Η εκπαίδευση από την περίοδο της Τουρκοκρατίας έως τις αρχές του 19ου αιώνα.
«Η επαρχία Αγιάς έχει να επιδείξη σχολείον από του 1700. Τούτο ελειτούργει εν Μεγαλοβρύσω (Νιβόλιανη) όπου το 1745 διδάσκει ο μοναχός Ευστάθιος. Εκτός του εν Αγιά διδάξαντος διδασκάλου Γ. Καρτερού βεβαιοί τούτο και ο Τρ. Ευαγγε-λίδης ο οποίος γράφει: «Νιβολιάνης κώμης ου μακράν της Αγυιάς …… τω 1700 διετήρει σχολείον, ου διδάσκαλον γινώσκομεν τω 1745 τον μοναχόν Ευστάθιον. Δεδομένου δε ότι αι Μηλεαί έχουν σχολείον από του 1760 κατά τους Δημητριείς, η επαρχία Αγιάς έχει να επιδείξη σχολείον 60 έτη πρότερον. Ενώ εν Μεταξοχωρίω (Ρετσάνη) Αγιάς αναφέρεται σχολείον από του 1780. εν Αγιά κατά την κατωτέρω μαρτυρίαν των ιδίων Δημητριέων (Κωνσταντά και Φιλιππίδου)».
«Το πρώτο σχολείο στην επαρχία Αγιάς σύμφωνα με τη μαρτυρία λειτούργησε στο μοναστήρι της Παναγίας, που είναι το παλιότερο χτίσμα στο χωριό.
Επώνυμος δάσκαλος μέχρι το 1900 δεν είναι γνωστός στο χωριό μας μετά το μοναχό Ευστάθιο και τον «κυρ-Γεώργιος δάσκαλος» που αναφέρεται και σε άλλες μαρτυρίες για το χωριό μας. Από μια στατιστική του Μιλτιάδη Δάλλα παρμένη από το αρχείο του Ιωάννη Δάλλα βλέπουμε ότι το 1880 η Νιβόλιανη είχε 550 κατοίκους, ένα σχολείο και 40 μαθητές. Η στατιστική ακόμα αναφέρει ότι οι δάσκαλοι την εποχή εκείνη πληρώνονταν από την εκκλησία.
Με την προσάρτηση της Θεσσαλίας το 1881 έγιναν ριζικές αλλαγές στην παιδεία σε όλη την Ελλάδα και στον επαρχιακό μας χώρο χτίστηκαν αρκετά σχολεία. Ας δούμε τι μας λέει σχετικά ο Μιλτιάδης Δάλλας: «Κατά το πρώτον έτος της απελευθερώσεως (1881-1882) ιδρύθησαν 6 σχολεία εν ισαρίθμοις χωρίοις (Αθανάτη, Μεταξοχώρι, Ποταμιά, Κουκουράβα, Σκήτη, Βουλγαρινή) και ούτω ήμερον αριθμούνται εν τη επαρχία 22 σχολεία, (31 προ της συγχωνεύσεως εις μεικτά). Τα σχολεία ταύτα κατανέμονται αναλόγως του αριθμού των δασκάλων. Έν εξατάξιον Αγιάς. Τριτάξια 4 (Αθανάτης, Ανατολής, Σκλήθρου, Καρίτσης). Διτάξια 5 (Μεταξοχωρίου, Μεγαλοβρύσου, Δογάνης, Σκήτης, Βουλγαρινής). Μονοτάξια 12 (Νερομύλων, Αετολόφου, Καστρίου, Καλαμακίου, Κουκουράβας, Κερμελί, Ποταμιάς, Σωτηρίτσας, Μαρμαρίνης, Τζιούξανης, Γερακαρίου και Στομίου)».
Ο Θ. Ν. Φιλαδελφεύς, που επισκέφθηκε το Μεγαλόβρυσο το 1889, αναφέρει τα εξής:
«Είδομεν οικίσκον διώροφον αρκούντως ευρύχωρον υπέρ ου εδαπανήθησαν διακόσιαι πεντήκοντα και μόνον δραχμαί. Αλλ’ επειδή το σχολείον ακόμη δεν ήτο τελειωμένον αι παραδόσεις γίνονται υπό τον νάρθηκα του αντίκρυ κειμένου ναού του Αγίου Αθανασίου. Ο νεαρός δημοδιδάσκαλος εκτελεί το καθήκον του ευσυνειδήτως καίτοι στερούμενος όλων των προς διδασκαλίαν απαιτουμένων, αλλά δεν τολμώ να επικρίνω τους Νεβολιανούς αφού άλλοι ασυγκρίτως ευπορώτεροι δήμοι του κράτους κλείουν τα παιδία μέσα εις σκοτεινάς και δυσώδεις τρώγλας κατασκευάζουν δε διά τους κακούργους υπό την επιτροπείαν ευαισθήτων κυρίων και κυριών καθαρά και ευάερα σωφρονιστήρια, εξ’ ου αγόμεθα εις το συμπέρασμα ότι η ελληνική κοινωνία θα ελάμβανε και υπέρ των παίδων κάποιαν πρόνοιαν, εάν εβεβαιούτο ότι θα γίνωσιν αφεύκτως και αυτά προϊούσης της ηλικίας κακούργοι». (Περιοδικό «ΕΣΤΙΑ», 1889, τομ. Α΄, σελ. 38).
Ο Γ. Δ. Καρτερός, δάσκαλος της Αγιάς της εποχής εκείνης, ο οποίος έκανε εκτενείς περιγραφές για το χωριό μας επισκεπτόμενος το δημοτικό σχολείο για επιθεώρηση, σκιαγραφεί την κατάσταση στην εκπαίδευση σε δύο γραμμές: «Περί δε των εξετάσεων του σχολείου δυστυχώς θεωρώ πάντη περιττόν και αυτόχρημα άγονον ως εκ της παντελώς αμεθόδου του διδάσκοντος διδασκαλίας». (Περιοδικό «ΠΡΟΜΗΘΕΥΣ», τομ. Β΄, 1890, σελ. 173).
α) Ιστορία της εκπαιδεύσεως εν Αγιά.
Είναι γνωστό στους φιλίστορες ότι παλιότεροι συγγραφείς, αναφερόμενοι στην Αγιά, σχολιάζουν δυσμενώς την έλλειψη ενός σχολείου ανώτερου επιπέδου σ’ αυτήν. Πρώτοι οι Δημητριείς έγραψαν στα 1791 τα εξής: «Οι Αγειώται (ας είν’ καλά ο φιλομαθής επίσκοπός τους) είναι αμαθείς, και κρίμα στα προνόμια και προτερήματα οπού έχει ο τόπος τους. Όταν διαβάσουν τον παρόντα λόγο, ας μη θυμώσουν, αλλά ας πασχίσουν να εξαλείψουν το πράγμα από πάνω τους και τότε λέγονται προκομμένοι και άξιοι του τόπου οπού κατοικούν». Λίγο αργότερα, ο Ιωάννης Οικονόμος ο Λαρισαίος, αναφερόμενος στους Αγιώτες, έγραψε τα εξής: «Ελληνικόν σχολείον ανάλογον καν δια τον τόπον των, δεν εστάθησαν ποτέ καλοί να συστήσουν. Η αμάθεια και το φιλοτάραχόν των ευρίσκονται εις άκρον βαθμόν».
