Εισήγηση
Αγιά 25-04-2004
Αξιότιμοι Κύριοι, …………
Τα πρακτικά του Α΄ Ιστορικού Αρχαιολογικού Συνεδρίου για την επαρχία της Αγιάς είναι έργο μιας δεκαετίας. Ξεκίνησε το 1993 από τον εμπνευστή και Διευθυντή τότε των Γ.Α.Κ. – Τοπικών Αρχείων Αγιάς, +μακαριστό Δημήτρη Αγραφιώτη, σε συνεργασία με την Κοινότητα Αγιάς (όταν πραγματοποιήθηκε το Συνέδριο τον Απρίλιο του 1993).
Μεσολάβησε η κοίμησις του δημιουργού ως μη όφειλε ………..
Και το 2002 η Κοινότητα Αγιάς εκδίδει όσες Εισηγήσεις μπόρεσε να συλλέξει ο Κωστής Αγραφιώτης.
Σήμερα ο Πολιτιστικός Οργανισμός του Δήμου Αγιάς, παρουσιάζει το βιβλίο των Πρακτικών και σφραγίζει ουσιαστικά την κοινή προσπάθεια, συμβάλλοντας στην ανάπτυξη της ιστορικής γνώσης.
Η έκδοση πλουτίζει την τοπική βιβλιογραφία, αποτελεί διαρκή και χρήσιμη συλλογή ιστορικών και αρχαιολογικών μαθημάτων για τους κατοίκους και τους ερευνητές.
Είναι αλήθεια ότι ο ιστορικός λόγος εμπεριέχει μυθοπλαστικά στοιχεία, ωστόσο η μελέτη και συζήτηση περί της τοπικής Ιστορίας στα Συνέδρια που τώρα πια δεν είναι υπόθεση μόνον των ειδικών, και η ιστοριογραφία, αναδεικνύονται σήμερα ως σημαντικές συνιστώσες της κοινωνικής εμπειρίας και της συλλογικής συνείδησης.
Και αυτό είναι που έχει μεγάλη Αξία!
Σήμερα μιλάμε διαρκώς για Πολιτισμό και τις περισσότερες φορές ο «πολιτισμός» είναι το άλλοθι και όχι η προτεραιότητα.
Έχουμε εκδηλώσεις αλλά δεν έχουμε πνευματικό πολιτισμό, διότι ο πολιτισμός γεννιέται με έργα -είναι έκφραση- είναι ένας ή περισσότεροι άνθρωποι που παράγουν κάποιο έργο.
Το σήμερα προβαλλόμενο βιβλίο είναι έργο ιστορίας και ιστορία της αρχαιολογίας, μάθημα για το παρελθόν που συνιστά το μέλλον.
Πολλοί μεγάλοι και σοφοί άνθρωποι μας έχουν πει ότι η ιστορία είναι μια επιστήμη και τίποτε περισσότερο. Είναι αλήθεια ότι για την συλλογή των ιστορικών μαρτυριών απαιτούνται, ακρίβεια και αντικειμενικότητα, ειδικά όταν το θέμα είναι αναφορά στην τοπική ιστορία ή έχει σχέση με την θρησκεία, μια σφαίρα στην οποία η κρίση πολύ συχνά επηρεάζεται από προσωπικές πεποιθήσεις και προκαταλήψεις (+). Δείγματος χάριν, οι ανακρίβειες του Λόγιου Θεοδώρου Χατζημιχάλη σε θέματα τοπικής ιστορίας.
Ενώ λοιπόν μέχρι το 1850 η ιστορία ήταν αποδεκτή ως «ιστορική επιστήμη» βλ. (Ηρόδοτος, Θουκυδίδης) συνδεδεμένη στενά με την αντικειμενική έρευνα και την κριτική μέθοδο και μέχρι τον Λ.Φον Ράνκε / 1850 .
