Αρχιμ. Νεκτάριος Δρόσος
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Το θέμα της εισηγήσεώς μου είναι: «Η σχέση του Αγίου Δαμιανού με την Ι.Μ. Τιμίου Προδρόμου και το ασκηταριό». Αποτελεί μέρος της μεταπτυχιακής μου εργασίας που εγκρίθηκε από το Α.Π.Θ. τον Νοέμβριο του 1994 και έχει σχέση με την αγιολογία της περιοχής μας. Ιστορικά αναφέρεται στο β΄ ήμισυ του 16ου αιώνα. Πιστεύω ότι η αγιολογία συμπορεύεται με την ιστορία. Και ιστορία είναι μια συνέχεια. Το παρελθόν δεν πεθαίνει ποτέ, και το παρόν ευρίσκεται σε ίση απόσταση από το παρελθόν και από το μέλλον. Σε συνδυασμό με τη διαχρονικότητα του προσώπου ενός Αγίου μέσα εις την εκκλησία και ιστορία, νομίζω ότι ιστορία δεν γίνεται μόνο με μεγάλα συγγράμματα και παγκόσμια γεγονότα, αλλά και με μικρά, πολύ μικρά δημοσιεύματα.
Με τον υπό εξέτασιν χώρο συνδέομαι προσωπικά. Τέσσερα χρόνια κοινοβιακής ζωής είς το μοναστήρι του Αγίου, και κάποιες διανυκτερεύσεις εις το ασκηταριό, είναι μάλλον συμμετοχή εις τον προβληματισμό της σχέσεως του Αγίου Δαμιανού με το Μοναστήρι και το ασκητικόν σπήλαιον.
Παράδοση μοναστικού βίου εις την υπό εξέξασιν περιοχήν.
Ο χώρος της Ι.Μ. Τιμ. Προδρόμου, του ασκηταριού και η περιοχή της Σελίτσιανης, αποτελούν μέρος μοναστικού κέντρου καλουμένου «Όρος των Κελλίων».
Εις το βουνό των Κελλίων βάσει των πηγών αναπτύσσεται ο μοναχισμός από τον 9ο μέχρι τον 14ο αιώνα. Οι ανατολοικές υπώρειες του Κισσάβου από την Καρίτσα μέχρι το Μαυροβούνι βρίθουν βυζαντινών μονών, κελλίων και ασκηταριών. «Το δε όρος πολλοίς και καλλίστοις της σεμνείοις ενευθυνούμενον». [Βίος οσ. Χριστοδούλου του Ιωάννη Ρόδου (1129-1150) Κ. Βοϊνης].
Μεγάλες μορφές, οργανωταί του μοναχικού ιδεώδους, διέρχονται το όρος των Κελλίων. Ο όσιος Χριστόδουλος ο εν Πάτμω, ο οποίος παρακαλείται υπό του Αυτοκράτορος Αλεξίου του Κομνηνού να αναλάβει την κηδεμονίαν των μοναχών εις το όρος των Κελλίων. Ο Σωφρόνιος και Βαρνάβας, οι οποίοι σπεύδουν να προσκυνήσουν άνδρας ασκητάς με διορατικό χάρισμα και τα λείψανα του οσίου Βαρβάρου. Οι Αγιορείται Θεόδωρος και Συμεών, κτίτορες του Μεγάλου Σπηλαίου, εξερχόμενοι του Αγίου Όρους, θεωρούν ως φυσικήν οδόν πορείας τους το όρος των Κελλίων, (867 μ. Χ.), «είς το οποίον έφθασαν δια να νουθετήσουν και να παρακινήσουν τους μοναχούς και ερημίτας του τόπου εκείνου είς τον όμοιον ζήλον της ευσεβείας». [Ο Αναγνωστάκης – Ιερομ. Ιουστίνος «Οι Θεσσαλονικείς όσιοι Συμεών και Θεόδωρος», ΄Αγιον ΄Ορος 1984].
Ασκηταί με χαρίσματα ως ο Παχώμιος και Αρχιμανδρίται ως ο Θεοδόσιος, αποδεικνύουν σαφώς, ότι η μορφολογία του εδάφους, οι κλιματολογικές συνθήκες και άλλα πλεονεκτήματα, ελκύουν πολλούς μοναχούς είς την κατοίκηση του όρους, το οποίον κατά την υποτύπωσιν του οσίου Χριστοδούλου (1901), «μοναχοίς δε άρα τούτο πάλαι πέφυκεν ανακείμενον». (ΜΜ σ. 64).
Ομοίως και αργότερα αναφέρεται εις το Εγκώμιο Αθανασίου Αντιοχείας (1143-1156), «Εν τούτοις πλήθος ότι πολύ τον μονήρη βίον ανήρηται ….. είς όρη και ερημίας», ότι: «μέχρι του νυν εστίν αριθμόν υπερβαίνον μοναζόντων πλήθος ενδιαιτώμενον».