Οι παραπάνω κατηγορίες, οι οποίες συμπυκνώνονται στο χαρακτηρισμό των Αγιωτών ως αμαθών, οδήγησαν τον Γ. Κορδάτο, το 1960, να γράψει ότι στην επαρχία της Αγιάς «δεν υπήρχε σχολείο της προκοπής κατά το τέλος του 18ου αιώνα, τον καιρό δηλαδή που η βιοτεχνική ανάπτυξή της παρουσίασε την μεγαλύτερη άνοδο. Αργότερα το σχολείο της Αγιάς παρήκμασε».
Για να αντικρούσει τα παραπάνω επιπόλαια συμπεράσματα των συγγραφέων, ο Ηλίας Γεωργίου προέβη στη σύνταξη μιας μελέτης, με την οποία ανασκεύασε τις άδικες κρίσεις για το εκπαιδευτικό έλλειμμα των Αγιωτών.
Οι Δημητριείς δεν αναφέρουν καν τη λειτουργία σχολείου των κοινών γραμμάτων στην Αγιά, την εποχή τους, αλλά ειρωνεύονται τον επίσκοπο της Δημητριάδας, που ήταν ποιμενάρχης και της Αγιάς, ξεχνώντας ότι στη δικαιοδοσία του υπάγονταν τα σχολεία του Πηλίου τα οποία αυτοί εκθειάζουν. Αναφερόμενοι, όμως στην εκτροφή του μεταξοσκώληκα, μας πληροφορούν ότι «(…..) δεν είναι σαράντα χρόνοι οπού την έφερεν [την σηροτροφία] ένας παιδοδιδάσκαλος (….)».
Εύστοχα μπορούμε να παρατηρήσουμε ότι τα 40 χρόνια από το 1791, χρόνο έκδοσης του έργου των Δημητριέων, σημαίνουν ότι το 1751 ο παιδοδιδάσκαλος, εκτός από την σηροτροφία, δίδασκε στα παιδιά των Αγιωτών και τα ελληνικά γράμματα. Εκτός από το σχολείο αυτό, στην περιοχή της Αγιάς λειτουργούσαν και άλλα. Στο Μεταξοχώρι δίδασκε, το χρονικό διάστημα 1735-1741, ο ιερομόναχος Χριστόφορος και στο Μεγαλόβρυσο, το 1745, ο μοναχός Ευστάθιος. Στο Μεταξοχώρι, ήδη από το 1780, χρησιμοποιούνταν ως σχολείο δύο δωμάτια του Μετοχίου κοντά στο ναό του Αγίου Νικολάου.
Έτσι λοιπόν, είναι πράγματι άδικη η κρίση των Δημητριέων. Οι Αγιώτες μπορεί να μην είχαν σχολείο σαν το περίφημο σχολείο των Αμπελακίων, είχαν όμως σχολείο των κοινών γραμμάτων ήδη από τα μέσα του 18ου αιώνα.
ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ
Στα τέλη του 18ου και στις αρχές του 19ου αιώνα, το σχολείο της Αγιάς εξακολουθεί να λειτουργεί, όπως προκύπτει από το αρχείο των συντροφιών της. Οι πληροφορίες που αντλούμε από το αρχείο αυτόν είναι λίγες, αλλά σημαντικές. Ας τις δούμε:
Στις 6-12-1799 αναφέρεται το όν όνομα του δασκάλου (κυρ – Γεώργιος).
Στις 4-3-1805 αναφέρεται η πληρωμή του δασκάλου από το ταμείο των συντροφιών (όσα εστείλαμεν του δασκάλου).
Στις 10-9-1808 αναφέρεται η πληρωμή στον τότε δάσκαλο (εις την κάσαν του διδασκάλου).
Στις 9-2-1809, σε επιστολή του, κάποιος Αποστόλης Παπαθεοκλήτου αναφέρει τα εξής: «ο κυρ – διδάσκαλος εις το σπίτι μου να με τους χαιρετά όλους».
Στις 19-2-1809, σε επιστολή προς τη γυναίκα του, κάποιος Αλέξιος Χατζηιωάννου, προτρέπει να πηγαίνουν «τα πεδιά εις τον δάσκαλον».
Το σχολείο αυτό της Αγιάς συνεχίζει να λειτουργεί, όπως προκύπτει από σύντομες αναφορές σ’ αυτό και σε δασκάλους του. Ο Αργ. Φιλιππίδης, στα 1815, έγραψε ότι η Αγιά είναι «χώρα χριστιανική και καλή (……). Έχει υπέρ τα επτακόσια σπίτια. Έχει νερά πολλά, έχει σχολείον (…..)». Το 1819 δίδασκε στο σχολείο ο Ιερώνυμος, αδελφός του μητροπολίτη της Δημητριάδας, την περίοδο 1820-1830 ο Γεώργιος Παπαμιχαήλ, φίλος του Ιωάννη Οικονόμου του Λαρισαίου, τον Μάρτιο του 1821 πήγε στην Αγιά, ερχόμενος από τα Κανάλια του Βόλου, ο κύπριος ιερομόναχος Γεράσιμος Κυκκώτης, ο οποίος δίδασκε στο σχολείο της μέχρι το 1833, και γύρω στα 1830 ο Ν. Τσιγαράς.
Ο Ιω. Λεονάρδος, ο οποίος επισκέφθηκε την Αγιά λίγο πριν από το 1836, μας δίνει τον ακριβή τίτλο του αγιώτικου σχολείου: «(….) Ομοίως διαπρέπει ενταύθα και τα ήδη νεοσυστηθέν αλληλοδιδακτικόν σχολείον». Ο χαρακτηρισμός του άλληλοδιδακτικού σχολείου ως «νεοσυστηθέν» μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι είχε ιδρυθεί στο διάστημα 1832-1835. το σχολείο αυτό αναφέρει ο Νικ. Λωρέντης, το 1838, περιγράφοντας την Αγιά («μία των ωραιοτέρων της Θεσσαλίας πόλεων με πολλούς εν αυτή χριστιανικούς ναούς, εν αλληλοδιδακτικόν σχολείον και 800 περίπου ελληνικάς οικογενείας»), και τον επόμενο χρόνο ο Α. Βάλβης.
Στα 1840 αναφέρεται ο αλληλοδιδάκτης Ευ. Ράγιος και ο ετήσιος μισθός του: «Αλληλοδιδάκτης Αγυιάς Ευστάθιος Αναστ. Ράγιος, συμφωνητικόν 140 γονέων. Μισθός γρόσια 501 ετησίως, 1840». Στη διετία 1848-1850 αναφέρεται ως δάσκαλος του σχολείου ο Γεώργιος Μαργαριτιάδης και αμέσως μετά ο Ζαγοριανός Γ. Παπαγιαννόπουλος, ο οποίος δίδαξε κατά την περίοδο 1850-1867 και μετά στο σχολείο του Μεταξοχωρίου (1867-1870). Το σχολείο αυτό, προφανώς, είναι ο αποδέκτης του ποσού των 2.000 γροσίων, τα οποία δώρισε, στα 1856, ο Λαρισαίος αρτοποιός Δημ. Καράς.
