, που παραμένει μια βιολογική ύπαρξη και εξαντλεί όλη τη ζωή του και τις δραστηριότητές του στις υλικές ανάγκες χωρίς να υπάρχει καμμιά επιδίωξη στη ζωή του».
Η διαφορά δεν έχει να κάνει με τον τρόπο γραφής και τους φιλολογικούς κανόνες. Είναι σαφές. Ή είσαι πρόσωπο ή άτομο.
Έτσι λοιπόν, «προσωπικός» Θεός δεν σημαίνει ότι είναι ατομική μου υπόθεση ή επίνοια του καθενός αλλά, σημαίνει ότι η σχέση μου με Αυτόν είναι αγαπητική και μου χαρίζει ελευθερία.
Για να είμαι πρόσωπο πρέπει αληθινά να γνωρίσω τον Θεό και τον άνθρωπο-Θεό.
Εν κατακλείδι: είμαστε άνθρωποι όχι αφομοιωμένοι, αλλά συνδεόμενοι με το Πρόσωπο του Χριστού με ένα ιδιαίτερο προσωπικό τρόπο. Μια ψυχή είναι ανώτερη από τον κόσμο όλο. «Τι γαρ ωφελείται άνθρωπος εάν τον κόσμον όλον κερδήση, την δε ψυχήν αυτού ζημιωθή; Ή τι δώσει άνθρωπος αντάλλαγμα της ψυχής αυτού»; Είμαστε μοναδικοί ο κάθε ένας από εμάς στον κόσμο. Συνδεόμαστε με τους άλλους και έχουμε ανθρώπινες σχέσεις, αλλά διατηρούμε και το ιδίωμα του προσώπου μας.
Β
Ερώτησις: «Η ψυχική υγεία, είναι προϋπόθεσις για μια σχέση, ή είναι αποτέλεσμα της σχέσης»;
Ψυχική υγεία: Η Εκκλησία είναι ιατρείο. Ο Χριστιανισμός είναι η «επιστήμη» που θεραπεύει. Η ορθόδοξη θεολογία δεν είναι φιλοσοφία. Είναι κυρίως θεραπευτική αγωγή. Είναι καρπός μιας θεραπείας και ο δρόμος που εξασφαλίζει την θεραπεία. Το σώμα δεν είναι αυτόνομο. Είναι ο Ναός της ψυχής. Ο άνθρωπος ασθενεί ψυχοσωματικά. Η θεραπεία του σώματος συνδέεται με την παράλληλη θεραπεία της ψυχής. Ο νους ασθενεί και έπειτα μεταδίδει τα αποτελέσματα της ασθενείας και σε όλο τον οργανισμό.
Είναι νομίζω θέμα σκοπού – στόχου. Διότι για παράδειγμα η διασκέδαση είναι για πολλούς νέους σκοπός, η απόλαυση μοναδική επιδίωξη. Η ζωή μεταβάλλεται σε ένα αδιάκοπο κυνήγι αισθησιακής χαράς. Έτσι όμως αποπροσανατολίζεται η προσωπικότης του νέου. Χάνεται η καθολική ιδέα της ζωής. Παύει ο νέος να αισθάνεται δεμένος σε μια ενότητα με όλη την κτίση και προ πάντων με τους συνανθρώπους του. Η κτίση και ο συνάνθρωπος αντικειμενοποιούνται, γίνονται χρήματα, αντικείμενα χρήσεως, με σκοπό πάντα την ικανοποίηση της εγωιστικής μας βουλιμίας. Έτσι δημιουργούνται οι play boys…, που καταναλίσκουν το χαρτζιλίκι των «γέρων» τους και για κάποια ποικιλία (για να χορτάσουν την ανία τους) κάνουν και φιλοσοφικές σκέψεις, μελετούν μαρξισμό, βουδισμό και θεοσοφία, ή ασκούν εξουθενωτική κριτική στο κοινωνικό τους περιβάλλον, στο κατεστημένο (όπως το αποκαλούν).