Συνοπτική παρουσίασις του βίου.
Ο Άγιος εγεννήθη εις το Ρίχοβον Καρδίτσας περί το 1510 από ευσεβείς γονείς. Εις νεαράν ηλικίαν αναχώρησε διά το ΄Αγιον ΄Ορος. Εμόνασε εις το κοινόβιον του Φιλοθέου και σύντομα ηράσθη της ασκητικής ζωής, ζήσας επί τριετίαν κοντά είς τον αναχωρητήν Δομέτιον.
Αργότερα ως δόκιμος Γέρων, αναχωρεί από τον ΄Αθωνα και περιέρχεται τα μέρη της δευτέρας Θετταλίας, Όλυμπον, Κίσσαβον και ΄Αγραφα, κηρύττων τα αναγκαία προς σωτηρίαν εις τους υπόδουλους Ρωμιούς. Τελευταία διωκόμενος ήλθεν πάλιν εις τον Κίσσαβον. Εκεί, ωκοδομήσας κοινόβιον Μονήν του Τιμίου Προδρόμου και πολλούς μοναχούς συνάξας περί αυτόν, μόνος τας ευχάς προς Κύριον εις κοντινόν σπήλαιον ανέπεμπε, μη διαλίπων το ιεραποστολικόν και κατηχητικόν του έργον. Ερχόμενος προς τούτο εις Βουλγαρινή συνελήφθη υπό των Τούρκων και εφυλακίσθη. Τη 14η Φεβρουαρίου του 1568 αφού απηγχονίσθη είς Λάρισαν, εκάη το ιερόν του λείψανον και ερρίφθη η στάχτη είς τον παρακείμενον Πηνειόν.
Ο ΄Αγιος Δαμιανός και το μοναστήρι.
Μετά την έξοδόν του εκ του Αγίου Όρους ο Άγιος Δαμιανός περιέρχεται διαδοχικά ΄Ολυμπον – Κίσσαβον – ΄Αγραφα και διωγμένος πάντα από τους Τούρκους επανέρχεται εις τα μέρη του Κισσάβου. Αυτήν την φορά περιοδεύει και κηρύττει εις την ανατολική πλευρά του Κισσάβου και συγκεκριμένα εις την ευρυτέραν περιοχήν της Αγυιάς. Εδώ ο Άγιος φαίνεται πως βρήκε καταφύγιον. Το ορεινό της Σελίτσιανης, του εξασφαλίζει βάση και ορμητήριο δια την αποστολική του δράση στα χωριά της Αγυιάς. Αφού λοιπόν κατοικεί το γνωστό μας ασκηταριό κτίζει περί το 1550 το μοναστήρι του Τιμίου Προδρόμου.
Ο Ιωάννης Λεονάρδος έργαφε το 1836 μ.Χ. ότι η μονή ήτο «Διώροφον οικοδόμημα» και είχε 3 ή 4 ιερομονάχους.
Το υπάρχον σήμερα Μοναστήρι είχε κτισθεί το 1797 είς τη θέση του παλαιοτέρου μοναστηριού που ο ΄Αγιος Δαμιανός πρώτος έκτισε το 1550 μ.Χ.
Το μοναστήρι διελύθη το 1888 μ.Χ. και τελευταία ηγούμενος διετέλεσε ο παπα-Ιωάννης Παπαακυριαζής ο λεγόμενος Πήδας (εκ Σελίτσιανης).
Το ασκηταριό.
Το σπήλαιον, λοιπόν, ή ασκηταριό, ευρίσκεται εις απόστασιν τριών χιλιομέτρων από την Ιεράν Μονήν Τιμίου Προδρόμου Ανατολής – Σελίτσιανης, είς την θέσιν «Δογαντζή». (Γερορρίζος Δημ. «Ιστορία της Ανατολής-Σελίτσιανης» Αθήνα 1964).
Από την «Ιερά Μονήν με κατεύθυνση προς τα δυτικά (προς τσιγγενέ), υπάρχει είς βάσιν (ρίζα) τεραστίου βράχου και διαμορφώνεται εντός φυσικού κοιλώματος το ασκηταριό. Τούτο φράσσεται από κάθε πλευρά με τοίχους εξ αργολιθοδομής. Είσοδος μικρά – ξύλινη (0,80Χ1,30) θύρα υπάρχει είς την νότιαν πλευράν.
Ο εσωτερικός χώρος απαρτίζεται από μικρό κελλί και μικρότατον ναϊσκον. Το ναϋδριον, εσωτερικών διαστάσεων (2,15Χ1,60 μ.) έχει κτισμένη ανατολικά κόγχη Αγ. Τραπέζης με μικρότατο τζαμωτό παράθυρο στο κέντρο προς φωτισμό (0,65 cm) βάθος Αγ. Τραπέζης.