Το 1860 αναφέρεται ως δάσκαλος και σχολάρχης της Αγιάς ο Γ. Καραβίδας, το 1866 οι προεστοί ης Αγιάς προσέλαβαν ως δάσκαλο τον Χριστόδουλο Καράντσο, προσφέροντάς του ετήσιο μισθό 5.000 γροσίων, και ως αλληλοδιδάκτη τον Γ. Παπαϊωάννου. Το 1867 προσελήφθηκε ο Νικ. Σακελλαρίδης, ενώ δίδασκε (1867-1869) και ο Λαρισαίος Κων. Παπαδόπουλος. Το σχολικό έτος 1869-1870 δίδασκε ο Λαρισαίος Νικ. Ξάνθος, ο οποίος, στην αλληλογραφία των αδελφών Αλεξούλη αναφέρεται να ζητάει, στα 1869, καθυστερημένους μισθούς. Κατά τον Θεοδ. Χατζημιχάλη, που κατάρτισε και τον κατάλογο των δασκάλων του σχολείου της Αγιάς, μετά από τους παραπάνω δίδαξαν ο Ραψανιώτης Γεωργ. Οικονομίδης (1870-1872) και ο Σερραίος Λάζαρος Κλαβάτσης (1882). Ο τελευταίος «εγκρατέστατος της γαλλικής και τουρκικής, ελθών εις Αγυιάν, κατήγησε την μέθοδον του γράφειν επί άμμου».
Το 1874 αναφέρονται δύο σχολεία (Ελληνικό και Αλληλοδιδακτικό) και το 1877 τα προαναφερόμενα και επιπλέον το Παρθεναγωγείο, για το οποίο τώρα γνωρίζουμε αρκετά. Για τα σχολεία αυτά ο μητροπολίτης της Δημητριάδας Δωρόθεος Σχολάριος έγραψε ότι διατηρούνταν «εκ των εκκλησιαστικών προσόδων και του κληροδοτήματος του ιατρού Αλαμάνου».
Τέλος, το 1880, ο Νικ. Γεωργιάδης έγραψε ότι «οι κάτοικοι [της Αγιάς] είναι φιλομαθείς, διατηρούντες καλά σχολεία, μειλίχιοι δε και προσηνείς τους τρόπους», και το 1889 ο Ζωσιμάς Εσφογμενίτης έγραψε ότι η Αγιά είχε 1891 κατοίκους και 4 ναούς, οι μαθητές του Σχολαρχείου ανέρχονταν σε 98, του Παρθεναγωγείου σε 87 και του Δημοτικού σε 146.
Με βάση τα όσα προαναφέραμε προκύπτει ότι ήδη από τις αρχές του 19ου αιώνα λειτουργούσε στην Αγιά κάποιο σχολείο. Όμως, συστηματικό σχολείο φαίνεται πως άρχισε να λειτουργεί από το 1820 με δάσκαλο τον ιερομόναχο Γεράσιμο Κυκκώτη και αργότερα τον Γεώργιο Τσιγαρά (1833-1850 ή 1855).
Το Ελληνικό Σχολείο, δηλαδή το σχολείο της δεύτερης βαθμίδας, κατά τον Ηλία Γεωργίου ιδρύθηκε το 1871, ενώ ο Μιτλ. Δάλλας αναφέρει το έτος 1876, υπονοώντας μάλλον τον χρόνο αποπεράτωσης του νέου διδακτηρίου, η ανέγερση του οποίου είχε αρχίσει το 1871. Με βάση τη γνωστή βιβλιογραφία, μπορούμε να θεωρήσουμε ως έτος ιδρυσής του το 1860, έτος κατά το οποίο ο Γ. Καραβίδας αναφέρεται ως σχολάρχης του. Όμως, μια ενθύμηση, την οποία έθεσε υπόψη μας, πριν από το 1999, ο μακαρίτης πια Δημήτρης Αγραφιώτης, υπεύθυνος των ΓΑΚ της Αγιάς, ανάγει την ίδρυσή του πριν από το 1824. Στην ενθύμηση αυτή, ο Αθανάσιος Παπαχρήστου, από το Αργυρόκαστρο της Β. Ηπείρου, αφού παραθέσει έξι ομοιοκατάληκτους στίχους, μνημονεύει την λειτουργία του Ελληνικού Σχολείου της Αγιάς, στις 13-5-1842, στο οποίο φοιτούσε και ο ίδιος. Συνεχίζοντας αναφέρει και τα ονόματα τριών συμμαθητών του: του Αλεξίου Δ. Αλεξούλη, του πρωτοσυγγέλου Δοσιθέου Κυκκώτη και του Ευθυμίου Χριστοδούλου Καρυώτη. Τέλος, ως υποσημείωση, πρόσθεσε και το όνομα του σχολάρχη Γεωργίου Τσιγαρά. Με βάση, λοιπόν, την ενθύμηση αυτή, το Ελληνικό Σχολείο της Αγιάς λειτουργούσε κατά το σχολικό έτος 1841-1842. πρέπει να είχε ιδρυθεί λίγα χρόνια νωρίτερα και να είχε καλή φήμη ώστε να παρακολουθήσουν τα μαθήματα σ’ αυτό ο Ευθύμιος Χριστοδούλου, από την Καρά του Ολύμπου, ο Αθ. Παπαχρήστου, από το Αργυρόκαστρο, και ο πρωτοσύγκελος Δοσίθεος.
Η ενθύμηση, με την αρχαιότερη μνεία λειτουργίας του Ελληνικού Σχολείου της Αγιάς, έχει ως εξής:
Ευαγγελική Εντολή
Ο αμαθής από τυφλόν διαφοράν δεν έχει
εν ώ θαρρεί ότ’ ευτυχεί εις την φθοράν του τρέχει.
Ισότιμοι οι άνθρωποι κ’ ελεύθεροι γεννώνται
κ(αι) διά μόνην αρετήν πρέπει να προτιμώνται.
Χάριν ποτέ μη λησμονής, κακόν μην ενθυμήσαι,
δίδε καλόν αντί κακού και όντως εκδικείσαι.
1842 εν Αγυιά τη 13 Μαΐου
Αθανάσιος Παππά Χρήστου ο εξ
Αντιγονείων (Αργυρόκαστρον νυν).
[στην απέναντι σελίδα]
διέτριβα κατά το 1842 εις το της Αγυιάς Ελληνι
κόν Σχολείον*, συμμαθητεύων μετά του κυ-
ρίου Αλεξίου Δημητρίου Αλεξούλη, κ(αι Πρωτοσυγ-
κέλου Δοσιθέου Κυκκώτου (του οποίου τότε εστι κτή-
μα) και Ευθυμίου Χριστοδούλου Καρυώτου.
* εν ώ Σχολάρχης ήν τότε ο Γεώργιος Τσιγαράς.
Ενισχυτικά της άποψής μας, ότι το Ελληνικό Σχολείο της Αγιάς ιδρύθηκε πριν από το σχολικό έτος 1841-1842, είναι και όσα αναφέρει ο Θεοδ. Χατζημιχάλης στο χειρόγραφό του «Διδάσκαλοι Αγυάς» για δύο «ελληνοδιδασκάλους».