Προέκταση της προηγούμενης ερώτησης: «Είναι αλήθεια ότι οι νέοι εύκολα ερωτεύονται και εύκολα απογοητεύονται»;
Απάντησις: «Κατά το μέτρον της γνώσεως και το μέτρον της εφέσεως».
Μια σχέση ή θα είναι θυσιαστική ή σπαρακτική.
Γ
Ερώτησις: «Πιστεύετε ότι είναι απαραίτητο να γνωρίσεις τον Θεό για να μάθεις τον άνθρωπο; Ή μήπως μαθαίνοντας τον άνθρωπο γνωρίζεις τον Θεό»;
«Ξέρεις, αυτό που ονομάζουν ευτυχία μέσα στο γάμο υπάρχει, αλλά απαιτεί μια προϋπόθεση. Να αποκτήσουν οι σύζυγοι πνευματική περιουσία, αγαπώντας το Χριστό και τηρώντας τις εντολές Του. Έτσι θα φθάσουν να αγαπιούνται αληθινά μεταξύ τους και να είναι ευτυχισμένοι. Διαφορετικά θα είναι ψυχικά πτωχοί, δεν θα μπορούν να δώσουν αγάπη. Άρα προβλήματα ……….
Δ
Ερώτησις: Οι διαφυλικές σχέσεις είναι σκοπός ή ένα από τα μέσα που θα μας οδηγήσει στην πνευματική ωριμότητα; (διασώζοντας ταυτόχρονα τις προσωπικές μας ιδιαιτερότητες).
Απάντησις: Δεν είναι ο Σκοπός, με την έννοια ότι ένας άνδρας ή μια γυναίκα χωρίς σεξουαλική εμπειρία δεν είναι «ανάπηρος –η». Ή, ακόμα, η αγνότητα δεν είναι ανέφικτος. (Είναι άθλημα και μάλιστα χωρίς χάπια).
Στην αμηχανία του νέου συνέχισε ο Γέροντας δηλαδή ο π. Επιφάνιος Θεοδωρόπουλος.
- Άκουσε παιδί μου, τα «χάπια» τα οποία παίρνουμε για την αντιμετώπιση των σαρκικών πειρασμών είναι η προσευχή, η νηστεία, η αγρυπνία, η εξομολόγηση, η Θεία Κοινωνία …… Αυτά κρατούν και εμάς και τους αγάμους νέους αγνούς …… Ακολούθησε και εσύ αυτή τη «συνταγή» και θα δης πόσο κατορθωτή είναι η εγκράτεια. Μόνοι μας ούτε ένα δευτερόλεπτο δεν μπορούμε να παραμείνουμε αγνοί. Με τη χάρη όμως και τη βοήθεια του Θεού όλα επιτυγχάνονται».
Ένας άλλος αγιορείτης έλεγε για να μπορέσεις να κρατηθείς όρθιος, κόψε τις αιτίες των αμαρτημάτων. Μια αιτία σοβαρή για να πέσει κάποιος στην πορνεία είναι και η παρέα των φίλων του. Ντρέπεται να πει πως έχει άλλη αντίληψη για τα σαρκικά και πολλές φορές τους ακολουθεί. Ο νέος που δεν ταυτίζεται, αλλά διαφοροποιείται από τους άλλους στο σημείο αυτό, δεν το κάνει από ιδιοτροπίες αλλά από αγάπη προς το Θεό. Έχει ζωντανή σχέση με το Θεό, που έχει μάλιστα ερωτικό χαρακτήρα, πιο έντονο από το σαρκικό. Δεν πρέπει να ντρέπεται γι’ αυτό, αλλά να δοξολογεί το Θεό, που τον κράτησε όρθιο.