Βόρεια και στο σημείο που απολήγει ο βράχος αρχίζει ο τοίχος και σχηματίζεται τετράγωνη κτιστή κόγχη προθέσεως (0,40Χ0,70). Ο ναΐσκος έχει ύψος 2,30 μ. Οι χώροι αυτοί διαχωρίζονται από εσωτερικόν μεσότοιχον, πάχους 0,40 cm, χωρίς πόρτα. Υπάρχει ένα παράθυρο είς το κελλί, είς δε την εκ σχιστολίθων σκεπή, υψούται καπνοδόχος και σφυρήλατος σταυρός.
Εσωτερικά, η σκεπή του ναϊσκου σχηματίζεται εκ του φυσικού κοιλώματος του βράχου και απολήγει είς τον τοίχον. Το κελλίον όμως, σχηματίζεται εν μέρει από το φυσικό κοίλωμα και εν μέρει από ξύλινα δοκάρια και απέλες (ύψος 2,40 μ. ).
Ο περιβάλλων χώρος προς ανατολάς είναι θαμνώδης και λίαν επικλινής προς χαράδρα, η οποία χωρίζει τον βράχον από τη απέναντι δασώδη βουνοπλαγιά του μοναστηριού. Εκ της θέσεως είς την οποίαν ευρίσκεται το ασκηταριό φαίνεται ευκρινώς το Μοναστήρι και αντιστρόφως. Ο ήλιος φωτίζει και θερμαίνει το απαρηγόρητο αυτό ασκηταριό, μέχρι τις 11,30΄ π.μ.
Είς το σημείο αυτό, πρέπει να αναφέρω , ότι, είς την Ι.Μ. Φιλοθέου του Αγίου Όρους, διασώζεται ο χώρος του ασκηταριού του οσ. Δομετίου, μετά του οποίου ησκήτευσε επί τριετίαν ο όσιος Δαμιανός. Ευρίσκεται Β.Δ. έως 500 μ. από το μοναστήρι. Είναι κτίσμα του 1500 περίπου και η θέση του μαρτυρεί μεγάλη ομοιότητα με το εξεταζόμενο ασκητήριο της Σελίτσιανης. Η θέα, η μορφολογία του εδάφους, το νερό του χειμάρρου και οι διαστάσεις του χώρου είναι ως μία αντιγραφή και απομίμησις γνωστού κτίσματος, είς όμοιον χώρον. Εντύπωση η οποία δημιουργείται, είς εκείνον όπου θα θελήσει να επισκεφθεί τα δύο ασκητήρια. Σήμερα είς τον χώρον αυτόν υπάρχει ναΐσκος του 1740. (Ούτος ο ναός της Θεοτόκου ωκοδομήθη το έτος ΑΨΜ).
Ο ναός φαίνεται ότι είναι προέκταση είς το κελλίον του οσ. Δομετίου, το οποίον και σήμερα υπάρχει εντός του κοιλώματος του βράχου.
Παραδόσεις.
Εκ των κατοίκων της Σελίτσιανης, κατά διήγησιν του μακαριστού Στέργιου Παπαδημητρίου, πληροφορούμεθα ότι ο όσιος Δαμιανός επανέκτησε προϋπάρχον μοναστήρι του 11ου αιώνος (Αλέξιος Κομνηνός;) και ότι ασκήτευσε είς τη θέσιν «Δογατζή» 18 χρόνια. Πηγαίο νερό έπαιρνε ο όσιος από το κοντινό σπήλαιον «Κιούγκι» είς την απέναντι ρεματιά κάτω από τα χωράφια των αδελφών Τσίνα. Χαμηλότερα μάλιστα υπάρχει ένα δεύτερο σπήλαιο, η τρύπα του «Πούλα», είς το οποίον έστελναν τους υπό κανόνα τελούντας μοναχούς.
Ο ανωτέρω γέροντας, διηγείται ότι ο όσιος και τα πνευματικά του εγγόνια κατά παράδοση, συχνά εκήρυτταν και δύο φορές το χρόνο, του Προδρόμου και της Παναγίας, λιτάνευαν την εικόνα, εξερχόμενοι εκ της μονής εις «ζητία».
Προυπάρχουσα κατάστασις.
Την εποχή κατά την οποία εγκατεστάθησαν και διέμεναν κοινοβιακώς οργανωμένοι αγιορείται μοναχοί (Αύγουστος 1981), η πρόσβασις προς το ασκητήριον ήτο αδύνατος. Όταν δε δια μέσου του δάσους έφθασαν οι μοναχοί είς το σπήλαιον, διεπίστωσαν τα εξής:
Η στέγη είχε καταπέσει κατά το ήμισυ.