«Γεώργιος Γανοχωρίτης-ελληνοδιδάσκαλος, αποθανών ε Αγυιά, αδελφός αρχιερέως, ίσως του Μελετίου.
Γεώργιος Τζιομάρης εκ Ρετσιάνης. Απεστάλη υπό των γονέων του εις Κωνσταντινούπολιν όπου εξεπαιδεύθη εις την Μεγάλην του Γένους Σχολήν. Κατόπιν ήλθεν εις Αγιάν ως ελληνοδιδάσκαλος και ως ψάλτης του Αγ. Γεωργίου, 1830-1840. Απέθανεν εν Αγυιά άτεκνος. Την οικίαν του, κειμένην εν Ρέτσάνη παρά του Αγ. Νικολάου, εκληροδότησεν εις την εν Σελιτσάνη Μονήν της Παναγίας, ήτις εχρησιμοποιήθη ως μετόχιον, αφιέρωσε και τα κτήματά του εις την Κοινότητα Ρετσάνης (πληροφορία Κλεάνθους Αλεξούλη). Εκαλείτο εις τας πανηγύρεις της Ρετσάνης όπως ψάλη και κηρύξη τον θείον λόγον».
ΤΟ ΔΙΔΑΚΤΗΡΙΟ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ
Δεν γνωρίζουμε που στεγάσθηκε το Ελληνικό Σχολείο αμέσως με την ίδρυσή του. Ο Θεοδ. Χατζημιχάλης, στο προαναφερόμενο ανέκδοτο χειρόγραφό «Διδάσκαλοι Αγυιάς» αναφέρει ότι πρίν από το 1870 χρησιμοποιούνταν ως διδακτήριο του Ελληνικού Σχολείου το κτίριο του επισκοπείου, το οποίο βρισκόταν σε απόσταση βορείως του ενοριακού ναού του Αγίου Νικολάου του Νέου, που ονομαζόταν Μητρόπολη, επειδή έμενε εκεί ο μητροπολίτης όταν ερχόταν στην Αγιά.
Το 1871, οι Αγιώτες αποφάσισαν να κτίσουν ένα διδακτήριο για το Ελληνικό Σχολείο, προφανώς με έξοδα της Κοινότητάς τους. Το έτος της ανέγερσης επιβεβαιώνεται από το παρακάτω σημείωμα, το οποίο βρίσκεται στα κατάλοιπα του Μιλτ. Δάλλα, μολονότι ο ίδιος αναφέρει το έτος 1876 :
ΔΙ’ ΗΜΕΡΟΥΣΙΑ ΜΑΣΤΟΡΩΝ ΕΙΣ ΤΟ ΚΤΙΡΙΟΝ
ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ ΑΓΥΙΑΣ ΚΑΙ ΛΟΙΠΑ ΕΞΟΔΑ
| Ιανουαρίου 2 | εις κάρβουνα της Ελληνικης Σχολής [γρόσια] | 32:30 |
| Φεβρουαρίου 3 | Είς ζωνάρια ποταμίτικα | 38:30 |
| Φεβρουαρίου 7 | Τον Τζιαφέρη χαλκιά για 2 σκεπαρνιές και 1 βαριά | 62: |
| Φεβρουαρίου 11 | Για δύο σιδερόφκιαρα από Λάρισα | 8: |
| Φεβρουαρίου 12 | Για 44 φορτ. Κλάπες τον ΓυτίληνΔι’ εν παλουκοσίδερον από Χ΄΄ Δήμον | 99:20: |
| Φεβρουαρίου 15 | Διά 6510 οκ. Ασβέστη από τους Νιβολιανίτας | 813:20 |
| Φεβρουαρίου 16 | Διά 21 οκ. καρφιά από Κυργιάκι Ελληνα | 73: |
| Φεβρουαρίου 17 | Διά 2 τριχιές είς το σήκωμα των πετρών και ξύλων | 13: |
| Φεβρουαρίου 18 | Διά 7 300 δρ[άμια] καρφιά και 200 ζευγ. ΚλάπεςΚαι σκύλα | 68: |
| Φεβρουαρίου 20 | Τον κ. Νασιούλην δια 1 οκά καρφιάΔιά τας 8 λεύκας από τον ΑλεξάκηνΔιά 7 200 οκ. καρφιά από Ζήσην Γκινούλην | 30:600:18:30 |
| Μαρτίου 10 | Διά ψώνια σίδηρον και λοιπά από Κ. ΚανάταΔι’ όμοιον από Γ. ΚακαδιάρηΔιά 12 λεύκας από Θανάση Τζιάστιον | 296:140:900: |
| Μαρτίου 16 | Διά το σίδερον των παραθύρων από Βόλον (8 αγώγια) | 483: |
Μέχρι το 1926, σωζόταν μια πλάκα, εντοιχισμένη στη νότια πλευρά του διδακτηρίου, με το έτος ανέγερσής του (1871), όπως αναφέρεται σε σημείωμα του τότε διευθυντή του Ιω. Φαρμακίδη. Το κτίριο αυτό ήταν κοινοτικό μέχρι της 24-06-1924, οπότε με τον νόμο 2442/1924 απαλλοτριώθηκε από την κυβέρνηση και παραχωρήθηκε στην Διοικητική Επιτροπή και απετέλεσε ένα από τα ακίνητα του Ταμείου Εκπαιδευτικής Πρόνοιας της Αγιάς.
