Πρώτη κατά χρονολογική σειρά ενορία της Αγιάς είναι ο Άγιος Γεώργιος. Είναι η μόνη εκκλησία της «Χώρας» Αγιάς, που προηγήθηκε της Οθωμανικής κυριαρχίας (1393) δεδομένου ότι ο αρχικός και μικρότερος ναός κτίσθηκε τον 13ο αιώνα.
Μεσολαβούσης της Τουρκοκρατίας πέρασαν 250 χρόνια και πλέον το 1585 και ναοδομείται ο Επισκοπικός ναός του Αγίου Νικολάου του εν Βουναίνοις – βορειοδυτικά του Αγίου Γεωργίου.
Με την πάροδο των ετών οι Αγιώτες έχοντας καλές σχέσεις με τους Οθωμανούς και προνόμια από την Σουλτάνα – κόρη του Σουλεϊμάν – την Μιχριμάχ, οικοδομούν Επισκοπείο στον προαύλιο χώρο του Αγίου Νικολάου ο οποίος πλέον καλείται «Μητρόπολις». Στη μελέτη του Μ. Δάλλα, για την Αγιά διαβάζουμε ότι «Οι κατά καιρούς επίσκοποι διέτριβον μήνας τινάς εν τη έδρα Αγιάς, διό και η κοινότης έχει ανεγείρει επί θέσεως περιόπτου μεγαλοπρεπή οικοδομήν καλουμένην Μητρόπολιν».
Το 1923, Φεβρουαρίου 17η ο εκ Περιστεράς Καλλίνικος, καταγόμενος εκ Σελιτσιάνης Αγιάς αφού εποίμανε την Δημητριάδα για τρία έτη παραιτηθείς ετελεύτησε μετά ένα χρόνο και ετάφη στον Άγιον Νικόλαο της Μητροπόλεως.
Επειδή δε, και ο μετ’ αυτόν Νεόφυτος το 1828 έγινε δεκτός με υποδοχή εις Άγιον Αντώνιον «οι Ιερείς και Προεστώτες της Πολιτείας Αγιάς εσυνοδεύσαμεν αυτόν έως είς την Μητρόπολιν», φαίνεται ότι, κατά το 1823-28 ο Άγιος Νικόλαος ο Κερασάς λέγεται Μητρόπολις ως έδρα του Δημητριάδος εν Αγιά (επισκοπείον) και θεωρείται Μητροπολιτική Ενορία έχουσα τα πρεσβεία κατέναντι των υπολοίπων επτά ενοριών.
Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι, στην «Μητρόπολη» ετάφησαν οι Επίσκοποι της Δημητριάδος Γαβριήλ, Ιουνίου 12η του 1663, Ιωαννίκειος, Μαΐου 12η του 1720 και ο Μητροπολίτης Γρηγόριος Ωρολογάς ο Σάμιος το 1858.
Διαφαίνεται από τα ανωτέρω ότι οι Επίσκοποι Δημητριάδος έχουν κατάλυμα στην Αγιά από το 1650 περίπου, και έως το 1858 που η Δημητριάς είχε ήδη ανυψωθεί σε Μητρόπολη (Σεπτέμβριος του 1794) με μόνιμη έδρα τον Βόλο.
Ωστόσο το 1749 ο πρώτος Ναός της Αγιάς, ο Άγιος Γεώργιος με τη συνδρομή των αρχόντων, που έχοντας καλά εισοδήματα από τη νηματουργία, έχουν στραφεί στην σηροτροφία και κατοικούν γύρωθεν του Ναού διευρύνεται και ως τρίκλητος αγιογραφείται από τον σπουδαίο Αγιώτη ζωγράφο Θεόδωρο Ιερέα (1750).