Η κόγχη είς το ύψος του παραθύρου είχε καταρρεύσει.
Η ξύλινη θύρα της εισόδου είχε σαπίσει και το εσωτερικό ήτο πλήρες χωμάτων και υπολειμμάτων ζωοτροφών.
Επεμβάσεις.
Το Φεβρουάριο του 1983 (έως 1984), οι μοναχοί π. Ευθύμιος, π. Εφραίμ και ο ομιλών, κατασκεύασαν μονοπάτι και κλιμακοστάσιον προς το ασκηταριό, επισκεύασαν την κόγχη του ναϊσκου, το δάπεδον και την στέγην. Μετά από επίχρισμα ο ναϊσκος είς την μεγαλύτερην επιφάνειάν του και η μια όψις του μεσοτοίχου αγιογραφήθηκαν.
Τότε για πρώτη φορά μετά από αιώνες, ετελέσθη η θεία λειτουργία είς τον ναϊσκον του σπηλαίου.
Στοιχεία γνωριμίας του Αγίου Δαμιανού
μέσα από τα κείμενα (πηγές) και τα μνημεία.
Η βιογραφία του Αγίου Δαμιανού περιέχεται:
α) στον κώδικα Μb 31 βιβλιοθήκης Πανεπιστημίου της Τυβίγγης 1572 μ.Χ.
β) στον κώδικα 8 της Ι.Μ. Αγίας Τριάδος Σιάμου (1930)
γ) στον σύμμεικτο κώδικα Μεταξοχωρίου (του Ι.Ν. Αγίου Νικολάου) του Μαξίμου του Πελοποννησίου 1642-43 μ.Χ.
δ) στο συναξάριον ακολουθίας του Αγίου, υπό Διονυσίου Παπαδοπούλου 1805 μ.Χ.
ε) στον χειρόγραφο κώδικα της Ι.Μ. Δουσίκου Τρικάλων.
στ) στο Μουσείο Ανατολής εικόνα του Αγίου με επιγραφή: «Η μεν μονή εκτίσθη τω 1568 η δε εικόνα εζωγραφίσθη είς τους 1886 δι’ ιδίων εξόδων του καθηγουμένου παπα-Ιωανικίου Παπακυριαζή εκ χώρας Σελίτσιανη».
ζ) στο Μοναστήρι του Τιμίου Προδρόμου, φορητή εικόνα του Αγίου Δαμιανού στο τέμπλο.
η) στο Μουσείο Ανατολής, εικόνα μικρή το μέγεθος μετά του Αγίου Σπυρίδωνος.
θ) στον Ι. Ν. Αγίου Γεωργίου Ανατολής, εικόνα σε μωσαμά από Ν. Αργυροπούλου.
Τοιχογραφίαι.
Τοιχογραφικά μνημεία που εικονίζουν τον Άγιο Δαμιανό στο χωριό μας έχουμε τα εξής:
α) Ι.Ν. Αγ. Παντελεήμονος είς το εσωράχιον του δυτικού τοίχου είς την γ΄ ζώνην
β) είς την Ι.Μ. Γενεσίου της Θεοτόκου «Παναγιά Καρπούζα» είς τον δυτικό τοίχο γ΄ ζώνη «ως κτίτωρ» και
γ) είς Ι.Μ. Παναγίας Πολυδενδρίου (Γενέσιον της Θεοτόκου) του 1590 μ.Χ. (22 χρόνια μετά το μαρτύριο του Αγίου).
Επίσης πρέπει να πω ότι το όνομα Δήμος στη Σελίτσιανη και στην Αγιά δεν υπονοεί το αρχαιοελληνικό Δημοσθένης αλλά είναι υποκοριστικό του Δημήτριος. Με την πάροδο του χρόνου αποσυνδέθηκε από την ρίζα του και δεν είχε εόρτιο ημέρα. Σήμερα οι έχοντες τούτο ως κυριώνυμο εορτάζουν την 14η Φεβρουαρίου, ημέρα της μνήμης του Αγίου Δαμιανού.
Ακόμα ας αναφέρω ότι την 1η Ιουλίου του έτους 1994 επί δημαρχίας του κ. Λαμπρούλη ο σύλλογος Σελίτσιανης και ο όμιλος φίλων ιστορίας της Λάρισας ετέλεσαν αποκαλυπτήρια αναμνηστικής ενεπίγραφης μαρμάρινης πλάκας κάτωθεν του Αγίου Αχιλίου , από την πλευρά του Πηνειού στον τόπο δηλαδή που μαρτύρησε ο Άγιος Δαμιανός είς μνήμην της αθλήσεώς Του .
