ΘΕΣΣΑΛΙΚΟΥ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟΥ ΤΟΜΟΣ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΘΕΣΣΑΛΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ, ΤΟΜΟΣ 24^ος, ΛΑΡΙΣΑ 1993, σελ. 217-221.

ΔΥΟ ΕΝΘΥΜΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΗ ΤΟΥ ΙΕΡΕΑ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΡΗΓΟΡΙΑΔΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΙΝΑ ΤΟΥ 1941-42

ΘΕΣΣΑΛΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ, ΤΟΜΟΣ 27^ος, ΛΑΡΙΣΑ 1995, σελ. 225-236.

ΕΠΙΓΡΑΦΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΗ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ

ΘΕΣΣΑΛΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ, ΤΟΜΟΣ 29^ος, ΛΑΡΙΣΑ 1996, σελ. 223-240.

ΕΠΙΓΡΑΦΕΣ ΚΑΙ ΕΝΘΥΜΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΟ ΜΕΤΑΞΟΧΩΡΙ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ

1645/46 – 1932

ΘΕΣΣΑΛΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ, ΤΟΜΟΣ 32^ος, ΛΑΡΙΣΑ 1997, σελ. 296-300.

ΕΝΑ ΣΙΓΙΛΛΙΟ ΤΟΥ 1606 ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΝΑΓΙΑ ΠΕΛΕΚΗΤΗ ΤΗΣ ΚΑΡΙΤΣΑΣ

ΘΕΣΣΑΛΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ, ΤΟΜΟΣ 33^ος, ΛΑΡΙΣΑ 1998, σελ. 235-240.

ΕΝΑ ΚΑΤΑΣΤΙΧΟ ΤΟΥ ΜΕΤΑΞΟΧΩΡΙΟΥ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΣΥΜΒΟΛΗ ΣΤΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΩΝ ΑΓΙΩΤΙΚΩΝ ΟΝΟΜΑΤΩΝ (1875)

ΘΕΣΣΑΛΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ, ΤΟΜΟΣ 40^ος, ΛΑΡΙΣΑ 2001, σελ. 113-117.

ΤΡΕΙΣ ΕΝΘΥΜΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΓΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΜΗΤΡΟΠΟΛΗ ΤΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΑΣ 1792 – 1829

ΘΕΣΣΑΛΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ, ΤΟΜΟΣ 41^ος, ΛΑΡΙΣΑ 2002, σελ. 298-300.

ΤΡΕΙΣ ΕΝΘΥΜΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΓΙΑ (1663 – 1688)

ΘΕΣΣΑΛΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ, ΤΟΜΟΣ 42^ος, ΛΑΡΙΣΑ 2002, σελ. 257-268.

ΔΕΚΑΠΕΝΤΕ ΕΝΘΥΜΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΓΙΑ 1715 – 1795

ΘΕΣΣΑΛΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ, ΤΟΜΟΣ 42^ος, ΛΑΡΙΣΑ 2002, σελ. 197-208.

ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ 1841 – 1920

ΘΕΣΣΑΛΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ, ΤΟΜΟΣ 43^ος, ΛΑΡΙΣΑ 2003, σελ. 85-96.

ΕΙΚΟΣΙΤΕΣΣΕΡΕΣ ΕΝΘΥΜΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΓΙΑ (1803 – 1853)

ΘΕΣΣΑΛΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ, ΤΟΜΟΣ 44^ος, ΛΑΡΙΣΑ 2003, σελ. 330-335.

ΠΛΗΡΩΜΗ ΜΙΣΘΩΝ ΜΕ ΣΙΤΑΡΙ ΣΤΗΝ ΑΓΙΑ (1942-1945)

ΘΕΣΣΑΛΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ, ΤΟΜΟΣ 44^ος, ΛΑΡΙΣΑ 2002, σελ. 16-20.

ΤΟ ΠΑΡΘΕΝΑΓΩΓΕΙΟ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ

ΘΕΣΣΑΛΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ, ΤΟΜΟΣ 46^ος, ΛΑΡΙΣΑ 2004, σελ. 265-272.

ΤΑ ΥΠΟΜΝΗΜΑΤΑ ΕΚΛΟΓΗΣ ΤΩΝ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΩΝ ΒΑΡΘΟΛΟΜΑΙΟΥ, ΠΑΡΘΕΝΙΟΥ ΚΑΙ ΚΑΛΛΙΝΙΚΟΥ Β΄ ΤΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΑΣ ( –/7/1821 – 21/2/1827)

ΘΕΣΣΑΛΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ, ΤΟΜΟΣ 47^ος, ΛΑΡΙΣΑ 2005, σελ. 279-288.

ΤΑ ΥΠΟΜΝΗΜΑΤΑ ΕΚΛΟΓΗΣ ΤΩΝ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΩΝ ΝΕΟΦΥΤΟΥ Β΄, ΙΩΣΗΦ Β΄, ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ Γ΄ ΚΑΙ ΜΑΤΘΑΙΟΥ ΤΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΑΣ (-.7.1827 – 10.11.1838)

ΘΕΣΣΑΛΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ, ΤΟΜΟΣ 48^ος, ΛΑΡΙΣΑ 2005, σελ. 289-302.

ΤΑ ΥΠΟΜΝΗΜΑΤΑ ΕΚΛΟΓΗΣ ΤΩΝ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΩΝ ΜΕΛΕΤΙΟΥ, ΓΑΒΡΙΗΛ Β΄, ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ Δ΄, ΔΩΡΟΘΕΟΥ ΚΑΙ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ Ε΄ ΤΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΑΣ ( -.5.1841 – 2.4.1870)

ΘΕΣΣΑΛΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ, ΤΟΜΟΣ 49^ος, ΛΑΡΙΣΑ 2006, σελ. 145-160.

ΕΞΙ ΥΠΟΜΝΗΜΑΤΑ ΕΚΛΟΓΗΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΩΝ ΤΗΣ ΛΑΡΙΣΑΣ (1803-1821)

ΘΕΣΣΑΛΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ, ΤΟΜΟΣ 50^ος, ΛΑΡΙΣΑ 2006, σελ. 21-32.

ΕΦΤΑ ΥΠΟΜΝΗΜΑΤΑ ΕΚΛΟΓΗΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΩΝ ΤΗΣ ΛΑΡΙΣΑΣ (1821-1875)

ΘΕΣΣΑΛΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ, ΤΟΜΟΣ 52^ος, ΛΑΡΙΣΑ 2007, σελ. 81-96.

ΕΝΝΙΑ ΥΠΟΜΝΗΜΑΤΑ ΕΚΛΟΓΗΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΩΝ ΤΩΝ ΦΑΝΑΡΙΟ-ΦΕΡΣΑΛΩΝ (1809 – 1880)

ΘΕΣΣΑΛΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ, ΤΟΜΟΣ 55^ος, ΛΑΡΙΣΑ 2009, σελ. 65-80.

Η ΠΡΟΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΑΣ ΣΕ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΗ (ΜΑΪΟΣ 1757) ΚΑΙ ΣΕ ΜΗΤΡΟΠΟΛΗ (ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 1794).

ΘΕΣΣΑΛΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ, ΤΟΜΟΣ 56^ος, ΛΑΡΙΣΑ 2009, σελ. 147-155.

ΤΟ ΥΠΟΜΝΗΜΑ ΕΚΛΟΓΗΣ ΚΑΙ Η ΠΑΡΑΙΤΗΣΗ ΤΟΥ ΜΕΛΕΤΙΟΥ Γ΄ (–/11/1768-25/07/1792) ΚΑΙ ΤΟ ΥΠΟΜΝΗΜΑ ΕΚΛΟΓΗΣ ΤΟΥ ΔΙΟΝΥΣΙΟΥ Ε΄ ΤΗΣ ΛΑΡΙΣΑΣ (–/07/1792).

ΘΕΣΣΑΛΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ, ΤΟΜΟΣ 57^ος, ΛΑΡΙΣΑ 2010, σελ. 213-219.

ΤΑ ΥΠΟΜΝΗΜΑΤΑ ΕΚΛΟΓΗΣ ΔΥΟ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΩΝ ΤΗΣ ΛΑΡΙΣΑΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ (1620) ΚΑΙ ΜΕΛΕΤΙΟΥ Β΄ (1750).

ΘΕΣΣΑΛΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ, ΤΟΜΟΣ 58^ος, ΛΑΡΙΣΑ 2010, σελ. 29-32.

ΤΟ ΥΠΟΜΝΗΜΑ ΕΚΛΟΓΗΣ ΤΟΥ ΛΙΤΖΑΣ ΚΑΙ ΑΓΡΑΦΩΝ ΝΕΚΤΑΡΙΟΥ (29-3-1749).

ΘΕΣΣΑΛΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ, ΤΟΜΟΣ 59^ος, ΛΑΡΙΣΑ 2011, σελ. 163-169.

ΙΩΑΝΝΙΚΙΟΣ Α΄ ΚΑΙ ΙΩΑΝΝΙΚΙΟΣ Β΄ ΔΥΟ ΕΠΙΣΚΟΠΟΙ ΤΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΑΣ. ΣΥΜΒΟΛΗ ΣΤΟΝ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟ ΤΗΣ ΑΡΧΙΕΡΑΤΙΑΣ ΤΟΥΣ.

ΘΕΣΣΑΛΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ, ΤΟΜΟΣ 61^ος, ΛΑΡΙΣΑ 2012, σελ. 317-320.

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΜΕΛΙΒΟΙΑ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ (1454/1455-1658).

ΟΙ ΚΑΤΟΙΚΟΙ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ ΑΓΙΑΣ ΤΟ 1454/1455

ΤΕΣΣΕΡΕΣ ΕΝΘΥΜΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΔΥΟ ΕΠΙΤΙΜΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΛΑΦΟ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ (1775/1864)

ΚΕΡΚΙΝΙΟ – ΚΟΥΚΟΥΡΑΒΑ – ΑΝΩ ΑΜΥΓΔΑΛΗ. Ιστορική γεωγραφία.

ΔΥΟ ΕΝΘΥΜΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΗ ΤΟΥ ΙΕΡΕΑ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΡΗΓΟΡΙΑΔΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΙΝΑ ΤΟΥ 1941-42

ΘΕΣΣΑΛΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ, ΤΟΜΟΣ 24^ος, ΛΑΡΙΣΑ 1993, σελ. 217-221.

ΠΡΟΛΟΓΙΚΑ

Περίοδος της γερμανικής Κατοχής (1941-1942) και το χαρτί ήταν σπάνιο είδος. Όμως, λαός και κλήρος εύρισκαν τρόπους να καταγράψουν σημαντικά γεγονότα και περιστατικά της καθημερινής ζωής. Παρέδωσαν στις επόμενες γενιές ειδήσεις, εκμεταλλευόμενοι τον κενό χώρο στα παράφυλλα των εκκλησιαστικών βιβλίων.

Τα χειρόγραφα σημειώματα, οι ενθυμήσεις, είναι πολλές φορές πηγές ιστορικών γνώσεων για την εν γένει ζωή των προγόνων μας και δίνουν αξιόλογες πληροφορίες για την κάθε περιοχή όπου ευρίσκονται και φυλάγονται ή από την οποία προέρχονται.

Απλές πληροφορίες για την περίοδο 1941-1942 έχουμε σε δύο ενθυμήσεις γραμμένες από τον πεπαιδευμένο εφημέριο της Ανατολής της Αγιάς π. Γρηγόριο Παπαγρηγοριάδη (1878-1960). Οι ενθυμήσεις είναι γραμμένες στα παράφυλλα ενός έντυπου Ευαγγελίου¹ του 1818, το οποίο σώζεται στον Ι.Ν. του Αγίου Νικολάου της Ανατολής. Πρόκειται για ένα αφιέρωμα του Χατζή-Κωνσταντίνου στην Εκκλησία της Παναγίας της Ανατολής, σύμφωνα με την παρακάτω ενθύμηση:²

«Το παρόν ευαγγέλιον αφηερώθη / παρά του μακαρίτου Κωνσταντίνου³ προσκυνητού (χατζή) / πατριώτου μας ο ευρισκόμενος είς σμύρνην / εις την εκκλησίαν της Παναγίας Σελίτζιανης ⁴ / διά να έχη αιώνιον μνημόσυνον.

ο γράψας παπα-Ιωάννης (Κώνστα)⁵».

————————————————————–

1.- Ενετίησιν, παρά Νικολάω Γλυκεί τω εξ Ιωαννίνων, 1818.

2.- Πρβ. Και, Δημ. Γερορίζος, Ιστορία της Ανατολής (Σελίτσανης), Αθήναι 1964, σελ. 36.

3.- Πρίκειται για τον Χατζή-Κωστή Κυριαζή (1745-1824), που έζησε στη Σμύρνη. Βλ. Δημ. Γερορίζος, όπ. παρ., σελ. 33-38.

4.- Σελίτζιανη και Σελίτσανη, τη σημερινή Ανατολή της Αγιάς.

5.- Πρόκειται για τον παπά-Ιωάννη Κ. Μπόκοτον, τον οποίο κρέμασαν οι Τούρκοι στη Λάρισα το 1876. Βλ. Δημ. Γερορίζος, όπ. παρ., σελ. 36 και 42.

Ο π. ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΓΡΗΓΟΡΙΑΔΗΣ

Πρίν παρουσιάσουμε τις δύο ενθυμήσεις του π. Γρηγορίου Παπαγρη-γοριάδη, θεωρούμε σκόπιμο να δώσουμε το βιογραφικό του.

Ο π. Γρηγόριος Παπαγρηγοριάδης γεννήθηκε περί το 1878 στην Καισάρεια της Καππαδοκίας. Το βαφτιστικό του ήταν Ιωάννης. Ήταν το 10^ο τέκνο πατέρα ιερέα, τα 9 αδέλφια πρίν από αυτόν ήταν κόρες. Στην οικογέ-νεια Παπαγρηγοριάδη υπήρξε λευιτική διαδοχή επί 11 γενιές. Χειροτονήθηκε διάκονος 19 ετών και ιερέας 22, από τον Μητροπολίτη Γερβάσιο ή κατά άλλους Αμβρόσιο. Σπούδασε σε μια Ανώτατη Ιερατική Σχολή της εποχής του. Επειδή μνημόνευσε σε μια λειτουργία «υπέρ του Ελληνικού Στρατού» καταδικάσθηκε επτάκις σε θάνατο, ως εχθρός του τουρκικού κράτους, από το «Ιστικλάλ Μουχακεμισί». Επικαλέσθηκε, όμως, τις διατάξεις του Κορανίου και αθωώθηκε διότι παρέβηκε το νόμο εντός της Εκκλησίας.

Μετά την μικρασιατική καταστροφή ήλθε στο Βόλο επί μητροπολίτη Γερμανού, μαζί με την οικογένειά του (είχε μία κόρη), την αδελφή του και δύο ανήψια του. Για λίγα χρόνια εφημέρευσε σε μια ενορία της Δημητριάδας, ως πεπαιδευμένος που ήταν, αλλά μετά τον Γερμανό μετατέθηκε αρχικώς στην Τσαγκαράδα και αργότερα, το 1937, στην Ανατολή της Αγιάς, ως εφημέριος 4^ης κατηγορίας, διότι εστερείτο αποδεικτικών σπουδών.

Υπήρξε λειτουργός για 54 έτη και διακρινόταν για την πανοραμική μνήμη του. Ήταν γνώστης της αραβικής γλώσσας και γραφής καθώς και της τουρκι-κής και της λατινικής. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του εφημέρευε στο χωριό Κοκκίνα του Βελεστίνου. Όταν αρρώστησε διέμενε στη Λάρισα, στην οικία του εγγονού του κ. Λεωνίδα Βαϊτση. Ο ίδιος κήδευσε όλες τις αδελφές του και βάπτισε τα δύο δισέγγονά του.

Κατά την εξόδιον ακολουθία του ο μητροπολίτης της Δημητριάδας Δαμα- σκηνός είπε χαρακτηριστικά: «Δεν κηδεύομε τον Γρηγόριο Γρηγοριάδη αλλά έναν δεύτερο Ιώβ». Κοιμήθηκε το 1960 σε ηλικία 82 ετών. Τα χειρόγραφα και τα βιβλία του, τα οποία έφερε από την Καισάρεια απωλέσθησαν. Δύο ιερατικές στολές του δωρήθησαν στον Άγιο Κωνσταντίνο της Λάρισας.

ΟΙ ΔΥΟ ΕΝΘΥΜΗΣΕΙΣ ΤΟΥ π. ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΡΗΓΟΡΙΑΔΗ

Στη διάρκεια της γερμανικής Κατοχής, ο συντάκτης των δύο ενθυμήσεών μας έμενε στην Ανατολή της Αγιάς. Η πείνα, η οποία έκαμε θραύση στην Αθήνα και στις άλλες μεγάλες πόλεις, άγγιξε και τα χωριά, κυρίως τα ορεινά, όπως είναι η Ανατολή, στα οποία ήταν δύσκολος ο ανεφοδιασμός σε τρόφιμα και άλλα είδη πρώτης ανάγκης. Ο π. Γρηγόριος, ζώντας και αυτός το δράμα του Ελληνικού Λαού, σκέφθηκε να το αποτυπώσει στα παράφυλλα του έντυπου Ευαγγελίου «διά να ξεύρουν οι μετά πολλά έτη υπάρχοντες άνθρωποι ότι η ιστορία δεν λέγει ψέματα». Ας δούμε τις ενθυμήσεις του:

1^η.- Αλήθειαν λέγω και ου ψεύδομαι

εν έτει 1941 εγένετο έλλειψις όλων των ειδών, σίτου, οίνου

ελαίου, άρτου, λαχανικών ειδών, οσπρίων, και πάντων εν γένει

των φαγοσίμων, και πιοτών, οίων η οκά του σίτου (160) εκατόν

εξήκοντα δραχμάς, του κρέατος η οκά δραχμάς τριακοσίας (300).

του ελαίου δραχμάς οκτακοσίας (800), σακχάρεως πεντακοσίας (500),

πετρελαίου (600) εξακοσίας, και εκτός τούτων είς αυτάς τας τιμάς

δεν ευρίσκης τίποτε να αγοράσης. Ταύτα γράφω διά να ξεύρουν

οι μετά πολλά έτη υπάρχοντες άνθρωποι ότι η ιστορία δεν λέγει

ψέματα. Διότι υπάρχουν πολλοί που δεν πιστεύουν εις τα γραμ-

μένα των ιερών βιβλίων και λαμβάνουν αυτά ως ψευδείς παραδόσεις.

Ταύτα τα γράφω εγώ ο ιερεύς Γρηγόριος εκ Καισαρείας Καππαδοκίας

Εκ της πατρίδος του ουρανοφάντορος Βασιλείου του Μεγάλου ευρισκό-

Μενος ως εφημέριος του Αγίου Γεωργίου και μένων εν τη κωμοπόλει

ταύτη Ανατολή (Σελίτσανη)

Εν Ανατολή τη 3^η Νοεμβρίου 1941

+ Γρηγόριος Παπαγρηγοριάδης ιερεύς.

2^η.- Διά δευτέραν φοράν γράφω

Εφέτος το χίλια εννακόσια τεσσαράκοντα δύο (1942)

Και κάτι χειρότερον από το παρελθόν έτος. Εκτός του ότι

Είναι ακριβά, αλλά και δεν δύναται να εύρης τίποτε.

Η οκά του χοιρινού κρέατος δραχμάς χιλίας (1000)

Του προβάτου δραχμάς οκτακοσίας (800) της αιγός

Δραχμάς επτακοσίας (700) της σακχάρεως δραχμάς

τρείς χιλιάδες (3000) του κηρίου η οκά δραχμάς διά την

εκκλησίαν δραχμάς χιλίας εξακοσίας (1600) της πατάτας

τριακοσίας (300) του σίτου χιλίας (1000). Επίσης όμοια

και τα άλλα. Παρακαλέσωμεν τον ύψιστον και είπωμεν

ο Θεός οίκτειρον ημάς και σώσον ημάς.

Εν Ανατολή τη 7^η Φεβρουαρίου 1942

Ο γράφων ταύτα

Γρηγόριος Παπαγρηγοριάδης ιερεύς

Εκ Καισαρείας Καππαδόκης

ΕΠΙΓΡΑΦΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΗ

ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ

ΘΕΣΣΑΛΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ, ΤΟΜΟΣ 27^ος, ΛΑΡΙΣΑ 1995, σελ. 225-236.

ΠΡΟΛΟΓΙΚΑ

Στην Ανατολή της Αγιάς υπάρχουν τέσσερις Ναοί: ο Άγιος Γεώργιος, ο Άγιος Νικόλαος, η Κοίμηση της Θεοτόκου (Παναγία) και ο Άγιος Αθανάσιος. Υπάρχουν ακόμα και τέσσερα εξωκκλήσια: η Αγία Παρασκευή, η Αγία Τριάδα, ο Άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος και ο Προφήτης Ηλίας (Αϊ-Λιάς) στην κορυφή της Όσσας. Άλλα δύο εξωκκλήσια, η Ανάληψη και οι Ταξιάρχες δεν υπάρχουν πια. Υπάρχουν, επίσης, δύο μοναστήρια: το Γενέθλιον της Θεοτόκου (Παναγία) στην περιοχή Καρπούζα ή Γερακοβούνι, ιδρυμένο γύρω στα 1520 και ο Τίμιος Πρόδρομος, ιδρυμένος γύρω στα 1550. Στο δεύτερο μοναστήρι ανήκει ανέκαθεν, ως μετόχι του, ο Άγιος Παντελεήμας.

Ο Δ. Γερορρίζος έγραψε σχετικώς τα εξής: «Ως πολιούχος του χωρίου, κατά τα πρώτα έτη της ιδρύσεώς του εθεωρείτο ο Άγιος Αθανάσιος και διότι δεν υπήρχεν ακόμη άλλη εκκλησία και διότι εις την εκκλησίαν ταύτην είχον μεταφέρει την εικόνα του πολιούχου της παλαιάς πατρίδος των Βαθυρέματος οι πρώτοι άποικοι της Ανατολής (…)».¹

Κατά χρονολογική σειρά κτίστηκε πρώτος ο Άγιος Αθανάσιος, δεύτερη η Παναγία, τρίτος ο Άγιος Γεώργιος και τελευταίος ο Άγιος Νικόλαος.

Ι. ΟΙ ΕΠΙΓΡΑΦΕΣ ΤΩΝ ΝΑΩΝ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ

Στην παρούσα μελέτη μας θα παρουσιάσουμε τις επιγραφές των ναών και των εικόνων τους, με βάση τη σειρά ανέγερσης των ναών.

—————————————-

1.- Βλ. Δημ. Γερορρίζος, Ιστορία της Ανατολής (Σελίτσανης), Αθήνα 1964, 54. Η έρευνα, όμως, απέδειξε ότι το χωριό προϋπήρχε της τουρκικής κατάκτησης, αφού αναφέρεται στην απογραφή του 1454/55 και επομένως δεν είναι δημιούργημα των Βαθυρεματινών. Ευχαριστούμε τον κ. Μιχ. Κοκολάκη, που μας παραχώρησε, δια του κ. Κώστα Σπανού, την παραπάνω πληροφορία.

Α. ΟΙ ΕΠΙΓΡΑΦΕΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ

Στον Άγιο Αθανάσιο διατηρούνται δύο επιγραφές. Η μία αφορά την ίδρυση και η άλλη την ανακαίνιση.

Η επιγραφή της ανέγερσης.

+ ΑΝΗΓΕΡΘΗ ΚΑΙ ΑΝΙCTOPHΘΕΙ Ο ΘΕΙΟC KAI ΠΑΝCΕΠΤΟΣ ΝΑΟC ΤΟΥ ΟCIOY ΚΑΙ / ΘΕΟΦΟΡΟΥ Π(Α)ΤΡ(Ο)C HMWN AΘΑΝΑCIOY ΑΡΧΙΕΠΙCKOΠΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΙ(ΑC). ΕΝ ΤW ΖΞΑ ΕΤΕΙ / ΔΙΑ CΗΝΔΡΟΜΗC ΚΑΙ ΕΞΟΔΟΥ, ΤWΝ ΕΝΤΙΜ(ΟΤΑΤWΝ) ΚΑΙ ΕΥΓΕΝΕCTA(ΤWΝ) Α(ΡΧΟ)ΝΤWN, ΟΥC / Κ(ΥΡΙΟ)C ΕΙΔΕΝ. ΚΑΤΑ ΔΗΝΑΜΗΝ ΚΑΙ ΠΡΟΕΡΕCΙΝ. ΑΡΧΙΕΡΑΤΕVONTOS: ΥΟCYΦ ΑΡΧΙΕΡΕΟC. IERATEYONTωΝ / παπα κήρ κωνσταντίνος. παπα βασίλι. παπα θεόδωρος. παπα ιω(άννης). παπα διμήτριος. παπα νικόλαος ειληφεν.

Η επιγραφή αυτή, που απλώνεται σε πέντε στίχους, μας πληροφορεί ότι ο Άγιος Αθανάσιος ανεγέρθηκε το έτος, ζξα΄, δηλ. το (7061 – 5508/9=) 1552/1553, όταν επίσκοπος της Δημητριάδας είταν ο Ιωσήφ.² Ο ναός ανεγέρθηκε με δαπάνες των αρχόντων του χωριού, τους οποίους δεν ονομα- τίζει, διότι τους γνώριζε ο Θεός (ους Κύριος είδεν = οίδεν), όταν ιερείς ήταν ο Κων/νος, ο Βασίλειος, ο Θεόδωρος, ο Ιωάννης, ο Δημήτριος και ο Νικόλαος. Ο αριθμός των ιερέων (έξι) δείχνει ότι ο οικισμός είχε αρκετόν πληθυσμό στα μέσα του 16^ου αιώνα.

—————————————————-

2.- Πρόκειται για τον Ιωσήφ Α΄, ο οποίος αναφέρεται ήδη από το 1541/1542, υπογράφοντας, με άλοους αρχιερείς, σε εκκλησιαστικό γράμμα του έτους αυτού, που έχει σχέση με την ανασύσταση της Επισκοπής του Γαρδικίου. Βλ. Κ. Δυοβουνιώτης, Συμβολαί είς την εκκλησιαστικήν ιστορίαν της Μητροπόλεως Λαρίσης, Ιερός Σύνδεσμος 279 (Αθήναι 15-12-1916) 13-15΄Ν. Κ. Γιαννούλης, Κώδικας Τρίκκης, Αθ’ηνα 1980, 22-25. Τελευταία φορά αναφέρεται στην επιγραφή ανέγερσης του καθολικού της Μονής του Δουσίκου, Άγιος Βησσαρίωνας, το έτος 1557. Βλ. Δ.Ζ. Σοφιανός, Ιστορικά σχόλια σε επιγραφές της Μονής Δουσίκου, ΜΝΕ 1 (Αθήναι 1984) 10, 20-21 σημ. 39. Ο Γερ. Κονιδάρης [Δημητριάδος Μητρόπολις, ΘΗΕ 5 (Αθήναι 1964) 1048] τον αναφέρει μόνο το έτος 1558 και ο Β. Ατέσης [Επισκοπικού Κατάλογοι της Εκκλησίας της Ελλάδος απ’ αρχής μέχρι σήμερον, Εκκλησιαστικός Φάρος ΝΣτ΄/1-2 (Αλεξάνδρεια 1974) 140] μόνο το 1542.

Η επιγραφή της ανακαίνισης.

+ ΑΝΕΚΕΝΗΣΤΙ ΚΑΙ ΑΝΕCΤWΡΗΘΕΙ Ο ΘΗWC ΚΑΙ ΠΑΝCΕΠΤ(ΟC) NAOS TOY OCIOY K(AI) ΘΕΟΦWΡΟΥ Π(ΑΤΡΟ)C HM(WN) AΘΑΝΑCEIOY APXHEΠΙCKWΠΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡ(ΕΙΑC) EN TO ,ZΡΛΗ ΕΤΟΣ / ΔΙΑ CHNΔΡΟΜΗC KWΠΟΥ ΚΑΙ ΕΞΟΔΟΥ ΔΕΙΜΙΤΡΙΟΥ ΗΕΡΕ. ΕΒΡΕΤΟΥ ΗΕΡΕΟC ΑΜΑ ΔΕ Κ(ΑΙ) ΤWN ΕΝΤΙΜ(WTATWN) K(AI) EVΓΕΝΕΣΤΑΤW(N) εκ σελίτζανης, ΑΝ(ΔΡ;)WΝ ΟΥS W K(YPIO)C HΔΕΝ ΚΑΤΑ ΔΙΝΑΜΗΝ Κ(ΑΙ) ΠΡΟΕΡΕΣΙ / Κ(ΑΙ) ΗΠΟ ΑΡΧΙΕΡΑΤΕVOTOS KAΛΕΙΣΤΟΥ ΑΡΧΙΕΡΕΟS.

Η επιγραφή αυτή, απλώνεται σε τρεις στίχους, μας πληροφορεί ότι ο Άγιος Αθανάσιος ανακαινίσθηκε και ιστορήθηκε το έτος, ζρλη΄, δηλ. το (7138 – 5508/9 =) 1629/1630, όταν επίσκοπος της Δημητριάδας είταν ο Κάλλιστος.³ Η ανακαίνιση και η ιστόριση έγιναν με δαπάνες δύο ιερέων του χωριού: του Δημητρίου και του Εβρετού, με την συμπαράσταση των αρχόντων της Σελίτζανης,⁴ οι οποίοι και πάλι δεν μνημονεύονται, διότι τους γνώριζε ο Θεός (ους ω κύριος ήδεν = οίδεν).

Την επιγραφή αυτή δημοσίευσε εντελώς αλλοιωμένη ο μητροπολίτης της Δημητριάδας Γερμανός (βασισμένος, μάλλον, σε κάποιο σημείωμα που του έστειλαν τότε από το χωριό), ως εξής:

«Ανεκαινίσθη και ανιστορήθη το έτος, ζρλη΄(7138 – 5508 = 1630) αρχιερατεύοντος Καλλίστου Δημητριάδος»!⁵

——————————–

3.- Ο επίσκοπος Κάλλιστος ήταν γνωστός μέχρι τώρα από την επιγραφή της Επισκοπής του Άνω Βόλου, ως κτίτοράς της, το έτος ,ζρμζ΄, δηλ. το (7147 – 5508/9 =) 1638/1639. Βλ. Ν.Ι. Γιαννόπουλος, Επισκοπικοί Κατάλογοι Θεσσαλίας, ΕΦΣ Παρνασσός 10 (Αθήναι 1914) 284. Τον Γιαννόπουλο επανέλαβαν και οι νεότεροι, Β. Ατέσης (οπ. Παρ., σ. 141), και ο Γ. Κονιδάρης, (οπ. Παρ., σ. 1048). Τώρα, χάρη στην επιγραφή μας προσδιορίζεται, κατά προσέγγιση, ο χρόνος της αρχιερατίας του Καλλίστου (πρίν το 1629/1630 – μετά το 1638/1639).

4.- Σελίτζανη, το παλιό όνομα της σημερινής Ανατολής.

5.- Βλ. Γερμανός, μητρ. της Δημητριάδας, Επιγραφαί, Θεσσαλικά Χρονικά 3 (Αθήναι 1932) 162 αρ. 14.

Β. ΟΙ ΕΠΙΓΡΑΦΕΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΠΑΝΤΕΛΕΗΜΟΝΑ

Στο εξωκκλήσι του Αγίου Παντελεήμονα σώζονται δύο επιγραφές. Η μία είναι στον δυτικό τοίχο του ναού, εσωτερικώς, πάνω από το υπέρθυρο της εισόδου. Είναι οκτάστιχη κτιτορική επιγραφή και έχει ως εξής:

ΗΓΕΡΘΕΙ Κ(ΑΙ) ΙΣΤΟΡίΘΥ Ο Θηως ΚΕ ΠΑΝCEΠΤWS

NAOS TOY AγίΟΥ ΜΕΓΑΛWΜΑΡΤΗΡως Κ(ΑΙ) ΙΑΜΑΤΙΚΟΥ ΠΑΝ

ΤΕΛΕΙΜWN. ΔΕΙΑ CYNΔΡΟΜΗS KWΠΟΥ Κ(ΑΙ) ΕΞΟ

ΔΥΟ ΤΟΥ ΤιΜΗΟΤΑΤΟΥ ΑΡΧ(ΟΝΤΟΣ) ΚΥΡ. ΙW(ANNOY) KAΠΟΥΤΖΗ

Κ(ΑΙ) ΤΟΥ ΟCIOTA

TOY EN HEΡΟΜWΝΑΧΗS ΠΑΠΑ ΚΗΡΙCAIA: – Κ(ΑΙ) ΤΟΝ ΕVΛΑ

ΒΕΣΤΑΤ(ΩΝ) ΙΕΡΕWN TIS AVTHS ΠWΛΕWS ΔΙΜΗΤΡίΟΥ ΙΡΕΟS

KOΣΤΑΝΤίΝΟΥ ΙΡΕWS: – ΜΑΡΓΑΡΗ ΙΡΕWS: – ΓΕWΡΓΗΟΥ ΙΡΕWS

CEPAΦΗΜ ΙΕΡΟΜΟΝΑΧΟΥ: – ΕΠΗ ΕΤΟΥS, ,ζ.Ρ.Μ.Θ:^ω –

Η επιγραφή αυτή μας πληροφορεί ότι ο Άγιος Παντελεήμονας ανεγέρθηκε το έτος, ζρμθ΄, δηλ. το (7149 – 5508/9 =) 1640/1641, με έξοδα του άρχοντα Ιωάννη Καπουτζή,⁶ του ιερομονάχου Ησαϊα και τεσσάρων ιερέων του χωριού: του Δημητρίου, του Κων/νου, του Μάργαρη, του Γεωργίου και του ιερομονάχου Σεραφείμ. Ο παπα-Δημήτριος αναφέρεται και στην επιγραφή της ανακαίνισης του Αγίου Αθανασίου (1629/1630).

Ο μητροπολίτης της Δημητριάδας Γερμανός δημοσίευσε την περίληψη της επιγραφής αυτής, με λαθεμένη τη χρονολογία, προσθέτοντας το ανύπαρκτο όνομα του επισκόπου!

«Η εκκλησία του αγίου Μεγαλομάρτυρος και ιαματικού Παντελεήμονος, εν έτει, ζρμθ΄ (=1639) αρχιερατεύοντος του σεβασμιωτάτου Καλλίστου Δημητριάδος»⁷.

Η δεύτερη επιγραφή είναι εντοιχισμένη στη νότια όψη του ναού, εξωτερικώς, δεξιά και λίγο ψηλότερα από την σημερινή είσοδο. Είναι χαραγμένη σε μικρή λίθινη πλάκα (38 Χ 12 εκ.) και αναφέρει τα εξής:

———————————

6.- Καπουτζής, από το τουρκικό Kapici = θυρωρός. Βλ. Μεν. Δημητριάδης, Ελληνοτουρκικό – Τουρκοελληνικό λεξικό, εκδόσεις Κακουλίδη, Αθήνα 1989, ³ 282.

7.- Βλ. Γερμανός, όπ. παρ., σ. 162 αρ. 17.

Ετως ζρμθ

Ησαήας Ι(ερομόνα)χος πήτροπος

Ιω. Καποτζής

Και αυτή η επιγραφή μας πληροφορεί ότι τον Άγιο Παντελεήμονα έκτισαν ο ιερομόναχος Ησαϊας και ο Ιωάννης Καπουτζής, το έτος, ζρμθ΄, δηλ. το (7149 – 5508/9 =) 1640/1641.

Γ. ΟΙ ΕΠΙΓΡΑΦΕΣ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΤΡΙΑΔΑΣ

Στην Αγία Τριάδα υπάρχει μόνο η παρακάτω επιγραφή:

+ ΑΝΙΓΕΡΘΕΙ. Κ(ΑΙ) ΗΣΤΟΡίΘΕΙ. Ο ΘΕΙΟC ΝΑWC. ΤΗC ΟΜWOYCIOY. K(AI) AΔΙΑΙΤΕΤ[ΟΥ] ΤΡιΑΔWC / ΔΕΙΑ CINΔΡΟΜΗC. ΠΑΝΤΟΝ. ΤΟΝ ΧΡιΣΤΗΑΝWN TOY AVTOY XOPιΟΥ [ΕΠΙ] ΤΗ ΑΡΧΕΙΕ/ΡΑΤιΑ ΤΟΥ ΘΕ-ΟΦΙΛΕΣΤΑΤΟΥ ΚΥΡίΟΥ ΘΕΟΚΛVΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡιΑΔΟC K(AI) ΕΠΙΤΡΟ-ΠΕVONTOC / KVP XATZH IW(ANNOY) K. ΓΕWΡΓΙΟΥ ΕΤΟC [ZΡΝΔ].

Η επιγραφή αυτή μας πληροφορεί ότι η Αγία Τριάδα ανεγέρθηκε και ιστορήθηκε το έτος, ζρνδ΄, δηλ. το (7154 – 5508/9 =) 1645/1646, με έξοδα των κατοίκων του χωριού, με επιτρόπους τον χατζή-Ιωάννη και τον Γεώργιο, όταν επίσκοπος της Δημητριάδας ήταν ο Θεόκλητος.⁸ Η χρονολογία της επι- γραφής έχει εκπέσει εδώ και καιρό. Την έχει, όμως, δημοσιεύσει ο Νικονάνος κι έτσι είμαστε βέβαιοι για τον χρόνο ίδρυσης του ναού,⁹ του οποίου οι τοιχογραφίες είναι του 1731.

Ο μητροπολίτης της Δημητριάδας Γερμανός δημοσίευσε ως εξής την επιγραφή αυτή:¹⁰

———————————————–

8.- Ο επίσκοπος Θεόκλητος δεν αναφέρεται σε κανέναν από τους επισκοπικούς καταλόγους της Δημητριάδας. Όλοι [Ν.Ι. Γιαννόπουλος Θεολογία 12 (1934) 127, Γερ. Ι. Κονιδάρης, όπ. παρ., και Β. Ατέσης, όπ. παρ.], μετά τον Κάλλιστο (1639) αναφέρουν τον Γρηγόριο Α΄, που πέθανε την ίδια χρονιά κατά την οποία αναδείχθηκε επίσκοπος (1651). Τώρα, χάρη στην επιγραφή μας πρέπει να συμπληρώσουμε τον επισκοπικό κατάλογο της Δημητριάδας, προσθέτοντας, ανάμεσα στον Κάλλιστο και στον Γρηγόριο Α΄, τον Θεόκλητο Α΄(1645/1646).

9.- Βλ. Νικ. Νικονάνος, Βυζαντινά και μεσαιωνικά μνημεία της Θεσσαλίας, ΑΔ 27 (1972, Αθήναι 1977), Χρονικά, σ. 426.

10.- Βλ. Γερμανός, όπ. παρ., σ. 162 αρ. 15.

«Ανηγέρθη και ιστορήθη επί της αρχιερατείας του θεοφιλεστάτου κυρίου Θεοκλήτου αγίου Δημητριάδος , ζρλδ΄ (7134 –5508 = 1626)».

Δ. ΟΙ ΕΠΙΓΡΑΦΕΣ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ (ΚΟΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ)

Η κτιτορική επιγραφή του ναού δεν υπάρχει σήμερα. Με βάση όσα δημοσίευσε ο μητροπολίτης της Δημητριάδας Γερμανός,¹¹

«Η Μονή της Παναγίας ανηγέρθη και ιστορήθη εν έτει 1723, αρχιερατεύοντος Ιακώβου¹² Δημητριάδος»

Καθώς, όμως, πάνω από την Ωραία Πύλη του εικονοστασίου υπάρχει η ξυλόγλυπτη επιγραφή ΖΡΜ (7140 – 5508/9 = 1631/1632), συμπεραίνουμε ότι ο ναός είχε κτισθεί νωρίτερα από το 1631 και ότι η επιγραφή (της οποίας όσα δημοσίευσε ο Γερμανός είναι ελεύθερη απόδοση του κειμένου της) μιλούσε για ανακαίνιση και όχι ανέγερση.

Ε. ΟΙ ΕΠΙΓΡΑΦΕΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ

Στον Άγιο Νικόλαο υπάρχουν δύο επιγραφές. Η πρώτη αφορά την ανέγερση του ναού και η δεύτερη κάποια ανακαίνισή του.

ΑΝΗΓΕΡΘΙ Κ[ΑΙ…..] ΙΚΙ ΘΕΙΟ ΝΑΟΣ ΤΟΥ

ΑΓΙΟ ΝΗΚΟΛ[ΑΟΥ ΚΟΠ]Ο ΚΕ ΕΞΟΔΟ CIΛΙΤΖΑΝ

ΑΡΧΕΙΕΡΑΤΕ[ΟΝ]ΤΕS ΘΕΟΥΚΛΗΤΟΥ. ΓΕ

ΡΟΤΕS: ΤΡΑΤ[Α]ΦΙΛΕ. ΚΟΝΟΜΟS ΠΑΠΑΚΟΣΤΑ

ΙΕΡΑΤΕΒΟVΤ[ΕΣ] ΙW(ANNOY) IEREOC. STEPIO EIE

PEOS. [ΠΑΝ]ΑΓΙΟΤΙ ΗΕΡΕΟS

[KTIΣΤΗΣ;] Ο ΓΙΑΝΙS ETOS AΨΛΕ

Η επιγραφή αυτή, που απλώνεται σε εφτά στίχους, μας πληροφορεί ότι ο Άγιος Νικόλαος ανεγέρθηκε το έτος ,αψλε΄, δηλ. το 1735, όταν επίσκοπος της Δημητριάδας ήταν ο Θεόκλητος.¹³ Τα έξοδα της ανέγερσης ανέλαβαν οι κά-

————————————————

11.- Βλ. Γερμανός, όπ. παρ., σ.162 αρ. 16.

12.- Η αρχιερατία του Ιακώβου διάρκεσε από το 1723 μέχρι το 1732, χρονιά κατά την οποία εκλέχθηκε μητροπολίτης της Λάρισας. Βλ. Β. Ατέσης, όπ. παρ., σ. 141. Ο Γερ. Κονιδάρης (οπ. Παρ., σ.1048) περιόρισε την αρχιερατία του στην περίοδο 1723 – 1729.

13.- Πρόκειται για τον Θεόκλητο Β΄, αφού ήδη βρήκαμε έναν άλλο συνώνυμό του στα 1645/1646 (βλ. τη σημείωση 8). Ο Θεόκλητος Β΄ αρχιεράτευσε το χρονικό διάστημα 1735 – 1757. Βλ. Β. Ατέσης, όπ. παρ., σ.141.

τοικοι του χωριού (Σιλιτζανιώτες). Αυτόν τον καιρό ήταν προεστοί του χω-ριού ο Τριαντάφυλλος Οικονόμος και ο Παπακώστας, και ιερείς ο Ιωάννης, ο Αστέριος και ο Παναγιώτης. Το αναφερόμενο άτομο (Γιάννης) στον τελευταίο στίχο, πρέπει να είναι ο κτίστης.

Η δεύτερη επιγραφή είναι μία απλή χρονολογική ένδειξη, σκαλισμένη σε μια πέτρινη πλάκα (η οποία βρίσκεται πάνω από την είσοδο του ναού) στη βάση ενός σταυρού, στην κορυφή του οποίου είναι σκαλισμένοι, αριστερά και δεξιά, από ένας δικέφαλος αετός.

ΙΙ. ΟΙ ΕΠΙΓΡΑΦΕΣ ΤΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ

Οι εικόνες των ναών της Ανατολής φυλάγονται πια στο Εκκλησιαστικό Μουσείο. Πριν τη συγκέντρωσή τους αρκετές χάθηκαν. Στις σωζόμενες σήμερα εντοπίσαμε τις παρακάτω επιγραφές:

Σε μία εικόνα με τον Άγιο Νικόλαο, στο κάτω δεξιό μέρος και στο τέλος μιας δυσανάγνωστης επιγραφής είναι γραμμένη η χρονολογία Ζ.Ρ.Ν.Δ., δηλ. (7154 – 5508/9=) 1645/1646.
Σε τρίπτυχη εικόνα (Η Μέλλουσα Κρίσις), στο κατώτερο τμήμα του μεσαίου φύλλου, αναγράφονται τα εξής:

ΔΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗΣ ΤΟΥ ΠΑΝΟΥΣΙΩΤΑΤΟΥ ΚΑΙ ….

ΚΥΡ. ΔΙΟΝΥΣΙΟΥ [ΕΝ ΕΤΕΙ;] ΖΣΜΖ

Από την επιγραφή αυτή προκύπτει ότι η τρίπτυχη εικόνα έγινε το έτος, ζσμζ΄, δηλ. το (7247 – 5508/9 =) 1648/1649.

Σε δίζωνη εικόνα με την Υπαπαντή (στο πρώτο μέρος) και τους αγίους Στυλιανό και Ευθύμιο (στο δεύτερο), ανάμεσα στους τελευταίους αναγράφεται η χρονολογία της ιστόρησης της εικόνας.

1668 Μαρτίου 10

Στο βημόθυρο κάποιου ναού, ίσως από τους καταστραμένους, στο αριστερό φύλλο του και στο ύψος του μηρού του αρχάγγελου Γαβριήλ, είναι γραμμένο το έτος της κατασκευής του.

1775

Σε άλλη δίζωνη εικόνα με την Θεοτόκο και τρείς αδιάγνωστους αγίους, στα δεξιά της Θεοτόκου, αναφέρεται το έτος της ιστόρησής της και ένα όνομα, το οποίο δεν μπορούμε να πούμε αν είναι του αγιογράφου ή του δωρητή της.