Από τα τέλη του 19ου αιώνα οι κοινωνικές δομές και οι διαδικασίες των κοινωνικών αλλαγών οδήγησαν την ιστοριογραφία σε ένα άνοιγμα. Μεγάλοι ιστορικοί όπως ο Στίβεν Ράνσιμαν, ομιλούν για τις ιδιότητες της συμπαθούσης διαίσθησης και ευφάνταστης αντίληψης που ο ιστορικός πρέπει να προσθέσει στην αντικειμενική σπουδή του.
Έτσι σιγά-σιγά διαμορφώθηκε η σωστή άποψη! (Αυτό ήθελα με την πολυλογία μου να σας πω).
Δηλαδή, όταν ο καθηγητής Δ. Ζακυθηνός έθεσε το ερώτημα στους φοιτητές του αν η ιστορία είναι : τέχνη ή επιστήμη ;
Τότε, όπως λέει η Ε. Αρβελέρ-Γλύκατζη, «κατάλαβα ότι έδωσε μια διάσταση στην ιστορική επιστήμη τέτοια η οποία θα έπρεπε να αγκαλιάζει όχι μόνο ένα ειδικό αντικείμενο του επιστητού αλλά ένα είδος στάσης ζωής, μια ειδική φιλοσοφία της καθημερινότητας».
Η ιστορία ήταν και είναι Τέχνη.
Και όμως έφθασε ο Εθνικός μας ποιητής να είναι ο Καβάφης, Ελύτης, Καποδίστριας, Γαρίδης ή κάτι σε ψαρικό ……..
«Θα είναι πολύ λυπηρό, αν σε λίγα χρόνια ένας ελληνοπαίς με ρωτήσει (Γ. Τσαρούχης) όπως ένας μικρός Γάλλος, όταν του έδειξα ένα μωσαϊκό της Μονής της Χώρας που παριστάνει το Χριστό : qui est ce monsieur? –Ποιος είναι αυτός ο Κύριος; ».
Ε. Γ. Αρβελέρ
«Η Ιστορία δεν επαναλαμβάνεται. Γνωρίζοντάς την, μπορείς να απαντήσεις στα παιδιά και να τους δείξεις ότι το πέρασμα του χρόνου σημαίνει κάτι καινούριο».
Π.χ. ένα Γερμανάκι πάει με τον πατέρα του για να του δείξει τον Καθεδρικό Ναό της Κολωνίας. Όταν φθάνουν, το παιδί κοιτάζει γύρω του και λέει : «Μπαμπά, γιατί χτίσανε τη Μητρόπολη τόσο κοντά στο Σούπερ Μάρκετ ; ».
Ας δούμε όμως συνοπτικά τι μπορεί να αποκομίσει ο αναγνώστης διαβάζοντας τις εισηγήσεις του Συνεδρίου που αναλυτικά αναφέρονται δια την χώρα της Αγίας ή Αγιάς.
«Χρονική Διήγησις»
Η Χώρα Αγιά
Από τον προϊστορικό οικισμό στην θέση «Κωσταρή», φαίνεται να οικίζεται στους ρωμαϊκούς χρόνους στην συνοικία «Μεταμόρφωσις του Σωτήρος» ενώ μια επιγραφή των πρώτων μεταχριστιανικών χρόνων αναφέρεται σε συντεχνία της περιοχής. (Αφιέρωσις αναθήματος στον Απόλλωνα τον Αδηνό ή Γαδηνό). Το Παλαιόκαστρο, εικάζεται ως οχυρωματική θέση της ίδιας περιόδου και νομίσματα της εποχής πιστοποιούν την ύπαρξη αξιόλογου οικισμού.
Στους παλαιοχριστιανικούς και μεσαιωνικούς χρόνους δεν έχουμε στοιχεία, εκτός του ψηφιδωτού (1899) στην περιοχή «Αγιάννα» – συνοικισμός Χρυσαλλίδα το οποίο επικαλύφθηκε ( + Ναός Αγ. Άννης ; ).