Η διδαχή του Αγίου Δαμιανού.
Η διδασκαλία του Αγίου, όπως και του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού αργότερα, έθιγε τα οικονομικά συμφέροντα των Τούρκων και των Εβραίων. Στη Θεσσαλία το 1520 μ.Χ. (υπήρχον 12.347 οικογένειες Τούρκων, 387 Εβραίων και 57.671 Χριστιανών. Στη Λάρισα όμως, με 693 οικογένειες συνολικά, μόνο οι 75 ήταν χριστιανικές.
Ο Δαμιανός δίδασκε «μη πρίασθαι ή πωλείν τι εν Κυριακή» και η επιμονή του αυτή, τον έφερε αντιμέτωπον με τους Τούρκους. Η Κυριακή, ημέρα προσευχής και αργίας για τους χριστιανούς ήτο για τους Τούρκους και Εβραίους ημέρα πανηγύρεως (bazar). Παζάρι ονομάζουμε μέχρι σήμερα την ημέρα κατά την οποία γίνεται εμπόριο τροφίμων κ.α. Οι Τούρκοι ήθελαν την Κυριακή ως ημέρα εμπορίου όχι μόνο για οικονομικούς λόγους αλλά και διά να βεβηλώσουν και εξαλείψουν την πλέον ιερά και αναστάσιμον ημέρα των ορθοδόξων.
Η κατηγορία, ότι ο Άγιος εμπόδιζε τους χριστιανούς να συναλλάσσονται κατά τας Κυριακάς ήταν σημαντικός λόγος δια να τους οδηγήσει είς τον δι’ αγχόνης θάνατον. Με την ίδια κατηγορία εμαρτύρησε αργότερα και ο ΄Αγιος Κοσμάς ο Αιτωλός.
Κρίσεις και απόψεις.
Ο Άγιος έρχεται ως ιεραπόστολος είς την Θεσσαλία μετά τον εν Ολύμπω Διονύσιον και πρίν τον Συμεών τον μονοχίτωνα, οι οποίοι, ως και ο Δαμιανός είναι αγιορείται εκ της μονής Φιλοθέου. Δεν έχει την προαίρεσιν να μαρτυρήσει, αλλά σκοπός του είναι να βοηθήσει εν πράξει και λόγω το υπόδουλον γένος. Είναι λοιπόν φυσικό να ασκεί την αποστολή της διδαχής και κατηχήσεως και παράλληλα να ασκητεύει.
Το μοναστήρι του Προδρόμου μετά από αλλεπάλληλες μετακινήσεις Όλυμπος – Κίσαβος – Άγραφα, έρχεται ως τελευταίος σταθμός πολυετούς πορείας, ένεκα των διωγμών υπό των Τούρκων, οι οποίοι σαφώς ερεθίζονται από την διδασκαλίαν του.
Πιστεύω, ότι ο ΄Αγιος χρησιμοποιούσε όπου ευρίσκετο χώρους άσκησης. Εις τα μέρη της Καρδίτσας π.χ. την Ι.Μ. Πελεκητής, ούτως ώστε οι αγιογράφοι να τον εικονίζουν (Μία επιγραφή τοιχογραφίας είναι σύνηθες να μην έχει γραφεί από τον αγιογράφο. Ούτως η γνησιότητα μιας επιγραφής και η ιστορική αλήθεια την οποία εκφράζει, είναι επιχείρημα «μαχητό») ως κτήτορα αυτής, ενώ κτήτωρ της μονής ήτο ο Πορφύριος, καθώς μαρτυρεί Μολυβδόβουλον Πατριαρχικόν Συγγίλιον του Πατριάρχου Ραφαήλ Β΄, εκ της Ι.Μ. Βατοπεδίου, εν έτει 1606. Η παράδοση όμως και η εικονογραφία, θέλει ο ΄Αγιος Δαμιανός να έχει άμεση σχέση με τον Κίσσαβο. Το υψόμετρον, ως μέτρον αποφυγής των διωκόντων Τούρκων και το κοινόβιον, η Ι.Μ. Τιμίου Προδρόμου, σε συνδυασμό με το ευλογημένον ασκηταριό, πρέπει να αναπαύσουν την ψυχή του Αγίου, ο οποίος τελικά, ως μάρτυρας τη προαιρέσει, αξιούται μετά ταύτα και του δι’ αίματος μαρτυρίου.
Όπως συνοπτικά είπα, είς την περιοχή μας τιμάται ο Άγιος Δαμιανός. Έχουμε εκκλησία εις την Δ.Α.Κ. (Διοίκηση Αγωγού Καυσίμων, Συκούριο Λάρισας), εικόνες είς το μοναστήρι και το μουσείον της Σελίτσιανης. Τοιχογραφίες κτιτορικές είς τον ΄Αγιο Παντελεήμονα, είς την Ι. Μονήν Γενεθλίων της Θεοτόκου είς Ανατολήν και είς την Ι.Μ. Κοιμήσεως Πολυδενδρίου επίσης.