1776 Γεωργίου Παπαϊωάννου

Στην εικόνα με τον άγιο Τιμόθεο τον Μέγα, στο κάτω δεξιό μέρος αναγράφεται η χρονολογία της ιστόρησής της.

1855 Μαρ.28

Στην εικόνα του Χριστού Παντοκράτορα, στο κάτω αριστερό μέρος, από την επιγραφή διαβάζεται μόνο η χρονολογία της ιστόρησής της.

……………1862

Στην εικόνα με τον Νυμφίο, στο αριστερό μέρος της, διαβάσαμε τα εξής:

Μνήσθητι Κύριε του δούλου σου Στέργιου Κούτρα

Γεωργίου, και σπυρίδωνος υιοί αυτού

1868 Μαρτίου 24

Στην εικόνα με το Άγιο Μανδήλιο, στο κάτω αριστερό μέρος, διαβάσαμε την χρονολογία της ιστόρησής της.

1868 Μαρτίου 24

Στην εικόνα του Χριστού Παντοκράτορα, στο κάτω αριστερό μέρος, είναι γραμμένα, σε έναν στίχο, τα ονόματα των αφιερωτών και η χρονολογία της ιστόρησής της.

Μνήσθητι Κύριος τους δούλους σου Σίμου, Μαργαρ[ίτη;], Χαδ…να, Βασιλικής, Αργύρι, Ιωάννου είς μνημόσυνόν του αιώνιον …. 1868 απριλίου 6

Στην εικόνα με την Παναγία Βρεφοκρατούσα, στο κάτω δεξιό μέρος, διαβάσαμε μόνο το έτος της ιστόρησής της. Το όνομα του αφιερωτή είναι δυσανάγνωστο.

1868. Διά Δαπάνης ……….

Στην εικόνα με την Γέννηση της Θεοτόκου είναι γραμμένα τα ονόματα του αφιερωτή και του ζωγράφου, καθώς και το έτος και ο τόπος απ’ όπου δωρήθηκε η εικόνα.

Προσφορά Σταύρος Σ. Δαβ. δοβψ. ζουγραφος Πολίτο ετος 1868 Οδησσός

13. Στην εικόνα με τον άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο, δωρεά του ηγουμένου του ομώνυμου μοναστηρίου, διαβάσαμε, σε έναν στίχο, τα εξής:

Η Δαπάνη του Πανοσιωτάτου Γρηγορίου ηγουμε-νεύοντος είς την μονην του Προδρόμου το 1872 Σωτηρίω έτη. Ζωγράφος Αναγνώστης Σαμαριναίος¹⁴.

14. Στην εικόνα με την Βρεφοκρατούσα, στο κάτω μέρος, είναι γραμμένη η χρονολογία της ιστόρησής της.

Σε τον πλέξασαν τω κόσμω ………… 1876 Μαρτίου 16

Σε ασημένια στέφανα του γάμου είναι χαραγμένα, κυκλοτερώς, τα εξής:

Γεώργιος Γραμμάτης, Ρίζος Μανίκας, του Αγίου Γεωργίου 1880 Ιανουαρίου 6.

Στην εικόνα του αγίου Δαμιανού, στο αριστερό μέρος της, αναφέρεται ο δωρητής της, ηγούμενος της Μονής του Προδρόμου, παπα-Ιωαννίκιος Παπακυριαζή.

Η μεν μονή εκτίσθη / τω 1568 η δε / εικόνα εζωγρα/φίσθη είς τους / 1886 δι’ ιδίον / εξόδων του καθ/ηγουμένου παπά / Ιωνικίου παπά Κυρ/ιαζή εκ χώρας Σελί/τσιανι.

Στην εικόνα των αγίων Χαραλάμπου, Μάμα και Μοδέστου, στο κάτω μέρος της, υπάρχει η παρακάτω επιγραφή, σε έναν στίχο:

+ Δαπάνη Γεωργίου Ιω. Συτζηάκη είς μνημόσυνον του. Αμήν. 1886 Χ.Μ.ΑΖ.

—————————————-

14.- Tο όνομα αυτού του ζωγράφου δεν αναφέρεται στο έργο του Κίτσου Μακρή, Οι ζωγράφοι της Σαμαρίνας (Τελλόγλειο Ίδρυμα, Θεσ/νίκη 1991). Αναφέρονται, όμως, δύο άλ-λοι σαμαριναίοι ζωγράφοι, ο Ιωάννης και ο Αδάμ Παπαϊωάννου, οι οποίοι έκαναν την εικόνα με τον Ιωάννη το Βαπτιστή, το 1886, στο τέμπλο του Αγίου Νικολάου της Ανατολής. Βλ. Κ. Μακρής, όπ. παρ., σ. 57. Η επιγραφή μας, λοιπόν, μας γνωρίζει έναν άλλο σαμαριναίο ζωγράφο.

Στην εικόνα του αγίου Γεωργίου, έργο του Ν. Αργυρόπουλου¹⁵,που βρίσκεται στο τέμπλο του ομώνυμου ναού, αναγράφονται τα παρακάτω σε δύο στίχους:

ΔΑΠΑΝΗ ΓΕΩΡΓΙΟΥ – ΔΟΥΒΛΗ κ(αί) Των Υιών Αυτού ΙΩΑΝΝΟΥ και ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ / Κόπος κ(αί) πόνος του εκ Νεμβεγλέρ κ. Νικολάου Αργυρο-πούλου Ζωγράφου – Εικονογράφου 1888 εν Σελιτσάνη Νοέμβριος 30.

Στην εικόνα των αγίων Κων/νου και Ελένης, έργο του Ν. Αργυρό-πουλου, που βρίσκεται στον Άγιο Γεώργιο, διαβάσαμε την παρα-κάτω επιγραφή.

ΣΥΝΔΡΟΜΗ 1888 παπα Κώνστ. Τλούπας Κ. Ευστ. Μπλάνας. Κ.Ν. Μιτζάνας. Κ.Δ. Δερματάς. Κ. Χασάπης.

Κ.Ρ. Μανίκας / Κ. Γούναρης. Κ. Ντούλας. Κ. Γγουράβας. Κωνστ. Ι. Λάππας. Κ.Ρ. Νάσιος. Κ. Γγατένας / Κ. Ιω. Μπαχξές. Κ. Θεμιστοκλ. Πράτος. Κ.Γ. Γούνα / Χ. Πολιο Ελένη Δούβλη.-

Στην εικόνα της Παναγίας, έργο και αυτή του Ν. Αργυρόπουλου, που βρίσκεται στον Άγιο Γεώργιο, στα αριστερά της διαβάσαμε τα εξής, τα οποία επιβεβαιώνουν την παράδοση του χωριού, σύμφω-να με την οποία, πρίν το 1900, εγκαταστάθηκαν στην Ανατολή μερικές οικογένειες από το Περιβόλι των Γρεβενών:

ΠΟΥΛΙ ΣΙΜΟΥ / Χρυσοχόου

Και κάτω από την επιγραφή αυτή τα ονόματα των δωρητών:

Δαπάνη των ευγενών …. Μονίμων Βλάχων Περιβολιωτών. Μιχαήλ Γόγου Μούσιο, Στεργ. Μαγιάκου, Δημ. Χούσα, Πούλιο Τσιούτσιου, Ν. Λευτέρη, Ν. Μανάφης Τσαρουχά, Μούσιος Το/πάλη, Δ. Χατζή, Σιμ: Χρυσοχόος, Τ. Τσιου-μπέκου, Π. Μπακάλης, Μπούς. Εξάρχου, Μανώλ. Αργυρ. Δημ. Γού…… Π. Εξάρχου, Σ. Εξάρχου, Γ. Σιαμο-νίκου, Ιω. Χατζή / Ι. Κοτρώνη, Μ. Ντοτι….., Αργ…. Κανάλης, Γ. Ντούσιο, Ι. Εξάρχου, Τ. Τσίκα, Ν. Πράσου, Σίμου Ντακούλα, Γ. Μίκα, Π. Σαμαπίου, Μ. Σ….., Σ. Τσιανίκα, Μ. Τάσιου.

——————————————————–

15.- Ο ζωγράφος Νικ. Αργυρόπουλος ήταν από την Νίκαια της Λάρισας. Βλ. Ευαγ. Ιωαννιδάκη – Ντόστογλου, Ο λαρισαίος ζωγράφος Νικ. Αργυρόπυλος και οι αγιογραφίες του στην Ανατολή της Αγιάς (τέλη του 19^ου αι.), Θεσσαλικό Ημερολόγιο 16 (1989) 65-90.

Στην εικόνα των αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γεβριήλ, που φυλάσσεται στο Μουσείο, και στο κάτω αριστερό μέρος της, αναφέρονται τα εξής:

1889 Αφιέρωμα του ιδίου

Προφανώς ο αφιερωτής της είχε προσφέρει και άλλη εικόνα, στην οποία είχε γραφεί το όνομά του, που αγνοούμε.

Σε δεύτερη εικόνα με το Άγιο Μανδήλιο είναι γραμμένο το όνομα της αφιερώτριας χωρίς χρονολογία.

Μνήσθητι Κύριε Στεργιανή πρεσβυτέρα

Σε μια εικόνα του Αγίου Γεωργίου του Τροπαιοφόρου, στο κάτω δεξιό μέρος της, αναφέρεται το όνομα του αφιερωτή:

Δέξαι Άγιε ταις ικεσίαις του Γεωργίου

ΙΙΙ. ΟΡΙΣΜΟΣ ΕΝΟΣ ΕΠΙΤΡΟΠΟΥ ΤΟ 1841

Θα κλείσουμε την παρούσα μικρομελέτη μας με την παρουσίαση ενός εγγράφου, με το οποίο ο μητροπολίτης της Δημητριάδας Μελέτιος¹⁶ όρισε, στις 16-10-1841, επίτροπόν του στην Ανατολή τον ηγούμενο Ιγνάτιο. Για τον Ιγνάτιο γνωρίζουμε ότι λίγα χρόνια αργότερα (1850) πυρπόλησε την Κοίμηση της Θεοτόκου (Παναγία) στο Γερακοβούνι ή Καρπούζα, για να συγκαλύψει τις οικονομικές ατασθαλίες του, και στη συνέχεια εξαφανίστηκε.¹⁷

+ ευλαβέστατοι ιερείς, τιμιώτατοι προεστώτες, και λοιποί πάντες ευλογημένοι χριστιανοί του θεοσώστου χωρίου, σελί/τζανην της καθ’ ημάς θεοσυντηρήτου επαρχίας, γνωστόν έστω πάσιν υμίν, ότι απεκατεστή[σαμεν] / και εις το ευλογημένον χωρίον σας κυριαρχικόν μας επίτροπον τον πανωσιώ-τατον ηγούμε[νον] / παπά κυρ Ιγνάτιον. όθεν ως επιφέρων ημέτερον προσωπόν μας όστε και αγαπάτε αυτόν / παρέχοντες είς χείρας του άπαντα

—————————————————

16.- Η αρχιερατία του Μελετίου διάρκεσε από το 1841 μέχρι το 1846, οπότε μετατέθηκε στη Μητρόπολη του Ικονίου. Βλ. Β. Ατέσης, όπ. παρ., σ. 142. Χάρη στο έγγραφό μας γνωρίζουμε ότι η έναρξη της αρχιερατίας του στη Δημητριάδα, όπου είχε μετατεθεί από την Μητρόπολη Γάνου και Χώρας έγινε πριν τις 16-10-1841.

17.- Βλ. Δημ. Γερορρίζος, όπ. παρ., σ. 56-57.

τα συμπίπτοντα εκκλησιαστικά αρχιερατικά μας δικαιώμ[ατα] / τουτέστι ψυχομερίδια. παρρησίας, προθέσεις, τα τάγ[ματ]α: και τους δε τρίτους θέλει τους εξαποστείλλ[η] / προς ημάς. δεδώκαμεν δε και άδειαν αυτώ [……] κήν απειθούντας ιερείς αργείν τους δε δυστ[ρο] / πούντας λαϊκούς εξωκλησιάζειν. ούτω τοίνυν γι[ν’ως]κοντες ποιήσατε και μη άλλως ίνα κ[αι] η του θεού χάρις και το άπειρον αυτού έλεος […….] υπέρ ημών ευχή και ευλογία είη μετά / πάντων υμών

αωμα: οκτωμβρίου 16

+ ο Δημητριάδος Μελέτιος

Ευχέτης

ΕΠΙΓΡΑΦΕΣ ΚΑΙ ΕΝΘΥΜΗΣΕΙΣ

ΑΠΟ ΤΟ ΜΕΤΑΞΟΧΩΡΙ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ

1645/46 – 1932

ΘΕΣΣΑΛΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ, ΤΟΜΟΣ 29^ος, ΛΑΡΙΣΑ 1996, σελ. 223-240.

ΠΡΟΛΟΓΙΚΑ

Στο Μεταξοχώρι της Αγιάς υπάρχουν σήμερα ένα μοναστήρι (Εισόδια της Θεοτόκου), πέντε ναοί και πέντε παρεκκλήσια: ο Άγιος Γεώργιος, ο Άγιος Ευστάθιος, ο Προφήτης Ηλίας (Αϊ-Λιάς), ο Άγιος Νικόλαος, η Αγία Παρασκευή, ο Άγιος Χαράλαμπος, οι Άγιοι Ανάργυροι, η Παναγία, η Αγία Τριάδα και οι Άγιοι Πάντες. Στους ναούς αυτούς σώζονται μερικές επιγραφές και κάποιες ενθυμήσεις στα παλιά λειτουργικά βιβλία. Όλα αυτά τα παρουσιάζουμε στην παρούσα μελέτη μας, για να είναι στη διάθεση όλων των φιλιστόρων.

Ι. ΟΙ ΕΠΙΓΡΑΦΕΣ ΤΩΝ ΝΑΩΝ ΤΟΥ ΜΕΤΑΞΟΧΩΡΙΟΥ

Α. ΟΙ ΕΠΙΓΡΑΦΕΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ

Ο Άγιος Νικόλαος, που ανακαινίσθηκε στα τέλη του περασμένου αιώνα, είχε κτισθεί αρχικώς κατά το πρώτο μισό του 17^ου αιώνα και έτσι ήταν ο αρχαιότερος ναός του Μεταξοχωρίου¹. Ο χρόνος της ανέγερσής του προκύπτει από την επιγραφή που υπάρχει στο βημόθυρο του τέμπλου του, τμήματα του οποίου σώζονται στη Μονή της Παναγίας (Εισόδια). Στην επιγραφή αυτή αναφέρονται τα εξής:

1^η

ΔΕΙCIC TON ΔΟΥΛΟΝ ΤΟΥ ΘΕΟΥ …. ΕΠΙ ΕΤΟΥC ZPNΔ²

Η επιγραφή μας πληροφορεί ότι η εικόνα του βημόθυρου έγινε το έτος 1645 / 1646, οπότε είχε αποπερατωθεί η κατασκευή του τέμπλου. Είναι, επομένως, βέβαιο ότι η ανέγερσή του ναού είχε γίνει μερικά χρόνια πριν το 1645.

—————————————————-

1.- Βλ. Δημ. Κ. Αγραφιώτης, Ο χιοναδίτης αγιογράφος Μιχαήλ Ζήκος και η συντροφία του στο Μεταξοχώρι της Αγιάς, ανάτυπο από την Ηπειρωτική Εστία, Ιωάννινα 1977,8.

2.- ΖΡΝΔ = 7154 – 5508/5509 = 1645/1646.

2^η

Στην περίμετρο μιας συρματερής ταινίας ενός εξαπτέρυγου είναι σκαλισμένη σε εφτά στίχους η παρακάτω επιγραφή:

ΑΨΙΗ (1718) ΔΙΑ CINΔΡΟΜΗC, EΞΟΔΟΥ ΓΕΟΡΓΙΟΥ ΙΕΡΕΟC / AΛΕΞΙΟΥ ΤΟΥ Π(ΑΤ)ΡΟΣ ΑΥΤΟΥ ΤΗΣ ΜΟ/ΝΗΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΡΕΤ-ΖΙΑΝΗΣ ³ / ΚΙ ΣΙΝΑΔΕΛΦΙ – ΙΕΡΑΤΕΥΟΝΤΟC / ZAΦΙΡΙ ΙΕΡΕΟC NIKO-ΛΑΟΥ ΙΕ(ΡΕΩΣ) / Ιωάννου ιερέως.

Η επιγραφή μας πληροφορεί ότι το εξαπτέρυγο αυτό κατασκευάσθηκε το 1718 με έξοδα του παρα-Γεωργίου, του πατέρα του Αξεξίου και άλλων συναδέλφων του ιερέων, όταν ήταν ιερείς στον Άγιο Νικόλαο ο Ζαφείρης, ο Νικόλαος και ο Ιωάννης.

3^η

Σε μία υφαντή ιερατική ζώνη με πόρτες υπάρχει η εξής επιγραφή:

ΑΓΙΑ 30ΗΙ3ΑC⁴ ΙΕΡΟΥ

ΠΟΛΙC 1803 CAΛΗΜ

4^η

Σε μία άλλη παρόμοια ζώνη αναγράφονται τα εξής:

ΑΓΙΑ COΦΑC ΙΕΡΟΥ

ΠΟΛΙC 1803 CAΛΗΜ

5η

Σε ένα αντιμήνσιο διαβάσαμε την εξής επιγραφή εγκαινίων:

+ θυσιαστήριον θείον και ιερόν του επιτελείστε / δ’ αυτού αγίαν θεία ιερουργία αγιασμένο υπό / της θείας χάριτος του Παναγίου του Ιερχι/μου … ιερωτάτου μητροπολίτου / Δημητριάδος Κυ. Νεοφύτου 1827.

Η επιγραφή μας πληροφορεί ότι το αντιμήνσιο καθιερώθηκε από τον μητροπολίτη της Δημητριάδας Νεόφυτο,⁵το 1827.

—————————————————-

3.- Ρέτζιανη και Ρέτσιανη^. το σημερινό Μεταξοχώρι.

4.- Δηλαδή «ζώνη».

5.- Ο χρόνος της αρχιερατίας του Νεοφύτου δεν έχει ακόμα προσδιορισθεί με ακρίβεια. Ο Ν.Ι. Γιαννόπουλος [Επισκοπικοί κατάλογοι Θεσσαλίας, Θεολογία 12 (Αθήναι 1934) 129] στην περίοδο 1795 –1822 τοποθέτησε την Αθανάσιο^. ο Γερ. Ι. Κονιδάρης [Μητρόπολις Δημητριάδος, ΘΗΕ 5 (Αθήναι 1964) 1048] τοποθέτησε τον Αθανάσιο στην περίοδο 1794 – 1821 και μέσα στο 1821 τον Βαρθολομαίο, που παραιτήθηκε. Αυτόν ακολούθησε και ο Βασ. Γ. Ατέσης [Επισκοπικοί κατάλογοι της Εκκλησίας της Ελλάδος (…), Εκκλησιαστικός Φάρος ΝΣΤ, 1-2(1974) 142. Ο Ν.Ι. Γιαννόπουλος (ο.π) αναφέρει έναν Νεόφυτο Β΄ για το έτος 1836, ο Βασ. Γ. Ατέσης (ο.π.) για την περίοδο 1827 – 1836 και ο Γερ. Ι. Κονιδάρης (ο.π.) τον Ιούνιο του 1810. Η επιγραφή μας τους διαψεύδει όλους. Φαίνεται πως μετά την παραίτηση του Βαρθολομαίου, που έγινε το 1821 (χρονιά της μετάθεσής του από την Μητρόπολη των Γρεβενών) την επισκοπή ανέλαβε αμέσως ο Νεόφυτος Β΄. Παραμένει, φυσικά, το πρόβλημα του προσδιορισμού του χρόνου της αρχιερατίας του.

6^η

Στο κάλυμμα ενός ρώσικου έντυπου ευαγγελίου υπάρχει η επιγραφή:

+ΤΟ ΑΓΙΟΝ ΕΒΑΝΓΕΛΙΟΝ Ο ΚΙC ΧΟΡΑΣ ΡΕΤΖΑΝS

ΠΙΤΡΠΟC⁶ ΑΝΑΓΝΩΣΤΙC HKOYNOMOY 1828

Η επιγραφή μας πληροφορεί ότι η επιμετάλλωση του ευαγγελίου έγινε το 1828, όταν επίτροπος του ναού ήταν ο Αναγνώστης Οικονόμου.

7^η

Στη βάση ενός άγιου ποτηρίου είναι χαραγμένη η εξής επιγραφή:

Αφειέρομα Κλειούς Α. Βαλιάντζα είς τον ναόν Αγίου Νικολάου του Χορείου Ρέτζιανης Αγοιάς 1932.

8^η

Σε ένα άλλο άγιο ποτήριο, ρώσικης προέλευσης, είναι γραμμένες οι τρείς παρακάτω αχρονολόγητες επιγραφές:

Στο εξωτερικό της κούπας

ΤΕΛΟ ΧΡCΤΟΒΟ ΠΡΙ Μ ΤΕ ΙCTO H KA BECMCCPTNAΓΟ ΒΚΥCITE⁷

Στην περιφέρεια της βάσης

ΔΟΥΝΑΙ ΤΗΝ ΑΝΑΤΤΛΟCHN⁸

MHΣΘHTOI: ΚΥΡΙΕ: ΩΣ ΑΓΑΘΟΣ ΤΟΥ ΔΟΥΛΟΥ ΣΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΟΝ ΚΑΙ ΜΑΡΙΑΣ ΚΑΙ ΟΣΑ ΕΝ ΒΙΩ ΗΜΡΤΕ⁹CΥΝΧΩΡΗΣΟΝ ΟΥΔΕC¹⁰ ΓΑΡ ΑΝΑΜΑΡΤΗΤΟC EIMH CY. O ΔΗΝΑΜΕΝΟC KAI TOIC METACTACI

9^η

Στη βάση ενός σταυρού είναι σκαλισμένη η αχρονολόγητη αφιέρωση ενός ιερομονάχου:

Αφιερούται το παρόν παρά γενναδίω Ιερομονάχω.

10^η

Στην κάτω επιφάνεια ενός δισκαρίου με πόδι είναι χαραγμένη η εξής, αχρονολόγητη επίσης, επιγραφή:

ΙΕΡΟΔΙΑΚΟΝΑ / ΚΑΛΗCT¹¹/ Ψ / CA¹²

——————————————–

6.- ΠΙΤΡΠΟC^. ΕΠΙΤΡΟΠΟΣ.

7.- Δηλαδή: Σώμα Χριστού μεταλέβετε, πηγής αθανάτου γεύσασθαι.

8.- ΑΝΑΤΤΛΟCΗΝ^. Ίσως ΑΝΑΠΑΥCHN.

9.- ΗΜΡΤΕ^. ΗΜΑΡΤΕ, δηλαδή ημάρτησε.

10.- ΟΥΔΕC^. OYΔΕΙC.

11.- KAΛΗCT^. KAΛΛΗCTOC.

12.- Τα τελευταία γράμματα είναι για μας δυσνόητα.

Β. ΟΙ ΕΠΙΓΡΑΦΕΣ ΤΟΥ ΠΡΟΦΗΤΗ ΗΛΙΑ

Στην εικόνα με την ανάληψη του προφήτη Ηλία, στο κάτω τμήμα της παράστασης, αναγράφονται τα εξής:

11^η

ΕΝ ΤΗ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ ΚΑ΄ ΕΤΟΣ ΖΡΧΑ ¹³

Η επιγραφή μας πληροφορεί ότι η εικόνα έγινε στις 21-12-1653, οπότε συμπεραίνουμε ότι ο ναός, εάν δεν ανακαινίσθηκε, είναι κτίσμα προγενέστερο του έτους αυτού.

12^η

Στο μεταλλικό κάλυμμα ενός έντυπου ευαγγελίου, το οποίο φυλάσσεται, είναι σκαλισμένη η παρακάτω επιγραφή:

ΕΤΟΥ/ΤΟ ΤΟ ΘΗΟΝ ΚΕ / ΗΕΡΟΝ ΕΒΑΓΓΕ/ΛΗΟ …. ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΡΟ/ΦΗ-ΤΗ ΙΛΗΑ …. / ΕΤΟC ΑΠΟ / Χ-ΑΨΟΓ¹⁴

13^η

Στην εικόνα του αγίου Μοδέστου, έργο του νικαιώτη ζωγράφου Νικ. Αργυρόπουλου,¹⁵ στα αριστερά του αγίου, είναι γραμμένη η παρακάτω επιγραφή:

+ΔΑΠΑΝΗ ΤΩΝ ΔΟΥΛΩΝ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΜΑΓΑΛΙΟ Γ. ΧΑΥΔΑ, / ΕΥΣΤΑ-ΘΙΟΥ. ΠΑΛΑΤΣΑ, ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ Ε. ΠΑΤΖΙΑ, ΙΩΑΝΝΟΥ / ΛΑΣΚΑΡΙ.

ΙΩΑΝΝΟΥ ΜΑΚΡΟΒΑΣΙΛΕΙΟΥ: Εις Μνημόσυνον / αιώνων αυτού.

Κόπος και πόνος του ευτελλώς Ν. Αργυροπούλου / εκ Νεμβεγλέρη¹⁶ 1877. Κατά Ιόνιον.

Γ. ΟΙ ΕΠΙΓΡΑΦΕΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ

Ο Άγιος Γεώργιος, που ανακαινίσθηκε στα 1831, κτίσθηκε αρχικώς στα μέσα του 17^ου αιώνα, όπως προκύπτει από τις επόμενες δύο επιγραφές. Η πρώτη, που είναι χαραγμένη στο μεταλλικό κάλυμμα ενός έντυπου ευαγγελίου, έχει ως εξής:

—————————————————-

13.- ΖΡΧΑ = 7161 – 5508 = 1653.

14.- ΑΨΟΓ = 1773.

15.- Δικές του είναι και οι τοιχογραφίες στο αρχοντικό των Φαβρ. Στο Μεταξοχώρι. Βλ. Ευαγ. Ιωαννιδάκη – Ντόστογλου. Ο λαρισαίος ζωγράφος Νικ. Αργυρόπουλος και οι αγιογραφίες του στην Ανατολή της Αγιάς (τέλη του 19^ου αιώνα) Θεσσαλικό Ημερολόγιο 16 (1989) 86-87.

16.- Νεμβεγλέρι. Η σημερινή Νίκαια της Λάρισας.

14^η

ΕΤΟΥΤΟ ΤΟ ΑΓΗΟΝ ΕΒΑΓΓΕΛΙΟΝ ΗΝΕ ΑΠΟ ΤΗΝ ΡΕΤΖΙΑΝΗ ΤΟΥ / ΑΓΗΟΥ ΜΕΓΑΛΟΜΑΡΤΗΡΟΣ ΓΗΟΡΓΗΟΥ

ΑΝΕΣΤΟΡΗΘΗ / ΕΚ ΧΗΡΟC XRICO / ΑΧΞΖ ¹⁷

Η επιγραφή μας πληροφορεί ότι την επιμετάλλωση του ευαγγελίου έκανε το έτος 1667 ο τεχνίτης Χρύσος, γεγονός που μας υποχρεώνει να δεχθούμε ότι ο ναός είχε οικοδομηθεί μερικά χρόνια νωρίτερα από το έτος αυτό. Αυτό, άλλωστε, επιβεβαιώνεται και από την επόμενη επιγραφή, η οποία είναι γραμμένη στην εικόνα του αγίου Γεωργίου του παλιού τέμπλου, που ενσωματώθηκε στο νέο ναό, και έχει ως εξής:

15^η

ΑΝΙΣΤΟΡΗΘΗ ΟΥΤΟΣ Ο ΘΕΙΟΣ ΤΕΜΠΛΟΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΜΕΓΑΛΟΜΑΡ-ΤΗΡΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΤΟΥ ΤΡΟΠΑΙΟΦΟΡΟΥ ΔΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗΣ ΤΩΝ ΕΥ-ΛΑΒΕΣΤΑΤΩΝ ΙΕΡΕΩΝ ΚΟΜΝΗΝΟΥ ΙΕΡΕΟΣ, ΡΙΖΟΥ ΙΕΡΕΟΣ, ΠΑΝΑ-ΓΙΩΤΗ ΙΕΡΕΟΣ, ΑΡΧΙΕΡΑΤΕΥΟΝΤΟΣ ΤΟΥ ΘΕΟΦΙΛΕΣΤΑΤΟΥ κ.κ. ΔΗΟΝΗΣΙΟΥ. ΕΠΙΤΡΟΠΟΣ ΜΥΧΟ. ΕΠΙ ΕΤΟΥΣ Χ.Γ./Χ.Κ. ΑΧΟΕ¹⁸

Η επιγραφή αυτή μας πληροφορεί ότι το τέμπλο του Αγίου Γεωργίου κατασκευάσθηκε το έτος 1675, με την συνδρομή των ιερέων Κομνηνού, Ρίζου και Παναγιώτη, όταν επίτροπος του ναού ήταν ο Μίχος και επίσκοπος της Δημητριάδας ο Διονύσιος.¹⁹

16^η

Στην εννιάλοβη βάση ενός θυμιατηρίου είναι χαραγμένη η παρακάτω επιγραφή:

<ΣΥΝΔ> ΡΟΜΙΤΗC NIKOΛΑΟC IEPEAC […] ΔΙΑ ΧΕΡΟC […] TOY AΓΙΟΥ ΓΙΟΡΓΙΟΥ ΡΕΤΖΑΝΙC EΠΗ ΕΤΟC ΑΨΕ (1705).

Ο νέος Άγιος Γεώργιος είναι τρίκλιτη βασιλική. Ανακαινίσθηκε το 1830-

———————————————-

17.- ΑΧΞΖ =1667.

18.- ΑΧΟΕ = 1665. Από παραδρομή, μάλλον, στο Αρχαιολογικό Δελτίο [22. (1967, Αθηναι 1969) Χρονικά Β2, 312] αναφέρεται το έτος 1663.

19.- Στους γνωστούς επισκοπικούς καταλόγους αναφέρεται ότι ο Διονύσιος αρχιεράτευσε κατά την περίοδο 1663 – 1666. Βλ. Ν.Ι. Γιαννόπουλος, ο.π., σ. 129^. Γερ. Ι. Κονιδάρης, ο.π., σ. 1048 και Βασ. Γ. Ατέσης, ό.π., σ. 141. Η επιγραφή μας επιμηκύνει την αρχιερατία του Διονυσίου τουλάχιστο μέχρι το έτος 1675, κατά εννιά δηλαδή έτη.

1831 και ιστορήθηκε το 1842 και το 1852, όπως μας πληροφορούν οι επόμενες τέσσερες επιγραφές.

17^η

Στο καμπαναριό του ναού, πάνω από την είσοδο, στη δεξιά κεραία του σταυρού, σε μία πέτρα, είναι σκαλισμένο το έτος 1830 κατά το οποίο άρχισαν οι εργασίες της ανακαίνισης του ναού και του καμπαναριού.

18^η

ΕΤΟS 1831 / αβγουστου / 20 / ΕΠΙΤΡΟ/ΠΟC ΓΗΟΡ/ΓΗΟS

H επιγραφή αυτή είναι σκαλισμένη σε μια πλάκα εντοιχισμένη στο ανατολικό μέρος του ναού. Δηλώνει, προφανώς, το χρόνο που αποπε-ρατώθηκε η ανακαίνιση του ναού, με τις φροντίδες του επιτρόπου Γεωργίου.

19η

Πάνω από το υπέρθυρο της νότιας εισόδου, μπαίνοντας στο ναό, είναι γραμμένη η παρακάτω μεγαλογράμματη εξάστιχη επιγραφή:

+ΙΣΤΟΡΗΘΗ Ο ΘΕΙΟΣ ΟΥΤΟΣ ΚΑΙ ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΕΝΔΟΞΟΥ ΜΕΓΑΛΟΜΑΡ/ΤΥΡΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΤΟΥ ΤΡΟΠΕΟΦΟΡΟΥ, ΑΡΧΙΕΡΑΤΕΥΟΝΤΟS ΤΟΥ ΠΑΝΙΕΡΟΤΑΤΟΥ / ΚΥΡΙΟΥ ΚΥΡΙΟΥ ΜΕΛΕΤΙΟΥ, ΚΑΙ ΕΥΙΜΕΡΕΥΟΝΤΟΣ²⁰ ΠΟΥΛΙΟΥ ΙΕΡΕΟΣ ΤΟΥ ΕΚ ΡΑΨΑΝΗΣ:. / ΕΠΙΤΡΟΠΕΥΟΝΤΟΣ ΔΕ ΤΟΥ ΤΙΜΙΟΤΑΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΧΑΤΖΗ ΚΟΜΝΗΤΖΑ. ΙΣΤΟΡΙΘΗ / ΔΕ ΔΙΑ ΧΕΙΡΟΣ ΖΗΚΟΥ ΜΙΧΑΗΛ, ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΚΩΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΚΑΙ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ:- / 1843: μαρτίου: 3:

Η επιγραφή αυτή μας πληροφορεί ότι στις 3-3-1843 αποπεράτωσαν την ιστόρηση του ιερού και του κυρίως ναού οι χιοναδίτες ζωγράφοι Μιχαήλ Ζήκος,²¹ Νικόλαος, Κων/νος και Κων/νος. Τον καιρό της ιστόρησης ήταν μητροπολίτης της Δημητριάδος ο Μελέτιος (1841 – 1846),²² εφημέριος ο ραψανιώτης Πούλιος και επίτροπος ο Γεώργιος Χατζή-Κομνίτζας. Ο τελευταίος είναι, μάλλον, ο επίτροπος Γεώργιος του 1831, που επιστάτησε στην ανακαίνιση του ναού.

———————————————–

20.- ΕΥΙΜΕΡΕΥΟΝΤΟΣ^. ΕΦΗΜΕΡΕΥΟΝΤΟΣ.

21.- Για τον Ζήκο και την συντροφιά βλέπε το δημοσίευμα του Δημ. Αγραφιώτη της σημείωσης 1.

22.- Βλ. Γερ. Ι. Κονιδάρης, ό.π., σ. 1048.

20η

Ύστερα από άλλα εννιά χρόνια, οι Μεταξοχωρίτες εξασφάλισαν τα απαραίτητα χρήματα, για την ιστόρηση του νάρθηκα του Αγίου Γεωργίου και προσκάλεσαν τον Μιχ. Ζήκο με την συντροφία του, όπως προκύπτει από την επόμενη επιγραφή:

ΙΣΤΟΡΗΘΕΙ Ο ΑΡΤΙΞ ΟΥΤΟΣ ΑΡΧΙΕΡΑΤΕΥΟΝΤΟΣ / ΤΟΥ ΠΑΝΙΕΡΟΤΑΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ ΓΑΒΡΙΗΛ. ΚΑΙ ΕΥΗΜΕΡΕΥ/ΟΝΤΩΝ²³ ΤΩΝ ΚΥΡΙΩ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΙΕΡΕΩΣ ΣΑΚΑΙΛΑΡΙΟΥ / ΚΑΙ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΙΕΡΕΩΣ ΚΑΙ ΔΙ ΕΠΗΜΕΛΕΙΑΣ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ / ΧΑΤΖΗ ΚΟΜΝΗΤΖΑ ΚΑΙ ΜΑΧΑΛΙΟΤΩΝ.²⁴ ΕΠΙΤΡΟΠΕΥΟΝ/ΤΟΣ ΔΕ ΤΡΙΑΝΤΑΦΙΛΟΥ, ΑΘΑΝΑCΙΟΥ.

ΙΣΤΟΡΘΕΙ ΔΕ ΔΙ/Α ΧΕΙΡΟΣ ΖΗΚΟΥ, ΜΙΧΑΗΛ, ΝΙΚΟΛΑΟΥ. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ, / ΚΑΙ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ. 1852 Φευρουαριου. Ι.

Η επιγραφή αυτή μας πληροφορεί ότι την 1-2-1852 αποπεράτωσε την ιστόρηση του νάρθηκα η συντροφία του χιοναδίτη Μιχ. Ζήκου. Τον καιρό αυτής της συμπληρωματικής ιστόρησης ήταν μητροπολίτης της Δημητριάδας ο Γαβριήλ (1846 – 1855),²⁵ ιερείς του ναού ο σακελλάριος Κων/νος και ο Γεώργιος και επίτροπος ο Τριαντάφυλλος Αθανασίου. Η ιστόρηση έγινε με την επιμέλεια του Γεωργίου Χατζή – Κομνήτσα και των ενοριτών της συνοικίας.

Δ. ΟΙ ΕΠΙΓΡΑΦΕΣ ΤΗΣ ΜΟΝΗΣ ΤΩΝ ΕΙΣΟΔΙΩΝ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ

Η Μονή των Εισοδίων της Παναγίας ανεγέρθηκε στα μέσα, περίπου, του 18^ου αιώνα, όπως προκύπτει από την 21^η επιγραφή μας. Το καθολικό της μονής είναι τρίκλιτη βασιλική με ξύλινη επίπεδη οροφή.

21^η

Στην εικόνα του Ιησού Χριστού ως Παντοκράτορα, που φυλάσσεται, στο κάτω αριστερό και στο κάτω δεξιό μέρος της είναι γραμμένα τα εξής:

Ετος 1765 / κατά μήνα Νοεμβρίου 10

Διά συνδρομής και εξόδου ανατολί(ου)²⁶

———————————————–

23.- ΕΥΗΜΕΡΕΥΟΝΤΩΝ^.ΕΦΗΜΕΡΕΥΟΝΤΩΝ.

24.- Μαχαλιωτών^. Κατοίκων του ίδιου μαχαλά (= συνοικίας).

25.- Βλ. Γερ. Ι. Κονιδάρης, ό.π., σ. 1048.

26.- Ο ιερομόναχος Ανατόλιος αναφέρεται και στις επιγραφές 22, 23, 24 και 25.

Η επιγραφή αυτή μας πληροφορεί ότι ο μοναχός Ανατόλιος αφιέρωσε την εικόνα του Χριστού το 1765, γεγονός που μας υποχρεώνει να δεχθούμε ότι η Μονή των Εισοδίων της Παναγίας, είχε ανεγερθεί μερικά χρόνια νωρίτερα.

22^η

Στο μεταλλικό κάλυμμα ενός έντυπου ευαγγελίου (Ενετίησιν 1776) είναι χαραγμένα τα παρακάτω:

Στην πρώτη όψη.

1786 ΕΓΙΝΙΚΕΙ ΤΟ ΒΑΓΓΕΛΙΟ ΓΡΟΣΙ 3Χ10 ²⁷

+ΘΟΔΟΡΙ ΓΙΟΡΓΙ /ΧΡΙΣΙΚΑΔΕΣ+

Την δεύτερη όψη.

+ΕΤΙΟΤ ΤΟ ΕΒΑΓΓΕΛΙΟ ΙΝΕ ΤΙΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΡΕΤΖΙΑΝΙ + ΔΙΑ ΣΙΝΔΡΟΜΙΣ / ΚΙ ΕΞΟΔΟ ΑΝΑΤΟΛΙΟΣ ΙΟΡΟΜΟΝΑΧΟΣ + ΕΤΟΥΤΟ ΤΟ <ΒΑ> Γ. ΓΕΛΙΟ ΓΡΟΣΙΑ 3Χ0

Οι δύο αυτές επιγραφές μας πληροφορούν ότι ο ιερομόναχος Ανατόλιος, τον οποίο συναντήσαμε και στην 21^η επιγραφή του 1765, πλήρωσε τους χρυσικούς Θόδωρο και Γιώργη για να κατασκευάσουν το κάλυμμα του ευαγγελίου του ναού της Παναγίας. Φαίνεται, λοιπόν, καθαρά ότι πριν το 1765, τουλάχιστο, υπήρχε η Μονή των Εισοδίων της Παναγίας.

23^η

Στο ξυλόγλυπτο τέμπλο του καθολικού, πάνω από τα τέσσερα κεντρικά θωράκια, τα οποία είναι ανά δύο εκατέρωθεν του βημόθυρου, διακρίνεται η εξής επιγραφή:

ΚΑΙ ΚΟΝCTANTIC KAI ΔΗΜΗΤΡΙΣ / ΤΡΙΠΟΞΙΛΔS:²⁸ ΑψςΔ:²⁹ ΧΟΡΑΝ ΝΙΒΟΛΙΑΝ³⁰ / ΔΙΑ ΣΙΝΔΡΟΜΙC ΚΑΙ ΕΞΟΔΟ ΠΑΑΝΑΤΟΛΙΟC³¹ / ΚΑΙ ΠΑΙCAIAC³² ΚΑΙ Η ΜΑΓΔΑΛΗΝΗ / 1794: ΔΙΚΑΙΒΡΙ: Κ:

————————————————————-

27.- Μάλλον τρία γρόσια και δέκα παράδες.

28.- ΤΡΙΠΟΞΙΛΔS^.ΤΡΥΠΟΞΥΛΗΔΕΣ = ξυλογλύπτες.

29.- ΑψςΔ = 1794.

30.- Νιβόλιανη^. Το σημερινό Μεγαλόβρυσο της Αγιάς.

31.- ΠΑΑΝΑΤΟΛΙΟC^. ΠΑΠΑ-ΑΝΑΤΟΛΙΟC.

32.- ΠΑΙCΑΙΑC^. ΠΑΠΑ-ΗCΑΪΑC.

Η επιγραφή αυτή μας πληροφορεί ότι στις 20-12-1794 οι ξυλογλύπτες Κωνσταντής και Δημήτρης, από το γειτονικό Μεγαλόβρυσο, αποπεράτωσαν το τέμπλο του ναού με την φροντίδα και την οικονομική αρωγή των μοναχών Ανατολίου, Ησαΐα και Μαγδαληνής.

24^η

Στην εικόνα των αγίων Κων/νου και Ελένης, που φυλάσσεται, στο κάτω τμήμα της παράστασης αναγράφονται τα εξής:

Ιστορήθησαν [….] αυταί θείαι και Ιεραί Εικόναι, ο τε Πρόδρομος, Από/στολοι, Οιεράρχαι, Κων/νος και Ελένη. Διά φιλοτίμου δαπάνης του τε Πανοσιω/τά/του αγίου Καθηγουμένου Κυρίου ανατολίου. και του εν Ιερομονάχου Κυρίου Ησαϊα, και τη εν μοναχοίς οσία του: Πα μαγδαλινί διά αιώνιον μνημόσηνον αυτών: Εν έτι σωτηρίω 1769.

Η επιγραφή αυτή μας πληροφορεί ότι ο ηγούμενος Ανατόλιος και οι μοναχοί Ησαϊας και Μαγδαλινή αφιέρωσαν στη Μονή των Εισοδίων της Παναγίας τέσσερες εικόνες, που είχαν ζωγραφισθεί με έξοδά τους.

25^η

Στο υπέρθυρο της νότιας εισόδου, μπαίνοντας στο ναό, είναι γραμμένη η επιγραφή της ιστόρησης του καθολικού, η οποία έχει ως εξής:

+ΑΝΗΓΕΡΘΙ ΚΑΙ ΑΝΗΣΤΟΡΗΘΗ Ο ΘΕΙΟΣ ΟΥΤΟΣ ΚΑΙ ΠΑΝΣΕΠΤΟΣ ΝΑΟΣ ΤΗΣ / ΠΑΝΥΠΕΡΕΥΛΟΓΗΜΕΝΗΣ ΕΝΔΟΞΟΥ ΔΕΣΠΗΝΗΣ ΗΜΩΝ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΚΑΙ ΗΠΑΡΘΕΝΟΥ³³ / ΜΑΡΙΑΣ ΕΙΠΟΝΟΜΑΤΗ ΤΟΝ ΗΣΟΔΙΩΝ, ΑΡΧΙΕΡΑΤΕΥΤΑΙΣ³⁴ ΤΟΥ ΠΑΝΗΕΡΟΤΑΤΟΥ, ΚΑΙ ΛΟΓΗΩ-ΤΑΤΟΥ / ΜΗΤΡΟΠΟΛΗΤΟΥ ΗΜΩΝ ΔΕ ΑΥΘΕΝΤΟΥ ΚΑΙ ΔΕΣΠΟΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ^ι. ΚΥΡΙΟΥ : ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΟΣ / ΗΓΟΥΜΕΝΕΥΟ-ΝΤΑΣ ΤΩ ΠΑΝΩΣΙΩΤΑΤΩ ΗΕΡΟΜΟΝΑΧΟΙΣ ΚΥΡΙΟΥ ΑΝΑΤΟΛΙΩ ΔΙ ΣΙΝΔΡΟΜΗΣ ΤΕ ΚΑΙ / ΕΞΟΔΩΝ ΤΟΥ ΠΑΝΩΣΙΩΤΑΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΠΡΟΤΟ-ΣΙΓΓΕΛΟΥ ΤΟΥ ΠΡΟΣΚΥΝΗΤΟΥ, ΤΟΥ ΠΑΝΑΓΙΟΥ ΚΑΙ ΖΩΟΔΟΧΟΥ ΤΑΦΟΥ / ΕΝ ΙΕΡΟΜΟΝΑΧΟΙΣ. ΚΥΡΙΟΥ ΚΥΡ ΙΩΑΚΥΜ ΤΟΥ ΕΝ ΠΟΛΗ-ΤΗΑΣ ΕΞ ΑΓΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟΝ ΓΟΝΕΩΝ ΑΥΤΟΥ: ΓΡΑΜΕΝΕ/ […….] ΠΡΟ-ΣΚΥΝΗΤΟΥ. ΕΤΗΛΗΟΘΗ: ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ-14 ΠΑΡ ΕΜΩΝ ΕΥΤΕΛΟΥS: ΧΙΡ ΚΟΝ/[ΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΕΚ ΧΟΡΑΣ; Σ]ΥΛΙΤΖΑΝΙΣ³⁵ – ΕΝ ΕΤΗ 1797 – ΑΨςΖ

————————————–

33.- HΠΑΡΘΕΝΟΥ^. ΑΕΙΠΑΡΘΕΝΟΥ.

