Το όνομα Μετόχι αναφέρεται σε αγρόκτημα που ανήκει σε μοναστήρι (μετόχι Μοναστηριού), μέσα στο οποίο βρίσκεται συνήθως μικρό παρεκκλήσιο και κατοικία για τους μοναχούς που καλλιεργούν το συγκεκριμένο αγρόκτημα. Το «Μετόχιον», στην εκκλησιαστική ορολογία, αποτελεί παράρτημα της Μονής στην οποία ανήκει, ακόμα και αν διαμένουν μόνιμα σε αυτό αρκετοί μοναχοί.
Στην Οθωμανική περίοδο οι σουλτάνοι προχώρησαν σε μεγάλες κατασχέσεις και εκποιήσεις της μοναστηριακής περιουσίας και οι σύγχρονοι ιστορικοί ανακαλύπτουν όλο και συχνότερα ότι τα ίδια μετόχια άλλαζαν γεωγραφική θέση από αιώνα σε αιώνα και επισημαίνουν ότι η ρευστότητα της νομοθεσίας και της οθωμανικής διοίκησης ώθησε τους καλόγερους να μάθουν από νωρίς τους αμείλικτους κανόνες του – real estate – της ακίνητης κτηματικής περιουσίας.
Ιερά Μονή Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου – Βελίκας.
Στο βιβλίο «Η ιστορική Μελίβοια» που επιμελήθηκα το 2006, εκδόσεως ΦΥΛΛΑ και χορηγίας του Δήμου Μελιβοίας, ο μακαριστός Δημήτριος Κ. Αγραφιώτης ανέπτυξε το θέμα: «Η Μονή του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου στη Βελίκα της Μελιβοίας». Στην παράγραφο για τα «περιουσιακά στοιχεία της Μονής» αναφέρει: «Γνωρίζουμε ότι από το 1781 τουλάχιστον, όταν υπεύθυνος της Μονής ήταν ο παπά-Θεόκλητος από την Μελίβοια, η Μονή είχε Μετόχι (Μονύδριο και κτηματική περιουσία) στην Κασσάνδρα της Χαλκιδικής. Αναφορές στο Μετόχι της Κασσάνδρας γίνονται στο Αρχείο «Θεσσαλικά – Συνεταιρισμοί Αγιάς» του Τμήματος Χειρογράφων της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος. Στα κτήματα της Μονής στην Κασσάνδρα της Χαλκιδικής αναφέρεται και ο Μ. Δάλλας. Αρχείον Ιστορικόν, Θεσσαλικά Χρονικά. τ. Ε΄ / 1936, σελ. 243».
Επαρχία Αγιάς.
Ο Δ. Αγραφιώτης, σε άρθρο του αναφέρει τα εξής:
α) « Η μόνη σχέση Αγιάς και Βαθυρέματος είναι η ύπαρξη στην Αγιά ενός μικρού μετοχίου της Μονής της Παναγίας».
β) «Στον κάμπο της Αγιάς αναφέρονται και υφίστανται ακόμη ιδιοκτησίες Μονών και Ενοριακών Ναών της Αγιάς (του Αγίου Παντελεήμονος, της Αγίας Τριάδος, της Αναλήψεως, του Τιμίου Ιωάννου του Προδρόμου, των Αγίων Αναργύρων και του Αγίου Αντωνίου) και Μονών και ιδιωτών του Μεταξοχωρίου (Ρέτσιανη), τα λεγόμενα Μετόχια.
Ιερά Μονή Τιμίου Προδρόμου Ανατολής.
«Το Μοναστήρι του Τιμίου Προδρόμου κατείχε περιουσία εκ 200 στρεμμάτων αγρών και 20 στρεμμάτων αμπελώνων, άνω των 1500 αιγοπροβάτων και περί τα 150 βοοειδή. Από του έτους όμως 1850 προσετέθη εις την ως άνω περιουσίαν του Προδρόμου και η τοιαύτη της Μονής της Παναγίας, ευρισκομένης και αυτής πλησίον της Ανατολής και νοτιοανατολικώς αυτής, αποτελούμενη εξ 800 στρεμμάτων αγρών και 5000 ελαιοδένδρων, ευρισκομένων παρά το χωρίον Κάπιστα (σημερινή Άνω Σωτηρίτσα). Επίσης κατείχε μέγαν αμπελώνα εις θέσιν Καλύβια της Κοινότητος Ανατολής, ένα λιβάδι μεταξύ χωριού και Μοναστηριού, ονομαζόμενο Παναΐτικο, ένα μετόχι με ένα χειροκίνητο ελαιοτριβείο εις Ρέτσανην (σημερινό Μεταξοχώρι), 1000 περίπου αιγοπρόβατα και αριθμό τινα μεγάλων ζώων».
«Η ομολογία πώλησης του Μετοχίου της Ι.Μ. του Οικονομείου στην Αγιά (4-1-1812)».