Η μνήμη του ως κτίτορος Ι. Μονής εορτάζετω υπό των ιερομονάχων εις Σελίτσιανη, την Β΄ Κυριακή μετά των Αγίων Πάντων, κατά το τυπικό του Αγίου Όρους (1981-1985).
Δια την σχέση του Αγίου Δαμιανού με το ασκηταριό και το Μοναστήρι δυνάμεθα να προτείνουμε πολλές εκδοχές. Η εκ συναξαρίου μόνη γραπτή μαρτυρία είναι του ιερομ. Διονυσίου Παπαδοπούλου. Εφ’ όσον όμως τα βιογραφικά δεδομένα είναι πτωχά, δυνάμεθα, συγκρίνοντας ανάλογες κλίσεις αγίων μέσα είς την συγκεκριμένη ιστορικήν εποχήν να υποθέσουμε τα εξής:
α) Ο Όσιος Δαμιανός με την εκφυγή του είς το όρος των Κελλίων περί το 1550, ασκείται μέχρι την ημέρα του μαρτυρίου του, 14η Φεβρουαρίου 1568, είς το ασκηταριό το οποίο ηύρε από παλαιοτέρους αναχωρητάς ή έκτισε ο ίδιος, και είς το διάστημα αυτό οικοδομεί το μοναστήρι του Τιμίου Προδρόμου.
β) Ο Όσιος ασκείται είς τα ασκηταριά των Αγίων Αναργύρων και αργότερα ανακαινίζει το προϋπάρχον από τον 11ο αιώνα μοναστήρι του Τιμίου Προδρόμου (;) συστήνοντας κοινόβιο μοναχών και αποφεύγοντας έτσι τους αγαρηνούς, οι οποίοι ήδη τον διώκουν. Το ασκηταριό το ανακαλύπτει και το οργανώνει ο ίδιος, δια πλείονα άσκησιν ή το κληρονομεί από τους προ αυτού κελλιώτας ασκητάς.
γ) ο Όσιος Δαμιανός προτού να μετοικήσει είς Κίσσαβον συμμετέχει είς ανακαίνιση της Ι.Μ. Πελεκητής Καρδίτσας (Καρίτσα) περί το 1540 και αφού εδιώχθη από τους Τούρκους, ακολουθεί μια από τις ανωτέρω εκδοχές, με την πιθανότητα η οργάνωσις του ασκηταριού να προηγείται ή να έπεται της ιδρύσεως της Μονής.
Η βεβαιότητα της σχέσεως του Οσίου Δαμιανού με το ασκητήριο της Σελίτσιανης, στηρίζεται είς την πρόταση του Συναξαρίου «ιδία δ’ αυτός ώκει μικρόν από μονής, προς νότον, εν τινί σπηλαίω παρά τω παραρρεόντι χειμάρρω υπό των εκεί κρημνόν, τους καθ’ εαυτόν αγώνας εν τούτω ανύω». (Ιερ. Διον. Παπαδ. 1805).
Εάν λοιπόν, από τα ασκηταριά των Αγίων Αναργύρων, προέρχεται η Ι.Μ. Αναργύρων, από το ασκηταριό του Αγίου Παντελεήμονος Μελιβοίας, η Ιερά Μονή Παντελεήμονος Αγιάς, το «Κουμπελή», γιατί να μην έχει την αιτία της δημιουργίας της η Ιερά Μονή Τιμίου Προδρόμου, είς το ασκηταριό της Σελίτσιανης;
Προσπαθώντας, επίσης, να εξηγήσω το γεγονός, της μη αναφοράς του ασκηταριού είς τους πρώϊμους χρονολογικά βίους του Αγίου: Τον κώδικα της Τυβίγγης του 1572, τον όμοιο της Ι.Μ. Σιάμου Καρδίτσης και τον κώδικα Μεταξοχωρίου Αγιάς του 1666, νομίζω ότι δεν αναφέρεται το ασκητήριον, διότι ο λογιώτατος υμνογράφος Ματθαίος, ο εν Θεσσαλία διδάσκων, ή ο Μάξιμος ο Πελοποννήσιος (1569-72), ο συγγράψας τον βίον του αγίου είς δημώδην γλώσσαν, θεωρούσαν ως φυσικό γεγονός και ανάξιον αναφοράς, ένας Γέροντας και συνασκητής του μεγάλου Δομετίου του Φιλοθεϊτου, να επιζητεί τρόπους ασκήσεως είς κάθε χρονικήν περίοδον της μοναχικής του ζωής.