34.- ΑΡΧΙΕΡΑΤΕΥΤΑΙΣ^. ΑΡΧΙΕΡΑΤΕΥΟΝΤΟΣ.

35.- ΣΥΛΙΤΖΑΝΗΣ^.ΣΕΛΙΤΖΑΝΗΣ.

Η επιγραφή αυτή μας πληροφορεί ότι στις 14-11-1797 ο αγιογράφος Κων/νος, από την Ανατολή της Αγιάς, αποπεράτωσε το μεγαλύτερο μέρος της ιστόρησης του καθολικού της Μονής των Εισοδίων της Παναγίας. Τα έξοδα της ιστόρησης τα ανέλαβαν ο πρωτοσύγγελος Ιωακείμ και ο πατέρας του Γραμμένος, από την Αγιά, προσκυνητές του Αγίου Τάφου. Αυτόν τον καιρό ήταν ηγούμενος ο Ανατόλιος και μητροπολίτης της Δημητριάδας ο Αθανάσιος (1794 – 1821).³⁶

26^η

Στον δυτικό τοίχο, στις επιφάνειες ανάμεσα στα τόξα, πάνω από το καφασωτό εικονίζονται ο άγγελος με ειλητό, οι προφήτες Ενώχ και Ηλίας, και η κοίμηση της Θεοτόκου με την επιγραφή:

+ΔΙΑ ΣΙΝΔΡΟΜΗΣ ΚΑΙ ΕΞΟΔΟΥ ΝΗ / ΚΟΠΩ ΓΗΡΑΚΛΗ 1797

Από την επιγραφή αυτή, όπως και από την μεθεπόμενη (28^η) πληροφορούμαστε ότι υπήρξε και δεύτερη φάση, το 1799, συμπληρωματική της αρχικής, ιστόρησης του καθολικού. Σ’ αυτήν συνέβαλε, ανάμεσα στους άλλους, και η Γηρακλής (Ηρακλής), προφανώς από το Μεταξοχώρι.

27^η

Στο μεταλλικό κάλυμμα ενός έντυπου ευαγγελίου είναι χαραγμένη η παρακάτω επιγραφή:

ΔΙΑ CHΝΔΡΟΜΙC KAI ΕΞΟΔΟ ΑΝΑΤΟΛΙΟS IEΡΟΜΟΝΑΧΟC

ΓΙΟΡΓΙΟC XΡΙΤΖΗΚΟS

17(9)8 ΕΥΑΓΓΕΛΙΟΝ ΠΑΝΑΓΙΑ ΡΕΤΖΙΑΝ³⁷

ΜΑΡΓΑΡΗΤΗ ΧΡΗΤΖΗΚΟC

H επιγραφή μας πληροφορεί ότι, με έξοδα του ιερομόναχου Ανατολίου, οι μεταλλοτεχνίτες (χρυσικοί) Γιώργος και Μαργαρίτης κατασκεύασαν το κάλυμμα ενός ευαγγελίου της Μονής των Εισοδίων της Παναγίας.

28^η

Στο εξωτερικό του βόρειου τοίχου, στο πάνω δυτικό τμήμα, πάνω από τις δύο εισόδους, εικονίζονται οι άγιοι Θεόδωρος ο στρατηλάτης και Μηνάς και σκηνές από το μαρτύριο του αγίου Νέστορα, με την εξής επιγραφή:

Δέησις των δούλων του Θεού Νέστορα

————————————–

36.- Βλ. Γερ. Ι. Κονιδάρης, ό.π., σ. 1048.

37.- ΡΕΤΖΙΑΝ^. ΡΕΤΖΙΑΝΗ.

Στη συνέχεια υπάρχουν σκηνές από το μαρτύριο ενός αδιάγνωστου αγίου και οι έφιπποι άγιοι Γεώργιος και Δημήτριος με την επιγραφή:

Διά συνδρομής τε / και εξόδου Κώνστα 1799. Δέησις των / δούλων του Θεού Διμίτρι.

Από τις δύο παραπάνω επιγραφές πληροφορούμαστε ότι στην συμπλη-ρωματική αγιογράφηση συνέβαλαν οικονομικώς οι παρακάτω: Νέστορας, Κώνστας και Δημήτρης, προφανώς κάτοικοι του Μεταξοχωρίου.

29^η

Στην περίμετρο ενός εξαπτέρυγου είναι χαραγμένη η εξής αχρονολόγητη επιγραφή:

+Ο ΤΗΜΗΟΣ ΚΕ ΖΟΩ/ΠΗΟΣ ΣΤΑΒΡΟΣ ΥΝΗ / ΑΠΟ ΤΟ ΜΟΝΑΣΤΗΡΗ / ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΑΠΟ ΧΩΡΑ ΡΕΤΖΑΝ.

ΔΗΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗΣ ΤΟΝ / ΕΒΛΑΒΕΣΤΑΤΩΝ ΣΥΧΟΝ / ΓΙΟΡΓΙΟΥ ΜΑΓΑΛΥΟ.

Η επιγραφή αυτή μας πληροφορεί ότι το εξαπτέρυγο με τον Τίμιο Σταυρό, αφιέρωσαν στη Μονή των Εισοδίων της Παναγίας ο μεταξοχωρίτης Μαγαλιός Γεωργίου. Καθώς αυτός αναφέρεται σε ένα έγγραφο του 1872,³⁸συμπεραίνουμε ότι τον σταυρό τον αφιέρωσε αυτά, περίπου, τα χρόνια.

Ε. ΟΙ ΕΠΙΓΡΑΦΕΣ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ

Η Αγία Παρασκευή, ενοριακός ναός του Μεταξοχωρίου, είναι τρίκλιτη ξυλόστεγη και κεραμοσκέπαστη βασιλική. Ο αρχικός ναός δεν γνωρίζουμε πότε είχε ανεγερθεί. Οπωσδήποτε, όμως, πριν το 1703, με βάση την επόμενη επιγραφή, η οποία είναι χαραγμένη στο μεταλλικό κάλυμμα ενός ευαγγελίου.

30^η

+ΕΝ ΕΤΗ ΑΠΟ ΧΡ. ΑΨΓ ³⁹

ΑΦΙΕΡΟΘΗ ΤΟΥ ΕΡΟΝΕ ΚΑΛ[….]ΙΩΝ ΤΗC ΑΓΙΑC ΠΑΡΑΣΚΕΥΗC

+ΣΗΝΔΡΟΜΗC ΠΑΠΑ CTAΘΙ ΚΕ ΝΙΚΟ ΕΠΙΤΡΟΠΟΥ

———————-

38.- Βλ. Δημ. Κ. Αγραφιώτης, Ανέκδοτα έγγραφα από το Μεταξοχώρι της Αγιάς. Οι Φαβρ και η εκκλησιαστική περιουσία, Θεσσαλικό Ημερολόγιο 3(1982 και 1994²)58.

39.- ΑΨΓ = 1703.

Η επιγραφή αυτή μας πληροφορεί ότι το κάλυμμα του ευαγγελίου έγινε με έξοδα του παπα-Στάθη και του επιτρόπου Νίκου το 1703.

31^η

Στην περίμετρο ενός μεταλλικού δίσκου είναι χαραγμένη η εξής επιγραφή:

ΤΟ ΠΑΡΟΝ ΠΙΧΙΗCS / ΗΝ ΑΓΙΑΝ ΠΑΡΑΣΚΙ / ΤΟΥ ΧΟΡΙΟΥ / ΡΕΤΣΑΝΙ / ΔΗΜΟ / ΔΙΜΙ/ΤΡΑΚΙ / ΕΠΙΤΡΟΠΙ / ΕΝ ΕΤΙ / 1740

Η επιγραφή αυτή μας πληροφορεί ότι ο δίσκος της Αγίας Παρασκευής έγινε το 1740, όταν ήταν επίτροποι ο Δήμος και ο Δημητράκης.

32^η

Ο νέος ναός, στη θέση του παλιού, ανοικοδομήθηκε στο πρώτο μισό του 19^ου αιώνα, μια και η αρχή της ιστόρησής του έγινε στις 12-1-1843,⁴⁰ όπως δείχνει η παρακάτω επιγραφή, στην τοιχογραφία με τα Εισόδια της Θεοτόκου, στη δυτική πλευρά του κεντρικού κλίτους:

1843 Γεναρίου 12

33^η

Τα οικονομικά του ναού δεν ήταν καλά και γι’ αυτόν τον λόγο η ιστόρηση διακόπηκε το 1843 και συνεχίστηκε το 1851 – 1852, οπότε και αποπερα-τώθηκε, σύμφωνα με την επόμενη εννιάστιχη επιγραφή, η οποία βρίσκεται πάνω από την νότια είσοδο, στο εσωτερικό υπέρθυρό της και έχει ως εξής:

ΙΣΤΟΡΙΘΕΙ Ο ΘΕΙΟΣ ΟΥΤΟS, ΚΑΙ ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΟΣΙΟΜΑΡΤΥΡΟΣ / ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ. ΑΡΧΙΕΡΑΤΕΥΟΝΤΟΣ ΤΟΥ ΠΑΝΙΕΡΟΤΑΤΟΥ, ΚΥΡΙΟΥ ΚΥΡΙΟΥ /ΓΑΒΡΙΗΛ. ΚΑΙ ΕΥΙΜΕΡΕΥΟΝΤΩΝ⁴¹ΤΩΝ ΕΥΛΑΒΕΣΤΑΤΩΝ ΚΥΡΙΩΝ, ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ / ΙΕΡΕΩΣ, ΠΡΩΤΟΠΑΠΑ. ΚΑΙ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ. ΙΕΡΕΩΣ. ΕΠΙΤΡΟΠΕΥΟΝΤΟΣ ΔΕ ΚΥΡΙΟΥ / ΑΘΑΝΑCΙΟΥ, ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ. ΔΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗΣ, ΤΩΝ ΕΝΤΙΜΩΝ, ΜΑΧΑΛΙ/ΛΙΟΤΩΝ⁴² ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΠΑCΚΕΥΗΣ:⁴³ ΙΣΤΟΡΙΘΕΙ ΔΕ ΔΙΑ ΧΕΙΡΟΣ ΖΗΚΟΥ. / ΜΙΧΑΗΛ, ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΚΩΝΣΤΑ-ΝΤΙΝΟΥ, ΚΑΙ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ, ΕΚ ΚΩΜΗΣ / ΧΙΟΝΙΑΔΕΣ, ΕΚ ΤΗΣ

————————————————–

40.- Στις 3-3-1843 η συντροφία του Μιχαήλ Ζήκου αποπεράτωσε τις αγιογραφίες του Αγίου Γεωργίου. Επομένως ο ίδιος είχε αρχίσει και την αγιογράφηση της Αγίας Παρασκευής, νωρίτερα, αλλά την διέκοψε για άγνωστο λόγο.

41.- ΕΥΙΜΕΡΕΥΟΝΤΩΝ^.ΕΦΗΜΕΡΕΥΟΝΤΩΝ.

42.- ΜΑΧΑΛΙΛΙΟΤΩΝ^. ΜΑΧΑΛΙΩΤΩΝ.

43.- ΠΑCKEYHC^. ΠΑΡΑCKEYHC.

ΕΠΑΡΧΙΑΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΒΕΛΛΑΣ.⁴⁴ΕΝ ΕΤΗ ΑΠΟ ΑΔΑΜ 7360⁴⁵/. ΑΠΟ ΣΩΤΗΡΙΟΝ, ΕΤΟΣ 1852, ΙΑΝΝΟΥΑΡΙΟΥ 14.

Η επιγραφή αυτή μας πληροφορεί ότι στις 14-1-1852 αποπεράτωσε την ιστόρηση του ναού ο χιοναδίτης ζωγράφος Μιχαήλ Ζήκος με την συντροφία του. Τον καιρό της ιστόρησης ήταν μητροπολίτης της Δημητριάδας ο Γαβριήλ (1846 – 1855),⁴⁶ εφημέριοι ο πρωτόπαπας Κων/νος και ο Δημήτριος και επίτροπος ο Δημήτριος Αθανασίου. Τα έξοδα της ιστόρησης πλήρωσαν οι ενορίτες της Αγίας Παρασκευής.

Στο προαύλιο της Αγίας Παρασκευής είναι το καμπαναριό, στα νοτιοανατολικά, και το παρεκκλήσι Αγία Τριάδα, στα νοτιοδυτικά. Στην νοτιοδυτική πλευρά του ναού υπάρχει ένας άλλος μικρός, μονόχωρος ναός οι Άγιοι Πάντες.

Τα άλλα παρεκκλήσια είναι:

Οι Άγιοι Ανάργυροι, στα δυτικά του Προφήτη Ηλία. Είναι μικρό κτίσμα στο οποίο σώζονται κάποιες τοιχογραφίες.

Ο Άγιος Χαράλαμπος, στα δυτικά του Αγίου Νικολάου, Είναι τετράγωνο κτίσμα, το οποίο συνδέεται, πιθανώς, ως εξωνάρθηκας, με τον παλιό Άγιο Νικόλαο.

Η Παναγία, δίπλα στον Άγιο Χαράλαμπο. Είναι μικρό μονόχωρο και τοιχογραφημένο ναΰδριο.

ΙΙ. ΟΙ ΕΝΘΥΜΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΝΑΩΝ ΤΟΥ ΜΕΤΑΞΟΧΩΡΙΟΥ

Σε αντίθεση με τις επιγραφές, που είναι πολλές, οι ενθυμήσεις που εντοπίσαμε στα παλιά εκκλησιαστικά βιβλία είναι μόλις οκτώ. Τις παρου-σιάζουμε στη συνέχεια κατά χρονολογική σειρά και όχι κατά ναό, μια και όλα τα παλιά βιβλία είναι συγκεντρωμένα, από καιρό, σε έναν, στον Άγιο Νικόλαο.

1/1739

+ οιδού: το παρών βιβλήων του εν αγίοις

π(α)τρώς ημόν. νικολάου αρχιεπησκόπου μίρων

————————————————–

44.- Πρόκειται για την Μητρόπολη, τότε, Κόνιτσας και Βελλάς.

45.- 7360 – 5508 = 1852.

46.- Βλ. παραπάνω την σημείωση 25.

τις λυκύ(ας) του θαυματουργού. εκ χόρ(ας) βαθίρευ

μα. και σταχόθι δια χιρός Κονσταντίνου ιερουμονάχου

έτως

αψλθ΄

Η παραπάνω ενθύμηση, γραμμένη σε ακέφαλη έντυπη παρακλητική, η οποία κάποτε ανήκε στον ναό του Αγίου Νικολάου Βαθυρέματος, έχει μεγάλη σημασία διότι βοηθάει στον προσδιορισμό της διάλυσης του οικισμού αυτού. Ο Δημ. Αγραφιώτης έχει υποστηρίξει ότι το Βαθύρεμα εγκαταλείφθηκε από τους κατοίκους του το έτος 1688 λόγω της πανούκλας που τους έπληξε.⁴⁷ Η ενθύμησή μας αυτή δημιουργεί, κάποια ερωτηματικά ως προς τον ακριβή χρόνο ερήμωσης του Βαθυρέματος, αφού στα 1739 γίνεται λόγος για την «χώρα Βαθύρευμα» και όχι για το «παλαιοχώριον Βαθύρευμα», όπως προσδιορίζονται οι εγκαταλειμένοι οικισμοί.⁴⁸ Φαίνεται, λοιπόν, ότι από την πανούκλα αραίωσε ο πληθυσμός του οικισμού και δεν ερημώθηκε το 1668 αλλά μετά το 1739. Δεν αποκλείεται, όμως, να εγκαταστάθηκαν νέοι κάτοικοι, κτηνοτρόφοι κυρίως, στην περίπτωση που ο πληθυσμός του οικισμού είχε λιγοστέψει πολύ.

2/1788-1789

1788 από τον αυγουτον μιναν αρχισι η ακριβηα εις το σιτάρι εος ος τον ερχόμε-νον μάιον // ⁴⁹ εγινι ακριβηα εις το σιτάρι κ(αι) πολιθικι το κιλό γροσια 28 κ(αι) το κριθάρι(;) / επολιθικι ηουνη(;) από τον σεπτεβριον έος τον μαηον μιναν εποληθικεν / / παραδις: 4: 1789 ιδου γραφου με του πονου(;) ψόφισι του σουλταν σελίμ ανεψυος (;) εις τον / απρίλιον μιναναν: λέγουν πως ο βασιλεος σουλταν χαχμεδις(;)⁵⁰ απεθανι

—————————————–

47.- Βλ. Δημ. Κ. Αγραφιώτης, Η καταστροφή του Βαθυρέματος της Αγιάς, Απρίλιος – Ιούνιος 1688. Πρακτικά του 1^ου Συνεδρίου Λαρισαϊκών Σπουδών, Λάρισα 1992, 172-173.

48.- Βλ. Τ. Θεοδωράκης, Ενθυμήσεις από το Μαυρέλι των Τρικάλων, 1737 – 1924, Θεσσαλικό Ημερολόγιο 9 (1986) 139, όπου αναφέρεται το παλαιοχώρι Γκορτζιά της Δεσκάτης (1813).

49.- Οι δύο γραμμές // δηλώνουν άλλο περιθώριο της σελίδας με την ενθύμηση.

50.- Σουλτάνος αυτήν την εποχή ήταν ο Αβδούλ Χαμίτ Α΄(1774 – 1789). Βλ. ΙΕΕ της Εκδοτικής Αθηνών 11 (1975) 85.

από φαρμακου: κ(αι) εψη//φισαν τον ανεψυόν του σουλταν σελιμι βασιλεαν θα κομι(;) 1788: εσικο/σαν η μεμτζας⁵¹ σεφέρι⁵² με τον τουρκου σλουταν αχμέδι κε σκλαβου/σαν η τουρκη πολι ρουμέι⁵³ βουργαρι παντα γραφομε κ(αι) ο θιος να φι//λαξι το γένος μας.

Η παραπάνω ενθύμηση, είναι γραμμένη περιμετρικώς στα περιθώρια της πρώτης σελίδας ενός ακέφαλου μηναίου του Απριλίου, αρχίζοντας από το αριστερό περιθώριο. Κάνει λόγο για την σιτοδεία του 1788 και την ακρίβεια που επακολούθησε, η οποία διάρκεσε μέχρι τον Μάη του 1789. Για την ακρίβεια αυτή έχουμε μία ακόμα ενθύμηση, από τα Τρίκαλα (20-3-1789)⁵⁴ γεγονός που δείχνει ότι η σιτοδεία είχε πλήξει όλη τη Θεσσαλία. Το σιτάρι πουλιόταν 28 γρόσια το κιλό (=28 οκάδες, δηλαδή30.720 κιλά) και το κριθάρι 4 γρόσια.

Ο θυμησογράφος πρόσθεσε και μια άλλη πληροφορία άσχετη με την πρώτη, σύμφωνα με την οποία ο σουλτάνος Αβδούλ Χαμίτ Α΄ δηλητη-ριάσθηκε και τον διαδέχθηκε ο ανεψιός του Σελήμ Γ΄ (1789 – 1807).⁵⁵ Η ενθύμηση κλείνει με την σύντομη αναφορά στον ρωσοτουρκικό πόλεμο του 1787 – 1792.

3/1793

»ενθήμησης. όταν ήρθαμεν μαζή με τον πνευματικόν

π(απ)α. ιωακείμ εις τους 1793 μαϊου 8 ήρθεν ξοσορόν αγάς εις

την αγιάν μαζή με επτά προτάτα του ολύμπου επηδή και ήρθαμεν

δηά πιτήν σταματι και εστειλεν το πλοιον και έκαμεν ψαρικήν(;)

Η ενθύμηση αυτή, γραμμένη με την επόμενη στο λευκό παράφυλλο ενός ακέφαλου εκκλησιαστικού βιβλίου, μας πληροφορεί ότι στις 8-5-1793 πήγε στην Αγιά ο Ξοσορόν(;) αγάς με όλους τους αρματολούς (επτά πρωτάτα) του Ολύμπου και με τον πνευματικό παπα-Ιωακείμ.

—————————————–

51.- Ο τύπος Μέμτζας μας οδηγεί στο εθνικό Νέμτσοι^., έτσι αποκαλούν οι Σλάβοι τους Γερμανούς. Η χρήση εδώ του εθνικού αυτού είναι άκαιρη, αφού ο πόλεμος ήταν ρωσοτουρκικός.

52.- Σεφέρι^. Πόλεμος.

53.- Ρωμαίοι. Ρωμιοί = Έλληνες.

54.- Βλ. Δημ. Καλούσιος, Ο ιερός ναός της Αγ. Παρασκευής των Τρικάλων, Τρίκαλα 1990, 117 αρ. 99.

55.- Βλ. ΙΕΕ, ό.π., σ. 376.

4 / 1795

1795 ενθήμησης όταν ήρθαμεν εις την ραιτζήανη εις τον άγιον, απριλίου: 8: χαράλαμπον ειτάν θανατηκόν περησώ είταν και εις αγιάν και εκαθήσαμέν μέρες: 35 π(α)πα ιερώθεος και π(α)πα ανατόλιος.

Η παραπάνω ενθύμηση, γραμμένη στον ίδιο χώρο με την προηγούμενη, μας πληροφορεί ότι στις 8-4-1795 επισκέφθηκαν τον Άγιο Χαράλαμπο, παρεκκλήσι, όπως προαναφέραμε του Αγίου Νικολάου, οι ιερομόναχοι Ιερόθεος και Ανατόλιος,⁵⁶ γραφείς της ενθύμησης, και παρέμειναν 35 μέρες. Αυτόν τον καιρό το Μεταξοχώρι και η Αγιά είχαν πληγεί από την πανούκλα με πολλά θύματα. Η πανούκλα έπλητε την Θεσσαλία από το 1792, σύμφωνα με τον Κώδικα της Παλιοκαρυάς του οροπεδίου της Δεσκάτης.⁵⁷

5 / 1835

1835 αυγούστου 1 φανερόνο εγώ ω π(α)πανηκόλας

από χατζηχαλάρη⁵⁸ αφού ήρθα στον άγηον ευ

στάθηον ης χωραν ονομαζόμενον ρετζάνη

κε το γράφου δηα ενθύμησην να το ηξεύρη

κε ο γηρο-σταμούλης κε η ρητζανηότης⁵⁹ ώλη

μικρή κε μεγάλη κε όπηως το διαβάση

να έχει την ευχήν του αγήου ευσταθήου

μηνέον καλούμενον ηωανουάρηώς – 31

με την σήμερον που γράφομε τον τρηόν ηεραρχόν

1835 αυγουστου

φανερονω εγο βασω τουλης απω ρετζανη(;)

εν ρετζανι

Η παραπάνω ενθύμηση χωρίζεται σε δύο μέρη. Το πρώτο το έγραψε ο παπα-Νικόλας από τις Ελευθερές της Λάρισας, στην 1-8-1835, σε ανάμνηση

—————————————————-

56.- Τον ηγούμενο της Μονής των Εισοδίων της Παναγίας συναντήσαμε στις επιγραφές 22-25.

57.- Βλ. Κώστας Σπανός, Ενθυμήσεις και επιγραφές από την περιοχή της Δεσκάτης, 1585 – 1914, Λάρισα 1991, 43.

58.- Χατζηχαλάρι^. το σημερινό χωριό Ελευθερές, δυτικώς της Λάρισας.

59.- Ρητζανιώτες, Ρετζανιώτες, οι κάτοικοι της Ρέτσανης – Μεταξοχωρίου.

της επίσκεψής του στον Άγιον Ευστάθιο του Μεταξοχωρίου. Το δεύτερο μέρος το έγραψε ο μεταξοχωρίτης Βάσος Τούλης, ο οποίος σημείωσε ότι το βιβλίο με την ενθύμηση είναι ένα έντυπο μηναίο του Ιανουαρίου.

6 / 1864

ετούτο μιναιο ήναι του αγιου αθανασίου

σιλητζανι το εδοκαν δια βρο. πραν(;)

τις επηραν και να το δοσουν ποισου

1864 οκτοβρίου 18

Από την παραπάνω ενθύμηση προκύπτει ότι το μηναίο, στο οποίο είναι αυτή γραμμένη, ανήκε στον Άγιο Αθανάσιο της Ανατολής.⁶⁰

7 (αχρονολόγητη)

ετούτω. Πεντηκωστάριων είναι της παναγίας / κύμισις όπιως του πάρι να είναι αφωρισμένως / να έχη την κατάρα της παναγίας / κύμισης / και να μην / αναλίσι⁶¹καμιάν / φωράν.

Η ενθύμηση αυτή είναι γραμμένη σε ένα έντυπο πεντηκοστάριο, που ανήκε στο παρεκκλήσι Κοίμηση της Θεοτόκου (Παναγία), δίπλα στον Άγιο Χαράλαμπο.

8 (αχρονολόγητη)

+τουτο το βηβληου υνη της αγηας / παρασκηβης και οςτης το αποξηνοσι / από την ηκλησια να υνη αφορη/σμένος κε θηουκαταρατος / να εχη την κατάρα.

νος κε θηουκαταρατος / να εχη την καταρα.

Η παραπάνω ενθύμηση είναι γραμμένη στο τελευταίο λευκό φίλο ενός έντυπου μηναίου του Απριλίου [Ενετίησιν παρά Ιωάν. Πέτρω τω Πινέλλω. Έτει από της ενσάρκου / οικονομίας του κυ ημών. Ιησού Χριστού αχλς = 1636]. Η ύπαρξη αυτού του μηναίου επιβεβαιώνει, όπως προαναφέραμε, ότι η Αγία Παρασκευή υπήρχε το δεύτερο, τουλάχιστο, μισό του 17^ου αιώνα.

—————————————-

60.- Βλ. γι’ αυτόν, Νεκ. Δρόσος, Επιγραφές από την Ανατολή της Αγιάς, Θεσσαλικό Ημερολόγιο 27 (1995) 225 – 227.

61.- Αναλύσει^. λιώσει το σώμα του στον τάφο.

ΕΝΑ ΣΙΓΙΛΛΙΟ ΤΟΥ 1606

ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΝΑΓΙΑ ΠΕΛΕΚΗΤΗ ΤΗΣ ΚΑΡΙΤΣΑΣ

ΘΕΣΣΑΛΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ, ΤΟΜΟΣ 32^ος, ΛΑΡΙΣΑ 1997, σελ. 296-300.

ΠΡΟΛΟΓΙΚΑ

Η Μονή της Ανάληψης του Σωτήρα, γνωστή ως Παναγία Πελεκητή, είναι κτισμένη ανάμεσα σε απότομα βράχια και γκρεμούς, σε υψόμετρο 1.400μ., κοντά στο χωριό Καρίτσα του παλιού Δήμου των Δολόπων, η οποία μέχρι το 1974 ανήκε στο Νομό της Ευρυτανίας ενώ από το 1974 ανήκει στο Νομό της Καρδίτσας. Στο μοναστηριακό συγκρότημα συνυπάρχουν δύο ναοί: η Ανάλη-ψη του Σωτήρα και η Παναγία Φανερωμένη. Ο δεύτερος ναός κτίσθηκε πάνω και μέσα στο κοίλωμα ενός πελώριου βράχου, ο οποίος πελεκήθηκε για τον σκοπό αυτό.¹ Γι’ αυτόν το λόγο ο ναός ονομάσθηκε Παναγία Πελεκητή και με το όνομα αυτό προσδιορίζεται, τους δύο τελευταίους αιώνες, ολόκληρη η μονή.

Ο πρώτος ναός (Ανάληψη του Σωτήρα), ιδρίθηκε πριν το 1606, χρονιά κατά την οποία ο ιερομόναχος Πορφύριος,² προκάλεσε την έκδοση ενός συγιλλίου με το οποίο η μονή καθιερώθηκε ως σταυροπηγιακή.

ΤΟ ΣΙΓΙΛΙΟ ΤΟΥ 1606

Το παρουσιαζόμενο εδώ σιγίλλιο είναι ήδη γνωστό, βιβλιογραφικώς, από το 1930.³ Φυλάσσεται στο αρχείο της Μονής του Βατοπεδίου του Αγίου Όρους,

————————————————-

1.- Βλ. Κ.Α. Παϊσης, Ο αγραφιώτης άγιος Δαμιανός, ο νέος οσιομάρτυρας, ο κτήτωρ της Ι. Μονής Παναγίας της Πελεκητής στην Καρίτσα Δολόπων Καρδίτσας, Αθήνα 1993, 23΄ Π.Ι. Βασιλείου, α) Η Επισκοπή Λιτζάς και Αγράφων επί Τουρκοκρατίας (…), Αθήνα 1960, 71 β) Καρίτσα Δολόπων, η Παναγία Πελεκητή, Φθιώτις 13 (1958) 19-21.

2.- Για τον ιερομόναχο και πνευματικό Πορφύριο δεν έχουμε άλλες πληροφορίες. Επειδή στο σιγίλλιο γίνεται λόγος για αυτόν «και τοις μετ’ αυτόν» συμπεραίνουμε ότι ήταν ηγούμενος της μονής.

3.- Βλ. Σωφρ. Ευστρατιάδης, Ιστορικά μνημεία του Άθω, Ελληνικά, 3 (Αθήναι 1930) 50.

απ’ όπου ο μοναχός Λάζαρος Βατοπεδινός έκανε για μας ένα φωτοαντίγραφό του. Είναι γραμμένο σε λευκή μεμβράνη, που διατηρείται καλά, έχει μήκος 69-80 εκ. και πλάτος 50-60 εκ. είναι μολυβδόβουλο, πρωτότυπο, φέρει την ιδιόχειρη υπογραφή του πατριάρχη Ραφαήλ Β΄(1603 –1607) και την εξαρτημένη στερεά από θύσανο (95 περίπου κυανόχρωμων νημάτων) μολύβδινη σφραγίδα.

Η μεμβράνη είναι χαρακωμένη, από το δίπλωμα, σε τρία μέρη, οριζοντίως και καθέτως, η γραφή της είναι με μαύρη μελάνη, συντμημένη και δυσανάγνωστη. Το κείμενο του σιγιλλίου απλώνεται σε δεκαοκτώ στίχους και άλλους δύο στίχους καλύπτει η υπογραφή του πατριάρχη. Η μολύβδινη σφραγίδα φέρει τυπωμένη, μέσα σε διπλό κύκλο, στην μια όψη την Παναγία να κρατεί τον Χριστό, με τα συνηθισμένα μονογράμματα ΜΡ / ΘΥ και ΙC / ΧΡ και στην άλλη, κάτω από τον σταυρό, έκτυπη την επιγραφή: Ραφαήλ ελέω Θεού αρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως, Νέας Ρώμης και οικουμενικός Πατριάρχης.

Από το σιγίλλιό μας πληροφορούμαστε ότι ο ηγούμενος της Μονής του Σωτήρα, ιερομόναχος Πορφύριος, κατέφυγε στο Πατριαρχείο και πέτυχε να μετατρέψει το μικρό επαρχιακό μοναστήρι του σε σταυροπήγιο. Έτσι, στο εξής θα ήταν ελεύθερο το μοναστήρι από δοσίματα στον αρχιεπίσκοπο του Φαναρίου.⁴ Οι μοναχοί του θα μνημόνευαν το όνομα του εκάστοτε πατριάρχη, στον οποίο, ως ένδειξη υποταγής, θα προσέφεραν ετησίως οκτώ λίρες κηρί. Ο τοπικός επίσκοπος δεν θα μπορούσε πια να επεμβαίνει στα μοναστηριακά ζητήματα, απειλούμενος με αργία και αφορισμό.

Η έκδοση του σιγιλλίου έγινε στις 5 Αυγούστου του έτους ζριδ΄, δηλαδή στις 5-8-1606. Με αυτό εντελλόταν ο επίσκοπος της Λιτζάς και Αγράφων,⁵ ως

——————————————

4.- Αυτήν την περίοδο αρχιεπίσκοπος του Φαναρίου ήταν ο Ιωάσαφ (1602 – 1610). Βλ. Τάσος Αθ. Γριτσόπουλος, Η Μητρόπολις Θεσσαλιώτιδος και Φαναριο-φερσάλων, Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια 6 (Αθήναι 1965) 436.

5.- Δεν γνωρίζουμε ποιος ήταν επίσκοπος της Λιτζάς και Αγράφων στα 1606. Στα 1600 αναφέρεται ο Αθανάσιος και στα 1609 – 1611 ο Ακάκιος. Βλ. Π.Ι. Βασιλείου, Η Επισκοπή Λιτζάς …., σ. 143 και 145. Το γεγονός ότι ο πατριάρχης ανέθεσε σ’ αυτόν την στερέωση του σταυρού στη Μονή του Σωτήρα της Καρίτσας και όχι στον οικείο αρχιεπίσκοπο του Φαναρίου σημαίνει ότι ο τελευταίος δεν είχε καλές σχέσεις με την μοναστική κοινότητα της Καρίτσας.

ο πιο κοντινός της αρχιεπισκοπής του Φαναρίου, να πήξει (στερεώσει) στα θεμέλια της μονής το σταυροπήγιον, δηλαδή έναν σταυρόν.

Η ΕΚΔΟΣΗ ΤΟΥ ΣΙΓΙΛΛΙΟΥ

+ ραφαήλ ελέω θ(εο)ύ αρχιεπίσκοπος κων(σταντινου)πόλεως νέ(ας) ρώ(μης) και οικομενικός π(ατ)ριάρχ(ης).

+ και θείοι ναοί και περίβολοι, και ασκητών καταγώγια, και άλλο ό,τι τοις προτέροις θείω ζήλω ανωκοδόμητ(αι) είς ένδειξιν ευσεβεί(ας) δεδόμητ(αι) / ανενδεές γαρ το θείον, και των καθ’ ημάσ μηδενός προςδεόμενον. Επειδή τοινύν και ο οσιώτατος εν ιερομονάχοις και πν(ευματ)ικοίς κύριος πορφύριος αιτήσας / και ηξιώσας των ευσεβών χριστιανών των εν τη χώρα καρίτζη της επαρχί(ας) φαναρίου αρχιεπισκοπής και των πέριξ χωρίων, απελθών πρό χρόνου ουκ ολίγου κε / [- – – – – ] καρίτζης ταύτη εν τίνι κελοίω επίκλησιν έχον του σ(ωτή)ρ(ο)σ, ούκ εποίησε δε μέχρι του νυν ιερόν βή[μα] / αυτώ ούτε μην σταυρόν ως σύνηθες έπιξεν, ούδε καθιέρωσε ναόν, και διά τούτο εζήτησε και ηξίωσε την ημετέρα μετριότητα, ίνα και τα π(ατ)ριαρχικά / ημέτερα προνόμια, ο ευρισκόμενος επίσκοποσ λητζάσ και αγράφων, ποιήση εν αυτώ ως εξ ημών την τεταγμένην στ(αυ)ροπηγιακήν ακολουθί(αν), και πίξη σταυ/ρόν ον πέμπομ(εν), και γένητ(αι) π(ατ)ριαρχικόν και καθολικόν σταυροπήγιον, συντεταγμένον, και συναριθμούμενον τοις λοιποίς άπασι / σταυροπξγίοις τοις π(ατ)ριαρχιακοίς και ημετέροις τοις ευρισκομένοις εν τε ανατολή και δύσει, τούτου χάριν και η μετριότ(ης) ημών την αίτησιν / αυτού αποδεξαμένη εύλογον ούσαν και θεάρεστον, αποφαίνετ(αι), και ένα(;) γε παρακελεύεται πν(εύματ)ι, ίνα τελεσθής(εται) (;) σταυροπηγιακής ακο/λουθί(ας) ταύτ(ης) παρά του θεοφιλεστάτου ως είρητ(αι) επισκόπου λητζάσ και αγράφων, κομισθέντ(ων) των σταυρών και πιχθέντ(ων) επί τω ονόματι / του κυ(ρίου) και Θ(εο)ύ επί τω ονόματι / του κυ(ρίου) και Θ(εο)ύ και σ(ωτή)ρ(ο)ς / ημών ι(ησο)ύ χ(ριστο)ύ υπάρχη και ονομάζετ(αι) εις τον εξής άπαντα αιώνα καθολικόν σταυροπήγιον π(ατ)ριαρχικόν, και έχη / πάσαν ελευθερί(αν) και αδουλευσί(αν) ως και τα λοιπά, και μνημονεύητ(αι) εν αυτώ το του κα(τά) καιρούς οικουμενικού [[μενικού]] π(α)τριάρχου / όνομα και ουδενός άλλου, μηδενός των περί την επαρχί(αν) ταύτην ευρισκομέν(ων) αρχιερέ(ων) τολμήση τισ εναντιωθήναι κατά τι / εν αργία ασυγνώστω και αφορισμώ αλύτω τω από θ(εο)ύ παντοκράτορι. τελεί δε ετησίως της καθ’ ημάσ του χ(ριστο)|ύ μεγ(ά)λ(ης) εκκλησίας και / τον π(α)τριάρχην, υποταγής ένεκ(εν), κηρόν λίτρασ οκτώ. εις γαρ την περί τούτου δήλωσιν εγένετο και το παρόν συγιλλιώδεσ / και επεδόθη αυτώ τω οσιωτάτω εν ιερομονάχοις και πν(ευματ)ικοίς κυρ(ίω) πορφυρίω και τοις μετ’ αυτόν, κατά το ζρϊδ^ονέτος, μηνί αυγούστω ε^η. ίνδ(ικτιώ)νος δ΄:-

+ ραφαήλ ελέω θ(εο)ύ αρχιεπίσκοπος κων(σταντινου)π(ό)λεως νέ(ας) ρώμης και / οικουμενικόc π(ατ)ριάρχης.

ΣΧΟΛΙΑ

καταγώγια^. η λέξη εδώ προσδιορίζει τον μοναστικό χώρο. Στα συναξάρια των αγίων το καταγώγιον σημαίνει ενδιαίτημα.

Φαναρίου αρχιεπισκοπή^. η επισκοπή του Φαναρίου αναφέρεται για πρώτη φορά το 1371. Το 1382 ο επίσκοπος Δαμιανός αναφέρεται ως Καππούας και Φαναρίου. Μετά το 1453 αναφέρονται παραλλήλως η Επισκοπή του Φαναρίου υπαγόμενη στη Μητρόπολη της Λάρισας και η Αρχιεπισκοπή του Φαναρίου εξαρτώμανη από το Πατριαρχείο. Μετά το 1588 αναφέρεται ως Αρχιεπισκοπή Φαναρίου και Νεοχωρίου, ενώ στο σιγίλλιό μας μόνο ως Φαναρίου. Από τον Μάρτιο του 1821 μέχρι τον Μάϊο του 1882 ενώθηκε με την Επισκοπή των Φαρσάλων και απετέλεσαν την Μητρόπολη των Φαναριοφερσάλων. Από το 1889 μέχρι το 1910 δημιουργήθηκε η Επισκοπή Φαναρίου και Θεσσαλιώτιδας, το 1910 δημιουργήθηκε η Επισκοπή Φερσάλων, Φαναρίου και Θεσσαλιώτιδας και το 1921 η Μητρόπολη Θεσσαλιώτιδας και Φαναριοφερσάλων.⁶

Κηρόν λίτρασ οκτώ^. η απόδοση του κερίου στο Πατριαρχείο ήταν ένδειξη της υποταγής σ’ αυτό. Μία λίτρα ισοδυναμούσε με 340 γραμμάρια (1/30 του μέτρου, το οποίο ήταν ίσο με 10,256 σημερινά λίτρα). Η απόδοση ποσότητας κερίου στον τοπικό επίσκοπο ή στον πατριάρχη ήταν μια πρακτική γνωστή από την Βυζαντινή Εποχή.⁷

————————–

6.- Βλ. Τάσος Αθ. Γριτσόπουλος, ό.π., σ. 436-437.

7.- Βλ. Βασ. Κ. Σπανός, Ιστορία – προσωπογραφία της Β.Δ. Θεσσαλίας κατά το β΄ μισό του ΙΔ΄ αιώνα, Λάρισα 1995, 50 σημ. 105.

ΕΝΑ ΚΑΤΑΣΤΙΧΟ

ΤΟΥ ΜΕΤΑΞΟΧΩΡΙΟΥ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ

ΣΥΜΒΟΛΗ ΣΤΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΩΝ ΑΓΙΩΤΙΚΩΝ ΟΝΟΜΑΤΩΝ

(1875)

ΘΕΣΣΑΛΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ, ΤΟΜΟΣ 33^ος, ΛΑΡΙΣΑ 1998, σελ. 235-240.

ΠΡΟΛΟΓΙΚΑ

Το κατάστιχο, το οποίο μας έδωσε τη δυνατότητα να συνθέσουμε την παρούσα μελέτη, το εντοπίσαμε σε ένα μηναίο του Αγίου Νικολάου της Μελίβοιας, όπου είχε χρησιμοποιηθεί ως σελιδοδείκτης. Πρόκειται για ένα απλό φύλλο, σε σχήμα τετάρτου, το οποίο είναι γραμμένο με μαύρο μελάνι. Η σημερινή κατάστασή του είναι πολύ άσχημη διότι είναι διάτρητο από τον σκώρο.¹

Όπως αναφέρεται στην κορυφή της πρώτης σελίδας, το κατάστιχό μας, στην πραγματικότητα ένα κοινό ψυχοχάρτι, ανήκε στον ναό του Προφήτη Ηλία της Ρέτσιανης, δηλαδή του σημερινού Μεταξοχωρίου. Ο ναός αυτός, γνωστός ως Αϊ-Λιάς, είναι τρίκλιτη βασιλική και βρίσκεται μέσα στον οικισμό, στο ψηλότερο σημείο. Πρόκειται για κτίσμα του πρώτου μισού του 17^ου αιώνα, αφού αγιογραφήθηκε το έτος 1641. ²

ΤΑ ΟΝΟΜΑΤΑ ΤΟΥ ΚΑΤΑΣΤΙΧΟΥ

Στο κατάστιχό μας είναι γραμμένα, το Νοέμβριο του 1875, τα ονόματα των «κεκοιμημένων», από τους οποίους οι 151 είναι άνδρες (και άλλοι 3 μοναχοί) και 173 γυναίκες.

Από μια πρώτη ματιά εντυπωσιάζεται ο αναγνώστης του καταστίχου, καθώς εντοπίζει μεταξύ των ονομάτων και μερικά μεσαιωνικά, η αντοχή των οποίων και η αντίσταση στα νεωτεριστικά ρεύματα υπήρξε μεγάλη. Τα ονό-

———————————-

1.- Το κατάστιχο, μετά την φωτογράφησή του, το παραδώσαμε στο Ιστορικό Αρχείο της Αγιάς.

2.- Βλ. Δημ. Αγραφιώτης, Σελίδες από το χθές και το σήμερα του Μεταξοχωρίου, Μεταξοχώρι 1994, 6.

ματα αυτά είναι τα εξής: Κουρτέσης, Κυριαζής, Λάσκαρης, Αφεντίτσα, Ευγενώ, Ευδοξία, Κομνηνίτσα, Κυρατζού, Ρωξάνη, Σμαράιδου.

Μεταξύ των ανδρικών ονομάτων συμπεριλαμβάνονται τα ονόματα δύο θεσσαλών αγίων (Αχίλλιος και Βηλσάρης – Βησσάρης – Βησσαρίωνας), τα αρχαία Αριστείδης και Επαμεινώνδας και το σπανιότατο Ανθύπατος.

Από τα ανδρικά ονόματα την μεγαλύτερη προτίμηση φαίνεται πως είχαν τα παρακάτω πέντε:

Δημήτριος : 29 άτομα

Ιωάννης : 28 άτομα

Γεώργιος : 22 άτομα

Κων/νος : 21 άτομα

Από τα γυναικεία ονόματα μόνο δύο εμφανίζονται με περισσότερες από 20 προτιμήσεις:

Μαρία : 26 άτομα

Αικατερίνη : 23 άτομα

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ

ΤΑ ΑΝΔΡΙΚΑ ΟΝΟΜΑΤΑ ΤΟΥ ΜΕΤΑΞΟΧΩΡΙΟΥ ΤΟΥ 1875

Οι 151 «κεκοιμημένοι» Μεταξοχωρίτες του 1875 είχαν 45 ονόματα, τα οποία κατατάξαμε στις παρακάτω ομάδες:

Τα ονόματα από την εκκλησιαστική παράδοση (27/45)

Αθανάσιος. Αναγνώστης. Αναστάσιος. Ανθύπατος < Ύπατος.³ Αντώνιος. Αποστόλης. Αχίλλιος. Βασίλειος. Βηλσάρης < Βησσάρης < Βησσαρίωνας. Γεώργιος. Δημήτριος. Ευθύμιος. Ευστάθιος. Ηλίας. Θεόδωρος. Θωμάς. Ιωάννης. Κυριαζής < Κυριάκος. Κων/νος. Λάζαρος. Μιχαήλ. Νικόλαος. Παναγιώτης. Σπύρος < Σπυρίδωνας. Στέφανος. Χριστόδουλος. Χρίστος.

————————————–

3.- Ο μάρτυρας Ύπατος εορτάζει στις 18 του Ιουνίου.