Μέχρι τον 11ο αιώνα έχουμε έντονη μαρτυρία παλαιοσλαβικών τοπωνυμίων: Κουκουράβα (Βυζ. Ναός 9ου αιώνος) που αναφέρεται ως χωριό στα 1279 σε Βυζαντινό δωρητήριο για το Μοναστήρι της Νέας Πέτρας κοντά στο Βόλο, Σελίτσιανη, Δέσιανη, Κάπιστα ……………. Και βεβαίως την Μοναστική κοινότητα του Όρους των Κελλίων, 9ος και 11ος – 14ος αιώνας.
Η Αγιά τον 11ο αιώνα είναι αυτοκρατορική κτήση (επίσκεψη) ανήκουσα στην Βέσσαινα (διάσπαρτη από βυζαντινά πολίσματα) και διοικούνταν από υψηλόβαθμο πολιτικό στρατιωτικό διοικητή με τον τίτλο πρωτοσπαθαρίου. (Βέσσαινα = έδρα επισκοπής + Καστρίας και Χαρμαίνης). Οικονομική άνθιση – Αγ. Γεώργιος 13ος Ασκηταριά Αγ. Αναργύρων 12ος Ι.Μ. Αγ. Παντελεήμονος 1292 Αγ. Νικολ. Βαθυρ. 13ος Παναγία Δέσιανης 1362. + 100 Εβραίοι στη επίσκεψη Βέσσαινας (Βαθύρεμα – Αετόλοφος)
Μετάξι;
Φραγκοκρατία.
Επιδρομές Καταλανών και Αλβανών.
Διαμάχες ενδοβυζαντινές.
Σερβοκρατία.
Τουρκομάνοι Νομάδες 1389/90.
Πλήρης κατάκτηση από Τούρκους 1393-1396.
Διάλυσις Μοναστικής ζωής 1455-1506.
Ναχιγιέ Καστρίτσας 1325 / 1454/55 το 1521 ή 1539 vakfs – δικαιοδοσία του Στέμματος.
Μιχριμά +1578
1569/70 Κατάλογος Ι. Μονών Μ. Kiel
I.M. Aγ. Αποστόλων και Ι.Μ. Ταξιαρχών (1569)
(Η Παναγία 1570, Αγ. Ανάργυροι 1588)
και αν τα ανωτέρω ήταν λίγο, πολύ γνωστά ας ακούσουμε τρεις τεκμηριωμένες απόψεις, άγνωστες στους πολλούς που θα συναντήσετε.
Στην εξαιρετική μελέτη του Machiel Kiel, καθηγητού, Κρατικού Πανεπιστημίου Ουτρέχτης, Ολλανδίας. Σχόλια Δ. Αγραφιώτη + Σ. Γουλούλη περί το (1994/95) σε μετάφραση Βαγγέλη Τζιγκουνάκη.
Διαβάζουμε ότι, η Αυτοκρατορία των Οθωμανών Τούρκων, (όπως είναι γνωστό) ιδρύθηκε με το σπαθί. Είναι λιγότερο γνωστό όμως, και ιδιαίτερα στην Ελλάδα, ότι η Αυτοκρατορία αυτή διατηρήθηκε με την πέννα.
Εκατοντάδες εκατομμύρια έγγραφα. (14ος – 1922)
Tahrirdefters – απογραφή χρήσεως της γης και φορολογίας κάθε 25-30 χρόνια ……… (1388/89 ή 1393/94).
Έχουν θεμελιώδη σημασία για τη μελέτη της δημογραφικής ανάπτυξης, της αποικιστικής ιστορίας, της γεωργίας …………
α) Η ιστορία ότι ο Γαζής Τουρχάν Μπέης κατέκτησε τη Θεσσαλία, έφερε αποίκους από το Ικόνιο / Κόνια της Κεντρικής Ανατολίας και ίδρυσε την πόλη του Τυρνάβου, 30 χρόνια πριν από την κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης είναι (δηλαδή 1425;) (Κονιάροι / βοσκοί προβάτων) ένας μύθος που εμφανίστηκε στις αρχές του 18ου αιώνος.