Ο ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΤΩΝ ΔΑΣΚΑΛΩΝ
Με τα σημερινά δεδομένα, δεν είναι δυνατό να συντάξουμε τον πλήρη κατάλογο των δασκάλων του Ελληνικού Σχολείου της Αγιάς. Για την περίοδο από την έναρξή του μέχρι το 1881 εντοπίσαμε στο χειρόγραφο του Θεοδ. Χατζημιχάλη «Διδάσκαλοι Αγυιάς» έναν κατάλογο, τον οποίο παραθέτουμε αμέσως παρακάτω:
ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΩΝ
ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ ΤΗΣ ΑΓΥΙΑΣ
| α.α | ΣΧΟΛΙΚΟΝ ΕΤΟΣ | ΔΙΔΑΣΚΑΛΟΣ |
| 1 | 1821-1833 | π. Γεράσιμος Κυκκώτης |
| 2 | 1833-1850 ή 1855 | Νικόλαος Τσιγαράς |
| 3 | 1850-1872 | Γ. Καραβίδας |
| 4 | 1872-1873 | Κ. Παπαδάκης, εκ Γυθείου |
| 5 | 1873-1874 | Γ. Γώνιος, Ηπειρώτης |
| 6 | 1874-1877 | Γ. Καραβίδας (+1891) |
| 7 | 1877-1879 | Βάϊος Στεφανόπουλος, εκ Κοτσιαρί Θεσσαλίας |
| 8 | 1879-1881 | Νικ. Κ. Σούρλας |
Με βάση τα δύο μαθητολόγια, μπορούμε να συντάξουμε τον κατάλογο των σχολαρχών από το 1889 μέχρι το 1929, που έχει ως εξής:
ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΣΧΟΛΑΡΧΩΝ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ (1889-1929)
| α.α | ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ | ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ ΤΟΥ ΣΧΟΛΑΡΧΗ |
| 1 | 1889-1893 | Νικ. Κ. Σούρλας |
| 2 | 1893-1894 | Θ. Χατζηαράπης |
| 3 | 1894-1895 | Κων. Ε. Λάβδας |
| 4 | 1895-1897 | Νικ. Κ. Σούρλας |
| 1897-1898 | Δεν λειτούργησε, λόγω του πολέμου | |
| 5 | 1898-1899 | Νικ. Κ. Σούρλας |
| 6 | 1899-1900 | Μ. Σάγκας |
| 7 | 1900-1901 | Διογένης Χαρίτωνος |
| 8 | 1901-1902 | Γ. Παπαδόγιαννης |
| 9 | 1902-1903 | Δ. Αργυρόπουλος |
| 10 | 1903-1904 | Παν. Σύρμος |
| 11 | 1904-1905 | Α. Πολυχρονάκης |
| 12 | 1905-1906 | Αλ. Τσορώνης |
| 13 | 1906-1910 | Α. Πολυχρονάκης |
| 14 | 1910-1912 | (;) |
| 15 | 1912-1914 | (δυσανάγνωστη υπογραφή) |
| 16 | 1914-1915 | Θ. Τάτσινος (;) |
| 17 | 1915-1918 | Ν. Τσιγγιρίδης |
| 18 | 1918-1919 (διευθύνων) | Αθ. Μητσιώλας (;) |
| 19 | 1919-1928 (διευθυντής) | Ιω. Φαρμακίδης |
| 20 | 1928-1929 (διευθυντής) | Αθ. Μητσιώλας (;) |
ΟΙ ΜΑΘΗΤΕΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ
Για την περίοδο 1840-1879, εκτός από τους μαθητές της ενθύμησης του 1842, δεν έχουμε στη διάθεσή μας άλλα ονόματα. Μετά το 1879 έχουμε όλα τα ονόματα των μαθητών, χάρη στα τρία μαθητολόγια του Ελληνικού Σχολείου, τα οποία φυλάσσονται στα ΓΑΚ της Αγιάς.
Το πρώτο μαθητολόγιο (Μητρώον της εν Αγυιά Ελληνικής Σχολής – Διευθυνομένης υπό Νικολάου Κ. Σούρλα, εν Αγυιά τη 15 Σ/βρίου 1879) καλύπτει τα σχολικά έτη 1879-1888. Σ’ αυτό αναφέρονται το ονοματεπώνυμο, η ηλικία, η πατρίδα, η τάξη, η οικονομική κατάσταση, το επάγγελμα του πατέρα, η ημερομηνία εγγραφής, ο βαθμός και η διαγωγή του μαθητή. Από τους 22 μαθητές του σχολικού έτους 1881-1882, τέσσερις διέκοψαν τη φοίτησή τους, στις 23 και 28 Οκτωβρίου, 1 Νοεμβρίου και 16 Ιανουαρίου, ένας δεν παρουσιάσθηκε ούτε στις γραπτές ούτε στις προφορικές «ενιαυσίους εξετάσεις» και δύο «μεταξετασθήσονται είς τα ελ[ληνικά]». Ας δούμε τον κατάλογο των μαθητών αυτού του σχολικού έτους, με λιγότερες στήλες για τεχνικούς λόγους, και με κατάταξη κατά τάξη.
ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 1881-1882
| Ονοματεπώνυμο | Ηλικία | Πατρίδα | Τάξη | Βαθμός |
| Γεώργιος Παπαλέτσιος | 15 | Αγιά | Γ | Άριστα 5,75 |
| Κων/νος Τσίγκας | 17 | >> | Γ | Λίαν καλώς 4,90 |
| Παναγιώτης Ιατράκης | 14 | >> | Γ | Διέκοψε (16-1-1882) |
| Χρηστάκης Ζ. Γκίνης | 14 | >> | Γ | Άριστα 5,60 |
| Γεώργιος Καλήτσιος | 17 | >> | Γ | Διέκοψε (23-8-1881) |
| Απόστ. Κ. Τσίμπιρας | 15 | Ρέτσανη | Γ | Καλώς 4,11 |
| Λεωνίδας Κακάλης | 15 | >> | Γ | Καλώς 4,25 |
| Δημ. Ευ. Πετσιάβας | 16 | Αγιά | Γ | Διέκοψε (1-9-1881) |
| Αχιλλεύς Τσιτσιλιέρης | 13 | >> | Β | Λίαν καλώς 4,59 |
| Δημήτριος Αλεξούλης | 14 | >> | Β | Καλώς 3,75 |
| Ιωάννης Παπαχατζής | 13 | >> | Β | Άριστα 5,50 |
| Ιωάννης Αλεξίου | 15 | Αγιά | Β | Λίαν καλώς 4,75 |
| Σταύρος Αμπελακιώτης | 14 | >> | Β | Καλώς 4 |
| Θεόδωρος Μούρλιας | 13 | >> | Β | Άριστα 5,10 |
| Νικόλαος Λιάμτσιου | 14 | >> | Β | Άριστα 5,25 |
| Γε’ωργιος Αραμπατζής | 16 | Αγιά | Β | Δεν εξετάθηκε |
| Κων/νος Ποτούλης | 13 | Νεβόλιανη | Β | Λίαν καθώς 4,50 |
| Ιωάννης Κατσινούλας | 14 | Αγιά | Β | Διέκοψε (28-8-1881) |
| Δημήτριος Ιατρού | 13 | >> | Α | Άριστα 6 |
| Νικόλαος Ζάνος | 13 | >> | Α | Άριστα 5,50 |
| Ιωάννης Σαμαράς | 12 | >> | Α | Αριστα 5,30 |
| Νικόλαος Κακαρδάκος | 12 | >> | Α | Καλώς 4,20 |
Ανάμεσα στους μαθητές του πρώτου μαθητολογίου συναντούμε και τον Θεοδ. Χατζημιχάλη, τον γνωστό λόγιο της Αγιάς. Το σχολικό έτος 1884-1885 εγράφηκε στην Α΄ τάξη, σε ηλικία 13 ετών, ως Θεόδωρος Χατσή Μιχαήλ, καταγόμενος από εύπορη οικογένεια της Ρέτσιανης. Το 1885-1886 εγγράφθηκε στη Β΄ τάξη, σε ηλικία 13 ετών και το 1886-1887 στην Γ΄ τάξη, σε ηλικία 14 ετών.
Το δεύτερο μαθητολόγιο έχει τον τίτλο «Ελληνικόν Σχολείον εν Αγιά – Μαθητολόγιον αρχόμενον από του σχολικού έτους 1889-1890 και λήγον 1919-1920». Ο αριθμός των μαθητών τώρα αυξάνεται καθώς εδραιώνεται η φήμη του Ελληνικού Σχολείου σε όλη την επαρχία της Αγιάς. Μέχρι το 1896-1897 οι μαθητές ήταν απόφοιτοι του τετραταξίου Δημοτικού Σχολείου. Μετά το σχολικό έτος 1898-1899, στις εισαγωγικές εξετάσεις συμμετέχουν και μαθητές του εξαταξίου Δημοτικού Σχολείου της Αγιάς.