Τα ονόματα από τη λαϊκή παράδοση (12/45)

Ακρίβος < ακριβός. Αργύρης. Διαμαντής. Ζήσης. Μαργαρίτης. Ξάνθος < ξανθός. Παρίσης < Κυπαρίσσης ή Παρρίσιος < Παρρησία, οπότε είναι της εκκλησιαστικής παράδοσης. Ρίζος. Σταμάτης. Στέργιος < Αστέριος. Τριαντάφυλλος. Χαρίσης < χαρίζω.

Τα ονόματα από την Ιστορία (5/45)

Αλέξιος. Αριστείδης. Επαμεινώνδας. Κορτέσης <Κουρτέσης. Λάσκαρης.

Τα ονόματα από αξιώματα και επαγγέλματα (1/45)

Ζωγράφος.

Ο ΑΛΦΑΒΗΤΙΚΟΣ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΤΩΝ ΑΝΔΡΙΚΩΝ ΟΝΟΜΑΤΩΝ

1	Αθανάσιος	3	24	Θωμάς	1
2	Ακρίβος	1	25	Ιωάννης	28
3	Αλέξιος	1	26	Κορτέσης	1
4	Αναγνώστης	3	27	Κυριαζής	1
5	Αναστάσιος	10	28	Κωνσταντίνος	21
6	Ανθύπατος	1		Κώστας	2
7	Αντώνιος	1	29	Λάζαρος	1
8	Αποστόλης	1	30	Λάσκαρης	1
9	Αργύρης	1	31	Μαργαρίτης	1
10	Αριστείδης	1	32	Μιχαήλ	4
11	Αχίλλιος	1	33	Νικόλαος	8
12	Βασίλειος	2	34	Ξάνθος	1
13	Βηλσάρης	1	35	Παναγιώτης	1
14	Γεώργιος	22	36	Παρίσης	1
15	Δημήτριος	29	37	Ρίζος	5
	Δήμος	1	38	Σπύρος	2
16	Διαμαντής	1	39	Σταμάτης	1
17	Επαμεινώνδας	1		Στάμος	2
18	Ευθύμιος	4	40	Στέργιος	1
19	Ευστάθιος	1	41	Στέφανος	1
20	Ζήσης	1	42	Τριαντάφυλλος	1
21	Ζωγράφος	3	43	Χαρίσης	1
22	Ηλίας	2	44	Χριστόδολος	1
23	Θεόδωρος	44	45	Χρίστος	3

				ΜΟΝΑΧΟΙ
				Γαβριήλ, μοναχός
				Ιερόθεος, ιερομόναχος
				Καλλίνικος. μοναχός

Η ΚΑΤΑΤΑΞΗ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΕΙΩΝ ΟΝΟΜΑΤΩΝ

Οι 171 «κεκοιμημένες» Μεταξοχωρίτισσες του 1875 είχαν 40 ονόματα, τα οποία κατατάξαμε στις τέσσερις παρακάτω ομάδες:

Τα ονόματα από την εκκλησιαστική παράδοση (17/40)

Αβραμική < Αβραάμ, αγγελική. Αικατερίνη. Αναστασία. Άννα. Βαρβάρα. Βασιλική. Γιαννούλου < Γιαννούλω < Γιάννα < Ιωάννα. Γλυκερία. Δέσπου < Δέσπω < Δέσποινα. Ελένη. Ευαγγελή. Ζαχαρώ < Ζαχαρίας. Μαρία. Παναϊώ < Παναγιώτα. Φεβρωνία. Φώτου < Φώτω < Φωτεινή.

Τα ονόματα από τη λαϊκή παράδοση (13/40)

Ανθούλου < Ανθούλω < Ανθή. Αργυρώ. Ασημίνα. Γραμματή. Διαμάντου < Διαμάντω. Ευγενώ < Ευγενία. Ζωίτζα < Ζωή. Καλή. Λεϊμονιά. Μηλιά. Σμαράειδου < Σμαράειδω. Σταμούλου < Σταμούλω < Σταμούλης < Στάμος < Σταμάτης. Τριανταφυλλιά.

Τα ονόματα από την Ιστορία (7/90)

Αγλαϊα. Αριστέα. Ευδοξία. Ευφροσύνη. Καλλιόπη. Κομνίτζα < Κομνηνίτζα < Κομνηνή < Κομνηνός. Ρωξιανή < Ρωξάνη.

Τα νόματα από αξιώματα και επαγγέλματα (3/40)

Αφεντίτζα < Αφεντία < αφέντης. Ζωγράφου < Ζωγράφω < ζωγράφος. Κυρατζού < Κυρατζώ < Κυρατσώ < μεσν. Κυράτσα < κυρά.

Ο ΑΛΦΑΒΗΤΙΚΟΣ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΕΙΩΝ ΟΝΟΜΑΤΩΝ

1	Αβραμική	1	21	Ευγενώ	1
2	Αγγελική	3	22	Ευδοξία	2
3	Αγλαΐα	1	23	Ευφροσύνη	1
4	Αικατερίνη	23	24	Ζαχάρω	8
5	Αναστασία	9	25	Ζωγράφου	1
	Τασιώ	1	26	Ζωΐτζα	5
6	Ανθούλου	4		Ζωΐτσα	1
7	Άννα	2	27	Καλή	2
	Αννούλα	3		Καλούδα	1
8	Αργυρώ	1	28	Κομνίτζα	1
9	Αριστέα	3		Κομνίτσα	2
10	Ασημίνα	2	29	Καλλιόπη	2
11	Αφεντίτζα	1	30	Κυρατζού	1
	Αφεντίτσα	1		Κυρατσού	2
12	Βαρβάρα	1	31	Λεϊμονιά	1
13	Βασιλική	10	32	Μαρία	26
	Βασιλικιά	3	33	Μηλιά	1
	Βασιώ	1	34	Παναϊώ	1
14	Γιαννούλου	2	35	Ρωξάνη	1
15	Γλυκερία	1	36	Σμαράϊδου	1
16	Γραμματή	1	37	Σταμούλου	1
17	Δέσπου	2	38	Τριανταφυλλιά	7
18	Διαμάντου	1	39	Φεβρωνία	1
19	Ελένη	15	40	Φώτου	4
20	Ευαγγελή	8

Κατάστιχον του Αγίου Προφήτου Ηλιού [Ο]νόματα των Κεκοιμειμένων

1875: Νοεμβρίου [….] Ρέτσιανη

+ Κωνσταντίνου, μαρίας, [αν]αστασιάς, αναστασίου, τριανταφιλιάς, κωνσταντίνου, Ιω(άννου) / ελένης, αθανασίου, Γεωργίου, καλιόπης, αναστασίου, δημητρίου Ιερέος, ανα[στα[/σιάς πρεσβυτέρας, αγκελικής, ακρίβου + Παρίση Ιερέος κομνί/τσα προς: κωνσταντίνου, δημητρίου, Αναγνώστου, κωνσταντίνου, τριανταφιλιάς/ζαχαρ[ώ], μαρίας ζωγράφου, εκατερ[ίν]ης, ευαγκελής, βασιλικής, ζαχαρ[ώ]/ ελένης, κωνσταντίνου, αγκελικής

+ [Ευθ]υμίου, ζαχαρώ, ρίζου, αναγ[νώς]το[υ]/ ευθυμίου, δημητρίου, τριανταφιλιάς, δημητ[ρίου], δημητρίου Ιερέως [Τριαν]ταφιλιάς/ [πρες]ητέρας, δημητρίου, ζήση μαργαρίτου

α [………… , …………….. , ……………….. ] /

+ χαρίση, Γεωργίου, Ιω(άννου), δημητρίου, θεοδώρου, αθανασίου, ευθυμίου, στάμου / αναστασιά, ευαγκελής, μα[ριίας, Αναγνώστου, εκατερίνης, μαρίας, κωνσταντίνου, νικολάου, στεφάνου [Ιερ]έος [………… , ……………. ] μαρίας + αναστασίου, κωνσταντίνου, εκατερίνης, καλούδας […………… , …………… ] εκατερίνης, αργυρό / θεοδώρου + δημητρίου, Νικολάου, Γεωργίου, ανα[αστ]ασίου, κωνσταντίνου, μαρίας . ζωήτζα, βασιλικιά, Νικολάου, σπήρου, μαρίας, βασιλικής, Γεωργίου, δα/[…]ου, […]άγιδου, θεοδώρου, μαρίας κωνσταντίνου, δημητρίου, εκατερίνης / βασιλίου, ζωήτζα, αγκελικής, δημητρίου, ευδοξίας, ρίζου + τρια[ντ]αφιλιάς / Ιω(άννου): αναστασίου, εκατερίνης, δημητρίου προς βασιλικής, ευαγκελής / δήμου, κωνσταντίνου, μαρίας, Γεωργίου, Νικο[λάου], δημητρίου + κώστα δημητρίου, ζωήτζα, ελένης, αλεξίου, προς, ελένης + ζωήτζας, εκατερίνης, / αθανασίου, ανθούλους, Ιω(άννου), ελένης + εκατερίνης, τριανταφιλιάς, ζωήτζα/ αθανασίου, ζαχαρώ, κωνσταντίνου, Γεωργίου, δημητρίου, μαρίας, τριανταφι/λιάς, μαρίας, ανθυπάτου, ρίζου, Ιω(άννου), Γεωργίου, [Λα]ζάρου, Νικολάου, βασιλι/κής, εκατερίνης + Παναϊώ, φώτου ελένης, κωνσταντίνου, φώτου, Ιω(άννου) / Γεωργίου, μαρίας, Ηλία, βασιλικής, δημητρίου, αχιλίου, κωνσταντίνου, ευ/θυμίου, ευαγκελί, αποστόλι, νούλας. + τριανταφίλου, κωνσταντίνου / εκατερίνης, κηργιαζή, μαρία, κηρατζού, τασιό, αφεντιτζα, διαμάν[του]/ ζωήτζα, κωνσταντίνου, Γεωργίου, δημητρίου, βηλσάρι, ευδοξία, ζωγράφους / ευφροσύνης, βασιλικής, άννης, βασιό + Νικολάου, Ιω(άννου), αναστασιάς, / αγκελικής, βασιλιού, μαρίας, ευαγκελής, αβραμκής, αναστασιάς, μαρίας,/ αριστέα, Γεωργίου, βαρβάρα, κωνσταντίνου, φευρονίας, κώστα, προς: ζωγρά/φου + ρίζου, Ιω(άννου), αγκελικής, Ιω(άννου), μηλιά, Ιω(άννου), μαρίας, αναστασίας, αντωνίου.

+ Γεωργίου προς: εκατερ[ίν]ης, δημητρίου, [ε]λένης, Ιω(άννου), σμαράϊδους,/ εκα[τερίν]ης, Γεωργίου, εκα[τερίν]ης, Ηλία, εκατερίνης, δημητρίου, Ιω(άννου), /Γεωργίου, Ιω(άννου), δημητρίου, αναστασίας, μαρίας, ελένης, αγκελικής, ελένης,/ ανθούλους, εκατερίνης. + αγκελικής, Ιω(άνου), ελέ[νη]ς, Μηχαήλ, βασιλικής/σταμούλου, Ιω(άννου), κωνσταντίνου. + Ιω(άννου) κωνσταντίνου, αγκελικής, Μηχα[ήλ] Ιω(άννου), δημητρίου, Ιω(άννου), μαρίας, αρ[ι]στέας, επαμηνόνδα, θωμά, ελένης, Ιω(άννου),/ Νικολάου, εκατερίνης, ελένης, δημητρίου, αριστήδι, δημητρίου. + Γεωργίου, Ιω(άννου),/ μαρίας, διαμαντί, Ν[ικ]ο[λά]ου, ζαχαρώ, ελένης, αναστασιάς, χρι/στοδούλου, δημητρίου, αναστασιάς, [κωστ]αν[τι]νου, δημητρίου, Γεωργίου, καλιόπης,/ μα[ρίας], [αρι]στέας, Γλυκερίας, ζωγράφου, δημητρίου. + δημητρίου ιερέος / εκατερ[ί]νης, ελένης, …………… , κω]σταντίνου, Ιω(άννου), κορτέση, θεοδώρου, αργ[ύρη;]/ βασιλικής, [ευ]αγ[κε]λής, ζαχαρώ, αναστασίου, Ιω(άννου), σπήρου + Ιω(άννου), μαρίας/ δημητρίου, γεωργίου, άννης, μαρίας, Γραματί, Γεωργίου, Ξάνθου, σταμάτη προς / + Παναγιότου, Ιω(άννου) των Ιερέων, Ιεροθέου Ιερομονάχου, καλής, ζωήτσας/ταις πρεσβητέραις, καλινίκου, Γαβ[ρι]ήλ των μοναχών, Ιω(άννου), ασμίνας, δημη/τρίου, κωνσταντίνου, δέσπους, Ιω(άννου), αναστα[σί]ου, Ιω(άννου), Γεωργίου, ευ[σ]ταθί[ου], [Ρω]/ξιανής, αφεντίτσα, κυρατσού, αγλα[ϊα] + Μ[ι]χαήλ Ιε[ρέ]ος, βασιλικ[ής] πρεσβυτέρας, κυρατσού, Γιαννούλου, εκατερίνης, Γιαννούλου, [………………] βασιλικής,/ Ιω(άννου), αναστασίου + Γεωργίου, ανθούλους, κωνσταντίνου, εκατερίνης, ελένης/ανούλας, μαρίας φώτου, εκατερίνης, βασιλικιά, Γεωργίου, στάμου, ρίζου/ ζαχαρώ, φώτου, εκατερίνης, λάσκαρι, ευαγκελής, ευγενώ + χρίστου,/ κομνίτσα προς: κωνσταντίνου, καλή[ς], [γ]εωργίου, ευαγκελής, δέσπους, μαρίας/χρίστου, κομνιτσα, λεημονιάς, Γεωργίου, μηχαήλ. Ασιμίνας, εκατερίνης/ + δημητρίου, μαρία, χρίστου, βασιλικιάς, στεργίου, αγκελικής, ανούλας/ζαχαρώ, ανθούλους, ε[κ]ατερίνης +

Ο ΑΛΦΑΒΗΤΙΚΟΣ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΤΩΝ ΑΝΔΡΙΚΩΝ ΟΝΟΜΑΤΩΝ

1	Αθανάσιος	3	25	Ιωάννης	28
2	Ακρίβος	1	26	Κομνίτζας	1
3	Αλέξιος	1		Κομνίτσας	2
4	Αναγνώστης	3	27	Κορτάσης	1
5	Αναστάσιος	10	28	Κυριαζής	1
6	Ανθύπατος	1	29	Κωνσταντίνος	21
7	Αντώνιος	1		Κώστας	2
8	Αποστόλης	1	30	Λάζαρος	1
9	Αργύρης	1	31	Λάσκαρης	1
10	Αριστείδης	1	32	Μαργαρίτης	1
11	Αχίλλιος	1	33	Μιχαήλ	4
12	Βασίλειος	2	34	Νικόλαος	8
13	Βηλσάρης	1	35	Ξάνθος	1
14	Γεώργιος	22	36	Παναγιώτης	1
15	Δημήτριος	29	37	Παρίσης	1
	Δήμος	1	38	Ρίζος	5
16	Διαμαντής	1	39	Σπύρος	2
17	Επαμεινώνδας	1	40	Σταμάτης	1
18	Ευθύμιος	4		Στάμος	2
19	Ευστάθιος	1	41	Στέργιος	1
20	Ζήσης	1	42	Στέφανος	1
21	Ζωγράφος	3	43	Τριαντάφυλλος	1
22	Ηλίας	2	44	Χαρίσης	1
23	Θεόδωρος	4	45	Χριστόδουλος	1
24	Θωμάς	1	46	Χρίστος	3
				ΜΟΝΑΧΟΙ
				Γαβριήλ, μοναχός
				Ιερόθεος, ιερομόναχος
				Καλλίνικος, μοναχός

ΚΑΤΑΤΑΞΗ ΤΩΝ ΑΝΔΡΙΚΩΝ ΟΝΟΜΑΤΩΝ

Τα ονόματα από την εκκλησιαστική παράδοση (27/46)

Αθανάσιος. Αναγνώστης. Αναστάσιος. Ανθύπατος < Ύπατος. Αντώνιος, αποστόλης. Αχίλλιος. Βασίλειος. Βηλσάρης < Βησσάρης < Βησσαρίωνας. Γεώργιος. Δημήτριος. Ευθύμιος. Ευστάθιοε. Ηλίας. Θεόδωρος. Θωμάς. Ιωάννης. Κυριαζής < Κυριάκος. Κων/νος. Λάζαρος. Μιχαήλ. Νικόλαος. Παναγιώτης. Σπύρος < Σπυρίδωνας. Στέφανος. Χριστόδουλος. Χρίστος.

Τα ονόματα από τη Λαϊκή παράδοση (12/46)

Τα ονόματα από την Ιστορία (6/46)

Αλέξιος. Αριστείδης. Επαμεινώνδας. Κομνήτζας < Κομνηνίτζας < Κομνηνός. Κορτέσης < Κουρτέσης. Λάσκαρης.

Τα ονόματα από αξιώματα και επαγγέλματα (1/46)

Ζωγράφος.

ΑΛΦΑΒΗΤΙΚΟΣ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΕΙΩΝ ΟΝΟΜΑΤΩΝ

1	Αβραμική	1	20	Ευαγγελή	8
2	Αγγελική	3	21	Ευγενώ	1
3	Αγλαΐα	1	22	Ευδοξία	2
4	Αικατερίνη	23	23	Ευφροσύνη	1
5	Αναστασία	9	24	Ζαχαρώ	8
	Τασιώ	1	25	Ζωγράφου	1
6	Ανθούλου	4	26	Ζωΐτζα	5
7	Άννα	2		Ζωΐτσα	1
	Αννούλα	3	27	Καλή	2
8	Αργυρώ	1		Καλούδα	1
9	Αριστέα	3	28	Καλλιόπη	2
10	Ασημίνα	2	29	Κυρατζού	1
11	Αφεντίτζα	1		Κυρατσού	2
	Αφεντίτσα	1	30	Λεϊμονιά	1
12	Βαρβάρα	1	31	Μαρία	26
13	Βασιλική	10	32	Μηλιά	1
	Βασιλικιά	3	33	Παναϊώ	1
	Βασιώ	1	34	Ρωξιανή	1
14	Γιαννούλου	2	35	Σμαράϊδου	1
15	Γλυκερία	1	36	Σταμούλου	1
16	Γραμματή	1	37	Τριανταφυλλιά	7
17	Δέσπου	2	38	Φεβρωνία	1
18	Διαμάντου	1	39	Φώτου	4
19	Ελένη	15

Η ΚΑΤΑΤΑΞΗ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΕΙΩΝ ΟΝΟΜΑΤΩΝ

Τα ονόματα από την εκκλησιαστική παράδοση (17/39)

Αβραμική < Αβραάμ. Αγγελική. Αικατερίνη. Αναστασία. Άννα. Βαρβά – Βαρβάρα. Βασιλική. Γιαννούλου < Γιαννούλω < Γιάννα < Ιωάννα. Γλυκερία. Δέσπου < Δέσπω < Δέσποινα. Ελένη. Ευαγγελή. Ζαχαρώ < Ζαχαρίας. Μαρία. Παναϊώ < Παναγιώτα. Φεβρωνία. Φώτου < Φώτω < Φωτεινή.

Τα ονόματα από τη λαϊκή παράδοση (13/39)

Ανθούλου < Ανθούλω < Ανθή. Αργυρώ, ασημίνα. Γραμματή. Διαμάντου < Διαμάντω. Ευγενώ < Ευγενία. Ζωϊτζα < Ζωή. Καλή. Λεϊμονιά. Μηλιά. Σμαράειδου < Σμαράειδω. Σταμούλου < Σταμούλω < Σταμούλης < Στάμος < Σταμάτης. Τριανταφυλλιά.

Τα ονόματα από την Ιστορία (6/39)

Αγλαΐα. Αριστέα. Ευδοξία. Ευφροσύνη. Καλλιόπη. Ρωξιανή < Ρωξάνη.

Τα ονόματα από αξιώματα και επαγγέλματα (3/39)

Αφεντίτζα < Αφεντία < αφέντης. Ζωγράφου < Ζωγράφω < ζωγράφος. Κυρατζού < Κυρατζώ < Κυρατσώ < μειον. Κυράτσα < κυρά.

ΤΡΕΙΣ ΕΝΘΥΜΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΓΙΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΜΗΤΡΟΠΟΛΗ ΤΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΑΣ

1792 – 1829

ΘΕΣΣΑΛΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ, ΤΟΜΟΣ 40^ος, ΛΑΡΙΣΑ 2001, σελ. 113-117.

ΠΡΟΛΟΓΙΚΑ

Στα Γ.Α.Κ. – Τοπικό Αρχείο της Αγιάς φυλάσσεται ένα χειρόγραφο (φάκελος 11)¹ του λογίου της Αγιάς Θεόδωρου Χατζημιχάλη², με τίτλο, Η Αγιά υπό την Επισκοπήν της Δημητριάδος. Στη μελέτη του αυτή ο συγγραφέας παρέθεσε και ενθυμήσεις, τις οποίες έγραψε, ίσως σε κάποιο φυλλάδιο, ο ιερομόναχος Γεράσιμος ο Κύπριος³. Οι ενθυμήσεις αυτές έχουν μεγάλη αξία διότι διορθώνουν μερικά λάθη του επισκοπικού καταλόγου της Δημητριάδας, την περίοδο 1792 – 1829. Για τον λόγο αυτό θεωρήσαμε σκόπιμο να τις από- σπάσουμε από το ως άνω χειρόγραφο, στο οποίο καλύπτουν τις σελίδες 84-86, και να τις παρουσιάσουμε εδώ με τον απαραίτητο σχολιασμό.

—————————————

1.- Ευχαριστούμε την κ. Αικ. Παπαδοπούλου, υπεύθυνη των ΓΑΚ της Αγιάς για την εξυπηρέτηση που μας παρέσχε.

2.- Ο Θ. Χατζημιχάλης, γιός του Ιωάννη και της Αννέτας Πέτρου Αλαμάνου, γεννήθηκε στο Μεταξοχώρι της Αγιάς το 1873 και πέθανε στις 20-11-1931. Μετά τις σπουδές του στο Ελληνικό Σχολείο της Αγιάς διορίσθηκε, το 1889, για λίγο δάσκαλος στο Ελευθέριο της Λάρισας και στη Σκήτη της Αγιάς. Στη συνέχεια ασχολήθηκε με την κηροπλαστική, στο εργαστήριο του πατέρα του, και με την συγγραφή διηγημάτων και μελετών. Περισσότερα γι’ αυτόν και τα έργα του που εκδόθηκαν βλ. Δημ. Αγραφιώτης, Ο Αετόλοφος και το Βαθύρεμα της Αγιάς. Το χειρόγραφο του Θ. Χατζημιχάλη «Το συμπόσιον του σατράπου», Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 10 (1986) 17-54.

3.- Ο Γεράσιμος εργαζόταν, αρχικώς, ως παιδαγωγός στο χωριό Κανάλια του Βόλου. Όπως σημείωσε ο ίδιος στις 8-7-1802, ο ηγούμενος της Μονής του Κύκκου της Κύπρου, ύστερα από σχετικό αίτημα του μητροπολίτη Αθανασίου του Κυπρίου (το οποίο είχε υποβάλει σ’ αυτόν το 1800), έστειλε στο μετόχι της ως άνω μονής στην Αγιά τον πρωτοσύγγελο Ευθύμιο, τον ανεψιό του Γεράσιμο, παιδαγωγό των Καναλίων, και τον παπα-Αθανάσιο.

ΟΙ ΤΡΕΙΣ ΕΝΘΥΜΗΣΕΙΣ

1/1792

«Κατά τους 1792 εχρημάτισε ταξηδιότης⁴ είς το μετόχειον⁵ της Παναγίας / του Κύκκου, εκ της νήσου Κύπρου, ο πανοσιώτατος / παπά κυρ-Μελχισεδέκ, έχων μεθ’ εαυτού και συνοδίας δύ/ω: παπα-Κοσμάν και παπα-Φιλήμων, οίτινες διέτρι/βον εν μεν τη επαρχία της Δημητριάδος ο πρωτοσύγγελλ/ος κυρ – Μελχισεδέκ, εις δε της Λαρίσης ο παπά κυρ-/ Κοσμάς, ο δε παπα-Φιλήμων κατά την του αγίου Πλατα/μώνος επαρχίαν (…)⁶.

2/14-9-1793 – Μάιος 1821

«Κατά τους 1793 Σεπτεμβρίου ιδ΄ εχρημάτισε μητροπολίτης της επαρχίας ταύ/της Δημητριάδος ο πανιερολογιώτατος και μουσικώτατος κύ/ριος Αθανάσιος Κύπριος, ανήρ λόγω τε και έργω κεκοσμημ/μένος, όστις και την επαρχίαν πρότερον αρχιε[πισκοπήν] / ούσαν εις το μητροπόλεως αξίωμα τετ[ίμηκε ώστε υπέρ]τιμος και έξαρχος Πελασγών⁷ να ευφ\ημήται και να προσυπογρά\φεται πεποίηκε. Ποιμάνας τοίνυν το ποίμνιον αυτού καλώς / και θεαρέστως, διδάσκων εν ταις εκκλησίαις τον επιτέλει έχρι του χιλιοστού ωκτακο/σιοστού και εικοστού πρώτου τρέχοντος έτους, κατά μήνα/τον Μάϊον, ότε η αθλία επανάστασις των ραγιάδων⁸ έγινε, η/ οποία σχεδών εις όλην την

————————————————

4.- Ταξιδιώτης^.Υπεύθυνος του μετοχίου, συνήθως πρωτοσύγγελος κατά το οφίκιο (αξίωμα) με δύο βοηθούς.

5.- Το μετόχι της Μονής του Κύκκου βρισκόταν κοντά στο ναό της Αγίας Παρασκευής. Βλ. Μιχ. Δάλλας, Αρχείον Ιστορικόν, Θεσσαλικά Χρονικά, 5 (Αθήναι 1936) 242^. πρβ. Τζων Κουμουλίδης – Λ. Δεριζιώτης, Εκκλησίες της Αγιάς Λαρίσης, Αθήνα 1985, 34.

6.- Οι ιερομόναχοι Κοσμάς και Φιλήμων, οι οποίοι (κατά την ενθύμηση) διέτριβαν στις επαρχίες της Λάρισας και του Πλαταμώνα, προφανώς ήταν σε περιοδεία συλλογής ελεών (ζητεία) για την Μονή του Κύκκου.

7.- Το 1757, ο πατριάρχης Καλλίνικος Γ΄, από την Ζαγορά, ανέδειξε την επαρχία της Δημητριάδας από επισκοπή σε αρχιεπισκοπή, αποσπώντας την από την Μητρόπολη της Λάρισας. Τότε χειροτόνησε αρχιεπίσκοπο τον αδελφό του Γρηγόριο. Βλ. Γερ. Ι. Κονιδάρης. Δημητριάδος Μητρόπολις, ΘΗΕ 5 (Αθήναι 1964) 1047.

8.- Η επανάσταση στο Πήλιο άρχισε στις 8-5-1821 και έσβησε στα τέλη του ίδιου μήνα. Βλ. Γιάννης Κορδάτος, Ιστορία της επαρχίας Βόλου και Αγιάς, Αθήναι 1960, 644-683.

επικράτειαν του νυν αυτοκρά/τορος σουλτάν Μαχμούτ, ηκολούθησε και έγινε τόση αιμα/τοχυσία είς όλα τα μέρη της επικρατείας του εις τους/αθλίους Χριστιανούς οπού λογαριασμόν δεν έχουσι. Χώ/ραι και χωρία κατά κράτος εξολοθρεύθησαν.¹¹ μοναστή/ρια και εκκλησίαις τω πυρί κατιναλώθισαν και εκ θε/μελίων εχάλασαν. τα σκεύη των εκκλησιών και ιερά φορέματα των ιερέων επολούντο εν τες αγωρές υπό των Α/γαρηνών. Τα παιδία¹² και κορίτσια των αθλίων¹³ Χριστιανών/σκλάβοι εγένωτο και όσα χωρεία δεν α/ποστάτησαν¹⁴ δεν επηράχθησαν παντελώς, όμως τα όσα/ επέρασαν από τας επιδρομάς των εθνών ζορ[μ]παλίκια,¹⁵/ αρπαγίαις, γεμέκια,¹⁶ με μεγάλην τυραννίαν, δοσίματα¹⁷ / διπλά και τριπλά. Και τι να πολυλογώ; Τόση θλίψις εις / τους αθλίους Χριστιανούς οπού καθ’ εκάστην αι φυλα/καίς γεμάτες είναι, και το πλέον χηρότερον τα / βουνά γεμάτα κλέπτας,¹⁸ οπού δεν ημπορή τινάς να / εύγη έξω από τον οίκον του. Διότι επήραν σκλάβους / σχεδόν ειπήν από όλα τα χωρεία, οίτινες ελεθευθερώθη/σαν με δέκα και είκοσι πουγγεία¹⁹ ο κάθε είς, και/ ακόμα κατά το παρόν ο Μωρρέας και τα άλλα νησ/σεία δεν επροσκύνησαν. Και τι θα ακολουθήση ουδ’/ είς γυνώσκει ειμί μόνος ο Θεός, του οποίου το άπει/ρον έλεος να δόση ειρίνην να ησυχάσουν ο κόσμος, / οπού επτώχιναν και εχάθηκαν παντελώς.

+ εν τω χιλιοστώ ωκτακοσιοστώ και εικοστώ ευδόμω ο/κτωβρίου 5 Αγυά./ Μέμνησται και του ταπεινού Γερασίμου ιερομονάχου Κυπρίου».

—————————–

11.- Εννοεί τα αντίποινα των Οθωμανών για την επανάσταση (πυρπόληση του Βελεστίνου, των Καναλίων, της Μακρινίτσας κ.λ.π.). Βλ. Γιάννης Κορδάτος ό.π.. σ. 677, 681).

12.- Παιδιά^. Αγόρια.

13.- Άθλιοι^. Δυστυχείς.

14.- Αποστάτησαν^. Επαναστάτησαν.

15.- Ζορμπαλίκια^. Βιαιότητες, κινήματα, επαναστάσεις.

16.- Γεμέκι < τουρ. Yemek^. Φαγητό, γεύμα. Εδώ σημαίνει την υποχρεωτική παροχή τροφής σε τούρκους στρατιώτες.

17.- Δοσίματα^. Εισφορές, φόροι.

18.- Οι κλέφτες αυτοί πρέπει να είναι επαναστάτες που κρύβονταν στα βουνά μετά το άδοξο τέλος της επανάστασης στην Ανατολική Θεσαλία.

19.- Το πουγγί είχε 500 γρόσια.

Η παραπάνω ενθύμηση, γραμμένη, όπως και οι επόμενες, από τον ιερομόναχο Γεράσιμο, χωρίζεται σε δύο μέρη. Στο πρώτο μέρος γίνεται λόγος για την χειροτονία του αρχιεπισκόπου Αθανασίου του Κυπρίου, στις 14-9-1793, και την ανάδειξή του σε μητροπολίτη, το 1794, για τον χαρακτήρα και την φυγή του από την μητρόπολη, στα τέλη Μαϊου 1821, λόγω των γεγονότων που σημειώθηκαν στην επαρχία του, με την κήρυξη της επανάστασης, στις 8-5-1821. Στο δεύτερο μέρος γίνεται λόγος για τις λεηλασίες, τις καταστροφές και τις διώξεις τις οποίες υπέστησαν οι κάτοικοι της Αγιάς και του Βόλου από τους Τούρκους.

3/1822 – 15-3-1829

«αωκβ.²⁰ Μετά την φυγήν του ρηθέντος μητροπολίτου κυρίου Α/θανασίου²¹του Κυπρίου, εχρημάτισε μητροπολίτης Δημητριάδος ο κύριος Παρθένιος,²² όστις, αφού ήλθεν από την Κων/σταντινούπολιν, μόνον μήναν ένα²³ εχάρη την επαρχίαν/και έφυγεν από τον Βώλον είς τα νησσήα αφής την/επαρχίαν είς μεγάλον χρέος είς τους αωκβ Αυγούστου 15.²⁴

———————————-

20.- ΑΩΚΒ^. 1822.

21.- Μετά την αποτυχία της επανάστασης στην επαρχία του, ο Αθανάσιος εγκατέλειψε την μητροπολή του, φοβούμενος τα αντίποινα των Τούρκων, προφανώς επειδή διέκειτο ευμενώς υπέρ των επαναστατών, και κατέφυγε αρχικώς στο Τρίκερι και μετά στη Σκιάθο, όπου βρισκόταν τουλάχιστο μέχρι το 1822. Πέθανε στην Τήνο το 1827. Βλ. Γιάννης Κορδάτος, ό.π., σ. 655, σημ. 1.

22.- Ο ιερομόναχος Γεράσιμος στο σημείο αυτό σφάλλει. Τον Αθανάσιο διαδέχθηκε ο μητροπολίτης των Γρεβενών Βαρθολομαίος, ο οποίος παραιτήθηκε στις 29-9-1821. Τον Βαρθολομαίο διαδέχθηκε ο Παρθένιος. Βλ. Βασ. Α. Μυστακίδης, Επισκοπικοί κατάλογοι, ΕΕΒΣ, 12 (Αθήναι 1936) 169.

23.- Εφόσον ο Παρθένιος αρχιεράτευσε μόνο έναν μήνα και παραιτήθηκε στις 15-8-1822 σημαίνει ότι είχε χειροτονηθεί μητροπολίτης της Δημητριάδας λίγο πριν από τις 15-7-1822 (Σεπτέμβριος 1821 έως Οκτώβριος 1823). Μετά την παραίτησή του κατέφυγε στο Τρικερι όπου έμεινε μέχρι το 1823. (Βλ. Γιάννης Κορδάτος, ό.π., σ. 655, σημ. 1). Το Πατριαρχείο τον καθαίρεσε, τον Οκτώβριο του 1823, διότι «ανάγωγος και απαίδευτος ως λύκος βαρύς επιπεσών κατά του ποιμνίου αυτού βία και δυναστεία παρεισφρήσας και λιποτακτήσας (…) και φυγή χρησάμενος παντελώς καθαιρείται». Βλ. Βασ. Α. Μυστακίδης, Επισκοπικοί …, ό.π., σ. 169.

24.- Δηλαδή 15-8-1822.

Μετά δε έναν χρόνον, κατά τους αωκγ²⁵ Οκτωβρίου/17, εψηφίσθη διά την επαρχίαν ποιμήν ο άγιος Πε/ριστεράς²⁶ Συλιτζανιώτης²⁷ κυρ-Καλλίνικος όστις, αφού έγει/νε η μετάθεσίς²⁸ του είς Λάρισαν τω αωκδ²⁹ έτη [εχειροτονήθη]/ εις τον Άγιον Αχίλλιον υπό του αγίου Λαρί[σης κυρίου Με]λετίου.³⁰ Ποιμάνας τοίνην και αυτός την [Μητρόπολιν]/της Δημητριάδος χρόνους γ΄ άχρι του αωκζ³¹ τρέχοντος έ/τους, κατά μήνα τον Μάρτιον,³² μη δυνάμενος να υπωμένη/τα βάρη και μεγάλα χρέη της επαρχίας, ως γέρων/και αδύνατος έδοκε εκουσίως την παραίτησίν του, και/μετά ένα χρόνον ετελεύτησε³³ και ενταφιάσθη εις τον Ά/γιον Νικόλαον της μητροπόλεώς μας.

Μετά δε τούτον εχρη/μάτισε μητροπολίτης ο πανιερολογιώτατος κύριος

———————————————

25.- ΑΩΚΓ^. 1823.

26.- Η Επισκοπή της Περιστεράς βρισκόταν δυτικά του Ζάρκου των Τρικάλων. Βλ. Βασ. Κ. Σπανός, Συμβολή στην ιστορία της Επισκοπής Περιστεράς. Η εκλογή των επισκόπων Παϊσίου (1800) και Καλλινίκου (1807), Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 33 (1998) 241-258.

27.- Σελιτζανιώτης^. Από το χωριό Σελίτζανη, τη σημερινή Ανατολή της Αγιάς.

28.- Ο Βασ. Α. Μυστακίδης (Επισκοπικοί … ό.π., σ. 169) αναφέρει ότι ο Καλλίνικος εκλέχθηκε μητροπολίτης της Δημητριάδας τον Οκτώβριο του 1823. Η «μετάθεσίς του» στη Λάρισα δεν μπορούμε να προσδιορίσουμε τι ακριβώς σημαίνει. Ίσως να είχε γίνει βοηθός του μητροπολίτη της Λάρισας.

29.- ΑΩΚΔ^. 1824.

30.- Πρόκειται για τον Μελέτιο Δ΄, ο οποίος αρχιεράτευε στη Μητρόπολη της Λάρισας πρίν από τις 4-5-1822, χρονολογία μιας επιστολής του προς τον Κύριλλο του Θαυμακού και στον παπα-Δημήτρη της Λάρισας (Βλ. Ιω. Οικονόμος Λαρισαίος, Επιστολαί διαφόρων, 1759-1824, φιλολογική παρουσίαση Μ.Μ. Παπαϊωάννου, Αθήνα 1964, 599). Έγινε έκπτωτος του θρόνου του τον Σεπτέμβριο του 1835. Βλ. Χρυσ. Μπούας, Σαμουήλ μητροπολίτης Αιγίνης, Αθήνησιν 1937, 14, σημ. 2.

31.- ΑΩΚΖ^. 1827.

32.- Κατά τον Βασ. Α. Μυστακίδη (Επισκοπικοί …, ό.π., σ. 169) παραιτήθηκε στις 21-2-1827.

33.- Ετελεύτησε^. απεβίωσε.

Νεόφυτος,³⁴ / λόγω τε και έργω και τάξει εκκλησιαστική πεπαιδευ/μένος, ο οποίος, όταν ήλθεν³⁵ εκ της Κωνσταντινουπόλεως εις / τους αωκη³⁶15^ης Ιούλιος 1827: ευγήκαμεν εις προϋ/πάντησίν του εις Άγιον Αντώνιον, οι δε ιερείς ενδεδυμέ/νοι τας ιερατικάς αυτών στολάς και οι προεστώτες της / πολιτείας ταύτης Αγειάς εσυνοδεύσαμεν αυτόν έως / είς την μητρόπολιν, ο οποίος αρχιερατεύει έως τώρα, αωκθ³⁷ Μαρτίου 15 και έως 1836».³⁸

Ο ΕΠΙΣΚΟΠΙΚΟΣ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΑΣ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ 1793 – 1836

Με βάση τις ενθυμήσεις του ιερομονάχου Γερασίμου και τους γνωστούς επισκοπικούς καταλόγους, ο κατάλογος της Δημητριάδας για την περιόδο 1793 – 1829, έχει ως εξής:

+ Αθανάσιος ο Κύπριος³⁹ (14-9-1794⁴⁰ – Μάιος του 1821).

+ Βαρθολολαίος [Ιούλιος (;) του 1821 – 29-9-1821].

———————————————

34.- Εκλέχθηκε τον Ιούλιο του 1827. Βλ. Βασ. Α. Μυστακίδης, Επισκοπικοί …, ό.π., σ. 169.

35.- Αναφέρεται στην επίσκεψη του μητροπολίτη στην Αγιά, στις 3-11-1828.

36.- Δηλαδή 3-11-1828, ημέρα Πέμπτη.

37.- ΑΩΚΘ^..1829. Ο Νεόφυτος μετατέθηκε, κατά τον Βασ. Α. Μυστακίδη (Θετταλικά σημειώματα, Κωνσταντινούπολις 1923, 20) στη Μητρόπολη της Αγχιάλου, πρίν από τις 20-11-1836, και κατά τον Βασ. Ατέση (Επισκοπικοί Κατάλογοι της Εκκλησίας της Ελλάδος απ’ αρχής μέχρι σήμερον, εν Αθήναι 1975, 40) στη Μητρόπολη της Σωζοαγαθουπόλεως.

38.- Ο Γεράσιμος έγραψε την τελευταία ενθύμησή του στις 29-3-1829, υπογράφοντας ως «ταπεινός Γεράσιμος ιερομόναχος Κύπριος εκ της Παναγίας του Κύκκου» αναφέροντας την μεγάλη ακρίβεια αυτού του έτους.

39.- Ο Βασ. Ατέσης (ό.π., σ. 40) τον αναφέρει ως Αθανάσιο Κασαβέτη.

40.- Στους γνωστούς επισκοπικούς καταλόγους η αρχιερατία του Αθανασίου αρχίζει το 1794. Βλ. Βασ. Α. Μυστακίδης. Επισκοπικοί …, ό.π., σ. 169. Γερ. Κονιδάρης, ό.π., σ. 1048. Βασ. Ατέσης, ό.π., σ. 40.

+ Παρθένιος (πρίν από τις 1-9-1821/12-10-1823.⁴¹

+ Καλλίνικος (12-10-1823 – Μάρτιος του 1827).⁴²

Νεόφυτος Β΄(Ιούλιος του 1827 – πριν από τις 20-11-1836).

———————————————

41.- Στους ως άνω καταλόγους αναφέρεται ότι καθαιρέθηκε το 1823, ενώ ο ιερομόναχος Γεράσιμος προσδιορίζει ακριβώς την αρχιερατία του έναν μόνο μήνα. Ίσως η παραίτησή του δεν έγινε αποδεκτή τον Αύγουστο του 1822 ή δεν έφθασε ποτέ στο Πατριαρχείο.

42.- Ο Γερ. Κονιδάρης (ό.π., σ. 1048) δεν αναφέρει τον χρόνο της αρχιερατίας του Καλλινίκου. Ο Βασ. Α. Μυστακίδης (Επισκοπικοί …, ό.π., σ. 169) και ο Βασ. Ατέσης (ό.π., σ. 40) αναφέρουν την περίοδο 1823-1827.

ΤΡΕΙΣ ΕΝΘΥΜΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΓΙΑ

(1663 – 1688)

ΘΕΣΣΑΛΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ, ΤΟΜΟΣ 41^ος, ΛΑΡΙΣΑ 2002, σελ. 298-300.

ΠΡΟΛΟΓΙΚΑ

Στα κατάλοιπα του αγιώτη λογίου Θεοδώρου Χατζημιχάλη (1873-1931), τα οποία κατέχουν οι κληρονόμοι του Ευθύμιος και Δημήτριος Γεωργοβίτσας, συμπεριλαμβάνεται και ένα χειρόγραφο τετράδιο 12 φύλλων, στο οποίο αυτός αντέγραψε όσες ενθυμήσεις εντόπισε σε διάφορα λειτουργικά βιβλία των ναών του Μεταξοχωρίου, κυρίως, και της Αγιάς¹. Οι ενθυμήσεις αυτές είναι καταχωρισμένες χωρίς χρονολογική σειρά. Τρείς από αυτές, που έχουν σχέση με την ιστορία της Μητρόπολης της Δημητριάδας, τις παρουσιάσαμε στον προηγούμενο τόμο του ΘΗΜ². Στον παρόντα τόμο θα παρουσιάσουμε άλλες τρείς ενθυμήσεις³, τις αρχαιότερες όλων, των ετών 1663, 1667 και 1668, σχολιάζοντάς τες, όπου είναι δυνατό, και σε επόμενους τόμους τις ενθυμήσεις των 18^ου και 19^ου αιώνων.

ΟΙ ΤΡΕΙΣ ΕΝΘΥΜΗΣΕΙΣ

1/12-6-1663

+ έτος από Χριστού 1663 Ιουνίου εις τα(άς) 12, ημέρα Πα/ρασκευεί, αναπαϋ-θεικαι ο μακαρίτεις επίσκοπος / Γαβριήλ ο Διμιτριάδος και αναπαύθη μέσα εις τον [———-].

Η ενθύμηση αυτή μας πληροφορεί ότι στις 12.6.1663 πέθανε ο επίσκοπος της Δημητριάδας Γαβριήλ, ο οποίος θάφθηκε μάλλον στον Άγιο Νικόλαο της Αγιάς. Οι πληροφορίες για τον Γαβριήλ είναι λίγες και μέχρι προσ-

———————————————

1.- Τις ενθυμήσεις μετέγραψε και μας παραχώρησε για μελέτη ο μακαρίτης πια Δημ. Αγραφιώτης, υπεύθυνος των ΓΑΚ της Αγιάς μέχρι της 31-3-1999.

2.- Βλ. Νεκτ. Δρόσος, Τρεις ενθυμήσεις από την Αγιά για την Μητρόπολη της Δημητριάδας, 1792 – 1829, Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 40 (2001) 113 – 117.

3.- Για την διευκόλυνση των αναγνωστών μας γράφουμε κεφαλαίο το πρώτο γράμμα των κυρίων ονομάτων.

φατα ήταν συγκεχυμένες. Ο Κώστα Σπανός τις έβαλε σε κάποια τάξη και έδωσε τον χρόνο της αρχιερατίας του (πρίν από το 1653 – Σεπτέμβριος του 1663)⁴. Ο Σεπτέμβριος του 1663 θεωρήθηκε ως το τέλος της αρχιερατίας του επειδή αυτόν τον μήνα τον διαδέχθηκε, στον επισκοπικό θρόνο της Δημητριάδας, ο Διονύσιος. Τώρα, χάρη στην ενθύμησή μας προσδιορίζουμε με περισσότερη ακρίβεια την αρχιερατία του: πριν από το 1653 – 12-6-1663. Σημειωτέον ότι στον τελευταίο δημοσιευμένο επισκοπικό κατάλογο της Δημητριάδας⁵ αναφέρεται ότι ο Γαβριήλ αρχιεράτευσε το έτος 1663.