Είναι μάλιστα σύνηθες φαινόμενον είς την ορθόδοξον αγιολογίαν, οι κτίτορες των Ιερών Μονών – Αθανάσιος Μετεωρίτης, Διονύσιος Ολύμπου, Νικάνωρ Ζάβουρδας, Λεόντιος Αιγιαλείας και πολλοί εκ των αγιορειτών: Σίμων ο Μυροβλήτης, Αθανάσιος ο Αθωνίτης, Γαβριήλ ο Ιβηρ, Νήφων ο Διονυσιάτης, να συνδέονται με κάποιο σπήλαιο-ασκητήριον, διά τον συγκερασμόν της διοικητικής μέριμνας μετά της απερισπάστου ησυχίας.
Συμπεράσματα.
Κλείνοντας αυτήν την εισήγησιν και ανεξάρτητα από τις επιφυλάξεις μου διά το χρονολογικόν διάγραμμα της πορείας του Αγίου Δαμιανού είς την Θεσσαλίαν, τα βασικά συμπεράσματά μου δια την σχέση του Αγίου Δαμιανού με την Ι.Μ. Τιμίου Προδρόμου και το «ασκητήριον» είναι τα ακόλουθα:
α) Ο τελευταίος σταθμός δράσεως του Αγίου είς Θεσσαλίαν είναι η Σελίτσιανη (1550 περίπου). Ο Άγιος Δαμιανός είναι ο κτίτωρ της Ι.Μ. Τιμίου Προδρόμου.
β) Το συναξάριον το οποίο διέσωσε την μαρτυρίαν της σχέσεως του Αγίου με το σπήλαιον-ασκηταριό, είναι της κατά το έτος 1805 εκδόσεως της ασματικής ακολουθίας του οσιομάρτυρος Δαμιανού του Νέου, παρά του εν Ιερομονάχοις Διονυσίου του επιλεγομένου Παπαδοπούλου, δαπάνη Βησσαρίωνος Χ. Γεωργίου αρτοπωλητού εκ Λαρίσης, παρά Νικολάω Γλυκεί του εξ Ιωαννίνων.
γ) Το σπήλαιον-ασκηταριό, είς θέσιν «Δογαντζη» Σελίτσιανης είναι έργον δια χειρών του οσίου Δαμιανού, διότι υπάρχει 100% γεωμορφολογική ομοιότητα με το ασκητήριο του οσίου Δομετίου της Ι.Μ. Φιλοθέου Αγίου ΄Ορους, είς το οποίο ο Άγιος ησκήτευσε τρία έτη.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Από της ιδρύσεώς της η Εκκλησία κατελήφθη από τον χείμαρρο της ανθρώπινης ιστορίας. Παραμένει μέσα είς την ιστορία και μέσα είς αυτή πραγματοποιεί τους σκοπούς της. Δεν μπορούμε να αποσπάσουμε την Εκκλησία από την ιστορία, γιατί κάθε ιστορική «στιγμή» είναι παρούσα μέσα στην Εκκλησία. (NICOLAS AFANASSIEV «Η εξουσίας της αγάπης» ΤΗΝΟΣ, Αθηναι 1992 σ. 9).
Γράφοντας έτσι ο NICOLAS AFANASSIEV, συμπληρώνει και επικροτεί τον πρύτανη των Θεολόγων της Ρωσικλης διασποράς Γ. ΦΛΟΡΟΦΣΚΥ ο οποίος χαρακτηριστικά έλεγε: «Όποιος μένει απαθής ενώπιον της ιστορίας, αυτός δεν μπορεί ποτέ να είναι καλός χριστιανός». (Γ. ΦΛΟΡΟΦΣΚΥ «Χριστιανισμός και Πολιτισμός»).
Εύχομαι το πολιτιστικό μας βραδυνό να μην είναι και το τελευταίο. Αντιλαμβανόμεθα όλοι ότι «ο ανθελληνισμός που υπάρχει βαθιά ριζωμένος στο συλλογικό υποσυνείδητο των Ευρωπαίων και των Αμερικανών δεν είναι απλά ψυχοπαθολογικός». (ΧΡΗΣΤΟΣ ΓΙΑΝΝΑΡΑΣ).
Όμως δια να συναντήσεις «περήφανο» Έλληνα, πρέπει να είσαι εξαιρετικά τυχερός. Επειδή η παιδεία μας δεν είναι περιαγωγή της ψυχής, αλλά εγκυκλοπαιδεία, δηλαδή έτοιμη σοφία, δανεική ευφυΐα και συλλογή πληροφοριών, η ιστορία μας, έως ότου προέκυψε το ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΌ ήταν ΜΟΝΟ δια τους ιστορικούς.