Το τρίτο μαθητολόγιο καλύπτει την περίοδο 1920-1944. Όπως βλέπουμε, μέχρι το 1928 λειτουργεί το Ελληνικό Σχολείο. Το σχολικό έτος 1920-1921 φοιτούσαν 132 μαθητές, το 1922-1923 159 και το 1927-1928 114, με σχολάρχη τον Ι. Φαρμακίδη (1920-1928). Το σχολικό έτος 1929-1930 καταργήθηκαν, με νόμο, τα Ελληνικά Σχολεία και ιδρύθηκαν τα Ημιγυμνάσια. Στο Ημιγυμνάσιο της Αγιάς, με 75 μαθητές διορίσθηκε διευθυντής ο Αθ. Μητσιώλας. Κατά την περίοδο 1940-1944, λόγω του πολέμου και της Κατοχής, το Ημιγυμνάσιο δεν λειτούργησε. Το σχολικό έτος 1944-1945 άρχισε να λειτουργεί το Γυμνάσιο της Αγιάς με 52 μαθητές.
Ο ΑΡΙΘΜΟΣ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ 1879-1920
Για να ολοκληρώσουμε την εικόνα του Ελληνικού Σχολείου της Αγιάς, θα παραθέσουμε τον αριθμό των μαθητών του από το 1879 μέχρι το 1920, με βάση τις εγγραφές των δύο πρώτων μαθητολογίων του.
| Σχολικό έτος | Μαθητές | Σχολικό έτος | Μαθητές |
| 1879-1880 | 24 | 1900-1901 | 61 |
| 1880-1881 | 31 | 1901-1902 | 66 |
| 1881-1882 | 22 | 1902-1903 | 79 |
| 1882-1883 | 35 | 1903-1904 | 82 |
| 1883-1884 | 51 | 1904-1905 | 89 |
| 1884-1885 | 62 | 1905-1906 | 81 |
| 1885-1886 | 74 | 1906-1907 | 67 |
| 1886-1887 | 55 | 1907-1908 | 62 |
| 1887-1888 | 57 | 1908-1909 | 69 |
| 1888-1889 | 70 | 1909-1910 | 79 |
| 1889-1890 | 63 | 1910-1911 | 66 |
| 1890-1891 | 57 | 1911-1912 | 66 |
| 1891-1892 | 56 | 1912-1913 | 69 |
| 1892-1893 | 50 | 1913-1914 | 97 |
| 1893-1894 | 48 | 1914-1915 | 120 |
| 1894-1895 | 44 | 1915-1916 | 125 |
| 1895-1896 | 53 | 1916-1917 | 112 |
| 1896-1897 | 44 | 1917-1918 | 10 |
| 1897-1898 | (δεν λειτούργησε) | 1918-1919 | 96 |
| 1898-1899 | 46 | 1919-1920 | 105 |
| 1899-1900 | 47 |
ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗ
Με βάση όσα αναφέραμε, στην Αγιά μαρτυρείται λειτουργία σχολείου ήδη από τα τέλη του 18ου αι. Την περίοδο 1830-1833, ιδρύθηκε το Αλληλοδιδακτικό Σχολείο. Το Ελληνικό Σχολείο δεν αναφέρεται στη στατιστική του 1830 και στους γεωγράφους της εποχής (Λεονάρδο, Λωρέντη, Βάλβη). Μαρτυρείται, όμως, η λειτουργία του στην Αγιά το 1842, οπότε μπορούμε να δεχθούμε πως λειτούργησε νωρίτερα από τον χρόνο της πρώτης γραπτής μαρτυρίας, μεταξύ των ετών 1840-1842. Το 1871 απέκτησε δικό του διδακτήριο. Καταργήθηκε, μαζί με όλα τα Ελληνικά Σχολεία, το 1929, όταν μετονομάσθη Ημιγυμνάσιο – (τριτάξιο γυμνάσιο).
ΤΟ ΠΑΡΘΕΝΑΓΩΓΕΙΟ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ
Με την σταδιακή ανάπτυξη και αναβάθμιση των σχολείων για νέους στην Αγιά (Αλληλοδιδακτικό πριν από το 1836. Ελληνικό πριν από το 1842), οι Αγιώτες είδαν πως έφθασε η ώρα να ιδρύσουν ένα σχολείο για τις κόρες τους, μιμούμενοι το παράδειγμα των πόλεων της ελεύθερης Ελλάδας. Στην προσπάθειά τους αυτή είχαν αρωγό τους μία εξέχουσα μορφή της Αγιάς, τον γιατρό Δημήτριο Σπ. Αλαμάνο. Αυτός έθεσε στη διάθεσή τους το ποσό των 200 οθωμανικών λιρών και πιθανότατα, το αναγκαίο οικόπεδο, προκειμένου η Αγιά να αποκτήσει το διδακτήριο για το παρθεναγωγείο. Γι’ αυτήν την γενναιοδωρία του συμπεριλαμβάνεται μεταξύ των ευεργετών της Αγιάς και μάλιστα αναφέρεται πρώτος στον σχετικό πίνακα.
Όσοι ασχολήθηκαν με το θέμα της λειτουργίας του παρθεναγωγείου, ευκαιριακώς ή ειδικώς, δεν μας δίδουν συγκεκριμένα στοιχεία για τον χρόνο ανέγερσης του διδακτηρίου, την περιοχή εντός του οικισμού όπου βρισκόταν και το χρονικό διάστημα της λειτουργίας του.
Πρώτος αναφέρθηκε στο θέμα αυτό ο μητροπολίτης της Δημητριάδας Δωρόθεος Σχολάριος, ο οποίος έγραψε, το 1877 τα εξής (…) «Η Αγιά έχει σχολεία τρία: αλληλοδιδακτικόν, ελληνικόν και Παρθεναγωγείον», τα οποία διατηρούνταν από τις εκκλησιαστικές προσόδους και από το κληροδότημα του Δημ. Αλαμάνου.
Ο λόγιος της Αγιάς Θεόδωρος Χατζημιχάλης μας άφησε λιγοστές πληροφορίες για το Παρθεναγωγείο, ευκαιριακά, βιογραφώντας τον Δημ. Αλαμάνο, μιλώντας για την θετή κόρη του Ελένη και κυρίως για τον γνωστό βαμβακέμπορο χατζή-Μήτρο Γεωργίου (1813-1929), πεθερό του Δημ. Αλαμάνου.
Ο Μιλτιάδης Ιω. Δάλλας αναφέρει ότι το παρθεναγωγείο της Αγιάς λειτούργησε πριν από την απελευθέρωσή της (1881), χωρίς χρονικό προσδιορισμό, προσθέτοντας ότι η ίδρυσή του οφειλόταν στη δωρεά του Δημ. Αλαμάνου.
Ο Ηλίας Γεωργίου τοποθετεί τη λειτουργία του παρθεναγωγείου μετά το έτος 1874, στηριζόμενος, προφανώς, στο ότι ο Ν. Ρηματισίδης, κατά το 1874, δεν κάνει λόγο για την ύπαρξη παρθεναγωγείου στην Αγιά.