Η ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΚΑΙ ΕΡΩΤΙΚΗ ΦΙΛΙΑ ΩΣ ΜΕΣΟ
Η ερωτική και συναισθηματική ζωή στον άνθρωπο είναι μια πραγματικότητα. Ανέραστος άνθρωπος δεν υπάρχει. Μόνον ο διάβολος είναι ανέραστος. Δεν μπορεί να αγαπήσει ούτε το Θεό ούτε τον εαυτό του ούτε τους άλλους. Ζει μέσα στη διαστροφή του μίσους του. Βέβαια κατά τη γνώμη πολλών πνευματικών «η γενετήσια ορμή δεν είναι απλώς μέσο απολαύσεως αλλά μέσο εκδηλώσεως του ψυχικού και πνευματικού δεσμού, που καλείται αγάπη και οδηγεί τον άνθρωπο στην ηθική πρόοδο και στην πνευματική καλλιέργεια. Ο Θεός εδημιούργησε το γενετήσιο ένστικτο για τη διαιώνιση του ανθρωπίνου γένους και την αλληλοσυμπλήρωση του άνδρα και της γυναίκας. Η έλξη αυτή μέσα στο γάμο οδηγεί το ανδρόγυνο στην ψυχική και σωματική ένωση. Αυτή η ένωση που στο Γάμο είναι ευλογημένη και συντελεστική στην ολοκλήρωση του άνδρα και της γυναίκας, έξω και πριν από αυτόν είναι σημείο πτώσεως και αδυναμίας.
Ε
Ερώτησις: «Οι σχέσεις απαιτούν «γνώσεις» ή ειλικρίνεια, μόχθο, αγάπη – εμπιστοσύνη, πιστότητα, ταπείνωση»;
(Το sex-έρωτας είναι αμαρτία ή φθορά προσωπικότητος);
Εδώ αναφύεται και ένα ερώτημα. Ένας νέος που σπουδάζει ή είναι νεαρός επιστήμονας ή εργάζεται και έχει φίλους, που ζουν την κοσμική ζωή, ενώ ο ίδιος δεν συμμετέχει σε αυτά, υστερεί σε τίποτε; Μήπως είναι κομπλεξικός; Μήπως δεν αντελήφθη καλά το νόημα της ζωής του; Θυμάμαι κάποιον που μου έλεγε, όταν τον παρατηρούσα για τις πορνείες του, τα έξης: «Τα χρόνια περνάνε, πάτερ, και εγώ δεν θα έχω τη δύναμη να πραγματοποιήσω αυτά, που θέλω. Δεν θέλω να στερηθώ τις εμπειρίες αυτές». Περιττό να σας πω πως ήταν ένα ψυχικό ράκος κάθε φορά, που ερχόταν να με βρει για να εξαγορευθεί τις αμαρτίες του. Έρχομαι τώρα στην απάντηση. Ο άνθρωπος σαν πρόσωπο ανεπανάληπτο που είναι, δεν ταυτίζεται με τους άλλους σε όλα. Ίσα ίσα διαφοροποιείται και αναπτύσσει τα χαρίσματά του. Το να μην αφομοιωθείς με τους φίλους σου, που ζουν στην πορνεία, είναι αρετή μεγάλη και όχι μειονεκτική κατάσταση. Ίσα ίσα τότε τονίζεται περισσότερο η προσωπικότητά σου.
Έρωτας στην εκκλησιαστική γλώσσα είναι η φλογερή αγάπη, το άνοιγμα στον άλλον.
Σήμερα χρησιμοποιείται: α) με το νόημα της σαρκικής και μόνον επαφής, β) ή έχει το νόημα ενός φευγαλέου ενθουσιασμού που πρέπει να παραχωρήσει τη θέση του σε κάτι ωριμότερο, την ΑΓΑΠΗ.
ΣΧΕΣΕΙΣ ΦΥΛΛΩΝ
Ένας νέος άφιλος είναι και προβληματικός.
Ο Calvin Herton (κοινωνιολόγος-ποιητής) έγραφε ότι το Play boy = σεξουαλικός νεοφασισμός.
Η επιτυχία του περιοδικού έγκειται στο γεγονός ότι έπιασε ένα πολύ σημαντικό χαρακτηριστικό της αμερικάνικης κοινωνίας: «Τον απωθημένο φόβο της πραγματικής συνδέσεως με μια γυναίκα».