2/9.5.1667

1667. διά του παρόντος εντηλόμεθα συνοδικού γράμματος / σινοδικός τον ιερέων τ(ης) χώρας Ρετζαν(ης)⁶ παπ(ά) κυρ/ Παναγιότης, πα(πά) κυρ-Νικολαος, πα(πά) κυρ-Δήμος, πα(πά)/κυρ-Αδάμ, πα(πά)/κυρ-Ιωάνης. ομοί[ως] κ(αι) οι λοιποί / οιερεις διά τα(ης) συνχησεως γηνετει τον σινικεσι(ων) κ(αί) / αραβονον. ο καθης να λαμβάνη τα(ην) εαυτου ενο/ρια κ(αι) οσι ξενι τυχουν εις οποιαν ενορίαν ηθελαν / τυχη εις αυτην την ενοριαν να διδοντ(αι). εις (….) / να στεφανόνε[ι] εις αυτόν τον ιερεαν να διδονται τα δικεοματα / αυτου. κ(αι) δια το αληθαις εγινε το παρον εις ασφαλιαν. κ(αι) οποι/ος δεν στερξει αυτ(ήν) τα(ην) σύνοδον να παιδευεται ανευ τηνος εξε/τασεως.

Εγραφι υπο χειρος τον ανοθεν υπογηγραμενον οιε/ρεον κ(αι) να εχη αδιαν ο καθης ιερευς να γηρευ[ει ……………]/κον οπου κ(αι) αν ηθελεν στεφανοθη να [παίρνη(;) τα δικαιώ]ματα του κ(αι) με προσταγη του θεοφιλαιστάτου επισκοπου / της αγιοτάτης επισκοποις αγιου Δημητριαδος κυριω κυριω / Διονυσιου κ(αι) από χειρος ημον Ιωάσαφ ιερομονάχου / του εξ Ανδρου, εν μηνι Μαιο θ΄.

———————————

4.- Βλ. Κώστας Σπανός, Τα υπομνήματα εκλογής τριών επισκόπων της Δημητριάδας, 1651-1668, Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 35 (1999) 227-229, 236.

5.- Βλ. Γερ. Ι. Κονιδάρης, Δημητριάδος Μητρόπολις, ΘΗΕ, 5 (Αθήναι 1964) 1048.

6.- Ρέτζανη^. το σημερινό Μεταξοχώρι της Αγιάς.

Η ενθύμηση αυτή, την οποία έγραψε ο ιερομόναχος Ιωάσαφ από την Άνδρο των Κυκλάδων, είναι ένα συμφωνητικό, το οποίο συντάχθηκε, με προσταγή του επισκόπου της Δημητριάδας Διονυσίου, για να διευθετηθούν οι προστριβές των ιερέων του Μεταξοχωρίου. Στο εξής, τα συνοικέσια και οι αρραβώνες θα τελούνταν από τον ιερέα στην ενορία του οποίου ανήκε η κατοικία της νύφης, μάλλον, όπως γίνεται και σήμερα, και αυτός θα εισπράττει τα δικαιώματα (αμοιβή). Εάν κάποιοι ξένοι βρεθούν στον οικισμό αυτοί θα εξυπηρετηθούν από όποια ενορία επιθυμούν (ήθελαν τύχει).

Σημαντική είναι η πληροφορία για τον αριθμό των ιερέων του Μεταξοχωρίου. Κατά το έτος 1667 ιερουργούσαν εκεί πέντε ιερείς, γεγονός που προϋποθέτει ότι στον οικισμό κατοικούσαν 50, τουλάχιστο, οικογένειες.

Ο χρόνος της αρχιερατίας του Διονυσίου της Δημητριάδας είναι τώρα γνωστός⁷. Σύμφωνα με το υπόμνημα της εκλογής του, άρχισε τον Σεπτέμβριο του 1663, διαδεχόμενος τον Γαβρίηλ Α΄ που είχε πεθάνει στις 12-6-1663, και έληξε πριν από τις 8-3-1678, χρονολογία έναρξης της αρχιερατίας του διαδόχου του Ιωαννικίου.

3/ 6-4-1688 – 12-7-1688

εν ετη απου της ενσαρκου ηκουνομηας του κηρηου / ημων Ι(η)ς(ου) Χ(ριστο)υ αχπη⁸ εν μηνη Απρηληωυ ς΄ βάρησι⁹ το θα/νατικο ης την χωρα¹⁰ κ(αι) επέθαναν ψυχές¹¹ ως χηληύ / κ(αι) τον αυτων χρωνον επατησαν η κλεπτης την Σιλητζηα/νη¹² κ(αι) ηταν κ(αι) ο παπα-Νικολας ηκη φευγατως ο μικρος / κ(αι) τον επηραν κ(αι) τον επήγαν στο βονη¹³ κ(αι) τον σκέντζε/ψαν¹⁴κ(αι) εφηγεν

—————————

7.- Βλ. Κώστας Σπανός, ό.π., σ. 229-231, 236.

8.- ΑΧΠΗ^. 1688.

9.- Βάρησι (βάρεσε)^. ενέσκυψε, έπληξε.

10.- Χώρα^. μάλλον η Αγιά.

11.- Ψυχές^. άτομα, άνθρωποι.

12.- Σελίτζανη^. η σημερινή Ανατολή της Αγιάς.

13.- Βονή^. βουνί, βουνό.

14.- Σκέντζεψαν^. τον κρέμασαν από τα πόδια.

από τά χερηά τος κ(αι) ηλθεν ης την χω/ραν. αποθανεν εν μηνη Ηωληου ης τας 12: τον αυτόν / χρόνον απεθανεν ο Λαμπρος του Αγωραστωυ κ(αι) ο παπα-Δι/μος, ο παπα-Γιάνις ο Κασαντρηνος κ(αι) ο παπα-Αβαράμις¹⁵ του / Προυβα κ(αι) ο παπα-Σιμος κ(αι) ο παπα-Θωυμας κ(αι) ο Νικολας κα/λαητζης¹⁶ κ(αι) ο Μηχως του Πουλω κ(αι) δια τουτο εγραψα δια / ενθημησιν. Ευχεστε κ(αι) μην καταραστε.

Ανθημος ϊερωμ[ό]ναχως.¹⁷

Στην ενθύμηση αυτή ο ιερομόναχος Άνθιμος εξιστορεί κάποια γεγονότα, τα οποία σημειώθηκαν στην περιοχή της Αγιάς την περίοδο 6-4-1688 / 12-7-1688.

Στις 6-4-1688, η περιοχή της Αγιάς επλήγη από κάποια επιδημία (θανατικό), εξαιτίας της οποίας πέθαναν 1.000 περίπου άτομα. Η επιδημία αυτή δεν αναφέρεται σε άλλη ενθύμηση του θεσσαλικού χώρου, από ό,τι είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε. Αναφέρεται, όμως, ένας λοιμός το ίδιο έτος (1688) στην Πελοπόννησο¹⁸. Από την ενθύμησή μας, πληροφορούμαστε ότι ο λοιμός του 1688, που έπληξε την Πελοπόννησο, έπληξε και την περιοχή της Αγιάς και, προφανώς, την ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Θεσσαλίας.

Την ίδια χρονιά του λοιμού (1688) οι κλέφτες «πάτησαν» την ορεινή Ανατολή (Σελίτσανη) της Αγιάς και αιχμαλώτισαν τον μικρό παπα-Νικόλα, που είχε καταφύγει εκεί. Αφού τον ανέβασαν στο βουνό τον κρέμασαν ανάποδα,

————————————

15.- Αβαράμης^. Αβράμης < Αβραάμ.

16.- Καλαϊτζής^. γανωτής.

17.- Την ενθύμηση αυτή, ημιτελή, δημοσίευσε ο Γ. Κορδάτος (Ιστορία της επαρχίας Βόλου και Αγιάς). Αθήνα 1960, 543), με παραναγνώσεις, από άλλες δημοσιεύσεις της στην Εστία (1889, 10), Προμηθέα (Α, 257), Ημερολόγιο Σκόκου (1909, 85) και Δελτίον « Όθρυος» (4,10).

18.- Βλ. Σπ. Λάμπρος, Η περί Πελοποννήσου έκθεσις του βεβετού προνοητού Κόρνερ, ΔΙΕΕΕ, 2 (Αθήναι 1885) 283^. πρβ. Κώστας Κωστής, Αφορία, ακρίβεια και πείνα, εκδόσεις «Αλεξάνδρεια», Αθήνα 1993, 140.

με το κεφάλι κάτω. Αυτός, όμως, απέδρασε και επέστρεψε στην Αγιά (χώρα), όπου και πέθανε, από την κακομεταχείριση των κλεφτών, στις 12-7-1688.

Την ίδια, επίσης, χρονιά πέθαναν στην Αγιά πέντε ιερείς της και άλλοι τρεις λαϊκοί. Ένας από τους ιερείς, με βάση το επώνυμό του (παπα-Γιάννης Κασσανδρινός) καταγόταν από την Κασσάνδρα της Χαλκιδικής.

ΔΕΚΑΠΕΝΤΕ ΕΝΘΥΜΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΓΙΑ

1715 – 1795

ΘΕΣΣΑΛΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ, ΤΟΜΟΣ 42^ος, ΛΑΡΙΣΑ 2002, σελ. 257-268.

ΠΡΟΛΟΓΙΚΑ

Όπως αναφέρουμε και στον προηγούμενο τόμο του ΘΗΜ, ο αγιώτης λόγιος Θεόδωρος Χατζημιχάλης (1873-1931) είχε συλλέξει τις ενθυμήσεις των διάφορων λειτουργικών βιβλίων που σώζονταν στους Ναούς του Μεταξο-χωρίου, κυρίως και της Αγιάς. Τις ενθυμήσεις αυτές μετέγραψε, από το χειρόγραφο του Χατζημιχάλη, ο μακαρίτης Δημ. Αγραφιώτης, υπεύθυνος των ΓΑΚ της Αγιάς μέχρι την 1-4-1999, ο οποίος μας παραχώρησε ένα αντίγραφό τους για μελέτη. Συνεχίζοντας, για τρίτη φορά¹, την παρουσίαση των ενθυμήσεων αυτών, θα δώσουμε στον παρόντα τόμο του ΘΗΜ τις ενθυμήσεις της περιόδου 1715-1795, σχολιάζοντάς τες όπου είναι δυνατό.

ΟΙ ΔΕΚΑΠΕΝΤΕ ΕΝΘΥΜΗΣΕΙΣ

1 / 17-7-1715

Όταν ήρθη ο βηζήρης εις την Λάρησαν και επήγεν και ε/πήρε τον Μορέα μίνη Ιουλίου είς τας 17-ιζ.

Η ενθύμηση αυτή μας πληροφορεί ότι στις 17-7-1715 ο πρωθυπουργός (βεζίρης) της οθωμανικής αυτοκρατορίας πέρασε από την Λάρισα πηγαίνοντας για την Πελοπόννησo. Πρόκειται για τον Αλή Πασά, ο οποίος εκδίωξε τους Βενετούς από την Πελοπόννησo. Το όνομα του βεζίρη αναφέρεται σε μία άλλη σχετική ενθύμηση, όπου όμως η χρονολογία είναι Παρασκευή 18-5-1715². Σε

—————————————————————-

1.- Τα άλλα δύο δημοσιεύματά μας είναι τα εξής: α) Τρείς ενθυμήσεις από την Αγιά για την Μητρόπολη της Δημητριάδας, 1729-1823, Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 40 (2001) 113-117. β) Τρείς ενθυμήσεις από την Αγιά, 1663-1688, Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 41 (2002) 298-300.

2.- Βλ. Σπ. Λάμπρος, Ενθυμήσεων ήτοι χρονικών σημειωμάτων συλλογή πρώτη, ΝΕ, 7 (Αθήναι 1910) 212, όπου δύο όμοιες, σχεδόν, ενθυμήσεις.

άλλες δύο ενθυμήσεις, προερχόμενες από τα Μετέωρα, η χρονολογία είναι 18-5-1715 και η μέρα, στην μία από αυτές, Τετάρτη³.

2 / 12-5-1720

1720 εν τω χυλιωστό, επτακοσιωστό, εικοστό έτει, εν μήνι Μαήου / εις δόδεκα, ημέρα Πέμπτη, αναπαύθηκι ο μακαρίτης θεω/φιλέστατος Δημητριάδος, Ειοανοίκειος με[σα είς την Αγιά] και / τον ενταφίασαν μέσα είς τον Άγιον Νοικόλαον τον νέον / από κάτοθεν είς την καμάραν του άρτηκα⁴, είς τα δε/ξιά μέρι. διά τούτο γράφομεν δια ενθήμησιν.

Η ενθύμηση αυτή μας πληροφορεί ότι ο επίσκοπος της Δημητριάδας Ιωαννίκιος πέθανε στην Αγιά, στις 12-5-1720, κατά την διάρκεια της επίσκεψής του εδώ, με την ευκαιρία της εορτής του Αγ. Νικολάου του Νέου, η μνήμη του οποίου τιμάται στις 9 Μαϊου, και τον έθαψαν στο νάρθηκα του ομώνυμου Ναού⁵. Πρόκειται για τον Ιωαννίκιο Γ΄, για τον οποίο, στον επισκοπικό κατάλογο αναφέρεται μόνο το έτος 1711⁶. Τώρα γνωρίζουμε ότι η

—————————————————————-

3.- Βλ. Σπ. Λάμπρος, Αγιογραφικοί κώδικες των Μετεώρων, ΝΕ, 21 (1927) 328 Δημ. Ζ. Σοφιανός, Τα χειρόγραφα των Μετεώρων. Τόμος Γ΄. Τα χειρόγραφα της Μονής Αγίου Στεφάνου, ΚΕΜΝΕ, Αθήναι 1984, 161-162.

4.- Άρτικας: νάρθηκας.

5.- Πρόκειται για τον ναό του Αγ. Νικολάου των Βουναίνων, ο οποίος είναι γνωστός ως Κερασάς, επειδή τη μέρα της γιορτής ωριμάζουν τα κεράσια, και Μητρόπολη, επειδή δίπλα του υπήρχε κατοικία για τον επίσκοπο της Δημητριάδας, όταν επισκεπτόταν την Αγιά. Βρίσκεται στο κέντρο της Αγιάς, δίπλα στο ναό του Αγ. Αθανασίου. Σύμφωνα με την επιγραφή ανακαίνισης του 1891, ο ναός είχε ανεγερθεί το έτος 1500. Το σημερινό κτίσμα είναι τρίκλιτη βασιλική, ξυλόστεγη, με υπερυψωμένο το μεσαίο κλίτος. Στον ναό του Αγ. Νικολάου του Νέου έθαψαν άλλους δύο ιεράρχες της Δημητριάδας : στις 12-06-1663 τον Γαβριήλ και στα 1828 τον από Περιστεράς Καλλίνικο, καταγόμενο από την Ανατολή της Αγιάς (βλ. Θ. Χατζημιχάλης, Η Αγιά υπό την Επισκοπή της Δημητριάδος, Γ.Α.Κ., Τοπικό Αρχείο της Αγιάς, φ. 11).

6.- Βλ. Γερ. Κονιδάρης, Δημητριάδος Μητρόπολις, ΘΗΕ, 5 (1964) 1048.

αρχιερατία του άρχισε πριν από τις 3-2-1700⁷ και έληξε, με τον θάνατό του, στις 12-5-1720.

3 / 1731

1731. Εις την Λάρισα έγινε σησμός μεγάλως κ(αι) τα/ραχή κ(αι) έπεσαν μιναρέδες κ(αι) δέκα οσπίτια εργα/στήρια κ(αι) άλες ζημιές κ(αι) εσκοτώθηκε κ(αι) ένας με/γάλως εφένδης. τον επλάκωσεν ο τίχος κ[αι δια τούτο γρά/φω δια ενθύμησιν].

Η ενθύμηση αυτή κάνει λόγο για τον σεισμό που σημειώθηκε στη Λάρισα το 1731 και για τις ζημίες τις οποίες προξένησε : έπεσαν 12 σπίτια εργαστήρια και σκοτώθηκε ένας μεγάλος Οθωμανός αξιωματούχος της πόλης. Τον σεισμό αυτό δεν γνωρίζουμε από άλλη ενθύμηση.

4 / 1740 – 1741

΄Εν έτη από θεογονίας χιλιοστώ επτακοσιοστώ / τεσσαρακοστώ έγινε η μεγαλοτάτη πείνα και ε/πουλήθη το κιλό⁸ το σιτάρι γρόσια δέκα έξι και / το κριθάρι το λουτζέκι⁹ άσπρα εκατόν εξήντα¹⁰ / και το σαμόλαδο¹¹ επουλήθη η οκά¹² μισό γρόσι / και στον δεύτερον χρόνο, ήγουν είς τους 1741 ε/πουλήθη το κιλό το σιτάρι γρόσια οκτώ και το κολοκύθη¹³ το κρασί παράδες δύο, οπού επωλήθη τον πρω/τήτερον

—————————————————————-

7.- Στις 3-2-1700 υπέγραψε στο υπόμνημα εκλογής του επισκόπου της Σκιάθου και Σκοπέλου Κλήμη. Βλ. π. Κων. Καλλιανός, Συμβολή στην ιστορία της Επισκοπής Σκιάθου και Σκοπέλου τον 18^ο αι. (…), Αθήνα 1990, 13.

8.- Δεν πρόκειται για το σημερινό κιλό, αλλά για το κοιλό της οθωμανικής εποχής, το βάρος του οποίου ποίκιλε από περιοχή σε περιοχή. Εδώ πρόκειται μάλλον για το κοιλό ή σταμπόλι των 24 οκάδων (30, 720 κιλά).

9.- Λουτζέκι και αλτσέκι <τουρ. olcek> μονάδα μέτρησης των σιτηρών ίση με 24 οκάδες.

10.- Τα 160 άσπρα ήταν 1 γρόσι και 40/20 του γροσίου.

11.- Σαμόλαδο, σουσαμόλαδο, το λάδι που έπαιρναν από το σουσάμι.

12.- Η οκά ισοδυναμούσε με 1,280 κιλά.

13.- Το κολοκύθι, με βάση την ενθύμηση αυτή και την επόμενη, φαίνεται πώς ήταν μονάδα μέτρησης του κρασιού και γενικότερα των υγρών.

χρόνον παράδες δώδεκα το κολοκίθη. / Ταύτα εγράφησαν δια ενθύμησιν των μεταγενεστέ/ρων ανθρώπων δια χειρός Χρηστο-φόρου ιερωμονά/χου του εξ επαρχίας ΄Αρτης.

Η ενθύμηση αυτή, την οποία έγραψε ο ιερομόναχος Χριστόφορος από την Άρτα¹⁴, μας πληροφορεί για την μεγάλη πείνα του 1740-1741, η οποία έπληξε την Θεσσαλία, αποτέλεσμα, προφανώς, της σιτοδείας. Ο θυμη-σογράφος, για να δώσει το μέγεθος της ακρίβειας παραθέτει τις τιμές του 1740 του σιταριού, του κριθαριού, του σουσαμόλαδου και του κρασιού, οι οποίες μειώθηκαν αισθητά το 1741. Για το ίδιο γεγονός κάνουν λόγο μια ενθύμηση από τα Αμπελάκια, η οποία προσδιορίζει τον χρόνο της ακρίβειας (Ιανουάριος – Φεβρουάριος 1740)¹⁵ και η επόμενη.

5 / -9-1740 – 20-6-1741

Εν έτι χιλιοστώ επτακοσιοστώ και τεσσαρακοστώ ινδι/κτιώνος¹⁶: γ: βασιλεύ(ον)τος των Οθωμανών ο σουλτάν Αχ/μέτης¹⁷ και πατριαρχεύ(ον)τος του κυρ Νεοφήτου¹⁸ εν τη / Κωνσταντινουπόλι και αρχιερατεύοντος του κυρού Θεο/κλήτου¹⁹ Δημητριάδος και οικονομεύοντος²⁰ του παπά κυρ/Γεωργάκι, συνευφημερεύοντες

—————————————————————-

14.- Βλ. Δημ. Κ. Αγραφιώτης, ΄Ενας αρτινός καλόγερος, θυμησογράφος, δάσκαλος στο Μεταξοχώρι της Λάρισας στα 1735-1741, ανάτυπο από την Ηπειρωτική Εστία, Ιωάννινα 1981.

15.- Βλ. Γ. Α. Σωτηρίου, Ιστορικά σημειώματα, Αθηνά, 37 (Αθήναι 1925) 162.

16.- Το 1740 είναι το έτος 7248 από την κτίση του κόσμου, στο οποίο αντιστοιχεί η γ΄ ινδικτιώνα.

17.- Πρόκειται για τον σουλτάνο Αχμέτ Γ΄ (1703-1730).

18.- Πρόκειται για τον πατριάρχη Νεόφυτο ΣΤ΄, ο οποίος παρέμεινε στο θρόνο του από τα μέσα του 1734 μέχρι τον Σεπτέμβριο του 1740. Βλ. Μαν. Γεδεών, Πατριαρχικοί Πίνακες, Αθήναι 1996, 526.

19.- Πρόκειται για τον αρχιεπίσκοπο της Δημητριάδας Θεόκλητο Β΄, ο οποίος αρχιεράτευσε την περίοδο 1735-1757. Βλ. Γερ. Κονιδάρης, ό.π., σ. 1048.

20.- Οικονομεύοντος, όταν ήταν οικονόμος της Αρχιεπισκοπής της Δημητριάδας ο αναφερόμενος παπα-Γεωργάκης.

ομού και ο παπά Αλι/βήζις και παπά Μιχαήλ οι αυτάδελφοι είς τον Άγιον Νικόλαον.

Έγινε λιμός, ήγουν πείνα μεγαλωτάτη, ώστε όπου επου/λήθη το σιτάρι το κιλό²¹ χιλιάδες 2²², ήγουν δύο, και / το κριθάρι επουλήθη το λουτζέκι²³ άσπρα 160, ήγουν εκα/τον εξήντα, το καλαμπούκη και το κεχρί και η βρίζα, όλα / συνακόλουθα επουλιούνταν και η κούσπα²⁴ το μισοβέδουρο²⁵ ε/πουλήθη 10 παράδες²⁶, ήγουν δέκα παράδες, και το κολο/κίθη²⁷ το κρασί παράδες 12, ήγουν δώδεκα, είς δε τα μέ/ρη της Βουλγαρί(ας) και Αλβανίας, ήγουν της Αρβανιτεί(ας), ε/πουλήθη το κιλό το σιτάρι γρόσια 40, ήγουν σαράν/τα, και εφθάρησαν από ταύτην την λίμαν²⁸ είς εκεί/να τα μέρη πλήθος ανθρώπων και έγινε η πείνα από / τον Σεπτέμβριον μήναν έως είς τας είκοσι του Ιουνίου²⁹ μηνός / το ερχόμενον έτος, ήγουν είς τους 1741 εγίνη ευθυ/νία³⁰ και έγιναν τα πάντα πλουσιοπάροχα. / Εγράφησαν ταύτα τα άξια διηγήσεως των μεταγενεστέ/ρων είς χάριν παρά ιερωμονάχου του και ελαχίστου Χρη/στοφόρου του εξ επαρχίας ΄Αρτης, του αυτού κρατούντος³¹ και του σχολίου της αυτής κόμης Ρέτζιανης.

—————————————————————-

21.- Για το κοιλό βλ. παραπάνω την σημείωση 8.

22.- Τα 2.000 άσπρα είναι 16 γρόσια και 80/120 του γροσίου.

23.- Για το λουτζέκι βλ. παραπάνω την σημείωση 9.

24.- Κούσπα, δεν γνωρίζουμε την σημασία αυτής της λέξης.

25.- Μισοβέδουρο, μισή βεδούρα. Η βεδούρα ήταν μονάδα μέτρησης των σιτηρών ίση με 12 οκάδες (15,360 κιλά). Επομένως το μισοβέδουρο ήταν ίσο με 6 οκάδες (7,680 κιλά).

26.- Οι 10 παράδες είναι τα 10/40 του γροσίου.

27.- Για το κολοκύθι βλ. παραπάνω την σημείωση 13.

28.- Λίμα, πείνα.

29.- Η πείνα έληξε στις 20-06-1741, προφανώς όταν άρχισε ο θερισμός των σιτηρών στην περιοχή της Θεσσαλίας.

30.- Ευθηνία, φθήνια, λόγω της μεγάλης παραγωγής.

31.- Κρατούντος και του σχολείου, διεύθυνε το σχολείο.

Και αυτήν την ενθύμηση έγραψε ο αρτινός ιερομόναχος Χριστόφορος, ο οποίος τώρα πρόσθεσε και μια πληροφορία ιδιαίτερης σημασίας, εκτός από ιερομόναχος ήταν και δάσκαλος στη Ρέτζιανη, το σημερινό Μεταξοχώρι της Αγιάς³². Με βάση τα κείμενα των δύο παραπάνω ενθυμήσεων φαίνεται ότι ο Χριστόφορος, ως δάσκαλος, ήταν κάτοχος παιδείας αξιόλογου επιπέδου για την εποχή του.

6 / 17-8-1768

Εν ετεσι 1768, εν μήνι Αυγούστου 17 έκαμεν / καύμα³³ περισόν και εχηθηκεν ο μόλιβδος από / το πηζεστένη³⁴ της Λάρισας.

Η ενθύμηση αυτή κάνει λόγο για τον καύσωνα που έπληξε τη Λάρισα τον Αύγουστο του 1768, εξαιτίας του οποίου έλιωσε το μολύβι από τους τρούλους του μπεζεστενίου. Την πληροφορία αυτή δεν έχουμε από άλλη ενθύμηση.

7 / 20-2-1776

1776 Φεβρ. 20. Ο σουλτάν Χαμίτης³⁵ εγέννησε θυγατέρα και / την ωνόμασε [-]³⁶ και έγεινεν στην [-] μας είς την Λάρισαν ημέραις επτά και εμεριμέτισαν³⁷ / και την εκκλησίαν που την είχαν χαλασμένη / χρόνους 9. Και μετά 3 ημέρας εσήκωσαν ε/πανάστασιν οι θεοκατάρατοι οι Τούρκοι και την / εχάλασαν ως και το πρώτον. Μάλιστα εχάλασαν / και την μητρόπολιν και τα κελλία της εκκλησίας. / Και το γράφω όποιος ήθελε το [-] εξ όλης καρδίας / και έως όπου ο θεός να τους εξολοθρεύση.

—————————————————————-

32.- Πρβ. Δημ. Κ. Αγραφιώτης, Το σχολείο του Μεταξοχωρίου και οι δάσκαλοί του, 1735-1880, Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 33 (1998) 276.

33.- Καύμα, καύσωνας.

34.- Πηζεστένι <μπεζεστένι, η κλειστή αγορά της οθωμανικής εποχής πάνω στο λόφο της Λάρισας, σήμερα αποθήκη της 7^ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων.

35.- Πρόκειται για τον σουλτάνο Αμπντούλ Χαμίτ Α΄ (1774-1789).

36.- Κενό του χειρογράφου ή μια λέξη δυσανάγνωστη για τον Θ. Χατζημιχάλη.

37.- Εμεριμέτισαν < μερεμετίζω, επιδιορθώνω.

Η ενθύμηση αυτή μας πληροφορεί ότι οι Λαρισαίοι επισκεύασαν, τον Φεβρουάριο του 1776, τον ναό του Αγ. Αχιλλίου, που ήταν χαλασμένος για 9 ολόκληρα χρόνια (1767-1776). Την καταστροφή του ναού αναφέρει ο Ιωάννης Οικονόμος, στο έργο του, προσδιορίζοντας την στις 12 Ιουνίου 1769³⁸. Με την επισκευή του 1776 εξαγριώθηκαν οι Τούρκοι της Λάρισας, ξεσηκώθηκαν (επαναστάτησαν) και κατέστρεψαν εκ νέου τον ναό, τα κελλιά του και το επισκοπείο. Την επισκευή του 1776 αναφέρει και ο πατριάρχης Καλλίνικος Δ΄, σε κάποιο έντυπο ναού της Ζαγοράς³⁹.

8 / 2-2-1777

1777 Φεβρ. 2. Ήλθε νερό απ’ τη Σαλαμπριά⁴⁰, τόσον / πολύ όσον οπού έκαμε μεγάλην ζημίαν. Επνί/γησαν όλα τα σπίτια του Πέρα μαχαλά⁴¹, τα / Καλύβια⁴² όλα και η περιοχή της Αγ. Μαρίνας. / Το Κιόσκι⁴³ όλον και έπεσαν τουβάρια⁴⁴ περισά / από μέρος Αρναούτ μαχαλά⁴⁵ και από Τοπέκ / μαχαλά⁴⁶. Επνίγηκαν ολίγοι άνθρωποι, πρόβατα με/ρικά και ζώα ολίγα. Εχάλασε το νερό και πολ/λά σιτάρια είς τον κάμπο.

————————————-

38.- Βλ. Ιω. Οικονόμος Λαρισαίος, Ι. Αληθινή ιστορία του Λουκιανού Σαμοσατέως. Π. Ιστορική τοπογραφία ενός μέρους της Θετταλίας – 1817, εισαγωγή – φροντίδα Μ.Μ. Παπαϊωάννου, Αθήνα 1989, 167.

39.- «1776 (…). Εκκλησίας Λαρίσσης ανέγερσις και καταστροφή ορμή Οθ(ωμανών) και μητροπόλεως Φευρουαρίου κδ΄(…)». Βλ. Βαγ. Σκουβαράς, Το παλιότερο αρματολίκι του Πηλίου και οι Αρβανίτες στη Θεσσαλομαγνησία, 1750-1790, Βόλος 1960, 67.

40.- Σαλαμπριά, το μεσαιωνικό όνομα του Πηνειού.

41.- Πέρα μαχαλάς, η σημερινή συνοικία της Λάρισας Ιπποκράτης.

42.- Καλύβια, οικισμός της Λάρισας που βρισκόταν κοντά στο εξωκκλήσι Αγία Μαρίνα της Νέας Σμύρνης.

43.- Κιόσκι, οικισμός της Λάρισας που βρισκόταν μετά την σημερινή συνοικία Ιπποκράτης.

44.- Τουβάρια <τουρ. duvar, τοίχος.

45.- Αρναούτ μαχαλάς, η σημερινή συνοικία γύρω από τον ναό του Αγ. Αθανασίου.

46.- Τοπέκ μαχαλάς, η περιοχή της Λάρισας μεταξύ των οδών Ρούσβελτ, Γρηγορίου Ε΄ και Ηρώων Πολυτεχνείου.

Η ενθύμηση αυτή κάνει λόγο για μια μεγάλη πλημμύρα του Πηνειού, η οποία σημειώθηκε στις 2-2-1777 και έπληξε τρεις συνοικίες της πόλης και δύο μικρούς οικισμούς γύρω της. Υπήρξαν λίγα θύματα και καταστροφές σπιτιών και σιτηρών στην πεδιάδα. Για την πλημμύρα αυτή δεν έχουμε υπόψη μας άλλη σχετική ενθύμηση.

9 / 15-2-1779

1779 Φεβρ. 15, ήλθε μεγάλη καταδρομή του χατζή Αληπασιά από / Φέρσαλα και είχε μασούπι⁴⁷ τον Εύριπον, και α/πό εκεί τον ήλθε το σοργούν⁴⁸ φιρμάνι⁴⁹ και τον ε/πήραν όλο το βιός του και αυτός έγεινε ζορμπάς⁵⁰ / με Αλβανίτας και εστάθηκε καρσί⁵¹ είς την βασιλεί/αν του σουλτάν Χαμίτη⁵² και με ολίγαις ημέραις έ/φυγε δια να πηγαίνη είς το σοργούνι της Ρόδου / το κάστρο και όμως δεν έπαυσε, μόνο έκαμε ο/κτώ φεργάδες⁵³ και περιέρχονταν είς την θάλασ/σαν και μετέπειτα έπαυσεν είς το σοργούνι της / Ρόδου το κάστρο.

Η ενθύμηση αυτή μας πληροφορεί για κάποια γεγονότα, τα οποία συνέβησαν τον Φεβρουάριο του 1779, με πρωταγωνιστή τον χατζή-Αλή πασά των Φαρσάλων. Ο πασάς αυτός περιέπεσε στη δυσμένεια του σουλτάνου, του δήμευσαν την περιουσία, έγινε αντάρτης, συνεργαζόμενος με Αρβανίτες, και τελικά εξορίσθηκε στο κάστρο της Ρόδου, αφού για ένα διάστημα έγινε πειρατής με 8 φρεγάδες.

—————————————————————-

47.- Μασούτι, δεν γνωρίζουμε τη σημασία αυτής της λέξης.

48- Σουργούν <τουρ. surgun , εξορία, εκτόπιση.

49.- Σουργούν φιρμάνι, σουλτανικό διάταγμα εκτόπισης.

50.- Ζορμπάς <τουρ. zorba, σατράπης, δεσποτικός, βίαιος, επαναστάτης.

51.- Καρσί <τουρ. karsi, απέναντι, κατά, εναντίον.

52.- Βλ. παραπάνω την σημείωση 35.

53.- Φεργάδες <φρεγάδες, είδος πλοίου.

10 / 1779

1779 [Δεκ.;] 8. Από την ημέραν του αγ. Νικολάου έως έτος 1779 / έκαμε κρύο πολύ, τόσον οπού επωλήθησαν τα / κάρβουνα προς άσπρα 12 την οκά και τα ξύλα / ως 100 [άσπρα] το φόρτωμα⁵⁴, το αλεύρι άσπρα προς / την οκά 14, τον σίτον 15 γρόσια το φόρτωμα, το / κριθάρι 10 γρόσια το φόρτωμα, το χορτάρι προς την / οκά άσπρα 9, το άχυρο προς την οκά άσπρα 6. / Επίλοιπον ζαρζαβάτι⁵⁵ δεν ευρίσκονταν πουθενά ο/λότελα. Τόσον τολμώ ειπείν τα πράγματα [ήλυον] / είς ακρίβειαν, ώστε οπού τινάς δεν το ενθυμούνταν / και μεγάλη ξέρα έγεινε και έως τόσον ήλθε το α/λεύρι προς την οκά γρόσια 24, το κριθάρι το ολ/(τσέκι)⁵⁶ γρόσια 30 και το γράφω δι’ ενθύμησιν.

Η ενθύμηση αυτή κάνει λόγο για την παγωνιά, την ακρίβεια και την ξηρασία του 1779. Ο γραφέας της, για να δώσει την έκταση του κακού, παραθέτει τις τιμές βασικών ειδών.

11 / 1779

έγινη ακρίβηα πολί είς το σιτάρι επολίθικι το κιλό⁵⁷ / γρόσια: 32: και η βρίζα⁵⁸ το κιλό γρόσια: 20: και το καλαμπούκι / το κιλό γρόσια: 20: και το βα[μ]πάκι η λίτρα⁵⁹ π(αράδες) 105. / ταύτα γράφομε δια τον μεταγινέστιρον ανθρόπον / Στάμος ηερεύς.-

Η ενθύμηση αυτή αναφέρεται στην ακρίβεια του 1779, όπως και η προηγούμενη. Ο γραφέας της παραθέτει τις τιμές των σιτηρών και του βαμβακιού αυτής της χρονιάς.

————————————————–

54.- Φόρτωμα, το βάρος που σήκωνε ένα υποζύγιο: 50-60 οκάδες (64-77 κιλά) το γαϊδούρι, 80-100 οκάδες (102-128 κιλά) για το μουλάρι και το άλογο.

55.- Ζαρζαβάτι <τουρ. zerzevat, λαχανικά, κηπευτικά.

56.- Για το ολτσέκι βλ. παραπάνω την σημείωση 9.

57.- Για το κοιλό βλ. παραπάνω την σημείωση 8.

58.- Βρίζα, σίκαλη.

59.- Λίτρα, μονάδα μέτρησης των μαλλιών και του βαμπακιού, ίση με το 1/3 της οκάς (133,33 δράμια, δηλαδή 426 γραμμάρια).

12 / 20-5-1779 – 1780

1779 Μαϊου 20, ενθύμησις. ΄Ηλθε πασιάς ονομαζόμενος Χασάν Τσεζ/αερλίς πασιάς είς την Λάρισαν δ[ιά να πάη είς] / τον Μορέαν να τον δώση νιζάμι⁶⁰ από τους Αλβανί/ταις, επειδή και τον έκαμαν οι Αλβανίται α/πείθειαν είς τον σουλτάν Χαμίτ, τόσον οπού οι Αλβανίται εχάλασαν τον Μορέα και την μισή τη / Ρούμελη. Όμως ο Χασάν πασιάς, η πατρίδα του / ήταν Τσεζαερλής, και ήταν πολλά κεσκάσης⁶¹ / έως τόσον τον ετρόμαξαν οι Αλβανίται, οπού έφυ/γαν όλοι και όπου έπιανε Αλβανίτην τον έκοφτε⁶² / και τους κυνηγούσεν έως όπου δεν εύρισκαν το/πο να ησυχάσουν, και εκρέμνισε και τα σπίτια / του κ. …….. Πηρειράκου⁶³ οπού είχεν είς Τούρναβον / και μετέπειτα υπήγεν είς τον Μορέα και ήταν έ/ως 8 χιλ. οι Αλβανίται και τόσο τους εβάρεσε με / έναν καλόν πόλεμο οπού σε μια ημέρα τους εσκό/τωσεν όλους. Και από τους 1779 Μαϊου 20 έως / το 1780 έτος είς μεγάλην ακρίβειαν ήλθαμε οπού έως τόσον / ήλθεν ο σίτος το κοιλό⁶⁴ γρόσια 30 και το αλεύρι / προς την οκά παράδες 30 και τόσον έγεινε με/γάλη πείνα είς τους αδελφούς μας Χριστιανούς ο/πού ποτέ καμμίαν φοράν δεν ηξεύρει τινάς.

Η ενθύμηση αυτή κάνει λόγο για τα γεγονότα που ακολούθησαν τα Ορλωφικά. Οι εξαγριωμένοι Αλβανοί προέβησαν σε λεηλασίες στην Πελοπόννησο μεγάλης έκτασης με αποτέλεσμα να επέμβουν οι Τούρκοι για την επιβολή της τάξης. Για τον σκοπό αυτό πέρασε από την Λάρισα, στις 20-5-1779, ερχόμενος από τις Σέρρες⁶⁵, ο Χασάν πασάς ο οποίος στον Τύρναβο γκρέμισε το σπίτι κάποιου Μπεκιράκου⁶⁶ και στην Πελοπόννησο, όπου πήγε,

————————————

60.- Νιζάμι <τουρ. nizami, τακτικός στρατός.

61.- Κεσκάσης, δεν γνωρίζουμε τη σημασία αυτής της λήξης.

62.- Έκοφτε, φόνευε.

63.- Πηκειράκος, Μπεκιράκος <Μπεκίρης < Μπεκίρ.

64.- Για το κοιλό βλ. παραπάνω την σημείωση 8.

65.- Σύμφωνα με άλλη σχετική ενθύμηση. Βλ. Αθαν. Παπαδόπουλος-Κεραμεύς, Θεσσαλικά σημειώματα, Παρνασσός, 6 (Αθήναι 1902) 142-143.

66.- Βλ. τη σημείωση 63.

σκότωσε 8.000 Αλβανούς. Λόγω των Ορλωφικών ακολούθησε μεγάλη ακρίβεια και πείνα.

13 / 1-7-1785

1785 ινδικτιών⁶⁷ β΄ έγινι ευθινία είς το σιτάρι. Επολίθικι το κιλό γρόσια / : 7 : είς τον αυτόν χρόνον εν μηνί ηουλίου πρότ[η εκάη;] το / σπήτι της Ματζάρινας, ημέρα Τρίτη το μες[ημέρι. Ταύτα γράφομεν διά] / τον μεταγενέστερον ανθρόπον. Στάμος [ηερεύς εν] / αγίου πνεύματι.

Η ενθύμηση αυτή κάνει λόγο για την φθήνια, η οποία ήταν, προφανώς, το επακόλουθο της καλής σοδειάς, το καλοκαίρι του 1785. Στη 1-7-1785 κάηκε (;) το σπίτι της Μαντζάρινας στο Μεταξοχώρι ή στην Αγιά. Ο παπα-Στάμος έγραψε και την 11^η ενθύμηση.

14 / 1788 – 1789

1788 από τον Αύγουστο μίναν άρχισι η ακρίβηα είς το σιτάρι έος τον ερχόμενον Μάιον / έγινι ακρίβηα είς το σιτάρι κ(αί) πολίθικι το κιλό⁶⁸ γρόσια 28 και το κρασί⁶⁹ / επολίθικι η ουκά από τον Σεπτέμβρηον έος τον Μάηον μίναν επολήθικεν / παράδις : 4 : Μην Απρ. αγ. Ν. Ρέτσ.⁷⁰.

Η ενθύμηση αυτή είναι γραμμένη σε ένα ακέφαλο, σήμερα, έντυπο Μηναίο του Απριλίου, όπως άλλωστε σημειώνεται στο τέλος της. Όμως ο Θεόδωρος Χατζημιχάλης δεν την διάβασε ολόκληρη. Την δημοσιεύσαμε ολόκληρη⁷¹ αλλά με δύο δυσανάγνωστες λέξεις, οι οποίες τώρα μπορούν να αποδοθούν σωστά: το «κριθάρι (;)» να γίνει «κρασί» και το «ηουνη(;)» να

—————————————————————-

67.- Για να είναι η ινδικτιώνα β΄ έπρεπε το έτος να ήταν 1784 και από την κτίση του κόσμου 7292.

68.- Για το κοιλό βλ. παραπάνω την σημείωση 8.

69.- Στις ενθυμήσεις 4 και 5 το κρασί μετριέται με το κολοκύθι.

70.- Δηλαδή, Μηναίο του Απριλίου, του Αγίου Νικολάου της Ρέτσανης (Μεταξοχωρίου).

71.- Βλ. π. Νεκτάριος Δρόσος, Επιγραφές και ενθυμήσεις από το Μεταξοχώρι της Αγιάς, 1645/46-1932, Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 29 (1996) 237.

γίνει «η ουκά». Η ακρίβεια του 1788-1789, αποτέλεσμα προφανώς της σιτοδείας, αναφέρεται και σε μία ενθύμηση από την περιοχή των Τρικάλων⁷².

15 / 8-5-1793

1793 Μαγίου 8 ήρθεν ο δερβέναγας είς την Αγιά μαζί με επτά / προτάτα του Ελύμπου, επειδή και ήρθεν ο καπετάν / Σταμάτης και επ[άτησε] το Σκύτι και έκαψε και μερι/κα σπίτια.

Η ενθύμηση αυτή μας πληροφορεί ότι στις 8-5-1793 επισκέφθηκε την Αγιά ο επικεφαλής των δερβενίων (δερβέναγας) της Θεσσαλίας (Αλή πασάς;) με τους αρματολούς του Ολύμπου (τα επτά πρωτάτα) για να επιβάλουν την τάξη. Αιτία αυτής της επίσκεψης υπήρξε το γεγονός ότι ένας κλέφτης, ο καπετάν Σταμάτης, πάτησε το χωριό Σκήτη και έκαψε μερικά σπίτια. Για τον κλέφτη αυτό δεν γνωρίζουμε κάτι άλλο.

——————————-

72.- Βλ. Δημ. Καλούσιος, Ο ιερός ναός της Αγ. Παρασκευής Τρικάλων, Τρίκαλα 1990, 99.

ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ

1841 – 1920

ΘΕΣΣΑΛΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ, ΤΟΜΟΣ 42^ος, ΛΑΡΙΣΑ 2002, σελ. 197-208.

ΠΡΟΛΟΓΙΚΑ

Είναι γνωστό στους φιλίστορες ότι παλιότεροι συγγραφείς, αναφερόμενοι στην Αγιά, σχολιάζουν δυσμενώς την έλλειψη ενός σχολείου ανώτερου επιπέδου σ’ αυτήν. Πρώτοι οι Δημητριείς έγραψαν στα 1791 τα εξής: «Οι Αγειώται (ας είναι καλά ο φιλομαθής επίσκοπός τους) είναι αμαθείς, και κρίμα στα προνόμια και προτερήματα οπού έχει ο τόπος τους. Όταν διαβάσουν τον παρόντα λόγο, ας μη θυμώσουν, αλλά ας πασχίσουν να εξαλείψουν το πράγμα από πάνω τους και τότε λέγονται προκομμένοι και άξιοι του τόπου οπού κατοικούν»¹. Λίγο αργότερα, ο Ιωάννης Οικονόμος ο Λαρισαίος, αναφερό-μενος στους Αγιώτες, έγραψε τα εξής: «Ελληνικόν σχολείον ανάλογον καν δια τον τόπον των, δεν εστάθησαν ποτέ καλοί να συστήσουν. Η αμάθεια και το φιλοτάραχόν των ευρίσκονται είς άκρον βαθμόν»².

Οι παραπάνω κατηγορίες, οι οποίες συμπυκνώνονται στο χαρακτηρισμό των Αγιωτών ως αμαθών, οδήγησαν τον Γ. Κορδάτο, το 1960, να γράψει ότι στην επαρχία της Αγιάς «δεν υπήρχε σχολείο της προκοπής κατά το τέλος του 18^ου αιώνα, τον καιρό δηλαδή που η βιοτεχνική ανάπτυξή της παρουσίασε την μεγαλύτερη άνοδο. Αργότερα το σχολείο της Αγιάς παρήκμασε»³.

Για να αντικρούσει τα παραπάνω επιπόλαια συμπεράσματα των συγγρα-φέων, ο Ηλίας Γεωργίου προέβη στη σύνταξη μιας μελέτης, με την οποία ανα-

—————————————

1 .- Βλ. Δανιήλ Φιλιππίδης – Γρηγόριος Κωνσταντάς, Γεωγραφία Νεωτερική περί της Ελλάδος, επιμέλεια Αικ. Κουμαριανού, «Ερμής», Αθήνα 1970, 122.