Πιστεύω εις το εξής να είναι γνώσις και βίωμα του κάθε Έλληνα.-
Ευχαριστώ.
ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΚΟ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ
1510 – 1512 Γέννησις Οσίου Δαμιανού
1530 – ; Μοναχός είς Ι.Μ. Φιλοθέου Αγίου ΄Ορους
1540 – 1543 ΄Ασκησις μετά του Αγίου Δομετίου
1543 – ; Εις Δευτέραν Θετταλίαν (Όλυμπος – Κίσαβος – Άγραφα)
1545 – 1550 Ι. Μ. Πελεκητής
1550 – 1568 «Ασκητήριο» και Ι.Μ. Τιμίου Προδρόμου Σελίτσιανης
- Μαρτύριον είς Λάρισαν.-
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Δημ. Ρ. Γερορίζος, Ιστορία της Ανατολής (Σελίτσιανης), Αθήναι 1964.
Δημοτικά Τραγούδια του Χωριού Ανατολή Αγιάς.
Κ. Σπανός, Εισαγωγή – Σχόλια – Επιμέλεια, Λάρισα 1986.
Ε. Σκουβαρά, Ολυμπιώτισσα, Αθήνα 1967 σ. 245, 252.
Ι. Κορδάτος, Ιστορία της Επαρχίας του Βόλου και της Αγιάς, Αθήνα 1960 σ. 543, 490.
Ι. Α. Λεονάρδος, Νεωτάτη της Θεσσαλίας χωρογραφία, Πέστη 1863, σ. 161-162.
Ν. Μάγνης, Περιήγησις ή Τοπογραφία της Θεσσαλίας και θετταλικής Μαγνησίας. Εν Αθήναις 1860 σ. 95.
Αφροδίτη Α. Πασαλή, «Ο Άγιος Παντελεήμων στην Ανατολή Αγιάς Θεσσαλίας» CHURCHESIN GREECE 1453-1850 Ανάτυπο – Αθήνα 1993
Θεοδ. Χατζημιχάλη, «Ένα πανηγύρι στα χρόνια της σκλαβιάς», ΕΕΕΕ, Εν Αθήναις 1975, σ. 93.
J.J. Bjornstahl, Το οδοιπορικό της Θεσσαλίας, 1779, Μετάφρασις, Προλεγόμενα, Σημειώσεις: Μεσεβρινός, Τα Τετράδια του Ρήγα, Θεσσαλονίκη 1979, σελ. 129.
Ε. Κουρκοντίδου, Μεσαιωνικά Μνημεία Θεσσαλίας, ΑΔ 22, 1967, Χρονικά, σ. 311.
Τ. Παπαζήση, Παλιές εκκλησίες και μοναστήρια στον Κίσσαβο, Θεσσαλική Εστία, Απρίλιος 1975, τ. 14, σ. 73-75.
Γερμανού Μητροπολίτου Δημητριάδος, Επιγραφαί μονών και ναών της Επαρχίας Αγιάς, Θεσσαλικά Χρονικά 1993 σ. 162.
Νικ. Νικονάνου, Βυζαντινά Μεσαιωνικά μνημεία Θεσσαλίας, (1971)( ΑΔ, τομ. 27, Αθήναι 1977 σ. 426.
Η ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΤΟΥ ΤΙΜΙΟΥ ΠΡΟΔΡΟΜΟΥ ΧΩΡΙΟΝ ΑΝΑΤΟΛΗ ΛΑΡΙΣΗΣ, Σπουδαστικαί Εργασίαι (Ακαδημαϊκόν έτος 1971-72, Εθν. Μετσόβιον Πολυτεχνείον, Αθήναι 1973.
Αρχιμ. Νεκταρίου Δρόσου, Δημοσιεύσεις:
– Θεσσαλικό Ημ. Τομ. 24ος σ. 217-221 (1993).
– Θεσσαλικό Ημ. Τομ. 27ος σ. 225-236 (1995).
– Α΄ Ιστορικό Αρχαιολογικό Συνέδριο για την Επαρχία Αγιάς (3-4 Απριλίου 1993 – Εισήγηση.
– Αναδιφήσεις, Βιβλιοθήκη Τοπικού Αρχειου Αγιάς Δεκέμβριος 1992 σ. 10-11.
– Πρωτάτον, Διμηνιαίο Αγιορείτικο Δελτίο, αριθ. 41 Μάιος – Ιούνιος σ. 91.
– Διπλωματική Εργασία (Master) Υποβληθείσα είς Θεολογική Σχολή του Α.Π.Θ. «ΑΓΙΟΡΕΙΤΑΙ ΟΣΙΟΜΑΡΤΥΡΕΣ ΙΕΡΑΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΩΣ ΛΑΡΙΣΗΣ» Θεσ/νίκη 1994.