Στην ακριβή χρονολόγηση λειτουργίας του παρθεναγωγείου βοηθάει μία επιστολή του γιατρού Χριστόδουλου Ευθυμιάδη, προς τον Δημ. Αλαμάνο, τυπωμένη σε ένα βιβλίο του. Στην αφιέρωση αυτή, μεταξύ των άλλων, αναφέρονται και τα εξής:
«(……) Ω εραστά της παιδείας! Η Θεσσαλία άπασα κηρύττει, στεντωρεία τη φωνή, το φιλόπτωχον αυτής της εξοχότητός του και το φιλάνθρωπον την ονομάζει τολμών ειπείν, μετά θεόν, άλλον ζωοδότην και ουχί ιατρόν. μαρτυρεί τρανώς το της ενδιαθέτου και καλοκαγάθου αυτής ψυχής φιλόμουσον και φιλόχριστον, το λαμπρότατον Μουσείον, το εκ θεμελίων ανεγερθέν ιερόν Παρθεναγωγείον εντός της κωμοπόλεως Αγιάς, της πατρίδος της και μόνον φωνή ούκ έχει διδόναι να ομολογήση ου ταύτα αλλά και άλλα πάμπολλα βούλομαι αναφέρειν, εν πολλή παρρησία, αγαθοεργήματα αυτής (……).
Το κείμενο της ως άνω αφιέρωσης – επιστολής, ο Γιάννης Σακελλίων πιστεύει ότι δεν περιήλθε σε γνώση του Δημ. Αλαμάνου, προφανώς επειδή το πρωτότυπό της βρέθηκε στα χέρια του ιερέα της Αργαλαστής Ξ. Ατέση και δημοσιεύθηκε από τον Νικ. Γιαννόπουλο το 1928. Ωστόσο, όμως, ο Γ. Σακελλίων χρονολογεί την επιστολή του Χριστόδουλου Ευθυμιάδη πριν από το έτος 1873, αναφέρει την πυρκαγιά από την οποία καταστράφηκε το διδακτήριο του παρθεναγωγείου, αλλά δεν αναφέρει τη θέση όπου βρισκόταν αυτό.
Τόσο ο Η. Γεωργίου όσο και ο Γ. Σακελλίων δεν πρόσεξαν το περιεχόμενο της αφιέρωσης – επιστολής και κάνουν λόγο για την πρόθεση του Δημ. Αλαμάνου να προικίσει την Αγιά με παρθεναγωγείο. Στο κείμενο, όμως, αναφέρεται σαφώς ότι το διδακτήριο είχε ήδη ανεγερθεί: «το λαμπρότατον μουσείον, το εκ θεμελίων ανεγερθέν παρθεναγωγείον της κωμοπόλεως Αγιάς».
Για την χρονολόγηση, ωστόσο, της επιστολής δεν είναι αναγκαία μόνο η ante quem μνεία της, η οποία πράγματι προκύπτει από τον χρόνο θανάτου (Απρίλιος του 1873) του αποδέκτη της, Δημ. Αλαμάνου, αλλά και από στοιχεία σχετικά με τον Χριστόδουλο Ευθυμιάδη (π.χ. ο θάνατός του, την 01-08-1869 που αποτελεί το terminus post quem).
Στη βιβλιοθήκη της ενορίας του Τιμίου Προδρόμου της Αγιάς, όπου υπηρετώ, σώζεται ένα αντίτυπο του βιβλίου Η Μέλισσα του Χριστόδουλου Ευθυμιάδη. Στο βιβλίο αυτό, ο κάτοχός του έγραψε τις παρακάτω δύο ενθυμήσεις.
α) Τούτο το βιβλίον με το έδοσι ο χριστόδουλος / ευθίμι(ου) ως δόρον εν /[[εν]] έτει 1867 μαϊου 17.
β) ο εκδότης της βίβλου ταύτης / χριστόδουλος ευθιμίου ολίμπιος (καργιότης) / απέθανεν εν έτει 1869 αυγούστου α΄/ μνήμης αιωνίας άξιος.
Έχοντας, λοιπόν, ως δεδομένο τον ακριβή χρόνο θανάτου του Χριστόδουλου Ευθυμιάδη (01-08-1869), πρέπει να χρονολογήσουμε το κείμενο της επιστολής του πριν από το καλοκαίρι του 1869, οπότε και η ίδρυση του Παρθεναγωγείου της Αγιάς πρέπει να έγινε επίσης πριν από το 1869.
Ως προς την θέση που καταλάμβανε το διδακτήριο, εντός του οικισμού, αρκετά διαφωτιστική είναι η αναφορά σ’ αυτό, που γίνεται στο δακτυλόγραφο έργο του δασκάλου Δημ. Βλαχάκη για το 1ο Δημοτικό Σχολείο της Αγιάς. Σύμφωνα, λοιπόν, με τον Δημ. Βλαχάκη, το παρθεναγωγείο βρισκόταν στο οικόπεδο όπου σήμερα ορθώνεται το διδακτήριο του 1ου Δημοτικού Σχολείου, νοτίως του ναού του Αγίου Νικολάου (κοινόβιο) και σε επαφή με αυτόν στη βόρεια πλευρά του. Σημειωτέον ότι η κατοικία του Δημ. Αλαμάνου (το σωζόμενο μέχρι σήμερα πυργόσπιτο του Φ. Σαμσαρέλου) βρίσκεται σε επαφή με το βόρειο τμήμα του προαυλίου του Αγίου Νικολάου και πιθανότατα ο οικοπεδικός χώρος του παρθεναγωγείου να ήταν δωρεά του Δημ. Αλαμάνου.
Συμπερασματικά, λοιπόν, το διδακτήριο του παρθεναγωγείου ήταν ήδη έτοιμο πριν από το καλοκαίρι του 1869 στο χώρο όπου υψώνεται, από το 1928 και εξής, το διδακτήριο του 1ου Δημοτικού Σχολείου της Αγιάς.
Ο Δημ. Αλαμάνος, όπως έγραψε ο Θ. Χατζημιχάλης, δώρισε στο παρθεναγωγείο 200 χρυσές λίρες για να λειτουργεί απρόσκοπτα, αποβλέποντας στην εκπαίδευση του γυναικείου φύλου «και την επί το βέλτιον διάπλασιν της αγιωτικής κοινωνίας». Ο δωρητής ευτύχησε να το δει να λειτουργεί και να τιμηθεί από τους Αγιώτες. Μάλιστα, κατά το σχολικό έτος 1872-1873, λίγο πριν από τον θάνατό του, είχε ορισθεί μέλος της Εφορείας των σχολείων της Αγιάς. Το διδακτήριο του παρθεναγωγείου κάηκε το 1916 και μαζί του και το πολύτιμο αρχείο του. Την ακριβή ημερομηνία της αποτέφρωσής του μας έδωσε ο Θ. Χατζημιχάλης στο χειρόγραφό του «Τοπικές Σελίδες ή Αγιωτικές Αναμνήσεις», με την ευκαιρία που αναφέρεται στον Φίλιππο Σαμσαρέλο, δήμαρχο της Αγιάς για τέσσερες φορές:
Ο Φ. Σαμσαρέλος «ετύγχανε γαμβρός επ’ ανεψιά του περίφημου Αλαμάνου, ιατρού μεγάλης αξίας και εκτιμωμένου παρά Χριστιανών και Οθωμανών και ευεργέτου της Αγυιάς, άτε δωρησαμένου είς αυτήν το Παρθεναγωγείον, το οποίον δυστυχώς εκάη τυχαίως την νύκτα της 22ας Απριλίου του 1916 αφού προηγουμένως, την 30ην Δεκεμβρίου 1913 είχεν αποτεφρωθεί η οικία του (…)».