Μεταξύ του Στομίου και της Καρίτσας, στις ανατολικές πλαγιές της Όσσας, είναι κτισμένη η Μονή της Παναγίας του Οικονομείου, γνωστή και ως Μονή του Αγίου Δημητρίου. Για πρώτη φορά πληροφορούμαστε, από την ομολογία την οποία θα παρουσιάσουμε ακολούθως, ότι η εν λόγω μονή κατείχε ένα μετόχι στην Αγιά, στην συνοικία των Αγίων Θεοδώρων. Στα τέλη του 1811, οι μοναχοί φαίνεται πως χρειάσθηκαν χρήματα και γι’ αυτό πούλησαν το μετόχι τους αυτό στην Μονή του Δουσίκου, στις 4-1-1812.
Στην ομολογία αναφέρεται ότι ο ηγούμενος της Μονής του Οικονομείου Αυξέντιος πούλησε στον ιερομόναχο Ιωνά της Μονής του Δουσίκου το μετόχι στην Αγιά προς 400 γρόσια. Το πωλητήριο έγγραφο συντάχθηκε στις 4-1-1812 και ο επίσημος τίτλος κυριότητος (χοτζέτι) εκδόθηκε στις 10-8-1812. Στο έγγραφο υπέγραψαν ο πωλητής Αυξέντιος και επτά μάρτυρες, μεταξύ των οποίων συμπεριλαμβάνεται και ο ιατρός της Αγιάς Κωνσταντίνος.
Η έκδοση της ομολογίας πώλησης του μετοχίου της Αγιάς.
Αγυιά κωμόπολις. Μετόχι.
(σφραγίς Άγιος Θεόδωρος)
1812
Την σήμερον φανερώνω εγώ ο υποκάτωθεν υπογεγραμμένος ότι διά ένα μετόχι οπού είχαμεν εις την Αγυιάν, εις τον μαχαλάν του Αγίου Θεοδώρου, το επώλησα τον παπά Ιωνά από Δούσικον μοναστήρι διά γρόσια τετρακόσια, ήτοι ασλάνια 400: το επωλήσαμεν και είναι καλόν πωλημένον ως κτήμα εδικόν του και δεν έχει τινάς άλλος να τον ενοχλήση, ουδέ από τους πατέρας του μοναστηριού ουδέ άλλος κανείς, ωσάν οπού το επώλησα και είναι καλά / πωλημένον, και διά το βέβαιον της αλήθειας δίδω το παρόν μου εις χείρας του παπά Ιωνά, από το Ντούσικον μοναστήρι να έχη το κύρος, και έστω εις ένδειξιν και ασφάλειαν.
Τη Ιανουαρίου δ΄, 1812
+ Παπά Αυξέντιος, ηγούμενος από Οικονομειό μοναστήρι επώλησα και εξώφλησα.
+ Κώστας Μπόλης, μάρτυρας.
+ Αναστάσιος καφετζής μαρτυρώ ότι το επώλησεν το Μετόχι
+ Κωνσταντίνος ιατρός μαρτυρώ
+ Γεώργης Μπαλδούμης, παρών, μαρτυρώ
+ Βησσάριος Χατζηνικολάου, παρών και μαρτυρώ
+ Γεώργιος Χατζή, μάρτυρας
+ Ιωάννης Χατζή [ – ] Μήτζιου, παρών και μαρτυρώ
Χοτζέτι δια το Μετόχι του Αγίου Δημητρίου, το αγόρασεν ο παπα Ιωνάς από το μοναστήρι Δούσικον, Αυγούστου 10, 1812.
Η Αγιά και η σχέσις αυτής με το Μετόχιον της Ι.Μ. Παναγίας Κύκκου (της Κύπρου).
Στην επαρχία της Αγιάς μαρτυρείται Μετόχιον της Ι. Μονής Παναγίας Κύκκου από το 1792.
Το Μετόχι ευρίσκετο ως πρόκτισμα παραπλεύρως της Αγίας Παρασκευής στην ενορία του Αγίου Γεωργίου. Διοικητικά συνίστατο από έναν πρωτοσύγκελλο και δύο ιερομονάχους, οι οποίοι περιερχόμενοι την Λάρισα, τον Πλαταμώνα και τον Βόλο, εδέχοντο τις συνδρομές των πιστών διά το Μοναστήρι γράφοντας τα ονόματα σε βιβλίο – κατάστιχο, το οποίο ελέγετο «παρρησία».
Εκ των ενθυμήσεων του Θ. Χατζημιχάλη γνωρίζουμε τους επιτροπεύοντας το Μετόχι ιερομονάχους κατά το 1792, Μελχισεδέκ – Κοσμά και Φιλήμωνα και τους κατά το 1802 Ευθύμιο – Αθανάσιο και Γεράσιμο, καθώς και το ότι ο ανωτέρω Αθανάσιος εκοιμήθη στην Αγιά το 1820 και ετάφη εις την Αγία Παρασκευή.
- Η περιοχή «Μετόχια» στο Αγιόκαμπο στη θέση «Μπουρμπουλήθρα» ορίζει ελαιόδενδρα και αμπέλια των Μονυδρίων του Πολυδενδρίου και ίσως της Ι.Μ. Θεολόγου, που είχε στην κατοχή της αγροκτήματα στη Σκήτη.
- Σήμερα διατηρεί στον Αγιόκαμπο η Ι.Μ. Φλαμουρίου, Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, εκτάσεις γεωργικής καλλιέργειας τις οποίες επινοικιάζει σε αγρότες.
Αρχιμ. Νεκταρίου Γ. Δρόσου,
Δρος Βυζαντινής Ιστορίας