2.- Βλ. Ιω. Οικονόμος Λαρισαίος, Ι. Αληθινή ιστορία του Λουκιανού Σαμοσατέως. ΙΙ. Ιστορική τοπογραφία ενός μέρους της Θετταλίας, εισαγωγή-φροντίδα Μ. Μ. Παπαϊωάννου, Αθήνα 1989, 184.

3.- Βλ. Γ. Κορδάτος, Ιστορία της επαρχίας Βόλου και Αγιάς, Αθήνα 1960, 587, 598, σημ. 1.

σκεύασε τις άδικες κρίσεις για το εκπαιδευτικό έλλειμμα των Αγιωτών⁴.

Οι Δημητριείς δεν αναφέρουν καν τη λειτουργία σχολείου των κοινών γραμμάτων στην Αγιά, την εποχή τους, αλλά ειρωνεύονται τον επίσκοπο της Δημητριάδας, που ήταν ποιμενάρχης και της Αγιάς, ξεχνώντας ότι στη δικαιοδοσία του υπάγονταν τα σχολεία του Πηλίου τα οποία αυτοί εκθειάζουν. Αναφερόμενοι, όμως, στην εκτροφή του μεταξοσκώληκα, μας πληροφορούν ότι «(…) δεν είναι σαράντα χρόνοι οπού την έφερεν [την σηροτροφία] ένας παιδοδιδάσκαλος (…)»⁵.

Εύστοχα μπορούμε να παρατηρήσουμε ότι τα 40 χρόνια από το 1791, χρόνο έκδοσης του έργου των Δημητριέων, σημαίνουν ότι το 1751 ο παιδοδιδάσκαλος, εκτός από την σηροτροφία, δίδασκε στα παιδιά των Αγιω-τών και τα ελληνικά γράμματα. Εκτός από το σχολείο αυτό, στην περιοχή της Αγιάς λειτουργούσαν και άλλα. Στο Μεταξοχώρι δίδασκε, το χρονικό διάστημα 1735-1741, ο ιερομόναχος Χριστόφορος⁶ και στο Μεγαλόβρυσο, το 1745, ο μοναχός Ευστάθιος⁷. Στο Μεταξοχώρι, ήδη από το 1780, χρησιμοποιούνταν ως σχολείο δύο δωμάτια του Μετοχίου κοντά στο ναό του Αγίου Νικολάου⁸ .

Έτσι, λοιπόν, είναι πράγματι άδικη η κρίση των Δημητριέων. Οι Αγιώτες μπορεί να μην είχαν σχολείο σαν το περίφημο σχολείο των Αμπελακίων, είχαν όμως σχολείο των κοινών γραμμάτων ήδη από τα μέσα του 18^ου αιώνα.

ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ

Στα τέλη του 18^ου και στις αρχές του 19^ου αιώνα, το σχολείο της Αγιάς εξακολουθεί να λειτουργεί, όπως προκύπτει από το αρχείο των συντροφιών της. Οι πληροφορίες που αντλούμε από το αρχείο αυτό είναι λίγες, αλλά σημα-

——————————-

4.- Βλ. Ηλίας Γεωργίου, Η περί των Αγιωτών άδικος κρίσις του Γρηγ. Κωνσταντά, Θεσσαλικά Χρονικά, έκτακτη έκδοση, Αθήναι 1965, 514-526.

5.- Βλ. Δανιήλ Φαρμακίδης – Γρηγόριος Κωνσταντάς, ό.π., σ.122.

6.- Βλ. Δημ. Κ. Αγραφιώτης, Το σχολείο του Μεταξοχωρίου και οι δάσκαλοί του, 1735-1880, Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 33 (1998) 276.

7.- Βλ. Τρύφων Ευαγγελίδης, Η Παιδεία επί Τουρκοκρατίας, εν Αθήναις 1936, τ. Α, 214.

8.- Βλ. Ηλίας Γεωργίου, ό.π., σ. 518, σημ. 31 Δημ. Κ. Αγραφιώτης, Το σχολείο …, ό.π., σ. 282.

ντικές. Ας τις δούμε:

Στις 6-12-1799 αναφέρεται το όνομα του δασκάλου (κυρ-Γεώργιος).

Στις 4-3-1805 αναφέρεται η πληρωμή του δασκάλου από το ταμείο των συντροφιών (όσα εστείλαμεν του δασκάλου).

Στις 20-9-1808 αναφέρεται η πληρωμή στον τότε δάσκαλο (είς την κάσαν του διδασκάλου).

Στις 9-2-1809, σε επιστολή του, κάποιος Αποστόλης Παπαθεοκλήτου αναφέρει τα εξής: «ο κυρ-διδάσκαλος είς το σπίτι μου να με τους χαιρετά όλους».

Τις 19-2-1809, σε επιστολή προς τη γυναίκα του, κάποιος Αλέξιος Χατζηιωάννου, προτρέπει να πηγαίνουν «τα πεδιά είς τον δάσκαλον»⁹.

Το σχολείο αυτό της Αγιάς συνεχίζει να λειτουργεί, όπως προκύπτει από σύντομες αναφορές σ’ αυτό και σε δασκάλους του. Ο Αργ. Φιλιππίδης, στα 1815, έγραψε ότι η Αγιά είναι «χώρα χριστιανική και καλή (…). Έχει υπέρ τα επτακόσια σπίτια. Έχει νερά πολλά, έχει σχολείον (…)»¹⁰. Το 1819 δίδασκε στο σχολείο ο Ιερώνυμος, αδελφός του μητροπολίτη της Δημητριάδας¹¹, την περίοδο 1820-1823 ο Γεώργιος Παπαμιχαήλ, φίλος του Ιωάννη Οικονόμου του Λαρισαίου¹², τον Μάρτιο του 1821 πήγε στην Αγιά, ερχόμενος από τα Κανάλια του Βόλου, ο Κύπριος ιερομόναχος Γεράσιμος Κυκκώτης, ο οποίος δίδασκε στο σχολείο της μέχρι το 1833¹³, και γύρω στα 1830 ο Ν. Τσιγάρας¹⁴.

——————————————

9.- Βλ. Ηλίας Γεωργίου, ό.π. σ. 518.

10.- Βλ. Θεοδόσης Κ. Σπεράντσας, Τα περισωθέντα έργα του Αργύρη Φιλιππίδη. Μερική Γεωγραφία – Βιβλίον Ηθικόν, επιμέλεια Φιλάρετος Βιτάλης, Αθήναι 1978, 140.

11.- Βλ. Τρύφων Ευαγγελίδης, ό.π., σ. 203, σημ. 2.

12.- Βλ. Δημ. Κ. Αγραφιώτης, Δάσκαλοι και σχολεία στην επαρχία της Αγιάς, 1700-1881, Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 5 (1983) 66.

13.- Βλ. Ηλίας Γεωργίου, ό.π., σ. 519. Η πληροφορία αυτή αντλήθηκε από την σ. 29 ενός χειρογράφου του Θεοδ. Χατζημιχάλη (Θεσσαλικαί Αναμνήσεις. Τα κατά Μακρυνίτσαν), στο οποίο αναφέρονται τα εξής: «Δεν αμφιβάλλω ότι των γραφομένων υπήρξε και αυτόπτης και αυτήκοος ο Γεράσιμος ο και διδάσκαλος Αγυιάς από του 1821-1833».

14.- Βλ. Δημ. Κ. Αγραφιώτης, Το σχολείο …, ό.π., σ. 283-284, σημ. 23.

Ο Ιω. Λεονάρδος, ο οποίος επισκέφθηκε την Αγιά λίγο πρίν από το 1836, μας δίνει τον ακριβή τίτλο του αγιώτικου σχολείου: «(…) Ομοίως διαπρέπει ενταύθα και το ήδη νεοσυστηθέν αλληλοδιδακτικόν σχολείον»¹⁵. Ο χαρακτη-ρισμός του αλληλοδιδακτικού σχολείου ως «νεοσυστηθέν» μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι είχε ιδρυθεί στο διάστημα 1832-1835. Το σχολείο αυτό αναφέρει ο Νικ. Λωρέντης, το 1838, περιγράφοντας την Αγιά («μια των ωραιοτέρων της Θεσσαλίας πόλεων με πολλούς εν αυτή χριστιανικούς ναούς, εν αλληλοδιδακτικόν σχολείον και 800 περίπου ελληνικάς οικογενείας»)¹⁶, και τον επόμενο χρόνο ο Α. Βάλβης¹⁷.

Στα 1840 αναφέρεται ο αλληλοδιδάκτης Ευ. Ράγιος και ο ετήσιος μισθός του: «Αλληλοδιδάκτης Αγυιάς Ευστάθιος Αναστ. Ράγιος, συμφωνητικόν 140 γονέων. Μισθός γρόσια 501 ετησίως, 1840»¹⁸. Στη διετία 1848-1850 αναφέρεται ως δάσκαλος του σχολείου ο Γεώργιος Μαργαριτιάδης¹⁹ και αμέσως μετά ο Ζαγοριανός Γ. Παπαγιανόπουλος, ο οποίος δίδαξε κατά την περίοδο 1850-1867 και μετά στο σχολείο του Μεταξοχωρίου (1867-1970)²⁰.

Το σχολείο αυτό, προφανώς, είναι ο αποδέκτης του ποσού των 2.000 γροσίων, τα οποία δώρισε, στα 1856, ο Λαρισαίος αρτοποιός Δημ. Καράς ²¹.

Το 1860 αναφέρεται ως δάσκαλος και σχολάρχης της Αγιάς ο Γ. Καραβίδας²², το 1866 οι προεστοί της Αγιάς προσέλαβαν ως δάσκαλο τον

———————————

15.- Βλ. Ιω. Αν. Λεονάρδος, Νεωτάτη της Θεσσαλίας Χωρογραφία, εισαγωγή-σχόλια-επιμέλεια Κώστας Σπανός, εκδόσεις «Θετταλός», Λάρισα 1992, 110.

16.- Βλ. Νικ. Λωρέντης, Νεωτάτη διδακτική Γεωγραφία, Βιέννη 1838, τ. Β, 430-431.

17.- Βλ. Α. Βάλβης, Γεωγραφία ερμηνευθείσα διά χρήσιν των Ελλήνων υπό Κ. Κούμα, Βιέννη 1839, τ. Γ, 145. (Επαναλαμβάνει όσα έγραψε ο Νικ. Λωρέντης).

18.- Βλ. Μιλτ. Δάλλας, Η Αγυιά διά μέσου των αιώνων, Αθήναι 1937, 7.

19.- Βλ. Δημ. Κ. Αγραφιώτης, Δάσκαλοι και σχολεία …, ό.π., σ. 67.

20.- Βλ. Δημ. Κ. Αγραφιώτης, Το σχολείο …, ό.π., σ. 278.

21.- Βλ. Βασίλης Κ. Σπανός, Η διαθήκη του Λαρισαίου δωρητή Δημητρίου Καρά (1856). Αναφορά στα σχολεία της Λάρισας και της περιοχής της, Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 22 (1992) 27.

22.- Βλ. Δημ. Κ. Αγραφιώτης, Δάσκαλοι και σχολεία …, ό.π., σ. 66, σημ. 28 Θ. Χατζημιχάλης, Σχολείον και διδάσκαλοι της Ρετσάνης, ΓΑΚ, Τοπικό Αρχείο της Αγιάς, φακ. 10/1, σ. 8.

Χριστόδουλο Καράντσο, προσφέροντάς του ετήσιο μισθό 5.000 γροσίων, και ως αλληλοδιδάκτη τον Γ. Παπαϊωάννου²³. Το 1867 προσελήφθηκε ο Νικ. Σακελλαρίδης, ενώ δίδασκε (1867-1869) και ο Λαρισαίος Κων. Παπαδόπουλος. Το σχολικό έτος 1869-1870 δίδασκε ο Λαρισαίος Νικ. Ξάνθος, ο οποίος, στην αλληλογραφία των αδελφών Αλεξούλη αναφέρεται να ζητάει, στα 1869, καθυστερημένους μισθούς²⁴. Κατά τον Θεοδ. Χατζημιχάλη, που κατάρτισε και τον κατάλογο των δασκάλων του σχολείου της Αγιάς, μετά από τους παραπάνω δίδαξαν ο Ραψανιώτης Γεωργ. Οικονομίδης (1870-1872) και ο Σερραίος Λάζαρος Κλαβάτσης (1882). Ο τελευταίος «εγκρατέστατος της γαλλικής και τουρκικής, ελθών είς Αγυιάν, κατήργησε την μέθοδον του γράφειν επί άμμου»²⁵.

Το 1874 αναφέρονται δύο σχολεία (Ελληνικό και Αλληλοδιδακτικό)²⁶ και το 1877 τα προαναφερόμενα και επιπλέον το Παρθεναγωγείο²⁷, για το οποίο τώρα γνωρίζουμε αρκετά²⁸. Για τα σχολεία αυτά ο μητροπολίτης της Δημη-τριάδας Δωρόθεος Σχολάριος έγραψε ότι διατηρούνταν «εκ των εκκλησια-στικών προσόδων και του κληροδοτήματος του ιατρού Αλαμάνου»²⁹. Τέλος, το 1880, ο Νικ. Γεωργιάδης έγραψε ότι «οι κάτοικοι [της Αγιάς] είναι φιλομαθείς, διατηρούντες καλά σχολεία, μειλίχιοι δε και προσηνείς τους τρόπους»³⁰, και το 1889 ο Ζωσιμάς Εσφιγμενίτης έγραψε ότι η Αγιά είχε 1891 κατοίκους και 4 ναούς, οι μαθητές του Σχολαρχείου ανέρχονταν σε 98³¹, του Παρθεναγωγείου σε 87 και του Δημοτικού σε 146³².

———————————–

23.- Βλ. Μιλτ. Δάλλας, ό.π., σ. 7-8 Ηλίας Γεωργίου, ό.π., σ. 519.

24.- Βλ. Δημ. Κ. Αγραφιώτης, Δάσκαλοι και σχολεία …, ό.π., σ. 66, 72, σημ. 29.

25.- Βλ. Θ. Χατζημιχάλης, Σχολείο και δάσκαλοι της Ρετσάνης …, σ. 8.

26.- Βλ. Ν. Ρηματισίδης, Συνοπτική περιγραφή της Θεσσαλίας και τινών παρά τοις Θεσσαλοίς εθίμων, Σμύρνη 1874, 42.

27.- Βλ. Δωρόθεος Σχολάριος, ΄Εργα και Ημέραι, εν Αθήναις 1877, 221-222.

28.- Βλ. π. Νεκτάριος Δρόσος, Το Παρθεναγωγείο της Αγιάς, Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 41 (2002) 16-20.

29.- Βλ. παραπάνω τη σημείωση 27.

30.- Βλ. Νικ. Γεωργιάδης, Θεσσαλία, εν Αθήναις 1880, 204.

31.- Στο μαθητολόγιο του Ελληνικού Σχολείου της Αγιάς αναφέρονται ως εγγεγραμμένοι 70 μαθητές το 1888-1889 και 63 το 1889-1890.

32.- Βλ. στο περιοδικό Προμηθεύς, 7 (Βόλος 1889) 50, 57.

Με βάση τα όσα προαναφέραμε, προκύπτει ότι ήδη από τις αρχές του 19^ου αιώνα λειτουργούσε στην Αγιά κάποιο σχολείο. Όμως, συστηματικό σχολείο φαίνεται πως άρχισε να λειτουργεί από το 1820 με δάσκαλο τον ιερομόναχο Γεράσιμο Κυκκώτη και αργότερα τον Γεώργιο Τσιγάρα (1833-1850 ή 1855).

Το Ελληνικό Σχολείο, δηλαδή το σχολείο της δεύτερης βαθμίδας, κατά τον Ηλία Γεωργίου ιδρύθηκε το 1871³³, ενώ ο Μιλτ. Δάλλας αναφέρει το έτος 1876, υπονοώντας μάλλον τον χρόνο αποπεράτωσης του νέου διδακτηρίου, η ανέγερση του οποίου είχε αρχίσει το 1871. Με βάση τη γνωστή βιβλιογραφία, μπορούμε να θεωρήσουμε ως έτος ίδρυσής του το 1860, έτος κατά το οποίο ο Γ. Καραβίδας αναφέρεται ως σχολάρχης του. Όμως, μια ενθύμηση, την οποία έθεσε υπόψη μας, πριν από το 1999, ο μακαρίτης πια Δημήτριος Αγραφιώτης, υπεύθυνος των ΓΑΚ της Αγιάς, ανάγει την ίδρυσή του πριν από το 1842³⁴.

Στην ενθύμηση αυτή, ο Αθανάσιος Παπαχρήστου, από το Αργυρόκαστρο της Β. Ηπείρου, αφού παραθέσει έξι ομοιοκατάληκτους στίχους, μνημονεύει την λειτουργία του Ελληνικού Σχολείου της Αγιάς, στις 13-5-1842, στο οποίο φοιτούσε και ο ίδιος. Συνεχίζοντας αναφέρει και τα ονόματα τριών συμμα-θητών του: του Αλεξίου Δ. Αλεξούλη, του πρωτοσυγγέλου Δοσιθέου Κυκκώτη και του Ευθυμίου Χριστοδούλου Καρυώτη. Τέλος, ως υποσημείωση, πρόσθεσε και το όνομα του σχολάρχη Γεωργίου Τσιγαρά.,Με βάση, λοιπόν, την ενθύ-μηση αυτή, το Ελληνικό Σχολείο της Αγιάς λειτουργούσε κατά το σχολικό έτος 1841-1842. Πρέπει να είχε ιδρυθεί λίγα χρόνια νωρίτερα και να είχε καλή φήμη ώστε να παρακολουθήσουν τα μαθήματα σ’ αυτό ο Ευθύμιος Χριστο-δούλου, από την Καρυά του Ολύμπου, ο Αθ. Παπαχρήστου, από το Αργυρό-καστρο, και ο πρωτοσύγγελος Δοσίθεος.

Η ενθύμηση, με την αρχαιότερη μνεία λειτουργίας του Ελληνικού Σχολείου της Αγιάς, έχει ως εξής:

———————————

33.- Βλ. Ηλίας Γεωργίου, ό.π., σ. 521.

34.- Την μεταγραφή του κειμένου της ενθύμησης, από κάποιο βιβλίο που δεν γνωρίζουμε, έκανε ο Δημήτρης Αγραφιώτης.

Ευαγγελική Εντολή

Ο αμαθής από τυφλόν διαφοράν δεν έχει

εν ω θαρρεί οτ’ ευτυχεί είς την φθοράν του τρέχει.

Ισότιμοι οι άνθρωποι κ’ ελεύθεροι γεννώνται

Κ(αι) δια μόνην αρετήν πρέπει να προτιμώνται.

Χάριν ποτέ μη λησμονής, κακόν μην ενθυμήσαι,

Δίδε καλόν αντί κακού και όντως εκδικείσαι.

1842 εν Αγυιά τη 13 Μαϊου

Αθανάσιος Παππά Χρήστου ο εξ

Αντιγονείων (Αργυρόκαστρον νυν).

[στην απέναντι σελίδα]

διέτριβα κατά το 1842 είς το της Αγυιάς Ελληνι

κόν Σχολείον,* συμμαθητεύων μετά του κυ-

ρίου Αλεξίου Δημητρίου Αλεξούλη, κ(αι) Πρωτοσυγ-

γέλου Δοσιθέου Κυκκώτου (του οποίου τότε έστι κτή-

μα) και Ευθυμίου Χριστοδούλου Καρυώτου.

* εν ω Σχολάρχης ή τότε³⁵ ο Γεώργιος Τσιγαράς.

Ενισχυτικά της άποψής μας, ότι το Ελληνικό Σχολείο της Αγιάς ιδρύθηκε πριν από το σχολικό έτος 1841-1842, είναι και όσα αναφέρει ο Θεοδ. Χατζημιχάλης στο χειρόγραφό του «Διδάσκαλοι Αγυάς»³⁶για δύο «ελληνο-διδασκάλους».

«Γεώργιος Γανοχωρίτης – ελληνοδιδάσκαλος, αποθανών εν Αγυιά, αδελφός αρχιερέως, ίσως του Μελετίου³⁷.

Γεώργιος Τζιομάρης εκ Ρετσιάνης³⁸. Απεστάλη υπό των γονέων του είς Κωνσταντινούπολιν όπου εξεπαιδεύθη είς την Μεγάλη του Γένους Σχολήν. Κατόπιν ήλθεν είς Αγιάν ως ελληνοδιδάσκαλος και ως ψάλτης του Αγ. Γεωργίου, 1830-1840. Απέθανεν εν Αγυιά άτεκνος. Την οικίαν του, κειμένην εν Ρετσάνη παρά του Αγ. Νικολάου, εκληροδότησεν είς την εν Σελιτσάνη³⁹

———————————–

35.- Το «τότε» σημαίνει ότι ο Αθ. Παπαχρήστου έγραψε την ενθύμηση μετά τις 13-05-1842.

36.- Βλ. ΓΑΚ, Τοπικό Αρχείο της Αγιάς, φακ. 2-0141/3, σ. 15-17. Ευχαριστούμε την κ. Κατερίνα Παπαδοπούλου, υπεύθυνη των ΓΑΚ, για την παραχώρηση αυτών των σελίδων.

37.- Ο από Γάνου και Χώρας Μητροπολίτης Μελέτιος ποίμανε την Μητρόπολη της Δημητριάδας την περίοδο 1841-1846. Βλ. Βασ. Γ. Ατέσης, Επισκοπικοί κατάλογοι της Εκκλησίας της Ελλάδος, εν Αθήναις 1975, 40.

38.- Ρέτσιανη, το σημερινό Μεταξοχώρι της Αγιάς.

39.- Σελίτσανη, η σημερινή Ανατολή της Αγιάς.

Μονήν της Παναγίας, ήτις εχρησιμοποιήθη ως μετόχιον, αφιέρωσε και τα κτήματά του είς την Κοινότητα Ρετσάνης (πληροφορία Κλεάνθους Αλεξούλη). Εκαλείτο είς τάς πανηγύρεις της Ρέτσάνης όπως ψάλη και κηρύξη τον θείον λόγο».

ΤΟ ΔΙΔΑΚΤΗΡΙΟ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ

Δεν γνωρίζουμε που στεγάσθηκε το Ελληνικό Σχολείο αμέσως με την ίδρυσή του. Ο Θεοδ. Χατζημιχάλης, στο προαναφερόμενο ανέκδοτο χειρόγραφό του «Διδάσκαλοι Αγυιάς», αναφέρει ότι πρίν από το 1870 χρησιμοποιούνταν ως διδακτήριο του Ελληνικού Σχολείου το κτίριο του επισκοπείου, το οποίο βρισκόταν σε απόσταση βορείως του ενοριακού ναού του Αγίου Νικολάου του Νέου, που ονομαζόταν Μητρόπολη, επειδή έμενε εκεί ο μητροπολίτης όταν ερχόταν στην Αγιά.

Το 1871, οι Αγιώτες αποφάσισαν να κτίσουν ένα διδακτήριο για το Ελληνικό Σχολείο, προφανώς με έξοδα της Κοινότητάς τους. Το έτος της ανέγερσης επιβεβαιώνεται από το παρακάτω σημείωμα, το οποίο βρίσκεται στα κατάλοιπα του Μιλτ. Δάλλα, μολονότι ο ίδιος αναφέρει το έτος 1876⁴⁰:

ΔΙ’ ΗΜΕΡΟΥΣΙΑ⁴¹ ΜΑΣΤΟΡΩΝ ΕΙΣ ΤΟ ΚΤΙΡΙΟΝ

ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ ΑΓΥΙΑΣ ΚΑΙ ΛΟΙΠΑ ΕΞΟΔΑ

Ιανουαρίου 2	Εις κάρβουνα της Ελληνικης Σχολής [γρόσια]	32:30
Φεβρουαρίου 3	Είς ζωνάρια ποταμίτικα⁴²	38:30
Φεβρουαρίου 7	Τον Τζιαφέρη χαλκιά για 2 σκεπαρνιές και 1 βαριά	62:
Φεβρουαρίου 11	Για δύο σιδερόφκιαρα από Λάρισα	8:
Φεβρουαρίου 12	Για 44 φορτ. Κλάπες τον ΓυτίληνΔι’ εν παλουκοσίδερον από Χ΄΄ Δήμον	99:20:

——————————————

40.- Βλ. Μιλτ. Δάλλας, Επαρχία Αγιάς, Θεσσαλικά Χρονικά, έκτακτη έκδοσις, Αθήναι 1935, 103.

41.- Ημερούσια, ημερομίσθια.

42.- Ποταμίτικα, από το χωριό Ποταμιά της Αγιάς.

Φεβρουαρίου 15	Διά 6510 οκ. Ασβέστη από τους Νιβολιανίτας⁴³	813:20
Φεβρουαρίου 16	Διά 21 οκ.⁴⁴ καρφιά από Κυργιάκι Έλληνα	73:
Φεβρουαρίου 17	Διά 2 τριχιές είς το σήκωμα των πετρών και ξύλων	13:
Φεβρουαρίου 18	Διά 7 300 δρ[άμια]⁴⁵ καρφιά και 200 ζευγ. ΚλάπεςΚαι σκύλα⁴⁶	68:
Φεβρουαρίου 20	Τον κ. Νασιούλην δια 1 οκά καρφιάΔιά τας 8 λεύκας από τον ΑλεξάκηνΔιά 7 200 οκ.⁴⁷ καρφιά από Ζήσην Γκινούλην	30:600:18:30
Μαρτίου 10	Διά ψώνια σίδηρον και λοιπά από Κ. ΚανάταΔι’ όμοιον από Γ. ΚακαδιάρηΔιά 12 λεύκας από Θανάση Τζιάστιον	296:140:900:
Μαρτίου 16	Διά το σίδερον των παραθύρων από Βόλον (8 αγώγια)⁴⁸	483:

Μέχρι το 1926, σωζόταν μια πλάκα, εντοιχισμένη στη νότια πλευρά του διδακτηρίου, με το έτος ανέγερσής του (1871), όπως αναφέρεται σε σημείωμα του τότε διευθυντή του Ιω. Φαρμακίδη⁴⁹. Το κτίριο αυτό ήταν κοινοτικό μέχρι της 24-06-1924, οπότε με τον νόμο 2442/1924 απαλλοτριώθηκε από την κυβέρνηση και παραχωρήθηκε στην Διοικητική Επιτροπή και απετέλεσε ένα από τα ακίνητα του Ταμείου Εκπαιδευτικής Πρόνοιας της Αγιάς.

Ο ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΤΩΝ ΔΑΣΚΑΛΩΝ

Με τα σημερινά δεδομένα, δεν είναι δυνατό να συντάξουμε τον πλήρη κατάλογο των δασκάλων του Ελληνικού Σχολείου της Αγιάς. Για την περίοδο από την έναρξή του μέχρι το 1881 εντοπίσαμε στο χειρόγραφο του Θεοδ. Χατζημιχάλη «Διδάσκαλοι Αγυιάς» έναν κατάλογο, τον οποίο παραθέτουμε αμέσως παρακάτω:

—————————————-

43.- Νιβολιανίτες, από την Νιβόλιανη, το σημερινό Μεγαλόβρυσο της Αγιάς.

44.- Οι 21 οκάδες αντιστοιχούν σε 26,880 κιλά.

45.- Οι 7 οκάδες και 300 δράμια αντιστοιχούν σε 9,920 κιλά.

46.- Σκύλα, οικοδομικό εργαλείο.

47.- Οι 7 οκάδες και 200 δράμια αντιστοιχούν σε 9,600 κιλά.

48.- Αγώγια, έξοδα μεταφοράς με ζώα. Για κάθε αγώγι, δηλαδή μεταφορικό ζώο, πλήρωσαν 60 γρόσια και 15 παράδες.

49.- Βλ. στο Πανθεσσαλικό Λεύκωμα, Βόλος 1927, 352.

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΩΝ

ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ ΤΗΣ ΑΓΥΙΑΣ

α.α	ΣΧΟΛΙΚΟΝ ΕΤΟΣ	ΔΙΔΑΣΚΑΛΟΣ
1	1821-1833	π. Γεράσιμος Κυκκώτης
2	1833-1850 ή 1855	Νικόλαος⁵⁰ Τσιγαράς
3	1850-1872	Γ. Καραβίδας
4	1872-1873	Κ. Παπαδάκης, εκ Γυθείου
5	1873-1874	Γ. Γώνιος, Ηπειρώτης
6	1874-1877	Γ. Καραβίδας (+1891)
7	1877-1879	Βάϊος Στεφανόπουλος, εκ Κοτσιαρί⁵¹ Θεσσα-λίας
8	1879-1881⁵²	Νικ. Κ. Σούρλας

Με βάση τα δύο μαθητολόγια, μπορούμε να συντάξουμε τον κατάλογο των σχολαρχών από το 1889 μέχρι το 1929, που έχει ως εξής:

ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΣΧΟΛΑΡΧΩΝ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ (1889-1929)

α.α	ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ	ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ ΤΟΥ ΣΧΟΛΑΡΧΗ
1	1889-1893	Νικ. Κ. Σούρλας
2	1893-1894	Θ. Χατζηαράπης
3	1894-1895	Κων. Ε. Λάβδας
4	1895-1897	Νικ. Κ. Σούρλας
	1897-1898	Δεν λειτούργησε, λόγω του πολέμου

——————————————-

50.- Το σωστό όνομα του σχολάρχη, όπως το είδαμε στην ενθύμηση του 1842, είναι Γεώργιος. Προφανώς, ο πληροφοριοδότης του Θεοδ. Χατζημιχάλη δεν θυμόταν σωστά το όνομα του Τσιγαρά.

51.- Κοτσιαρί, η σημερινή Ιτέα του Παλαμά.

52.- Ο Θ. Χατζημιχάλης έγραψε «1879-1881», αλλά στο πρώτο μαθητολόγιο του Ελληνικού Σχολείου ο Νικ. Κ. Σούρλας αναφέρεται ως σχολάρχης την περίοδο 1879-1888 και στο δεύτερο τις περιόδους 1889-1893 και 1895-1899.

5	1898-1899	Νικ. Κ. Σούρλας
6	1899-1900	Μ. Σάγκας
7	1900-1901	Διογένης Χαρίτωνος
8	1901-1902	Γ. Παπαδόγιαννης
9	1902-1903	Δ. Αργυρόπουλος
10	1903-1904	Παν. Σύρμος
11	1904-1905	Α. Πολυχρονάκης
12	1905-1906	Αλ. Τσορώνης
13	1906-1910	Α. Πολυχρονάκης
14	1910-1912	(;)
15	1912-1914	(δυσανάγνωστη υπογραφή)
16	1914-1915	Θ. Τάτσινος (;)
17	1915-1918	Ν. Τσιγγιρίδης
18	1918-1919 (διευθύνων)	Αθ. Μητσιώλας (;)
19	1919-1928 (διευθυντής)	Ιω. Φαρμακίδης
20	1928-1929 (διευθυντής)	Αθ. Μητσιώλας (;)

ΟΙ ΜΑΘΗΤΕΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ

Για την περίοδο 1840-1879, εκτός από τους μαθητές της ενθύμησης του 1842, δεν έχουμε στη διάθεσή μας άλλα ονόματα. Μετά το 1879 έχουμε όλα τα ονόματα των μαθητών, χάρη στα τρία μαθητολόγια του Ελληνικού Σχολείου, τα οποία φυλάσσονται στα ΓΑΚ της Αγιάς.

Το πρώτο μαθητολόγιο (Μητρώον της εν Αγυιά Ελληνικής Σχολής – Διευθυνομένης υπό Νικολάου Κ. Σούρλα, εν Αγυιά τη 15 Σ/βρίου 1879) καλύπτει τα σχολικά έτη 1879-1888. Σ’ αυτό αναφέρονται το ονοματεπώνυμο, η ηλικία, η πατρίδα, η τάξη, η οικονομική κατάσταση, το επάγγελμα του πατέρα, η ημερομηνία εγγραφής, ο βαθμός και η διαγωγή του μαθητή. Από τους 22 μαθητές του σχολικού έτους 1881-1882, τέσσερις διέκοψαν τη φοίτησή τους, στις 23 και 28 Οκτωβρίου, 1 Νοεμβρίου και 16 Ιανουαρίου, ένας δεν παρουσιάσθηκε ούτε στις γραπτές ούτε στις προφορικές «ενιαυσίους εξετάσεις» και δύο «μεταξετασθήσονται είς τα ελ[ληνικά]». Ας δούμε τον κατάλογο των μαθητών αυτού του σχολικού έτους, με λιγότερες στήλες για τεχνικούς λόγους, και με κατάταξη κατά τάξη.

ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 1881-1882

Ονοματεπώνυμο	Ηλικία	Πατρίδα	Τάξη	Βαθμός
Γεώργιος Παπαλέτσιος	15	Αγιά	Γ	Άριστα 5,75
Κων/νος Τσίγκας	17	>>	Γ	Λίαν καλώς 4,90
Παναγιώτης Ιατράκης	14	>>	Γ	Διέκοψε (16-1-1882)
Χρηστάκης Ζ. Γκίνης	14	>>	Γ	Άριστα 5,60
Γεώργιος Καλήτσιος	17	>>	Γ	Διέκοψε (23-8-1881)
Απόστ. Κ. Τσίμπιρας	15	Ρέτσανη	Γ	Καλώς 4,11
Λεωνίδας Κακάλης	15	>>	Γ	Καλώς 4,25
Δημ. Ευ. Πετσιάβας	16	Αγιά	Γ	Διέκοψε (1-9-1881)
Αχιλλεύς Τσιτσιλιέρης	13	>>	Β	Λίαν καλώς 4,59
Δημήτριος Αλεξούλης	14	>>	Β	Καλώς 3,75⁵³
Ιωάννης Παπαχατζής	13	>>	Β	Άριστα 5,50
Ιωάννης Αλεξίου	15	Αγιά	Β	Λίαν καλώς 4,75
Σταύρος Αμπελακιώτης	14	>>	Β	Καλώς 4
Θεόδωρος Μούρλιας	13	>>	Β	Άριστα 5,10
Νικόλαος Λιάμτσιου	14	>>	Β	Άριστα 5,25
Γε’ωργιος Αραμπατζής	16	Αγιά	Β	Δεν εξετάθηκε
Κων/νος Ποτούλης	13	Νεβόλιανη	Β	Λίαν καθώς 4,50
Ιωάννης Κατσινούλας	14	Αγιά	Β	Διέκοψε (28-8-1881)
Δημήτριος Ιατρού	13	>>	Α	Άριστα 6
Νικόλαος Ζάνος	13	>>	Α	Άριστα 5,50
Ιωάννης Σαμαράς	12	>>	Α	Αριστα 5,30
Νικόλαος Κακαρδάκος	12	>>	Α	Καλώς 4,20⁵⁴

———————————————————————

53.- «Εις τα ελ[ληνικά] μετεξετασθήσεται».

54.- «Εις τα ελ[ληνικά] μετεξετασθήσεται».

Ανάμεσα στους μαθητές του πρώτου μαθητολογίου συναντούμε και τον Θεοδ. Χατζημιχάλη, τον γνωστό λόγιο της Αγιάς. Το σχολικό έτος 1884-1885 εγράφηκε στην Α΄ τάξη⁵⁵, σε ηλικία 13 ετών, ως Θεόδωρος Χατσή Μιχαήλ, καταγόμενος από εύπορη οικογένεια της Ρέτσιανης. Το 1885-1886 εγγράφθηκε στη Β΄τάξη⁵⁶, σε ηλικία 13 ετών και το 1886-1887 στην Γ΄ τάξη⁵⁷, σε ηλικία 14 ετών.

Το δεύτερο μαθητολόγιο έχει τον τίτλο «Ελληνικόν Σχολείον εν Αγιά – Μαθητολόγιον αρχόμενον από του σχολικού έτους 1889-1890 και λήγον 1919-1920». Ο αριθμός των μαθητών τώρα αυξάνεται καθώς εδραιώνεται η φήμη του Ελληνικού Σχολείου σε όλη την επαρχία της Αγιάς. Μέχρι το 1896-1897 οι μαθητές ήταν απόφοιτοι του τετραταξίου Δημοτικού Σχολείου. Μετά το σχολικό έτος 1898-1899, στις εισαγωγικές εξετάσεις συμμετέχουν και μαθητές του εξαταξίου Δημοτικού Σχολείου της Αγιάς⁵⁸.

Το τρίτο μαθητολόγιο καλύπτει την περίοδο 1920-1944. Όπως βλέπουμε, μέχρι το 1928 λειτουργεί το Ελληνικό Σχολείο. Το σχολικό έτος 1920-1921 φοιτούσαν 132 μαθητές, το 1922-1923 159 και το 1927-1928 114, με σχολάρχη τον Ι. Φαρμακίδη (1920-1928). Το σχολικό έτος 1929-1930 καταργήθηκαν, με νόμο, τα Ελληνικά Σχολεία και ιδρύθηκαν τα Ημιγυμνάσια. Στο Ημιγυμνάσιο της Αγιάς, με 75 μαθητές διορίσθηκε διευθυντής ο Αθ. Μητσιώλας. Κατά την περίοδο 1940-1944, λόγω του πολέμου και της Κατοχής, το Ημιγυμνάσιο δεν λειτούργησε. Το σχολικό έτος 1944-1945 άρχισε να λειτουργεί το Γυμνάσιο της Αγιάς με 52 μαθητές.

———————————————————————

55.- Προβιβάσθηκε με τον βαθμό καλώς 7,20 και διαγωγή «καλλίστη».

56.- Προβιβάσθηκε με τον βαθμό καλώς 7,29 και διαγωγή «αρίστη».

57.- Αποφοίτησε με τον βαθμό καλώς 8,45 και διαγωγή «αρίστη».

58.- Τα Δημοτικά Σχολεία, με νόμο του 1895, διαιρέθηκαν σε κοινά τετρατάξια και σε πλήρη εξατάξια. Βλ. Αννίτα Πρασσά, Η δημόσια εκπαίδευση στην πόλη του Αλμυρού από την απελευθέρωση της Θεσσαλίας μέχρι τα μέσα του αιώνα μας, Αχαιοφθιωτικά Πρακτικά του Α΄ Συνεδρίου Αλμυριωτικών Σπουδών, Αλμυρός 1993, 382.

Ο ΑΡΙΘΜΟΣ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ 1879-1920

Για να ολοκληρώσουμε την εικόνα του Ελληνικού Σχολείου της Αγιάς, θα παραθέσουμε τον αριθμό των μαθητών του από το 1879 μέχρι το 1920, με βάση τις εγγραφές των δύο πρώτων μαθητολογίων του.

Σχολικό έτος	Μαθητές	Σχολικό έτος	Μαθητές
1879-1880	24	1900-1901	61
1880-1881	31	1901-1902	66
1881-1882	22	1902-1903	79
1882-1883	35	1903-1904	82
1883-1884	51	1904-1905	89
1884-1885	62	1905-1906	81
1885-1886	74	1906-1907	67
1886-1887	55	1907-1908	62
1887-1888	57	1908-1909	69
1888-1889	70	1909-1910	79
1889-1890	63	1910-1911	66
1890-1891	57	1911-1912	66
1891-1892	56	1912-1913	69
1892-1893	50	1913-1914	97
1893-1894	48	1914-1915	120
1894-1895	44	1915-1916	125
1895-1896	53	1916-1917	112
1896-1897	44	1917-1918	10
1897-1898	(δεν λειτούργησε)	1918-1919	96
1898-1899	46	1919-1920	105
1899-1900	47

ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗ

Με βάση όσα αναφέραμε, στην Αγιά μαρτυρείται λειτουργία σχολείου ήδη από τα τέλη του 18^ου αι. Την περίοδο 1830-1833, ιδρύθηκε το Αλληλο-διδακτικό Σχολείο. Το Ελληνικό Σχολείο δεν αναφέρεται στη στατιστική του 1830⁵⁹ και στους γεωγράφους της εποχής (Λεονάρδο, Λωρέντη, Βάλβη). Μαρτυρείται, όμως, η λειτουργία του στην Αγιά το 1842, οπότε μπορούμε να δεχθούμε πως λειτούργησε νωρίτερα από τον χρόνο της πρώτης γραπτής μαρτυρίας, μεταξύ των ετών 1840-1842. Το 1871 απέκτησε δικό του διδακτήριο. Καταργήθηκε, μαζί με όλα τα Ελληνικά Σχολεία, το 1929, όταν μετονομάσθη Ημιγυμνάσιο – (τριτάξιο γυμνάσιο).

———————————————-

59.- Βλ. Απ. Δασκαλάκης, Η Ελληνική Παιδεία κατά τον αγώνα της ελευθερίας. ΕΕΦΣΠ Αθηνών, Αθήναι 1958, 285.

ΕΙΚΟΣΙΤΕΣΣΕΡΕΣ ΕΝΘΥΜΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΓΙΑ

(1803 – 1853)

ΘΕΣΣΑΛΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ, ΤΟΜΟΣ 43^ος, ΛΑΡΙΣΑ 2003, σελ. 85-96.

ΠΡΟΛΟΓΙΚΑ

Όπως έχουμε αναφέρει σε προηγούμενα δημοσιεύματά μας, ο μακαρίτης Δημ. Αγραφιώτης μας είχε παραχωρήσει, για μελέτη, τις ενθυμήσεις που είχε εντοπίσει και μεταγράψει από τα χειρόγραφα του Aγιώτη λογίου Θεοδώρου Χατζημιχάλη. Από αυτές παρουσιάσαμε στο Θ.ΗΜ. τις ενθυμήσεις των 17^ου και 18^ου αιώνων¹ και έμειναν του 19^ου αι. Τις τελευταίες, ανερχόμενες σε 24, θα τις παρουσιάσουμε στην παρούσα μελέτη μας, ολοκληρώνοντας έτσι τη δημοσίευση των ενθυμήσεων της συλλογής του Θ. Χατζημιχάλη. Από τις ενθυμήσεις αυτές, τέσσερες αναφέρονται στον Βελή πασά (1,8,10,14), έξι στην πείνα – ακρίβεια (3,4,9,11,17,18), τέσσερες σε καιρικά φαινόμενα (7,13,19,24), τέσσερες σε αρματολούς και πολεμικές συγκρούσεις (2,6,16,21) και οι υπόλοιπες έξι σε διάφορα θέματα: έκλειψη του ηλίου (5), σπανιότητα του αλατιού (12), τιμή του λαδιού (15), αγίασμα (20), πυρκαγιά (22) και ακρίδες (23).

ΟΙ ΕΙΚΟΣΙΤΕΣΣΕΡΕΣ ΕΝΘΥΜΗΣΕΙΣ²

1/26-6-1803 – 8-7-1803

1803 Ιουνίου 26. ηλθεν ο Βελήπασιας και εμασε³ το χωμί εις τα

——————————————————–

1.- Βλ. π. Νεκτάριος Δρόσος, α) Τρεις ενθυμήσεις από την Αγιά για την Μητρόπολη της Δημητριάδας, 1729-1829, Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 40 (2001) 113-117. β) Τρεις ενθυμήσεις από την Αγιά, 1663-1688, Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 41 (2002) 298-300. γ) Δεκαπέντε ενθυμήσεις από την Αγιά, 1715-1795, Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 42 (2002) 257-268.

2.- Στη δημοσίευση των ενθυμήσεων γράφουμε κεφαλαίο το αρχικό γράμμα των κύριων ονομάτων.

3.- Έμασε^. μάζεψε, συγκέντρωσε.

σπη/τια. 8 Ιουλίου εριξε / βροχι και εγιομισε ο βαλτος νερό. / εγινε και το σαράγι⁴ εις την Δαισιάνη⁵.

Η ενθύμηση αυτή μας πληροφορεί ότι ο Αετόλοφος (Δέσιανη) της Αγιάς είχε γίνει, πρίν από τις 26-6-1803, τσιφλίκι του Βελή πασά, γιού του Αλή πασά των Ιωαννίνων⁶. Στις 26-6-1803 ο Βελή πασάς επισκέφθηκε το τσιφλίκι του και συγκέντρωσε το σιτάρι των κτημάτων του. Στις 8-6-1803 έβρεξε πολύ και γέμισε νερό ο βάλτος, δηλαδή ο χώρος στο βόρειο άκρο της Βοιβηίδας (Κάρλας). Αυτό το διάστημα ολοκληρώθηκε και η ανέγερση του παλατιού του Βελή πασά στον Αετόλοφο.

2/25-5-1807 – 25-2-1808

Εις τους χιλίους οκτακοσίους εφτά, μηνί Μαήου 5 η/μέρα Κηριακή, ήλθε ο Κατζιαντόνις ης στα βρανιανά⁷ / και εκαμι μεγάλον χαλασμόν και ήρθαμε μερική και / εκατζάμεν⁸ ης Νεοχόρι⁹ επιδις ητον ο Ημέρ αγας κομ/πάρος ναζίρις¹⁰ στ’ Άγραφα και μας εκράτησε εδό. Και ης αυτόν τον γγερόν¹¹ ακολούθησε και χιμον μέγας τόσο / οπου τους 1808 φεβρ. 25 έρριξι χιόνι πιθαμές¹² δό/δεκα και το γραφο δια ενθίμισι. Χρίστους ηερεύς Ζα/χαράτος το εκ Βρανιανών.

——————————————————–

4.- Σαράγι^. παλάτι, ανάκτορο. Αναπαράστασή του βλ. Δημ. Κ. Αγραφιώτης, ο Αετόλοφος και το Βαθύρεμα της Αγιάς. Το χειρόγραφο του Θ. Χατζημιχάλη «Το Συμπόσιον του Σατράπου», Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 10 (1986) 29.