Οι τελευταίες δεκαετίες της Τουρκοκρατίας (1850-1881).
«Τις τελευταίες δεκαετίες της Τουρκοκρατίας η Θεσσαλία παρουσίαζε έντονη εκπαιδευτική δραστηριότητα. Σε όλες τις πόλεις χτίζονται σχολεία και λειτουργούν «Παρθεναγωγεία» και «Ελληνικά Σχολεία». Η Αγιά επιδεικνύει ανάλογη εκπαιδευτική δραστηριότητα.
Το 1836 λειτουργεί το Αλληλοδιδακτικό Σχολείο, και το 1842 το Ελληνικό Σχολείο. Το 1869, με δωρεά του Δ. Αλλαμάνου, ανεγείρεται και αρχίζει να λειτουργεί το Παρθεναγωγείο. Το 1873, συστήνεται η «Εκπαιδευτική Εφορεία Αγιάς», με τις προσπάθειες της οποίας, το 1876, ανεγείρεται νέο διδακτήριο για τη στέγαση του Ελληνικού Σχολείου.
Στις προσπάθειες αυτές, οπωσδήποτε συνέβαλε αφενός το πνεύμα του κοινοτισμύ, που είναι διάχυτο στον τουρκοκρατούμενο ελλαδικό χώρο την περίοδο αυτή, και αφετέρου η οικονομική άνθηση της περιοχής, εξαιτίας των βαμβακο-μέταξων νημάτων και του μεταξιού.
Συνολικά, το 1880 η επαρχία Αγιάς με τα 26 χωριά και πληθυσμό 10.485 άτομα, διέθετε σχολεία σε 17 χωριά, με 922 μαθητές. Στα σχολεία της Αγιάς και του Μεταξοχωρίου φοιτούσαν 325 μαθητες, δηλαδή το 1/3 των μαθητών όλης της επαρχίας.
Απελευθέρωση και ενσωμάτωση της Θεσσαλίας (1881).
Μετά την απελευθέρωση και την ενσωμάτωση της Θεσσαλίας στο ελεύθερο ελληνικό κράτος, το 1881, η αρμοδιότητα της εκπαίδευσης παραχωρήθηκε από το κράτος στην τοπική αυτοδιοίκηση.
Η Αγιά ορίστηκε έδρα του νεοσύστατου Δήμου Δωτίου, ο οποίος είχε στη δικαιοδοσία του 16 χωριά. Όπως προκύπτει από τα αρχεία του Δήμου, οι πενιχροί οικονομικοί πόροι και η ανυπαρξία κατάλληλων σχολικών κτιρίων, παρενέβαλαν σοβαρά εμπόδια στο εκπαιδευτικό έργο. Σε όλη την επαρχία λειτούργησαν επίσημα μόνο 7 Δημοτικά Σχολεία. Η πραγματικότητα αυτή ανάγκασε τον Δήμο να ζητήσει από την Κυβέρνηση «όπως έλθη αρωγός, καθόσον ούτος αδυνατεί να εκπληρώσει τας υποχρεώσεις προς την εκπαίδευσιν της πρωτευούσης και των χωρίων».
Το 1896, με την αξιοποίηση ενός κληροδοτήματος του ευεργέτη Βασιλείου Μελά, ξεκίνησε στην Αγιά η ανέγερση του νέου διδακτηρίου για το Δημοτικό Σχολείο, που ολοκληρώθηκε το 1900. στην υπόλοιπη επαρχία, το ενδιαφέρον του Δήμου επικεντρώθηκε κυρίως στην ενοικίαση κάποιων καταστημάτων για τη στέγαση των μαθητών και στη μισθοδοσία των δημοδιδασκάλων.
Το 1912, οι νέες διοικητικές ρυθμίσεις στην αυτοδιοίκηση, με τη δημιουργία πολλών αυτόνομων κοινοτήτων στη θέση του πρώην Δήμου Δωτίου, μετέφεραν την αρμοδιότητα στις τοπικές κοινότητες, με τις περιορισμένες δυνατότητες τους. Έτσι, το 1914, αναφέρεται σε εκθέσεις, ότι ελάχιστα μόνο σχολεία της επαρχίας στεγάζονταν σε κτίρια «σχετικά καλά», και ότι η πλειονότητα των δασκάλων δεν ήταν απόφοιτοι του Διδασκαλείου. Ορισμένα μάλιστα σχολεία λειτουργούσαν ως απλά «Γραμματεία», με «γραμματοδιδάσκαλο» και «υποδιδάσκαλο». Το 1915, στην εκπαίδευση της επαρχίας προστέθηκε και μια μέση σχολή, η Δασική Σχολή της Αγιάς, από την οποία αποφοιτούσαν οι τότε δασονόμοι. Η λειτουργία της όμως διατηρήθηκε μόλις 7 χρόνια, μέχρι το 1922.
Η παραπάνω εικόνα χαρακτηρίζει λοιπόν τη δημόσια εκπαίδευση τις τρεις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα.
Η πρώτη σοβαρή μεταρρυθμιστική προσπάθεια στην Παιδεία επιχειρήθηκε το 1929 από την κυβέρνηση Βενιζέλου, με σημαντικότερα μέτρα, τη συγχώνευση των αρρένων και θηλέων σε ένα μικτό και ενιαίο εξατάξιο Δημοτικό Σχολείο, την αντικατάσταση του Ελληνικού Σχολείου με το εξατάξιο Γυμνάσιο και την άμεση κατασκευή νέων διδακτηρίων.
Η μεταρρύθμιση του ’29 έφερε σημαντικές αλλαγές και νέα πνοή στα εκπαιδευτικά πράγματα. Συνολικά στην επαρχία Αγιάς, την πενταετία 1930-35 ανεγέρθηκαν πέντε νέα διδακτήρια, ανακαινίσθηκαν δύο και επισκευάσθηκαν επτά, με αποτέλεσμα, από τα 22 σχολεία της επαρχίας, μόνο τα πέντε πλέον να στεγάζονται σε ακατάλληλα κτίρια.
Συγχρόνως, ο αριθμός των εκπαιδευτικών έφτασε τους 40, απόφοιτοι πλέον όλοι του Διδασκαλείου. Όμως η λειτουργία του πλήρους εξαταξίου Γυμνασίου δεν έγινε δυνατή. Αντ’ αυτού λειτούργησε «προσωρινά» το τριτάξιο Ημιγυμνάσιο και, από το 1937, ένα τεχνικό επαγγελματικό σχολείο με εξειδίκευση σε θέματα αγροτικής παραγωγής, το Αστικό Σχολείο Αγιάς.
Έτσι, για πρώτη φορά μέσα στο δάστημα των πενήντα περίπου χρόνων που μεσολάβησε από την Απελευθέρωση, το κράτος έδωσε λύσεις στα μεγάλα εκπαιδευτικά προβλήματα που είχαν συσσωρευτεί από τους πολέμους και την έλευση των προσφύγων. Ο πόλεμος όμως και η Κατοχή ανέκοψαν την εξέλιξη της εκπαιδευτικής προσπάθειας».