Καταρρίπτεται η τοπική παράδοση ότι το Βαθύρεμα ήταν το μεγαλύτερο χωριό στην περιοχή πριν αναπτυχθεί η Αγιά – καταστράφηκε το 1423 ή από τον Βελλή Πασά (1816-1817) Θ. Χατζημιχάλης! Και οι Βαθυρεμ. Ίδρυσαν αρχάς 15ου αιώνος την Σελίτσιανη.
β) Σύμφωνα με την Οθωμανική διοικητική υποδιαίρεση των επαρχιών, η περιοχή μας ήταν μέρος του Καζά του Γενί Σεχίρ (της Λάρισας) και υποδιαιρούνταν στο Ναχιγιέ της Καστρίτσας και στο Ναχιγιέ του Πλαταμώνα.
Η Καστρίτσα το 1325 είχε μόνο 4 κατοικημένα χωριά Χριστιανών, (η πεδιάδα της Θεσσαλίας ολότελα αφανισμένη από τους Αλβανούς και Καταλανούς εισβολείς), Αγιά, Βαθύρεμα, Δέσιανη και Καστρί(τσα), με ερείπια βυζαντινών κτιρίων, το καλύτερο των οποίων είναι το κάστρο το Καστρί.
| 1454/55 | 1570 μ.Χ | 1602 |
| Αγιά = 115 νοικ.-> 700 άτομα | 312 Κουκουράβα 35 = | 129 |
| Βαθύρεμα = 28 νοικ. | 133 | 159 Το Βαθύρεμα κατεστράφη το 1688 από επιδημία χολέρας Δημητρ. Αγραφιώτης Πρακτικά Ημερίδας Ανατολής 1994-95 |
| Δέσιανη = 27 νοικ. | 140 | |
| Θανάτου = 28 νοικ. | 180 | |
| Νιβόλιανη = 5 νοικ. | 86 -> | 156 |
ΙΔΡΥΣΙΣ:
Ποταμιά 1455
Πολυδένδρι – Σκήτη 1466-1506,
Σκλήθρο 1506 και μετά …….. ( Καστανιά ελέγετο )
Αύξηση πληθυσμού (1455-1570) έξι φορές περισσότερο των Χριστιανών έναντι τριών των Μουσουλμάνων δηλαδή ξεπέρασε την κατά μέσο όσο γενική ευρωπαϊκή ανάπτυξη.
γ) Μετά το 1521 και πριν το 1539/40 τα χωριά Αγιά, Δέσιανη, Θανάτου, Νιβόλιανη, Σελίτσιανη και Ρέτσιανη περιλήφθηκαν στην περιοχή της δικαιοδοσίας του Στέμματος της Οθωμανής Πριγκίπισσας Μιχριμά αγαπημένης κόρης του Σουλτάνου Σουλεϊμάν η οποία τα μετέτρεψε σε βακούφια (Vakfs), αφιέρωσε δηλαδή τα έσοδα από τη φορολογία τους σε ευαγή ιδρύματα της Κωνσταντινούπολης. (Προνομιακή φορολογική μεταχείριση). Η Mihriuah πέθανε το 1578 + (αιωνία η μνήμη της).
Στο χωριό Ρέτσανη (Αργ. Φιλιππίδης) ήταν έδρα Βοεβόδα (πράκτορα) της Σουλτάνας Hadidje. Η Ρέτσανη ήταν κομμάτι της Αγιάς που αποσπάσθηκε από αυτή μεταξύ του 1540/70 και στις αρχές του 19ου αιώνα αναπτύχθηκε σε χωριό 300 νοικοκυριών. Η Hadidje ήταν η πολυαγαπημένη σύζυγος του τότε ασθενικού Σουλτάνου Abdulhamid A΄ (1774-1779). Πέθανε το 1807 και τάφηκε στο μαυσωλείο του συζύγου της.