Στη θέση αυτή, πριν αναφερθώ για τις επόμενες τέσσερες ενορίες, θα παραθέσω ένα καταπληκτικό απόσπασμα από την αδημοσίευτη βιογραφία της σπουδαίας δασκάλας Μαρίκας Τζιτζιλέρη η οποία διηγείται κατά περιγραφή της μητέρας της τα εξής: «Το κτίριο της Μητρόπολης ήταν στον μαχαλά (συνοικία) Αγίου Νικολάου απέναντι ακριβώς από το σπίτι του παππού μου, Ζήση Γκίνη. Επιβλητικό, παλαιό αρχοντικό η Μητρόπολις. Εμπρός, με μεγάλη λουλουδιασμένη αυλή με πολλά πεζούλια γύρω και βρύσες. Εσωτερικώς, στον πρώτο όροφο διάδρομοι, χαγιάτια και πολλά δωμάτια που χρησίμευαν για γραφεία και υπνοδωμάτια του προσωπικού, για αποθήκες που συγκεντρωνόντουσαν διάφορα τρόφιμα και ρουχισμός για τις ελεημοσύνες. Άλλα δωμάτια για το υπηρετικό προσωπικό και στα υπόγεια απίθανοι κρυψώνες, που θα τους ζήλευες σήμερα. Στον δεύτερο όροφο, πολλά δωμάτια. Γραφείο του Μητροπολίτου, οντάδες μεγάλοι και μικροί με μισάντρες (ντουλάπες). Σάλλες εκτεταμένες, χειμωνιάτικα με τζάκια, κιόσκια για το καλοκαίρι. Έκλεινε εξωτερικώς με μια θεόρατη, βαριά ξύλινη πόρτα με σιδηρένια εξαρτήματα. Ακριβώς απέναντι από την πόρτα, σε θέση λίγο υπερυψωμένη με πεζούλια γύρω γύρω, ένα θεόρατο πλατάνι και δίπλα η Εκκλησία του Αγίου Νικολάου. Το κτίριο αυτό αγοράσθη στα μετέπειτα χρόνια από την οικογένεια Γκανά. Σώζεται ακόμη βέβαια, με πολλές μετατροπές, ανακαινίσεις και αλλαγές, δεν έχει όμως την παληά του αίγλη και αρχοντιά που μας διηγούταν και περιέγραφε η μητέρα μας».
Η τρίτη ενορία των Αγίων Θεοδώρων ναοδομήθηκε στο υψηλότερο βορειοανατολικό σημείο της Αγιάς μετά το 1650.
Η τέταρτη ενορία της «Μεταμορφώσεως του Σωτήρος» ναοδομήθηκε το 1653 και κοσμείται με πλούσια αξιομνημόνευτη αγιογράφηση.
Η πέμπτη χρονολογικά ενορία είναι η «Παναγία» που ναοδομήθηκε στη νοτιοανατολική πλευρά του οικισμού το 1569. στον λιθόκτιστο ναό είναι εμφανείς μεταγενέστερες προσθήκες και προεκτάσεις. Οι αγιογραφίες που κοσμούσαν τον ναό, σήμερα έχουν καλυφθεί μετά τα πολλαπλά ασβεστώματα των τοίχων.
Η έκτη ενορία, ο ναός του Αγίου Αντωνίου ναοδομείται αρχικά το 1663 στον «Βλαχομαχαλά» και ανακαινίζεται ριζικά το 1856-7 ως Μητροπολιτικός Ναός των Αγίων Αντωνίων (του Μέγα και του εκ Βεροίας).
Η έβδομη ενορία, ο ναός του Τιμίου Προδρόμου ναοδομήθηκε το 1860 αρχικά ως δίρικτος κεραμοσκεπής και αργότερα μετετράπη με τρούλο σε χρόνους που δεν υπήρχε αρχαιολογική υπηρεσία και τα χρήματα περίσσευαν.
Η όγδοη ενορία, ο ναός του Αγίου Αθανασίου Αλεξανδρείας ναοδομήθηκε το 1866 βορειοδυτικά της Αγιάς.
Εκ των ανωτέρω στοιχείων προκύπτει ότι ο Άγιος Γεώργιος είναι υστεροβυζαντινός ναός και ο Άγιος Νικόλαος μεταβυζαντινός.
Οι ναοί των Αγίων Θεοδώρων, Παναγίας, Μεταμορφώσεως του Σωτήρος και των Αγίων Αντωνίων ως μεταβυζαντινοί ναοί οφείλουν την προέλευσή τους εκ των εισοδημάτων της κτηνοτροφίας, όπως και της νηματουργίας (εμπόριο και βαφές) «Wool church».
Αντιστοίχως, οι ναοί του Τιμίου Προδρόμου και του Αγίου Αθανασίου, με κύρια προέλευση εκ της εμπορίας και εξαγωγής στην Ευρώπη προϊόντων σηροτροφίας (μετάξι) θα πρέπει να θεωρούνται «Silk church».
ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΚΟΣ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΕΝΟΡΙΩΝ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ.
- Άγιος Γεώργιος 13ος – 1749 Β’
- Άγιος Νικόλαος 1585 – 1890 Β΄
- Αγίων Θεοδώρων 1650 – 1835 Β΄
- Παναγία 1569/70 – 1866 Β΄
- Μεταμορφώσεως του Σωτήρος 1653 (τοιχογραφίες 1656)
- Αγίων Αντωνίων 1663 – 1857
- Άγιος Αθανάσιος ……… – 1866
- Τιμίου Προδρόμου 1860 – 1969 Β΄