Το σεξ δηλαδή ο σωματικός έρως αποδυναμώθηκε επειδή αυτονομήθηκε. Έχουμε στρέψει το σεξ ενάντια στον έρωτα και το έχουμε χρησιμοποιήσει για να αποφύγουμε το άγχος, που δημιουργούν οι πολλαπλές διαστάσεις του έρωτα που προχωρούν βαθειά και δεν περιορίζονται στις συμβατικές οριοθετήσεις (απόδραση από τον έρωτα δια μέσου του σεξ, καταφυγή στον αισθησιασμό του σεξ για αποφυγή του ερωτικού πάθους).
Η εγκράτεια προϋποθέτει «διάθεση» και η σχέση δύο προσώπων για να προοδεύσει εξαρτάται από την καλή διάθεσή τους. Ο άνθρωπος του οποίου ο Έρως παραμένει μια ενστικτώδης παρόρμηση δεν ενδιαφέρεται για τον άλλον, γι’ αυτό που εκείνος είναι, αλλά γι’ αυτό που αυτός τον θέλει να είναι. Ο άλλος είναι απλώς μια προέκταση του εαυτού του. Ο ενδεχόμενος γάμος δύο προσώπων απαιτεί θυσίες και καλλιέργεια εδάφους, δηλαδή ανάπτυξη του νου ώστε το αγαπημένο πρόσωπο, ως δημιούργημα Θεού να γίνεται πύλη μέσω του οποίου (οποίας) ως υπέρ δίαυλος (του Θεού) θα έχεις κοινωνία Αγίου Πνεύματος. Άλλως έχουμε «έλλειμμα κοινωνίας».
Ο Έρως είναι μια αναμφισβήτητη διακυνδύνευση, είναι μια μορφή αυτοαπώλειας. Στον έρωτα ο άνθρωπος δοκιμάζει έκσταση αλλά και πόνο. Ο έρως σαν την ελευθερία χρειάζεται ασφαλώς αρετή αλλά προ παντώς τόλμη. Και αυτό συμβαίνει σε κάθε δημιουργία. Το να αφεθούμε στον έρωτα σημαίνει να ανοιχτούμε τόσο στα αρνητικά όσο και στα θετικά, στη θλίψη, στην απογοήτευση, όπως και στη χαρά, στην πλήρωση και στην ένταση μιας αυτογνωσίας, που δεν ξέραμε πριν ότι είναι δυνατή.
Σημείωση: Για πολλούς σύγχρονους διανοούμενους και «ειδικούς» η ερωτική σχέση με το βάθος, την εσωτερική σύνδεση και εκκλησιολογική αντίληψη των ανωτέρω σκέψεων, μπορεί να θεωρηθεί «νευρωτική». Η εποχή μας είναι εποχή των «ήρεμων» σχέσεων, που δεν βαθαίνουν ποτέ τόσο πολύ ώστε να εμποδίζουν την έξοδο σε οποιαδήποτε στιγμή ……
Η σημερινή αφυλία, οφείλεται στην δεδομένη σύγκρουση εγωισμών (π.χ. μοναχικές ή ομόφυλες διακοπές και διασκεδάσεις).
Το sex λοιπόν δεν «ενοχοποιείται» ως αμαρτία κυρίως, αλλά ως φθορά προσωπικότητας π.χ, 1) επειδή ολοκλήρωσα τις σχέσεις μου δεν ωφελεί να σπουδάσω …… 2) επειδή κατάλαβα την ελευθερία του πεζοδρομίου, κουλάρω με τα πρεζόνια …… 3) Μ’ αγαπάς; Σ’ αγαπώ. Μου ορκίζεσαι; Στην αγάπη μας. Σόφισμα. Το ζητούμενο έγινε σημείο αναφοράς – αποδεδειγμένη αλήθεια. 4) Είναι δυνατόν δύο ερωτευμένοι να μην νιώθουν για κανέναν άλλο αγάπη;