5.- Δέσιανη^. ο σημερινός Αετόλοφος της Αγιάς.

6.- Στο συμπέρασμα αυτό κατέληξε και ο Δημ. Κ. Αγραφιώτης (ό.π., σ. 30) δημοσιεύοντας την ενθύμηση αυτή στη μελέτη της σημείωσης 4.

7.- Δεν γνωρίζουμε εάν πρόκειται για τα τότε Μεγ. Βραγκιανά της Ευρυτανίας ή τα τότε Μικρά Βραγκιανά της Καρδίτσας.

8.- Εκατζάμεν^. καθήσαμε, μείναμε, εγκατασταθήκαμε.

9.- Νεοχώρι^. οικισμός της Καρδίτσας κοντά στη λίμνη του Πλαστήρα.

10.- Ναζίρης^. μάλλον, derbendat naziri, επόπτης των δερβενίων (διοδίων). Βλ. Ιω. Γιαννόπουλος, Τα τσιφλίκια του Βελή πασά, Μνήμων, 2 (Αθήναι 1972) 140.

11.- Γγερός^. καιρός.

12.- Πιθαμή^. μονάδα μέτρησης ίση με 20, περίπου, εκατοστά.

Η ενθύμηση αυτή, την οποία αντέγραψε ο Θ. Χατζημιχάλης από ένα έντυπο Μηναίο του Φεβρουαρίου, στο ναό του Αγ. Νικολάου του Μεταξοχωρίου, γράφθηκε από τον παπά-Χρίστο Ζαχαράτο από τα Βραγκιανά των Αγράφων. Ο ιερέας αυτός, ή κάποιος άλλος, εγκατέλειψε τα Βραγκιανά και εγκαταστάθηκε στο Μεταξοχώρι της Αγιάς, όπου έφερε και το Μηναίο με την εν λόγω ενθύμηση. Ο παπα-Χρίστος, αυτόπτης μάρτυρας των γεγονότων, μας πληροφορεί ότι στις 5-5-1807 πήγε στα Βραγκιανά ο γνωστός κλέφτης των Αγράφων Κατσαντώνης και προξένησε μεγάλη καταστροφή. Εξαιτίας αυτού του κακού, πολλοί Βραγκιανίτες εγκατέλειψαν το χωριό τους και εγκαταστάθηκαν στο Νεοχώρι της Νεβρόπολης με την άδεια του Ημέρ αγά, διοικητή των Αγράφων. Ο χειμώνας του 1807-1808 υπήρξε βαρύς. Στις 25-2-1808 το χιόνι έφθασε τις 12 πιθαμές, δηλαδή γύρω στα 2,5 μ.

3/1-3-1810 – Μάιος του 1810

1810 Μαρτίου 1, έγινε μεγάλη πίνα είς αυτά τα χρό/ναι και είχε το σιτάριν το κοιλόν¹³ γρόσια 75 / και εκράτησεν αυτή η συμφορά από τον Φεβρου/άριον έως τον Μάϊον. Εις δε του Γόλου¹⁴ τα χωριά / είχε το σιτάριν γρόσια 90 το κοιλόν.

Η ενθύμηση αυτή κάνει λόγο για την μεγάλη πείνα που σημειώθηκε τον Μάρτιο του 1810, όταν τελείωσαν τα αποθέματα σιτηρών της καλλιεργητικής περιόδου 1808-1809. Το σιτάρι πουλιόταν προς 75 γρόσια το κοιλό (192 κιλά) στην περιοχή της Αγιάς, ενώ στην περιοχή του Βόλου προς 90 γρόσια¹⁵. Η

——————————————————–

13.- Το κοιλό αυτό, στη Θεσσαλία, ζύγιζε 150 οκάδες (192 κιλά). Βλ. W. M. Leake (μετ. Β. Αργυρούλης), Ταξίδι στη Θεσσαλία του 1809-1810, Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 33 (1998) 212.

14.- Γόλος^. ο Βόλος.

15.- Η πείνα του 1810 αναφέρεται και σε μία ενθύμηση από την περιοχή του Βόλου, όπου όμως το σιτάρι πουλιόταν προς 180 γρόσια το κοιλό. Βλ. Γερμανός μητροπολίτης της Δημητριάδας, Σταυροί – επιγραφαί, Θεσσαλικά Χρονικά, 3 (1932) 163. Σε άλλη ενθύμηση, της ίδιας χρονιάς, στον Αλμυρό το σιτάρι πουλιόταν προς 10 γρόσια το λουτζέκι (24 οκάδες ή 30, 720 κιλά). Βλ. Ν. Ι. Γιαννόπουλος, Χρονικά σημειώματα Θεσσαλίας, Νεολόγου Εβδομαδιαία Επιθεώρησις, 2 (Κωνσταντι-νούπολις 27.1.1893) 243.

πείνα κράτησε μέχρι τον Μάιο, καθώς τον Ιούνιο άρχισε ο θερισμός των σιτηρών στην πεδινή Θεσσαλία και η τιμή τους μειώθηκε.

4/1810

1810. ενθίμισις δηα την ακρήβηαν οπού είχε τω σιτάρι γρ[όσια] 18 / παρ[άδες]: 30 και το καλαμπούκι γρ. 1 παρ. 30 και κανής δεν ενθιμή/θικε τετία ακρήβηα οπού είταν άνθροποι πολί και δεν εν/θιμούντο την^. τέτια ακρήβηα.

Η ενθύμηση αυτή, όπως και η προηγούμενη, αναφέρεται στην ακρίβεια του 1810. Η τιμή εδώ του σιταριού είναι 18 γρόσια και 30/40 αλλά δεν αναφέρεται η μονάδα μέτρησής του. Επιπλέον αναφέρεται και η τιμή του καλαμποκίου που ανερχόταν στο 1 γρόσι και 30/40. Η ακρίβεια, κατά τον θυμησογράφο, ήταν τόσο μεγάλη που δεν είχε σημειωθεί άλλη φορά.

5/12-7-1811

1811 Ιουλίου 12, έγεινε ένα θαύμα, οπού όλη η γη σκότος είχε έως / 3 ημέρας. ούτε τα βουνά εφαίνονταν, ούτε ο ουρανός. / και ο ήλιος φως δεν έδειχνε και εγίνονταν ώσπερ να / ήτο φεγγάρι. και πολύν τρόμον και έκστασιν είχεν ο κό/σμος. όπως ανέτειλε έως 4 ώρας φως δεν είχε και πά/λιν 4 ώρας έδειχνεν ολίγον αλλά από τα 8 έως την ε/σπέραν. Διά ενθύμησιν γράφω παπα- Ιωάννης.

Η ενθύμηση αυτή του παπα-Ιωάννη μας πληροφορεί ότι από τις 12 έως τις 14 Ιουλίου 1811 έγινε ολική έκλειψη του ηλίου, εξαιτίας της οποίας είχε τρομάξει ο κόσμος. Ο ήλιος χανόταν και εμφανιζόταν ανά τέσσερες ώρες. Κατά τον παπα-Ιωάννη αυτό που συνέβη ήταν ένα θαύμα.

6/20-7-1811

1811 Ιουλίου 20. Ετούταις ταις ημέραις έγεινε είς την Λάρισαν πόλε/μος και εβάρεσαν οι Γιανιτσάροι πολλούς Αρβανιτάδες / και τους έβγαλαν παντελώς από την Λάρισαν.

Η ενθύμηση αυτή αναφέρεται στη σύγκρουση των Γενιτσάρων με τους Αλβανούς, την οποία δεν γνωρίζαμε από άλλη πηγή, που είχε ως αποτέλεσμα την εκδίωξή τους από την Λάρισα. Φαίνεται ότι οι Αλβανοί του Αλή πασά των Ιωαννίνων και του γιου του Βελή είχαν γίνει ενοχλητικοί στους Οθωμανούς της πόλης και γι’ αυτό προκάλεσαν την εξέγερση των Γενιτσάρων.

7/5-8-1811

Εις τους / 1811, 5 Αυγούστου, ήλθε το γγιόλι¹⁶, ο βάλτος, νερόν πιθα/μές: 12: και εις τον αυτόν καιρόν εκατέβασεν¹⁷/ εις Λάρισαν και έκαμε μεγαλωτάτας ζημίας. Εχάλασε έως 1500 σπήτια του / Παράσχου μαχαλά¹⁸ (όστις ήθελε πάγη εφέτος αυτός το η/ξεύρει) και έπνιξεν έως 200 και περήτου¹⁹ αν(θρώπ)ους. / ταύτα έγιναν εξ εκείνου του νερού και / γράφω διά ενθύμησιν.

Ο γράψας

Αναγνώστης χατζι/νικόλα²⁰

Ο θυμησογράφος Αναγνώστης χατζη-Νικόλα αναφέρεται σε μία μεγάλη πλημμύρα η οποία σημειώθηκε στην ανατολική θεσσαλική πεδιάδα, εξαιτίας της οποίας ανέβηκε το νερό της Βοιβηίδας-Κάρλας (Βάλτος) 12 πιθαμές (2,50 μ. περίπου) και υπήρξαν πνιγμοί και καταστροφές στη Λάρισα. Η πλξμμύρα οφείλεται στην καταρρακτώδη βροχή που άρχισε στις 3-8-1811²¹ σε όλη τη Θεσσαλία, οπότε στις 4-8-1811 άρχισαν να σημειώνονται οι πρώτες πλημ-μύρες που κορυφώθηκαν στις 5-8-1811 προξενώντας τις μεγάλες καταστρο-φές. Η ενθύμησή μας κάνει λόγο για περισσότερους από 200 πνιγμένους και 1500 κατεστραμμένα σπίτια, κυρίως της συνοικίας του Παράσχου. Ακριβέστε-

——————————————————–

16.- Γκιόλι < τουρ. gοl^. λίμνη.

17.- Εκατέβασεν^. πλημμύρισε. Ο θυμησογράφος δεν προσδιορίζει εάν η πλημμύρα οφειλόταν στον Πηνειό ή σε κάποιο ρέμα. Γνωρίζουμε, όμως, ότι είχαν πλημμυρίσει τα ρέματα που έρχονταν από τα χωριά Μεσοράχη (Χασάν Τατάρ) και Ραχούλα (Ταουσάνι), στα νοτιοδυτικά της Λάρισας. Βλ. Θεοδ. Κ. Σπεράντσας, Τα περισωθέντα έργα του Αργύρη Φιλιππίδη. Μερική Γεωγραφία – Βιβλίον Ηθικόν, επιμέλεια Φιλ. Βιτάλης, Αθήναι 1978, 117-118.

18.- Παράσχου μαχαλάς^. η σημερινή συνοικία του Αγ. Νικολάου της Λάρισας.

19.- Περίτου^. παραπάνω, επιπλέον.

20.- Ο θυμησογράφος επανέλαβε την ενθύμηση, σε άλλο βιβλίο, αλλά αυτή τη φορά υπέγραψε ως Αναγνώστης παπα-Νικόλα.

21.- Βλ. Νίκος Α. Βέης, Χειρόγραφα και παλαιότυπα του ναού του Αγίου Νικολάου Τρικάλων, Επετηρίς του Μεσαιωνικού Αρχείου, 12 (1962), Αθήναι 1965, 9.

ρες πληροφορίες μας παρέχει ο ανέκδοτος κώδικας του ναού του Αγ. Αχιλλίου, στα φ. 3β-4^α, όπου αναφέρονται τα εξής: πνίγηκαν περισσότερα από 60 άτομα, αποκλείσθηκαν στα πλημμυρισμένα σπίτια τους περισσότερα από 300 έτομα (τους απελευθέρωσαν στις 6-8-1811) και καταστράφηκαν περισσότερα από 2000 σπίτια. Τα νερά της πλημμύρας παρέμειναν στις συνοικίες της Λάρισας «ως λίμνη, υπέρ τας τριάκοντα ημέρας»²².

8/ -7-1814 – 5-12-1814

1814 Ηουλίου μινός ηλθεν ο Βηλι πασιας εις την /Αγιαν με τα χαρεμια και ησ τη Ρετζανη²³ ήλθεν ασκέρι²⁴ ογ[δ]οή[ν]τα πε[ν]τι κουνακια²⁵ και εφιγι του αγιου Σαβα μηνι / πε[ν]τι. ηταν και στι Νιβόλιανι²⁶ κουνακια εος 300: νουματι²⁷/ επιδις και ηταν θανατηκο ης Λάρισαν στον Τούρναβον / και εσικοθη από τιν Λαρισα και ήλθεν ης Αγιαν, Ρετζανι / και Νιβόλιανι.

Η ενθύμηση αυτή αναφέρεται στην επιδημία της πανούκλας η οποία έπληξε τον Τύρναβο και τη γύρω περιοχή ήδη από τις 2-1-1812²⁸, εξαιτίας της οποίας πέθαναν 5000 άτομα²⁹. Ο Βελή πασάς, ως διοικητής του σαντζακίου των Τρικάλων (1812–1819), εγκαταστάθηκε στον Τύρναβο. Λόγω της πανούκλας πήρε τις γυναίκες του (χαρέμι) και το στρατό του και εγκαταστάθηκε στην περιοχή της Αγιάς από τον Ιούλιο του 1814 έως τις 5-12-1814, του αγίου Σάββα. Ο ίδιος εγκαταστάθηκε, προφανώς, στον Αετόλοφο

——————————————————–

22.- Ευχαριστούμε τον εκδότη του ΘΗΜ κ. Κώστα Σπανό που μας υπέδειξε τις άλλες ενθυμήσεις.

23.- Ρέτζανη^. το σημερινό Μεταξοχώρι της Αγιάς.

24.- Ασκέρι < τουρ. asker^. στρατιώτης, στρατός.

25.- Κονάκι < τουρ. konak^. αρχοντικό, έπαυλη, κατάλυμμα.

26.- Νιβόλιανη^. το σημερινό Μεγαλόβρυσο της Αγιάς.

27.- Νουμάτοι^. άτομα.

28.- Αυτό αναφέρεται σε σχετική ενθύμηση από τον Τύρναβο. Βλ. Φιλαρέτη Παπαδοπούλου, Κατάλογος των εντύπων της Βιβλιοθήκης Ιω. Πεζάρου, Δελτίο του Ιστορικού και Παλαιογραφικού Αρχείου, ΣΤ΄ (1988-1992), Αθήνα 1994, 127.

29.- Βλ. Φιλαρέτη Παπαδοπούλου, ό.π., σ. 127.

όπου είχε ένα σαράι του, 85 στρατιώτες βρήκαν υποχρεωτικά κατάλυμα στο Μεταξοχώρι και 300 στο ορεινό Μεγαλόβρυσο, επιβαρύνοντας τους κατοίκους των χωριών με την διατροφή τους.

9/1814

1814. αυτή τη χρόνια εγίνι ακριβια εις το σιταρι. επολιθη το /κηλο³⁰ γρόσια εκατον και πενήντα πετη και η βρίζα³¹ το / κηλο γρόσια εβδομηνταδυο και το καλαπουκη το κηλό / γρόσια 50 και τα ριβηθια η οκά³² παράδης: 28. η φακες / παραδης η οκα: 20: και το βαπάκη η λήτρα³³ παραδης ε/κατον δεκαπετη. ταυτα γράφομεν δια τον μεταγενίστε/ρον ανθροπον.

οικονόμος παπα-Στάμος, ηος παπα-Μηχάλη γραψας.

Ο ολιγογράμματος ιερέας και οικονόμος Στάμος αναφέρεται στην ακρίβεια του 1814, η οποία, όπως αναφέρεται σε άλλη ενθύμηση, «ήλθεν από τους πολέμους Αγγλίας και Σπανίας»³⁴. Για να δείξει το μέγεθος της ακρίβειας ο γραφέας παραθέτει τις τιμές των αγροτικών προϊόντων.

10/1816

Εις αφτήν την χρονιαν επεριπάτισεν ο Βιλι πασιάς τον / Κίσαβου όλον. ης αφτήν την χρονιαν έγινε μεγαλιν δι/[σ]τηχήαν ης τα φίλα.³⁵ εκαγικαν όλα. / ης αφτήν την χρονιά έγινι μεγάλιν δης[τα]ηχίαν ης τους / ευλογημένους ραγιάδες³⁶ από δοσιμον βαρίτατον. Ο Θεός / να φηλάγι από το χηρότερον, αμην.

——————————————————–

30.- Για το κοιλό αυτό βλέπε παραπάνω τη σημείωση 13.

31.- Βρίζα^. σίκαλη.

32.- Οκά < τουρ. okka^. μονάδα βάρους ίση με 1,280 κιλά.

33.- Λίτρα^. μονάδα μέτρησης των μαλλιών και του βαμπακιού, το ένα τρίτο της οκάς, ίση με 427 περίπου γραμμάρια.

34.- Βλ. Ευ. Σκουβαράς, Από τον λειμώνα της παράδοσης. Πηλιορίτικα Β΄, εκδόσεις «Αστήρ», Αθήνα 1983, 23.

35.- Φύλλα^. τα φύλλα της μουριάς με τα οποία έτρεφαν το μεταξοσκώληκα.

36.- Ραγιάδες < τουρ. reaya^. φόρου υποτελής, υπόδουλος.

Η ενθύμηση αυτή μας πληροφορεί ότι ο Βελή πασάς περιηγήθηκε, το 1816, την Όσσα (Κίσαβο) και ότι από την παγωνιά του χειμώνα καταστράφηκαν οι μουριές. Την ίδια χρονιά οι Έλληνες κάτοικοι των χωριών της Αγιάς υποχρεώθηκαν να δώσουν μια βαρύτατη εισφορά στους Τούρκους. Ο γραφέας δεν προσδιορίζει το είδος της εισφοράς, αλλά από άλλη ενθύμηση της 21-5-1816 πληροφορούμαστε ότι η εισφορά έγινε εξαιτίας του γάμου του Σαλήχ μπέη, γιού του Βελή πασά. Για τον γάμο αυτό, οι κάτοικοι της ορεινής Ανατολής υποχρεώθηκαν να δώσουν 30 κριάρια³⁷.

11/1817

1817. κάνω θημησην δια την ακρηβηαν οπου ιχεν το σιταρι γρ[όσια] 18: / και το καλαμπούκιν γρ. 2: το άλας παρ[άδες]: 20, το τηρί παρ. 4, το / λάδι 1 λίτρα παρ. 32.

Η ενθύμηση αυτή κάνει λόγο για την ακρίβεια του 1817, η οποία μνημονεύεται και σε μία ανέκδοτη ενθύμηση από την Απιδιά της Καρδίτσας³⁸, όπου το σιτάρι είχε την ίδια τιμή με την περιοχή της Αγιάς, ενώ το καλαμπόκι εκεί είχε 16 γρόσια. Το αλάτι κόστιζε 20 παράδες, δηλαδή μισό γρόσι την οκά (1,280 κιλά), το τυρί 4/40 του γροσίου και το λάδι 32/40 του γροσίου τη λίτρα, δηλαδή 2 γρόσια και 16/40 την οκά (1,280 κιλά).

12/30-5-1818 – 22-6-1818

1818. Από 30 Μαϊου έως Ιουνίου 22 εχάθη το άλας. ήρθεν / η οκά παράδες 60 και το έτρωγαν ο κόσμος το ψωμί και / το φαγί χωρίς άλας και το έφερναν εις το παζάρι από 2 / και 3 και 5 οκάδες και έτρεχεν ο ταλαίπωρος λαός και / το μοιράζονταν άλλος 50 δράμια³⁹ και άλλος / 30 και άλλος / 20, έως ότου ήρθεν η οκά παράδες 190:

——————————————————–

37.- Βλ. Δημ. Ρ. Γερορίζος, Ιστορία της Ανατολής (Σελίτσανης), Αθήναι 1964, 31.

38.- Την ενθύμηση αυτή πρόσφερε στον εκδότη του ΘΗΜ ο κ. Δημ. Στάθης από την Απιδιά της Καρδίτσας.

39.- Η οκά είχε 400 δράμια.

Ο εγγράμματος γραφέας της ως άνω ενθύμησης αναφέρεται στη σπανιότητα του αλατιού, το οποίο πουλιόταν στην εβδομαδιαία αγορά (παζάρι) σε μικροποσότητες 2-5 οκάδων (2,560-6,400 κιλά) και ο κόσμος αγόραζε για τις ανάγκες του 20-50 δράμια (64-160 γραμμάρια). Το χρονικό διάστημα 30 Μαϊου – 22 Ιουνίου, σημειώθηκε μεγάλη έλλειψη αλατιού και γι’ αυτό η τιμή έφθασε τα 4 γρόσια και 30/40.

13/10-10-1818/11-10-1818

1818 Οκτωβρ. 10, ημέρα Πεύτη εριξι βροχι πολι και εκατεβασι ο / λάκος⁴⁰ στι Ρέτζανι νιρο πολι και εγιομουσι το λακο / πέτρες πολες στου κιοφίρι⁴¹ στου μισοχόρι⁴² από πανου / από το κιοφιρι και από κατου πετρες πολες και την / Παρασκεβη του γιομα⁴³ αρχισι η βροχη και εκατεβα/σι παλιν νιρο πολι και εχαλασι 4: κιοφιρια: 1: / στου μιλου της Παναγιάς και στου μισουχόρι του κι/οφιρι και στους Σαμαραδης και στου Πουρναρι. εχαλα/σι και του Μιχου του κανουλι⁴⁴ και του μιλου του Α/γιου Ευσταθιου και του σπιτι του Γιανι Χατζηγού/σια και εκαμι πολι ζιμιαν. εκινισι το νιρο στου / μισουχορι και εχαλασι τοσους παχτσέδης⁴⁵ στου Πουρ/ναρι. Χαλασι και τα νιρα από της βρύσις και δεν η/χαν νιρο ο κοζμος. ταυτα γραφομεν δια τον / μεταγενίστερον ανθροπον. Οικονομος Σταμος ηε/ρευς, ηος παπα-Μιχάλη γράψας.

Ο παπα-Στάμος, γραφέας και της 9^ης ενθύμησης του 1814, αναφέρεται σε μία πλημμύρα που σημειώθηκε στο Μεταξοχώρι της Αγιάς, στις 10-10-1818. Έβρεξε πολύ και ο χείμαρρος, που διέρχεται μέσα από τον οικισμό, κατέβασε πολύ νερό και πέτρες με αποτέλεσμα το νερό να περάσει πάνω από το γεφύρι της πλατείας. Την επόμενη μέρα, 11-10-1818, έβρεξε ξανά πολύ, κατέβασε ο χείμαρρος και κατέστρεψε τέσσερα γεφύρια: ένα στο μύλο της

——————————————————–

40.- Λάκος^. ρέμα, χείμαρρος.

41.- Κιοφύρι^. γκιοφύρι, γεφύρι.

42.- Μεσοχώρι^. πλατεία, κέντρο του οικισμού.

43.- Γιόμα^. μεσημέρι.

44.- Κάνουλι^. κανάλι, αυλάκι, νεραύλακο του μύλου.

45.- Παχτσέδες^. μπαχτσέδες < τουρ. Bahce. κήπος, περιβόλι.

Παναγίας⁴⁶,ένα στην πλατεία, ένα στη γειτονιά των Σαμαράδων και ένα στην περιοχί Πουρνάρι. Εκτός από τα παραπάνω, καταστράφηκαν, επίσης, το αυ-λάκι του νερόμυλου του Μίχου, το αυλάκι του νερόμυλου του Αγ. Ευσταθίου⁴⁷, το σπίτι του Γιάννη Χατζηγούσια, οι κήποι στην περιοχή Πουρνάρι και το δίκτυο ύδρευσης με αποτέλεσμα να μην έχουν νερό οι βρύσες.

14/1819

1819. γαμος τος δυο υος του Βηλη πασα ης Ηοα/νηνα … τους ραγηαδες⁴⁸ 1005 ανθροπι με / τα αρματα κ(αί) τις τζούπις⁴⁹. 400 κορήτζια κ(αι) γη/νέκες.

Η ενθύμηση αυτή, λόγο της φθοράς του χαρτιού και της αγραμ-ματοσύνης του γραφέα της, είναι δυσνόητη. Το 1819 ο Βελή πασάς, ο γιός του Αλή πασά, τέλεσε τους γάμους δύο γιών του στα Ιωάννινα. Παραβρέθηκαν(;) 1005 άνδρες με τα άρματά τους και 400 κορίτσια και γυναίκες.

15/15-6-1823

1823. Ιουνίου 15, ήρθε η οκά το λάδι γρόσια 4. Παπα- Ιωάννης.

Ο παπα-Ιωάννης, γραφέας και της ενθύμησης 5/12-7-1811, στην ενθύμησή του αυτή αναφέρεται μόνο στην τιμή του λαδιού (4 γρόσια η οκά ή 1,280 κιλά).

——————————————————–

46.- Πρόκειται για την Μονή της Παναγίας του Μεταξοχωρίου, στην είσοδο του οικισμού. Το τέμπλο του καθολικού φιλοτέχνησαν οι ξυλογλύπτες Κωνσταντής και Δημήτρης από το Μεγαλόβρυσο, σύμφωνα με την σχετική επιγραφή.

47.- Ο ναός του Αγ. Ευσταθίου βρίσκεται στον ομώνυμο λόφο βορείως του οικισμού. Το σημερινό κτίσμα ανεγέρθηκε το 1894 ενώ ο παλιότερος ναός, τον οποίο αναφέρει η ενθύμησή μας, είχε εικόνες του τέλους του 17^ου και των αρχών του 18^ου αι. Βλ. Τάκης Καρδάρας, Μεταξοχώρι (Ρέτσιανη), Αθήναι 1987, 47.

48.- Βλ. παραπάνω τη σημείωση 36.

49.- Τζούπες^. μάλλον τζούπρες – τσούπρες, κορίτσια.

16/10-6-1826

1826 Ιουνίου 10. Έπεσεν εις τον γκάμπον χαλάζει και εχάλασι τά / σιτάρια όλα του κάμπου εκείνου και η γής εύγαλε / τόσον ποντίκιν οπού εχάλασι μερικά χωράφια και / των κλεπτών συμάζοξεις⁵⁰ διά πόλεμον τακτικών όσον / και από στερηάς και από θαλάσσης με ορμή. / δια ενθίμησιν.

Η ενθύμηση αυτή μας πληροφορεί ότι στις 10-6-1826 έπεσε χαλάζι στην περιοχή της Αγιάς και στην πεδιάδα στα δυτικά της, εξαιτίας του οποίου καταστράφηκαν τα σιτηρά. Ταυτοχρόνως η περιοχή γέμισε ποντίκια. Αυτόν τον καιρό συγκεντρώθηκαν, μάλλον στην Όσσα, οι κλέφτες για να κάνουν πόλεμο αλλά δεν μπορούμε να προσδιορίσουμε αυτήν τη συγκέντρωση.

17/15-3-1829

Είς τους χιλίους ωκτακοσίους είκοσι εννέα, κατά μη/να τον Μάρτιον, τη δεκάτη, έγινε μεγάλη α/κρίβεια είς όλα τα μέρη της ελεϊνής Ελλάδος κ(αι) επολι/τεύθη ο σίτος έως τριακόσια γρόσια το κοιλόν⁵¹, ομοίως / κ(αι) το κριθάριν κ(αί) καλαμπούκιν επολιταύθη έως δι/ακόσια γρόσια κ(αί) πάλιν δεν ευρίσκονταν. κ(αί) απώθαναν / πολλής κόσμος από τον λιμόν. Εκράτησε δε η τοιαύτη ακρί/βεια μήνας 4: έως δε τον καιρόν των αλωνίων έγινε / ολίγη ευτυχία και εκατεύη το σιτάριν το κοιλόν γρ. 100. / Μέμνησθε διά παντός αδελφοί μου αγαπητοί του ταπεινού Γερασίμου / ιερομονάχου Κυπρίου του εκ της Παναγίας του Κύκκου.

Η ενθύμηση αυτή του ιερομονάχου Γερασίμου του Κυπρίου, την οποία δημοσίευσε ο Δημ. Αγραφιώτης⁵², κάνει λόγο για την ακρίβεια του 1829, η οποία είναι γνωστή και από άλλες ενθυμήσεις του θεσσαλικού χώρου⁵³. Η πα-

——————————————————–

50.- Συμάζοξες^. συγκεντρώσεις.

51.- Για το κοιλό αυτό βλ. παραπάνω τη σημείωση 13.

52.- Βλ. Δημ. Κ. Αγραφιώτης, Ληστοκρατία στην επαρχία της Αγιάς, 1821-1836, Η Ανατολή της Αγιάς (Σελίτσανη), Πρακτικά Ημερίδων, Αγιά 1998, 77.

53.- Βλ. Νίκος Α. Βέης, ό.π., σ. 19^. Σπ. Λάμπρος, Ενθυμήσεων ήτοι χρονικών σημειωμάτων συλλογή δευτέρα, ΝΕ, 16 (Αθήναι 1922) 419.

ραγωγή σιτηρών της καλλιεργητικής περιόδου 1827-1828 κάλυψε τις ανάγκες του κόσμου μέχρι τις αρχές του Μαρτίου 1829. Στις 15-3-1829 το σιτάρι πουλιόταν έως 300 γρόσια και το κριθάρι με το καλαμπόκι έως 200 γρόσια το κοιλό (192 κιλά) και πάλι δεν βρίσκονταν. Κατά την διάρκεια της τετράμηνης ακρίβειας και της έλλειψης των σιτηρών πέθανε πολύς κόσμος. Μετά τον θερισμό και τον αλωνισμό η τιμή του σιταριού μειώθηκε στα 100 γρόσια και ο κόσμος ανακουφίσθηκε. Ο ιερομόναχος Γεράσιμος φρόντιζε το μετόχι της Μονής του Κύκκου, το οποίο βρισκόταν κοντά στο ναό της Αγίας Παρασκευής⁵⁴. Έγραψε και άλλες τρεις ενθυμήσεις (1792, 1793-1821, 1822-1829)⁵⁵.

18/1829

1829. Το σιτάρι ήχη του λουτζέκι⁵⁶ στα αλόνια γρόσια / 8 και 9 και 12 και 15, το αλο Σαβατοπαζαρι / 23 και 25. τον Ηανουαρηον και Φεβρουαριον ηρθι / 30 και εζουσαν με λαχανα. / τότε έγινε στην Αρβανιτιά ένα βουνο αλεβρη.

Κι αυτή η ενθύμηση κάνει λόγο για την ακρίβεια του 1829. Η τιμή του σιταριού άρχισε να ανεβαίνει ήδη από τον αλωνισμό, το καλοκαίρι του 1828. Στην εβδομαδιαία αγορά της Αγιάς, που γινόταν το Σάββατο, η τιμή του διαφοροποιούνταν συνεχώς. Ξεκίνησε από 8 γρόσια και έφθασε, τον Φεβρουάριο του 1829, τα 30 γρόσια το λουτσλεκι (30,720 κιλά). Εξαιτίας της μεγάλης ακρίβειας οι άνθρωποι έτρωγαν λάχανα. Αυτή τη χρονιά η παραγωγή στην Αλβανία ήταν πλούσια (έγινε ένα βουνό αλεύρι).

19/1832-1833

1833. Ενθίμισι δια τον χιμώνα οπου δεν ματαέγινε⁵⁷ άλιν/ φοράν

——————————————————–

54.- Βλ. Μιλ. Δάλλας, Αρχείον Ιστορικόν, Θεσσαλικά Χρονικά, 5 (Αθήναι 1936) 242^. πρβ. Τζών Κουμουλίδης – Λ. Δεριζιώτης, Εκκλησίες της Αγιάς Λαρίσης, Αθήνα 1985, 34.

55.- Βλ. π. Νεκτάριος Δρόσος, Τρείς ενθυμήσεις …, ό.π., σ. 113-117.

56.- Λουτζέκι < τουρ. olcek^. μονάδα μέτρησης των σιτηρών ίση με 24 οκάδες ή 30,270 κιλά.

57.- Ματαέγινε^. ξαναέγινε.

οπού πάγουσαν τα νερά και εξόχος ι Σαλαμ/βρία⁵⁸ πάγουσε πέρα και πέρα και εσι[ντρίφθηκαν οι] πέτρες από τον μπάγο⁵⁹ οπου δεν θιμηθ[ηκε αυτό κανένας] ποτέ.

Η ενθύμηση αυτή κάνει λόγο για την μεγάλη παγωνιά η οποία έπληξε την περιοχή της Λάρισας και της Αγιάς. Πάγωσαν όλα τα νερά, ακόμα και του Πηνειού, και έσπασαν βράχοι από τον πάγο.

20/25-3-1836

1836. Μαρτίου 25. ο Θεός φανέροσι ης χορίον Καζνέσι Μαγού-λα⁶⁰ α/γίασμα και πίγαιναν ι ανθρόπι και ηατρεβονταν από / πασαν ασθενιαν.

Η ενθύμηση αυτή κάνει λόγο για την εμφάνιση ενός ιαματικού νερού (αγίασμα) στην περιοχή των Σοφάδων, όπου κατέφευγε πολύς κόσμος για να γιατρευθεί.

21/1836

1836 εγενε σίναξις ο Ιμιν πασιάς και κοινήγεσι τους / καπεταναρέους τους οπίους λεγωμένους τον καπε/τάν Δρόσον από τον Αρμυρόν. επίασεν τον αδελφόν του με / άλλους 4 ανθρόπους, και τον καπετάν Χρόνη αυτόν δεν τον έπιασεν ολότελα.

Η ενθύμηση αυτή, την οποία δημοσίευσε ο Δημ. Αγραφιώτης⁶¹, κάνει λόγο για την προσπάθεια του Ιμίν πασά των Ιωαννίνων να διαλύσει τις ομάδες των κλεφταρματολών⁶² που δρούσαν στο θεσσαλικό χώρο, μετά τη δημιουρ-γία του ελληνικού κράτους. Ανάμεσα στους κλεφταρματολούς αυτούς συμπε-ριλαμβανόταν και ο καπετάν Δρόσος από τον Αλμυρό, για τον οποίο δεν γνω-ρίζουμε άλλες πληροφορίες. Επειδή οι Τούρκοι δεν μπόρεσαν να τον συλλά-βουν, συνέλαβαν τον αδελφό του και άλλα τέσσερα άτομα. Ο καπετάν Χρό- νης είναι, μάλλον, ο Μπασδέκης.

——————————————————–

58.- Σαλαμβρία^. το μεσαιωνικό όνομα του Πηνειού.

59.- Μπάγος^. πάγος.

60.- Καζνέσι Μαγούλα^. η σημερινή Αγ. Παρασκευή των Σοφάδων.

61.- Βλ. Δημ. Αγραφιώτης, ό.π., σ. 77.

62.- Βλ. Περικλής Δουλμές, Ένα τουρκικό μπουγιουρντί του 1836 για την δίωξη των θεσσαλών κλεφταρματολών, Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 8 (1985) 185-189.

22/7-6-1847

Αστέριος Δημητρίου. Έτος 1847, Ιουνίου 7. Θεόδωρος Δημητρίου / βεβαιώνω./ Διά το παρόν βεβαιώνω και ομολογώ εγώ ο Αστέριος του / Ευσταθίου Γάκου ότι έγεινεν είς Λάρισαν πυρκαϊά μεγά/λη και δεν έμεινεν είς Λάρισαν παντελώς εργαστήριον ο/πού ήταν και τσαρσιά⁶³και τηλάλια(;) / και έπαθαν οι ταλαίπωροι πραγματευταί μίαν μεγάήν / ζημίαν.

Ο θυμησογράφος Αστέριος Ευστ. Γάκου μας πληροφορεί ότις στις 7-6-1847 κάηκαν τα εργαστήρια και τα εμπορικά καταστήματα της Λάρισας. Για την πυρκαγιά αυτή δεν έχουμε άλλη μαρτυρία.

23/15-5-1849

Ευγήκεν ακρίδα είς τα Κισιρλιά⁶⁴, είς το Τογάνη⁶⁵, είς το Κιρμιλί⁶⁶ και μερική είς τον κάμπον και επρόσταξαν από / την Λάρισαν και την έμασαν⁶⁷ οι άνθρωποι από τα χοργιά / και εζύγιαζαν οι μπέηδες ότι διά να πλ[ηρώσουν] / είς την οκά τους εργάτας. Έλεγαν οι άνθ/ρωποι ότι εσυνά]χθη από όλα τά μέρι: χιλιάδες οκά[δες παραπάνω α]πό 150.000 χιλιάδες οκάδες⁶⁸.

Από: 5: Απριλίου έως 15 Μαήου εμάζωναν.

Γράφο δι’ ενθύμησιν είς πολλά έτη είς τους μεταγενε/στέρους.

Η ενθύμηση αυτή μας πληροφορεί ότι την άνοιξη του 1849 η περιοχή από την Πρινιά και την Ανάβρα της Αγιάς μέχρι το Συκούριο επλήγη από τις ακρίδες. Η οθωμανική διοίκηση της Λάρισας και οι γαιοκτήμονες (μπέηδες) ανακοίνωσαν το εξής μέτρο καταπολέμησής τους: να μαζέψουν οι χωρικοί

——————————————————–

63.- Τσαρσιά < τσαρσί < τουρ. carsi^. αγορά, παζάρι.

64.- Κισιρλιά^. το Μεγάλο Κεσερλί, το σημερινό Συκούριο, και το Μικρό Κεσερλί, η σημερινή Ελάτεια της Λάρισας.

65.- Τογάνη^. Ντογάνη – Δογάνη^. η σημερινή Ανάβρα της Αγιάς.

66.- Κιρμιλί^. η σημερινή Πρινιά της Αγιάς.

67.- Έμασαν^. μάζεψαν, συγκέντρωσαν.

68.- Οι 150.000 οκάδες αντιστοιχούν σε 192.000 κιλά.

ακρίδες και θα πληρωθούν με την οκά (1,280 κιλά). Πράγματι οι χωρικοί συγκέντρωσαν, από τις 5-4-1849 έως τις 15.5.1849, περισσότερα από 192.000 κιλά. Ο θυμησογράφος δεν αναφέρει εάν και πόσο πληρώθηκαν οι συλλογείς της ακρίδας.

24/30-8-1853

1853, Αυγούστου 30, ημέρα Δευτέρα. Γράφομεν διά εν/θύμησιν προς τους μεταγενεστέρους, ότι έρριξεν μίαν / ραγδαίαν βροχήν και εστάθη άμετρος βροχή όρας 24 / είς τόσον ώστε επνίγηκαν εργαστήρια και οσπήτια και γε/φίρια και έγεινε μία μεγάλη ζημία είς τον κόσμον. / Και πολλά γιδοπρόβατα επνίγηκαν είς τα χωριά και είς / μέρος επνίγηκαν και άνθρωποι. Διό γράφομεν διά εν/θύμησιν.

Η ενθύμηση αυτή μας πληροφορεί ότι στις 30-8-1853 έβρεχε συνεχώς για 24 ώρες, στην περιοχή της Αγιάς. Εξαιτίας αυτής της βροχής πλημμύρισαν καταστήματα, σπίτια, γεφύρια και έγιναν μεγάλες καταστροφές. Στα χωριά της Αγιάς πνίγηκαν πολλά γιδοπρόβατα και μερικοί άνθρωποι.

ΠΛΗΡΩΜΗ ΜΙΣΘΩΝ ΜΕ ΣΙΤΑΡΙ ΣΤΗΝ ΑΓΙΑ

(1942-1945)

ΘΕΣΣΑΛΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ, ΤΟΜΟΣ 44^ος, ΛΑΡΙΣΑ 2003, σελ. 330-335.

ΠΡΟΛΟΓΙΚΑ

Όπως είναι γνωστό, μετά την εισβολή των Γερμανών στην Ελλάδα, τον Απρίλιο του 1941, και την κατάρρευση του μετώπου στην Αλβανία, η χώρα μας βρέθηκε σε οικτρή κατάσταση. Το μεγαλύτερο μέρος των χωραφιών είχε μείνει ακαλλιέργητο το περασμένο φθινόπωρο, λόγω της επιστράτευσης των ανδρών, και γι’ αυτό η σοδειά, το καλοκαίρι του 1941, ήταν πενιχρή. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να οργιάσουν οι κάθε είδους μαυραγορίτες, να πουληθούν ακριβά περιουσιακά στοιχεία για λίγα κιλά δημητριακών, να πεθάνουν πολλοί, στην Αθήνα, από την πείνα και η αξία της δραχμής να εκμηδενισθεί. Ήταν τόσο μεγάλη η απαξίωση του εθνικού νομίσματος, με τον πληθωρισμό που κάλπαζε, ώστε για μικρή ποσότητα τροφίμων απαιτούνταν ένας τρουβάς με χαρτονομίσματα. Τα δισεκατομμύρια είχαν χάσει τη σημασία τους και κανείς δεν τα εκτιμούσε, αφού ό,τι αγόραζες τη μία μέρα δεν μπορούσες να το αγοράσεις την επόμενη, εάν φυσικά το έβρισκες.

Αφού λοιπόν, τα χαρτονομίσματα ήταν χαρτιά χωρίς αξία, οι αγορές στην επαρχία γίνονταν κυρίως με την ανταλλαγή προϊόντων (είδος με είδος). Μελετώντας ένα βιβλίο πράξεων του ενοριακού ναού του Αϊ-Γιάννη Προδρόμου της Αγιάς, διαπιστώσαμε ότι το προσωπικό του ναού πληρωνόταν με σιτάρι, από το Νοέμβριο του 1942 μέχρι τον Μάρτιο του 1945.

Η ΠΛΗΡΩΜΗ ΤΩΝ ΜΙΣΘΩΝ ΜΕ ΣΙΤΑΡΙ

Όπως αναφέραμε, στο βιβλίο πράξεων του Προδρόμου εντοπίσαμε την υπ’ αρ. 13/1-11-1942 πράξη του Εκκλησιαστικού Συμβουλίου, η οποία ρυθμίζει το ζήτημα της πληρωμής των μισθών του ιερέα, των ψαλτών και του υπηρετικού προσωπικού του ναού. Ο εισηγητής του θέματος, εφημέριος του ναού και πρόεδρος του Εκκλησιαστικού Συμβουλίου, ανέφερε ότι, λόγω της πολεμικής κατάστασης, οι μισθοί του προσωπικού του ναού ήταν ανεπαρκείς,

δηλαδή δεν είχαν κανένα αντίκρισμα τα κυκλοφορούντα χαρτονομίσματα, και γι’ αυτό πρότεινε να πληρώνονται στο εξής με σιτάρι (εις είδος και ουχί εις χρήμα, λόγω της εκμηδενίσεως της δραχμής).

Το Εκκλησιαστικό Συμβούλιο υιοθέτησε την εισήγηση του ιερέα – προέδρου του και προέβη στον καθορισμό του μηνιαίου μισθού του εφημερίου, δύο ψαλτών, ενός λογιστή και πέντε κανδηλαναπτριών. Το σύνολο των μισθών ανέρχεται σε 37 οκάδες (47,434 κιλά) σιτάρι, από τις οποίες οι 15 οκάδες (19,230 κιλά) ήταν ο μισθός του εφημερίου. Για το 1942, μολονότι δεν συνεχιζόταν η πείνα του 1941, τα 19,230 κιλά σιταριού, τα οποία αντιπροσώπευαν το μισθό ενός εφημερίου της Αγιάς, δεν κάλυπταν τις ανάγκες σε ψωμί μιας πενταμελούς οικογένειας για ένα μήνα. Ευτυχώς υπήρχαν τα λαχανικά, οι πατάτες και τα γαλακτοκομικά με τα οποία συμπλήρωναν τις ανάγκες τους οι κάτοικοι των χωριών.

Πως, άραγε, εξασφάλιζε το Εκκλησιαστικό Συμβούλιο τις 444 οκάδες (569,208 κιλά) σιταριού που απαιτούνταν για να πληρώνει τους μισθούς του προσωπικού; Την απάντηση προσφέρει το βιβλίο πράξεων. Το Εκκλησιαστικό Συμβούλιο, σε προηγούμενη πράξη του (υπ. Αρ. 7/20-9-1942), νοικιάζει, με πλειοδοτικό διαγωνισμό, τα χωράφια που είχε στην ιδιοκτησία του ο ναός του Προδρόμου, και το νοίκι θα καταβαλλόταν σε σιτάρι. Στην εν λόγω πράξη αναφέρεται ότι ενοικιασθήκαν δώδεκα χωράφια, τα οποία θα αποδώσουν ετησίως 1.023 οκάδες (1.311,488 κιλά) σιτάρι, και ένα άλλο χωράφι του οποίου το νοίκι ήταν 7 οκάδες (8,974 κιλά) λάδι. Επομένως, ο ναός του Προδρόμου, μετά τις πληρωμές του προσωπικού θα είχε διαθέσιμη ποσότητα σιταριού ίση με 742,276 κιλά.

Η πληρωμή των μισθών με σιτάρι συνεχίσθηκε μέχρι το τέλος του Μαρτίου 1945. Με την υπ’ αρ. 12/25-3-1945 πράξη του Εκκλησιαστικού Συμβουλίου του ναού του Προδρόμου προσδιορίσθηκαν οι αποδοχές του προσωπικού σε δραχμές. Επειδή, όμως, η οικονομική κατάσταση της Ελλάδας, λίγους μήνες μετά την απελευθέρωση από τους Γερμανούς (Οκτώβριος του 1944) ήταν άσχημη και η υποτίμηση της δραχμής συνεχιζόταν, το Εκκλησιαστικό Συμβούλιο, με την υπ’ αρ. 7/4-11-1945 απόφασή του, επανέφερε την πληρωμή των μισθών με σιτάρι. Η κατάσταση παρέμεινε αμετάβλητη μέχρι την άνοιξη του 1946, οπότε, όπως προκύπτει από την υπ’ αρ. 9/31-3-1946 πράξη του Εκκλησιαστικού Συμβουλίου, συντάχθηκε ο πρώτος, μετά την απελευθέρωση, προϋπολογισμός του σε δραχμές, για την διετία 1946-1946.

ΟΙ ΠΡΑΞΕΙΣ ΤΟΥ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ

Για την τεκμηρίωση των προαναφερομένων προβαίνουμε στη δημοσίευση τριών πράξεων του Εκκλησιαστικού Συμβουλίου.

Αριθμ. Πράξεως 13/1-11-1942

Το Εκκλησιαστικόν Συμβούλιον του εν Αγιά ιερού ναού Τιμίου Προδρόμου, συγκείμενον εκ του προέδρου Ανδρέα Αμβράζη, εφημερίου, και των μελών του Θωμά Γιανναρού, Στεφάνου Τζιτζιλέρη, Στ. Κωσταρή και Ευσταθίου Διαβάτη και Κωνστ, Χασιώτου, συνελθόν νομίμως και εν ολομελεία συνεδριάσαν εν τω ενοριακώ ναώ του Τιμίου Προδρόμου σήμερον την 1^η Νοεμβρίου 1942, λαβόν υπ’ όψιν την εισήγησιν του προέδρου αυτού ότι, λόγω της δημιουργηθείσης πολεμικής καταστάσεως, οι πληρωνόμενοι [μισθοί] είς το προσωπικόν του ναού είναι ανεπαρκείς προτείνει εις το συμβούλιον όπως οι μισθοί πληρώνονται είς το προσωπικόν είς είδος και ουχί είς χρήμα, λόγω της εκμηδενίσεως της δραχμής.

Ομοφώνως εγκρίνει

την πρότασιν του κ. προέδρου και αποφασίζει όπως οι μισθοί καταβάλλονται είς το προσωπικόν του ναού από 1^ης Νοεμβρίου είς είδος ως ακολούθως, αφού και τα κτήματα του ναού ενοικιάσθησαν επί καταβολή του ενοικίου είς είδος.

Ανδρέαν Αμβράζην, εφημέριον 15 οκ. σίτου μηνιαίως

Αικατερίνη Καραγιώργου,

Κανδηλανάπτριαν ναού Μεταμορφώσεως¹2 »

—————————————–

1.- Ο ναός της Μεταμόρφωσης ανεγέρθηκε το 1653, σύμφωνα με την κτιτορική επιγραφή του. Είναι επιμήκης, μονόχωρη βασιλική η οποία στον ανατολικό τοίχο καταλήγει, εξωτερικά, σε πεντάπλευρη κόγχη. Σήμερα ανήκει στην ενορία του Προδρόμου. Βλ. Τζων Κουμουλίδης – Λαζ. Δεριζιώτης, Εκκλησίες της Αγιάς Λαρίσης, Αθήνα 1985, 122.

Αποστ. Μπακιρτζήν, δεξιόν ψάλτην 5 »

Ευαγ. Καραγιώργον, αριστερόν ψάλτην 3 »

Αικατ. Φουκαλά, κανδυλανάπτρια καθ. Ναού 5 οκ. σίτου μηνιαίως

Βασ. Μπαζούλη » Αγ. Σωτηρίτσας²1 »

Αικατ. Τσιάρα » Ταξιαρχών³ 1 »

Αικατ. Φουκαλά » Αγ. Παρασκευής⁴ 1 »

Ελένη Τζιτζιλέρη » Αγ. Αθανασίου⁵1 »

Δημ. Σκοτινιώτη, λογιστήν Ι.Ναού Τιμ. Προδρόμου⁶ 3 »

Σύνολο οκ[άδες] 37 »

Εγένετο, ανεγνώσθη και υπογράφεται:

Ο Πρόεδρος Τα Μέλη

Α. Αμβράζης Θ. Γιανναράς

Στ. Τζιτζιλέρης

Κ. Χασιώτης

Ευ. Διαβάτης

Αριθ. Πράξεως 12/25-3-1945

Το Εκκλησιαστικόν Συμβούλιον του ενταύθα ιερού ναού Τιμίου Προδρόμου, συγκείμενον εκ του προέδρου αυτού Δημ. Χατζούλη, εφημερίου του ι. ναού, και των μελών Κωνστ. Παπαγεωργίου, Παναγ. Δημηρούλη και

—————————————–

2.- Ο ναός της Σωτηρίτσας (Μεταμόρφωση του Σωτήρα) λέγεται έτσι για να διακρίνεται από τον μεγαλύτερο ομώνυμο ναό. Και αυτός ο ναός ανήκει στην ενορία του Προδρόμου.

3.- Ο ναός των Ταξιαρχών βρίσκεται στα ανατολικά της Αγιάς, στο δρόμο προς την Μελίβοια, στο ύψος της Μονής των Εισοδίων (Αγ. Παντελεήμονα). Μοιάζει περισσότερο με κοιμητηριακό ναό της Μονής των Εισοδίων.

4.- Ο ναός της Αγ. Παρασκευής δεν είναι αυτός του κέντρου της Αγιάς αλλά ο ομώνυμός του, στα αριστερά της οδού Αγιοκάμπου, γνωστός ως ναός της Αγίας Παρασκευής στο Αγροκήπιο.

5.- Ο ναός του Αγ. Αθανασίου, που βρίσκεται στη βόρεια συνοικία της Αγιάς, ανεγέρθηκε το 1866.

6.- Ο ναός του Προδρόμου, κτίσμα του 1860, βρίσκεται στο ανατολικό τμήμα της Αγιάς.

Κωνστ. Χασιώτου συνελθόν νομίμως και εν απαρτία συνεδριάσαν εν τω ενταύθα καθολικώ ναώ, σήμερον την 25^ηνΜαρτίου 1945, ημέραν Κυριακήν και

ώραν 5^η μ.μ., λαβόν υπόψη την εισήγησιν του κ. προέδρου ότι η μισθοδοσία του προσωπικού του ιερού ναού Τιμίου Προδρόμου Αγιάς δέον όπως κανονισθή είς χρήμα από 1-4-[19]45,

Γνωμοδοτεί ομοφώνως

Και αποφασίζει όπως η μισθοδοσία του προσωπικού κανονισθή από 1-4-[19]45 είς χρήμα, ως κάτωθι:

Δημ. Χατζούλης, εφημέριος, μηνιαίως δρχ. 3.000

Ευαγ. Καραγιώργος, δεξιός ψάλτης, » » 800

Λαζ. Σχοινάς, αριστερός ψάλτης, » » 800

Παγώνα Σιαφάκα, κανδυλανάπτρια καθ. ναού, » » 1.000

Αικατ. Καραγιώργου, κανδυλανάπτρια Μεταμορφώσεως, » » 250

Γεωργία Τσελληνίκου, κανδυλανάπτρια εξωκκλησίων, » » 500

Σωτ. Σιμιτσούλης, γραμματεύς » » 700

Σύνολον, δρχ. 7.050

Εγένετο, ανεγνώσθη και υπογράφεται

Ο Πρόεδρος Τα Μέλη

Δ. Χατζούλης, ιερεύς Κ. Παπαγεωργίου

Κ. Χασιώτης

Π. Δημηρούλης.

Αριθμ. Πράξεως 7/4-11-1945

Το Εκκλησιαστικόν Συμβούλιον του ενταύθα ιερού ναού Τιμίου Προδρόμου, συγκείμενον εκ του προέδρου αυτού Δημ. Χατζούλη, ιερέως-εφημερίου, και των μελών Κ. Παπαγεωργίου, Κ. Χασιώτου και Π. Δημηρούλη, συνελθόν νομίμως και εν απαρτία συνεδριάσαν εν τω ενταύθα καθολικώ ναώ, σήμερον την 4^η Νοεμβρίου 1945, ημέραν Κυριακήν και ώραν 4μ.μ., λαβόν υπόψη την εισήγησιν του προέδρου αυτού ότι, λόγω της αστάθειας του νομίσματος, δέον όπως αναπροσαρμοσθή η μισθοδοσία του προσωπικού και κανονισθή είς είδος σίτου, αφού και τα κτήματα ενοικιάσθησαν με είδος,

Γνωμοδοτεί ομοφώνως

και αποφασίζει όπως η μισθοδοσία του προσωπικού κανονισθεί είς είδος από [–] ως κάτωθι:

Δημ. Χατζούλης, εφημέριος, —

Ευαγ. Καραγιώργος, δεξιός ψάλτης, οκ.15 από 1-12-[19]45

Λαζ. Σχοινάς, αριστερός ψάλτης, οκ.15 από 1-12-[19]45

Παγώνα Σιαφάκα, κανδυλανάπτρια καθ. ναού, οκ.20 από 1-11-[19]45

Αικατ. Καραγιώργου, κανδυλανάπτρια Μεταμορφώσεως, —

Γεωργία Τσελληνίκου, κανδυλανάπτρια εξωκκλησίων⁷, —

Σωτ. Σιμιτσούλης, γραμματεύς οκ.10 από 1-08-[19]45

Σύνολον [οκ.60]

Εγένετο, ανεγνώσθη και υπογράφεται.

Ο Πρόεδρος Τα Μέλη

Δ. Χατζούλης, ιερεύς Π. Δημηρούλης

Κ. Παπαγεωργίου

Κ. Χασιώτης

———————————————————–

7.- Πρόκειται για τους ναΐσκους του Αγ. Αθανασίου στο Πουρνάρι, του Α¨-Γιάννη (πάνω από την Μονή των Εισοδίων), του Προφήτη Ηλία, των Ταξιαρχών, του Χριστού (απέναντι από τον Πρόδρομο), της Παναγίτσας (πίσω από τον Πρόδρομο) και των Αγ. Αναργύρων (δίπλα στη Μεταμόρφωση).

ΤΟ ΠΑΡΘΕΝΑΓΩΓΕΙΟ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ

ΘΕΣΣΑΛΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ, ΤΟΜΟΣ 44^ος, ΛΑΡΙΣΑ 2002, σελ. 16-20.

Με την σταδιακή ανάπτυξη και αναβάθμιση των σχολείων για νέους στην Αγιά (Αλληλοδιδακτικό¹ πριν από το 1836. Ελληνικό πριν από το 1842),² οι Αγιώτες είδαν πως έφθασε η ώρα να ιδρύσουν ένα σχολείο για τις κόρες τους, μιμούμενοι το παράδειγμα των πόλεων της ελεύθερης Ελλάδας. Στην προσπάθειά τους αυτή είχαν αρωγό τους μία εξέχουσα μορφή της Αγιάς, τον γιατρό Δημήτριο Σπ. Αλαμάνο.³ Αυτός έθεσε στη διάθεσή τους το ποσό των 200 οθωμανικών λιρών και πιθανότατα, το αναγκαίο οικόπεδο, προκειμένου η Αγιά να αποκτήσει το διδακτήριο για το παρθεναγωγείο. Γι’ αυτήν την γενναιοδωρία του συμπεριλαμβάνεται μεταξύ των ευεργετών της Αγιάς και μάλιστα αναφέρεται πρώτος στον σχετικό πίνακα.

Όσοι ασχολήθηκαν με το θέμα της λειτουργίας του παρθεναγωγείου, ευκαιριακώς ή ειδικώς, δεν μας δίδουν συγκεκριμένα στοιχεία για τον χρόνο ανέγερσης του διδακτηρίου, την περιοχή εντός του οικισμού όπου βρισκόταν και το χρονικό διάστημα της λειτουργίας του.

————————–

1.- Για το σχολείο αυτό ο Λεονάρδος έγραψε το 1836 τα εξής: «(…) Ομοίως διαπρέπει ενταύθα και το ήδη νεοσυστηθέν αλληλοδιδακτικόν σχολείον (…)». Βλ. Ιω. Α. Λεονάρδος, Νεωτάτη της Θεσσαλίας Χωρογραφία, εισαγωγή – σχόλια – επιμέλεια Κώστας Σπανός, εκδόσεις «Θετταλός». Λάρισα 1992. 110.

2.- Σε ενθύμηση, την οποία μας ενεχείρισε ο μακαρίτης Δημ. Κ. Αγραφιώτης, αναφέρεται ότι το 1842, στο Ελληνικό Σχολείο της Αγιάς, ήταν σχολάρχης ο Γεώργιος Τσιγαράς και μαθητές, ο θυμησογράφος, ο Αλέξιος Δ. Αλεξούλης, ο πρωτοσύγγελος Δοσίθεος Κυκκώτης και ο Ευθύμιος Χριστοδούλου Καρυώτης.

3.- Ο Δημ. Αλαμάνος ήρθε με τον αδελφό του Πέτρο από την Κέρκυρα, την δεκαετία 1830-1840, στην Αγιά, έχοντας αγγλική υπηκοότητα. Ήταν μανιώδης κυνηγός, καλλιεργημένος και ευγενικός άνθρωπος. Ως γιατρός υπήρξε φιλάνθρωπος και αγάπησε την Αγιά ως δεύτερη πατρίδα του. Ίδρυσε το Παρθεναγωγείο της Αγιάς και έκτισε την πέτρινη γέφυρα, που φέρει το όνομά του, το 1858, στον μικρό χείμαρο απ’ όπου διέρχεται ο δρόμος για την Ποταμιά. Πέθανε στις 22-04-1873.

Πρώτος αναφέρθηκε στο θέμα αυτό ο μητροπολίτης της Δημητριάδας Δωρόθεος Σχολάριος, ο οποίος έγραψε, το 1877 τα εξής (…) «Η Αγιά έχει σχολεία τρία: αλληλοδιδακτικόν, ελληνικόν και Παρθεναγωγείον», τα οποία διατηρούνταν από τις εκκλησιαστικές προσόδους και από το κληροδότημα του Δημ. Αλαμάνου.⁴

Ο λόγιος της Αγιάς Θεόδωρος Χατζημιχάλης μας άφησε λιγοστές πληροφορίες για το Παρθεναγωγείο, ευκαιριακά, βιογραφώντας τον Δημ. Αλαμάνο, μιλώντας για την θετή κόρη του Ελένη και κυρίως για τον γνωστό βαμβακέμπορο χατζή-Μήτρο Γεωργίου (1813-1929), πεθερό του Δημ. Αλαμάνου.

Ο Μιλτιάδης Ιω. Δάλλας αναφέρει ότι το παρθεναγωγείο της Αγιάς λειτούργησε πριν από την απελευθέρωσή της (1881), χωρίς χρονικό προσδιορισμό, προσθέτοντας ότι η ίδρυσή του οφειλόταν στη δωρεά του Δημ. Αλαμάνου.⁵

Ο Ηλίας Γεωργίου τοποθετεί τη λειτουργία του παρθεναγωγείου μετά το έτος 1874, στηριζόμενος, προφανώς, στο ότι ο Ν. Ρηματισίδης,⁶κατά το 1874, δεν κάνει λόγο για την ύπαρξη παρθεναγωγείου στην Αγιά.⁷

Στην ακριβή χρονολόγηση λειτουργίας του παρθεναγωγείου βοηθάει μία επι-στολή του γιατρού Χριστόδουλου Ευθυμιάδη,⁸προς τον Δημ. Αλαμάνο, τυπω-μένη σε ένα βιβλίο του. Στην αφιέρωση αυτή, μεταξύ των άλλων, αναφέρο-νται και τα εξής:

————————–

4.- Βλ. Μιλτ. Ι. Δάλλας, Η Αγιά διά μέσου των αιώνων, Αθήναι 1924, 21.

5.- Βλ. Δωρόθεος Σχολάριος, Έργα και Ημέραι, Αθηναι 1877, 221-222.

6.- Ο Ν. Ρηματισίδης (Συνοπτική περιγραφή της Θεσσαλίας και τινών παρά τοις Θεσσαλοίς εθίμων, Σμύρνη 1874, 42) αναφέρει την ύπαρξη του αλληλοδιδακτικού και του ελληνικού σχολείου.

7.- Βλ. Ηλίας Γεωργίου, Η περί των Αγιωτών άδικος κρίσις του Γρηγορίου Κωνσταντά, Θεσσαλικά Χρονικά, έκτακτη έκδοση, Αθήναι 1965, 520.

8.- Ο Χρ. Ευθυμιάδης Ολύμπιος καταγόταν από την Καρυά του Ολύμπου. Εγκαταστάθηκε στην Αγιά, ως γιατρός, με τον αδελφό του Κυριάκη και την αδελφή τους Τριανταφυλλιά, όπου αναδείχθηκε δραστήριος πνευματικός άνθρωπος. Το 1840 εξέδωσε το βιβλίο του Μέλισσα, ήτοι χρυσούν απάνθισμα, περιέχουσα διάφορα αποφθέγματα και απομνημονεύματα, ηθικά, πολιτικά και εκκλησιαστικά εκ της Παλαιάς Γραφής και της Νέας και των αρχαίων Ελλήνων τε και ποιητών, εν Αθήναις1840. Το 1858 εξέδωσε στη Θεσσαλονίκη, από χειρόγραφο της Μονής των Κλημάδων της Καρυάς, την Χρονογραφία του Μ. Γλυκά. Στην περίοδο 1860-1866 τον συναντούμε σε επιγραφές ναών της Αγιάς που επεκτείνονται ή ανακαινίζονται και να υπογράφει σε δικαιοπρακτικά έγγραφα.

«(…) Ω εραστά της παιδείας! Η Θεσσαλία άπασα κηρύττει, στεντωρεία τη φωνή, το φιλόπτωχον αυτής της εξοχότητός του και το φιλάνθρωπον την ονομάζει τολμών ειπείν, μετά θεόν, άλλον ζωοδότην και ουχί ιατρόν^. μαρτυρεί τρανώς το της ενδιαθέτου και καλοκαγάθου αυτής ψυχής φιλόμουσον και φιλόχριστον, το λαμπρότατον Μουσείον, το εκ θεμελίων ανεγερθέν ιερόν Παρθεναγωγείον εντός της κωμοπόλεως Αγιάς, της πατρίδος της και μόνον φωνή ούκ έχει διδόναι να ομολογήση ου ταύτα αλλά και άλλα πάμπολλα βούλομαι αναφέρειν, εν πολλή παρρησία, αγαθοεργήματα αυτής (…)».⁹

Το κείμενο της ως άνω αφιέρωσης – επιστολής, ο Γιάννης Σακελλίων¹⁰ πιστεύει ότι δεν περιήλθε σε γνώση του Δημ. Αλαμάνου, προφανώς επειδή το πρωτότυπό της βρέθηκε στα χέρια του ιερέα της Αργαλαστής Ξ. Ατέση και δημοσιεύθηκε από τον Νικ. Γιαννόπουλο το 1928.¹¹ Ωστόσο, όμωε, ο Γ. Σακελλίων χρονολογεί την επιστολή του Χριστόδουλου Ευθυμιάδη πρίν από το έτος 1873, αναφέρει την πυρκαγιά από την οποία καταστράφηκε το διδακτήριο του παρθεναγωγείου, αλλά δεν αναφέρει τη θέση όπου βρισκόταν αυτό.

Τόσο ο Η. Γεωργίου όσο και ο Γ. Σακελλίων δεν πρόσεξαν το περιεχό-μενο της αφιέρωσης – επιστολής και κάνουν λόγο για την πρόθεση του Δημ. Αλαμάνου να προικίσει την Αγιά με παρθεναγωγείο. Στο κείμενο, όμως, αναφέρεται σαφώς ότι το διδακτήριο είχε ήδη ανεγερθεί: «το λαμπρότατον μουσείον, το εκ θεμελίων ανεγερθέν παρθεναγωγείον της κωμοπόλεως Αγιάς».

——————————————————————————————————-

9.- Βλ. Νικ. Ι. Γιαννόπουλος, Έγγραφα Επισκοπής Θαυμακού. Επιστολή Χριστοδούλου Ευθυμιάδου ιατρού, ΔΙΕΕΕ, 1 (Αθήναι 1928) 42.

10.- Βλ. Γιάννης Α. Σακελλίων, Φιλέλληνες στην Αγιά Λαρίσης τον 19^ο αιώνα, Αρχείο Θεσσαλικών Μελετών, 2 (Βόλος 1973) 81, σημ. 15.

11.- Ο Νικ. Γιαννόπουλος το εξέλαβε ως φύλλο από παλιό χειρόγραφο του τέλους του 18^ου ή των αρχών του 19^ου αιώνα. Ο ίδιος διέσωσε το συνοδευτικό της επιστολής του Χρ. Ευθυμιάδη σημείωμα του Ξ. Ατέση, ο οποίος σημείωσε ότι ο Ευθυμιάδης αλληλογραφούσε με τον Αλμυριώτη Δημ. Αργυρόπουλο και ότι ζούσε στη Λάρισα το 1844/1845.

Για την χρονολόγηση, ωστόσο, της επιστολής δεν είναι αναγκαία μόνο η ante quem μνεία της, η οποία πράγματι προκύπτει από τον χρόνο θανάτου (Απρίλιος του 1873) του αποδέκτη της, Δημ. Αλαμάνου, αλλά και από στοιχεία σχετικά με τον Χριστόδουλο Ευθυμιάδη (π.χ. ο θάνατός του, την 01-08-1869 που αποτελεί το terminus post quem).

Στη βιβλιοθήκη της ενορίας του Τιμίου Προδρόμου της Αγιάς, όπου υπηρετώ, σώζεται ένα αντίτυπο του βιβλίου Η Μέλισσα του Χριστόδουλου Ευθυμιάδη. Στο βιβλίο αυτό, ο κάτοχός του έγραψε τις παρακάτω δύο ενθυμήσεις.

α) Τούτο το βιβλίον με το έδοσι ο χριστόδουλος / ευθίμι(ου) ως δόρον εν /[[εν]] έτει 1867 μαϊου 17.

β) ο εκδότης της βίβλου ταύτης / χριστόδουλος ευθιμίου ολίμπιος (καργιότης) / απέθανεν εν έτει 1869 αυγούστου α΄/ μνήμης αιωνίας άξιος.

Έχοντας, λοιπόν, ως δεδομένο τον ακριβή χρόνο θανάτου του Χριστόδουλου Ευθυμιάδη (01-08-1869), πρέπει να χρονολογήσουμε το κείμενο της επιστολής του πριν από το καλοκαίρι του 1869, οπότε και η ίδρυση του Παρθεναγωγείου της Αγιάς πρέπει να έγινε επίσης πριν από το 1869.

Ως προς την θέση που καταλάμβανε το διδακτήριο, εντός του οικισμού, αρκετά διαφωτιστική είναι η αναφορά σ’ αυτό, που γίνεται στο δακτυλόγραφο έργο του δασκάλου Δημ. Βλαχάκη για το 1^ο Δημοτικό Σχολείο της Αγιάς. Σύμφωνα, λοιπόν, με τον Δημ. Βλαχάκη,¹² το παρθεναγωγείο βρισκόταν στο οικόπεδο όπου σήμερα ορθώνεται το διδακτήριο του 1^ου Δημοτικού Σχολείου, νοτίως του ναού του Αγίου Νικολάου (κοινόβιο) και σε επαφή με αυτόν στη βόρεια πλευρά του. Σημειωτέον ότι η κατοικία του Δημ. Αλαμάνου (το σωζό-μενο μέχρι σήμερα πυργόσπιτο του Φ. Σαμσαρέλου) βρίσκεται σε επαφή με το βόρειο τμήμα του προαυλίου του Αγίου Νικολάου και πιθανότατα ο οικοπεδικός χώρος του παρθεναγωγείου να ήταν δωρεά του Δημ. Αλαμάνου.

————————————-

12.- Το δακτυλόγραφο αυτό έργο είδαμε, πριν από μερικά χρόνια, στο 1^ο Δημοτικό σχολείο Αγιάς.

Συμπερασματικά, λοιπόν, το διδακτήριο του παρθεναγωγείου ήταν ήδη έτοιμο πριν από το καλοκαίρι του 1869 στο χώρο όπου υψώνεται, από το 1928 και εξής, το διδακτήριο του 1^ου Δημοτικού Σχολείου της Αγιάς.

Ο Δημ. Αλαμάνος, όπως έγραψε ο Θ. Χατζημιχάλης,¹³ δώρισε στο παρθε-ναγωγείο 200 χρυσές λίρες για να λειτουργεί απρόσκοπτα, αποβλέποντας στην εκπαίδευση του γυναικείου φύλου «και την επί το βέλτιον διάπλασιν της αγιωτικής κοινωνίας». Ο δωρητής ευτύχησε να το δει να λειτουργεί και να τιμηθεί από τους Αγιώτες. Μάλιστα, κατά το σχολικό έτος 1872-1873, λίγο πριν από τον θάνατό του, είχε ορισθεί μέλος της Εφορείας των σχολείων της Αγιάς. Το διδακτήριο του παρθεναγωγείου κάηκε το 1916 και μαζί του και το πολύτιμο αρχείο του. Την ακριβή ημερομηνία της αποτέφρωσής του μας έδωσε ο Θ. Χατζημιχάλης στο χειρόγραφό του «Τοπικές Σελίδες ή Αγιωτικές Αναμνήσεις», με την ευκαιρία που αναφέρεται στον Φίλιππο Σαμσαρέλο, δήμαρχο της Αγιάς για τέσσερες φορές:

Ο Φ. Σαμσαρέλος «ετύγχανε γαμβρός επ’ ανεψιά του περίφημου Αλαμάνου, ιατρού μεγάλης αξίας και εκτιμωμένου παρά Χριστιανών και Οθωμανών και ευεργέτου της Αγυιάς, άτε δωρησαμένου είς αυτήν το Παρθεναγωγείον, το οποίον δυστυχώς εκάη τυχαίως την νύκτα της 22ας Απριλίου του 1916 αφού προηγουμένως, την 30^ην Δεκεμβρίου 1913 είχεν αποτεφρωθεί η οικία του (…)».¹⁴

———————————

13.- Αυτά αναφέρονται στις σελίδες 57-58 «Περί Αλαμάνου» ενός χειρογράφου του Θ. Χατζημιχάλη με ποικίλο περιεχόμενο, φυλασσόμενο στα ΓΑΚ της Αγιάς.

14.- Βλ. Αρχείο του Θ. Χατζημιχάλη, φάκελος 10/1. Ευχαριστούμε την κ. Κατερίνα Παπαδοπούλου, υπεύθυνη των ΓΑΚ – Τοπικού Αρχείου της Αγιάς, για την πρόθυμη εξυπηρέτηση.

ΤΑ ΥΠΟΜΝΗΜΑΤΑ ΕΚΛΟΓΗΣ ΤΩΝ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΩΝ

ΒΑΡΘΟΛΟΜΑΙΟΥ, ΠΑΡΘΕΝΙΟΥ ΚΑΙ ΚΑΛΛΙΝΙΚΟΥ Β΄

ΤΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΑΣ ( –/7/1821 – 21/2/1827)

ΘΕΣΣΑΛΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ, ΤΟΜΟΣ 46^ος, ΛΑΡΙΣΑ 2004, σελ. 265-272.

ΠΡΟΛΟΓΙΚΑ

Από την ίδρυσή της, τον 5^ο αι. μ.Χ., η Επισκοπή της Δημητριάδας υπαγόταν στην Μητρόπολη της Λάρισας. Το 1735 αναδείχθηκε σε Αρχιε-πισκοπή, με πρώτον αρχιεπίσκοπο τον Θεόκλητο (1735-1757) και τελευταίον τον Γρηγόριο Β΄ (1757-1794)¹, αδελφό του ζαγοριανού πατριάρχη Καλλινίκου Γ΄. Μετά το 1794 η Δημητριάδα αναδείχθηκε σε Μητρόπολη, με πρώτον μητροπολίτη τον Αθανάσιο Κασαβέτη, Κύπριο (1794-1821)². Την εν λόγω Επισκοπή / Μητρόπολη, κατά την μακραίωνη ιστορία της, εποίμαναν πολλοί αρχιερείς, τα ονόματα και η αρχιερατία των οποίων δεν είναι γνωστά με πληρότητα. Από τα σωζόμενα υπομνήματα εκλογής τους δημοσιεύθηκαν μόνο μερικά³, γεγονός το οποίο δικαιολογεί τα μεγάλα κενά και τα λάθη του επισκοπικού καταλόγου.

————————————————

1.- Βλ. Γερ. Ι. Κονιδάρης, Δημητριάδος Μητρόπολις, ΘΗΕ, 5 (Αθήναι 1964) 1047. Απ. Δ. Παπαθανασίου, Η βυζαντινή Δημητριάδα, 431-1204, Βόλος 1995, 318.

2.- Το σχετικό έγγραφο της προαγωγής της Επισκοπής Δημητριάδας σε Μητρόπολη και της χειροτονίας του μεγάλου αρχιδιακόνου του Πατριαρχείου Αθανασίου, από τον Πατριάρχη Γεράσιμο Γ΄, δημοσίευσε ο Ζωσιμάς Εσφιγμενίτης (Ημερολόγιον Φήμη, Βόλος 1888, 110 και εξής). Στους γνωστούς επισκοπικούς καταλόγους (Γερ. Ι. Κονιδάρης, ό.π., σ. 1048), η αρχιερατία του Αθανασίου αρχίζει το 1794. Σε μία ενθύμηση, όμως, αναφέρεται ότι «κατά τους 1793 Σεπτεμβρίου, ιδ΄ εχρημάτισε μητροπολίτης της επαρχίας ταύτης Δημητριάδος ο πανιερώτατος και μουσικώτατος κύριος Αθανάσιος Κύπριος (…)». Βλ. π. Νεκτ. Δρόσος, Τρείς ενθυμήσεις από την Αγιά για την Μητρόπολη της Δημητριάδας, 1792-1829, Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 40 (2001) 114. Ίσως ο Αθανάσιος χειροτονήθηκε στις 14/9/1793 και ανέλαβε τα καθήκοντά του στις αρχές του 1794. 2α) Αναφέρεται το 1975 είς επιγραφή Ι. Μονής Τιμ. Προδρόμου Κουκουράβας Αγιάς και το 1797 είς επιγραφή Ι. Μονής Παναγίας Ρέτσιανης Αγιάς. Θεσσ. Χρονικά, Γ΄1933, 161, 10.

3.- Βλ. Κώστας Σπανός, Τα υπομνήματα εκλογής τριών επισκόπων της Δημητριάδας, 1651-1688, Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 35 (1999) 225-236.

Με τον επισκοπικό κατάλογο της Δημητριάδας ασχοληθήκαμε την περίοδο των μεταπτυχιακών σπουδών μας στην Θεολογική Σχολή του Α.Π.Θ. Οι δυσκολίες, τις οποίες συναντήσαμε τότε, για την σύνταξη του καταλόγου υπήρξαν ανυπέρβλητες. Εσχάτως σκεφθήκαμε να προσφύγουμε στα αρχεία του Πατριαρχείου μας, με την συμπαράσταση του αγαπητού συμφοιτητή μας, αρχιδιακόνου τώρα του Πατριαρχείου, π. Ελπιδοφόρου. Με την ευλογία του Οικουμενικού Πατριάρχη κ.κ. Βαρθολομαίου και την προθυμία του αρχειο-φύλακα π. Νικολάου Πετροπέλλη, στους οποίους εκφράζουμε την ευγνωμο-σύνη μας, λάβαμε τα υπομνήματα εκλογής των μητροπολιτών της Δημητριά-δας του 19^ου αιώνα. Από τα εν λόγω υπομνήματα θα παρουσιάσουμε των μητροπολιτών Βαρθολομαίου, Παρθενίου και Καλλινίκου Β΄, οι οποίοι αρχιερά-τευσαν από τον Ιούλιο του 1821 έως τις 21/2/1827, την εποχή δηλαδή του απελευθερωτικού αγώνα των Ελλήνων.

ΤΑ ΥΠΟΜΝΗΜΑΤΑ ΕΚΛΟΓΗΣ ΤΩΝ ΤΡΙΩΝ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΩΝ

1.- ΤΟ ΥΠΟΜΝΗΜΑ ΕΚΛΟΓΗΣ ΚΑΙ Η ΠΑΡΑΙΤΗΣΗ ΤΟΥ ΒΑΡΘΟΛΟΜΑΙΟΥ

Ο μητροπολίτης Αθανάσιος Κασαβέτης ο Κύπριος, λόγω της επανάστασης στη Μαγνησία, εγκατέλειψε την Μητρόπολή του και κατέφυγε στην Νότια Ελλάδα, τον Ιούνιο / Ιούλιο του 1821. Επειδή, λοιπόν, ο Αθανάσιος «εκ μέσου γενομένου και την επαρχίαν καταλιπόντος υπό κακοβουλίας» έπρεπε να εκλεγεί ο διάδοχός του. Τα μέλη της Συνόδου του Πατριαρχείου, «προτροπή και αδεία» του Οικουμενικού Πατριάρχη Ευγενίου Β΄ (1821-1822)⁴, συνήλθαν στον πατριαρχικό ναό του Αγ. Γεωργίου, για να εκλέξουν τον διάδοχο του Αθανασίου. Κατά την εκκλησιαστική παράδοση πρότειναν τρεις υποψήφιους, με πρώτο τον πρώην Γρεβενών Βαρθολομαίο⁵, ο οποίος και εκλέχθηκε, τον Ιούλιο του 1821.

————————————————

4.- Βλ. Μαν. Ι. Γεδεών, Πατριαρχικοί Πίνακες, Αθήναι 1996², 602-603.

5.- Ο Βαρθολομαίος είχε παυτεί από μητροπολίτης των Γρεβενών, στις αρχές του φθινοπώρου του 1820. Ο διάδοχός του Άνθιμος εκλέχθηκε τον Οκτώβριο του 1820 «παυθέντος Βαρθολομαίου». Βλ. Αιμ. Τσακόπουλος, Επισκοπικοί κατάλογοι κατά τους κώδικας των υπομνημάτων του Αρχειοφυλακείου του Οικουμενικού Πατριαρχείου, Ορθοδοξία, ΛΑ (1956) τεύχος Α, 438.

Δεν γνωρίζουμε εάν ο Βαρθολομαίος εγκαταστάθηκε στη Μητρόπολη της Δημητριάδας. Στις 29 Σεπτεμβρίου 1821 υπέβαλε την παραίτησή του στο Πατριαρχείο «οικεία βουλή και αυθαιρέτω γνώμη» για να αποκαταστήσει αυτό «ον αν εγκρίνη και βούλεται», χωρίς να αναφέρει τους λόγους αυτής της ενέργειάς του. Το γεγονός ότι ο διάδοχός του, όπως θα δούμε παρακάτω, εκλέχθηκε τον Σεπτέμβριο του 1821, δηλαδή στις 29 ή στις 30 φανερώνει ότι ο Βαρθολομαίος ήταν στο Πατριαρχείο όταν υπέβαλε την παραίτησή του και ταυτοχρόνως έγινε η εκλογή του διαδόχου του. Έτσι, λοιπόν, είναι πολύ πιθανόν να μην πήγε ποτέ στην έδρα της επαρχίας του. Εάν πήγε, έφυγε αμέσως λόγω της επανάστασης και των βιαιοτήτων στις οποίες προέβησαν οι Οθωμανοί.

α) Το υπόμνημα εκλογής του Βαρθολομαίου (–/7/1821)

Της αγιωτάτης Μητροπόλεως Δημητριάδος, και Ζαγοράς⁶απροστατεύτου διαμεινάσης,/ άτε δη του εν αυτή αρχιερατεύοντος Αθανασίου εκ μέσου γενομένου, και την επαρχίαν / καταλιπόντος υπό κακοβουλίας αυτού, ημείς οι ενδημούντες αρχιερείς, προτροπή και αδεία του / παναγιωτάτου, και σεβασμιωτάτου ημών αυθέντου, και δεσπότου, του Οικουμενικού Πατριάρχου κυρίου / κυρίου Ευγενίου, συνελθόντες εν τω πανσέπτω πατριαρχικώ ναώ του αγίου ενδόξου μεγαλομάρτυρος / Γεωργίου του τροπαιοφόρου, και ψήφους κανονικάς προβαλόμενοι, εις εύρεσιν και εκλογήν / αξίου, και αρμοδίου προσώπου, του αναδεξομένου την αρχιερατικήν προστασίαν, και ποιμαν / τικήν ράβδον της αγιωτάτης αυτής Μητροπόλεως. α^ον μεν εθέμεθα τον πανιερώτατον, και / θεοπρόβλητον μητροπολίτην πρώην Γρεβενών, εν αγίω πν(εύματ)ι αγαπητόν ημών αδελφόν, κυρ / Βαρθολομαίον. β^ον δε τον Βενέδικτον, και γ^ον τον Καλλίνικον, ων και τα ονόματα κατεστρώθη / εν τω δε

————————————————

6.- Από το 1794, ο αρχιερέας της Δημητριάδας έχει τον τίτλο του μητροπολίτη Δημητριάδας και Ζαγοράς. Βλ. Νέος Ελληνομνήμων, 19 (1925) 378^. Γερ. Ι. Κονιδάρης, ό.π., σ. 1048. Σε ενθύμηση της εποχής του, ο μητροπολίτης Αθανάσιος αναφέρεται και ως «έξαρχος Πελασγών». Βλ. π. Νεκτ. Δρόσος, Τρεις ενθυμήσεις ……, ό.π., σ. 114.

τω ιερώ κώδικι της αγίας του Χ(ριστο)ύ Μεγάλης Εκκλησίας, είς ένδειξιν διηνεκή, κ(αι) παράστασιν μόνιμον.

Εν έτει σωτηρίω: αωκα: κατά μήνα Ιούλιον, επινεμήσεως θ^ης:

+ Ο Καισαρείας Ιωαννίκιος έχων και τας γνώμας των συναδελφών σεβασμι(ωτάτων) γερόντων, του τε / αγίου Εφέσου κυρίου Μακαρίου, του αγίου Ηρακλείας κυρίου Μελετίου και του αγίου / Κυζίκου κυρίου Κωνσταντίου

+ Ο Νικομηδείας Πανάρετος

+ Ο ………………

+ Ο Χαλκηδόνος Γρηγόριος

+ Ο Δέρκων Ιερεμίας

+ Ο Τορνόβου Ιλαρίων (;)

+ Ο Αδριανουπόλεως Νικηφόρος

ΠΗΓΗ, Κωδ. Α/9 του Οικ. Πατριαρχείου, σ. 450.

β) Η παραίτηση του Βαρθολομαίου (29/9/1821)

+ Διά της παρούσης μου ενυπογράφου και ενσφραγί / στου οικειοθελούς και αβιάστου παραιτήσεως δηλοποιώ / ότι οικεία βουλή και αυθαιρέτω γνώμη παραιτούμαι / από της επαρχίας μου Δημητριάδος, ού μην δε κ(αι) της αρχιερωσύνης μου, ίνα η αγία του Χ(ριστο)ύ Μεγάλη / Εκκλησία αποκαταστήση εν αυτή όν αν εγκρίνη / και βούλεται. Διό είς ένδειξιν εγένετο και η παρούσα / μου οικειοθελής ενυπόγραφος κ(αι) ενσφράγιστος παραίτησις.

αωκα΄ Σεπτεμβρίου: κθ΄

+ ο πρώην Δημητριάδος Βαρθολομαίος βεβαιοί.

ΠΗΓΗ: Κωδ. Α / 14 του Οικ. Πατριαρχείου, σ. 4.

2.- ΤΟ ΥΠΟΜΝΗΜΑ ΕΚΛΟΓΗΣ ΤΟΥ ΠΑΡΘΕΝΙΟΥ

Μετά την παραίτηση του Βαρθολομαίου (29/9/1821) η Σύνοδος του Πατριαρχείου συνήλθε, την ίδια μέρα ή την επομένη (30/9/1821)⁷, στον πα-

————————————————

7.- Βλ. όσα αναφέρουμε, παραπάνω, με αφορμή την παραίτηση του Βαρθολομαίου.

τριαρχικό ναό του Αγ. Γεωργίου «προτροπή και αδεία» του ίδιου Οικουμενικού Πατριάρχη (Ευγενίου), για να εκλέξει νέον μητροπολίτη της Δημητριάδας. Πρώτος από τους τρεις υποψηφίους τοποθετήθηκε ο αρχιμανδρίτης Παρθένιος, ο οποίος και εκλέχθηκε μητροπολίτης κατά την συνήθη πρακτική. Ο Παρθένιος εγκαταστάθηκε στον Βόλο και αντιμετώπισε σοβαρά οικονομικά προβλήματα. Σύμφωνα με μία ενθύμηση, «αφού ήλθεν από την Κωνσταντι-νούπολιν, μόνον μήνα έναν εχάρη την επαρχίαν και έφυγεν από τον Βόλον είς τα νησσήα⁸ αφής την επαρχίαν είς μεγάλον χρέος είς τους αωκβ΄ Αυγούστου 15»⁹. Επειδή ο Παρθένιος «ανάγωγος και απαίδευτος ως λύκος βαρύς επιπεσών κατά του ποιμνίου αυτού, βία και δυναστεία παρεισφρήσας και λιποτακτήσας (…) και φυγή χρησάμενος παντελώς καθαιρείται»¹⁰.

Το υπόμνημα εκλογής του Παρθενίου (29 – 30/9/1821)

+ Της αγιωτάτης Μητροπόλεως Δημητριάδος απροστατεύτου διαμεινάσης, άτε δη του εν αυτή αρχιερατεύοντος / κυρ Βαρθολομαίου παραίτησιν οικειοθελή απ’ αυτής, και αβίαστον ποιησαμένου, ως αντικρύ κατεστρωμένη / φαίνεται, ημείς οι ενδημούντες αρχιερείς, προτροπή, και αδεία του παναγιωτάτου, και σεβασμιωτάτου ημών αυ / θέντου, και δεσπότου, του Οικουμενικού Πατριάρχου κυρίου κυρίου Ευγενίου, συνελθόντες εν τω πανσέπτω πατριαρχικώ / ναώ του αγίου ενδόξου μεγαλομάρτυρος Γεωργίου του τροπαιοφόρου, και ψήφους κανονικάς προβαλόμενοι είς εύ / ρεσιν, και εκλογήν αξίου, και αρμοδίου προσώπου, του αναδεξομένου την αρχιερατικήν προστασίαν, και ποι / μαντικήν ράβδον της αγιωτάτης αυτής Μητροπόλεως. α^ον μέν εθέμεθα τον πανοσιώτατον αρχιμανδρίτην, εν / ιερομονάχοις κύρ Παρθένιον. β^ον δε τον Χρύσανθον και γ^ον τον Διονύσιον, ων και τα ονόματα κα / τεστρώθη εν τώδε τω ιερώ κώδικι της αγίας του Χ(ριστο)ύ Μεγάλης Εκκλησίας είς διηνεκή ένδειξιν, κ(αί) μόνιμον

————————————————

8.- Ο Παρθένιος κατέφυγε στο Τρίκερι όπου παρέμεινε μέχρι το 1823. Βλ. Γιάννης Κορδάτος, Ιστορία της επαρχίας Βόλου και Αγιάς, Αθήνα 1960, 655, σημ.1.

9.- Βλ. π. Νεκτ. Δρόσος, Τρεις ενθυμήσεις ……, ό.π., σ.116.

10.- Βλ. Βασ. Α. Μυστακίδης. Επισκοπικοί κατάλογοι, ΕΕΒΣ, 12 (Αθήναι 1936) 169.

παράστασιν.

Εν έτει σωτηρίω αωκα΄ κ(ατ)ά μήνα Σεπτέμβριον επί νεμής(εως) 1^ης

+ Ο Καισαρείας Ιωαννίκιος

+ Ο Νικομηδείας Πανάρετος

+ Ο Τορνόβου Ιλαρίων (;)

+ Ο Εφέσου Μακάριος

+ Ο Δέρκων Ιερεμίας

+ Ο Σμύρνης Άνθιμος

ΠΗΓΗ: Κώδ. Α / 14 του Οικ. Πατριαρχείου, σ. 5.

3.- ΤΟ ΥΠΟΜΝΗΜΑ ΕΚΛΟΓΗΣ ΚΑΙ Η ΠΑΡΑΙΤΗΣΗ ΤΟΥ ΚΑΛΛΙΝΙΚΟΥ Β΄.

Όπως προαναφέραμε, ο μητροπολίτης Παρθένιος εκλέχθηκε στις 29 ή 30/09/1821 και ύστερα από παραμονή ενός μήνα εγκατέλειψε την Μητρόπολη της Δημητριάδας και κατέφυγε στα νησιά. Λόγω των πολεμικών γεγονότων, τα οποία ακολούθησαν την έναρξη της επανάστασης του 1821, η Μητρόπολη παρέμεινε ακέφαλη μέχρι τον Οκτώβριο του 1823. Ο Οθωμανός διοικητής της Λάρισας, με έγγραφό του προς την Υψηλή Πύλη¹¹, έκανε γνωστή την ενέργεια του Παρθενίου και ταυτοχρόνως διαβίβασε την αίτηση των χριστιανών κατοίκων της Μαγνησίας, με την οποία ζητούσαν να εκλεγεί μητροπολίτης τους ο επίσκοπος της Περιστεράς Καλλίνικος¹².

Ο Καλλίνικος, ο οποίος καταγόταν από το χωριό Ανατολή (τότε Σελίτσανη) της Αγιάς¹³, «διέτριβε» στον Βόλο αυτό το διάστημα. Ως βοηθός

————————————————

11.- Υψηλή Πύλη^. το Υπουργείο των Εξωτερικών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

12.- Ο ιερομόναχος Καλλίνικος, επίτροπος της Μητρόπολης της Λάρισας, εκλέχθηκε επίσκοπος της Περιστεράς στις 25/9/1807. Βλ. Βασίλης Κ. Σπανός, Συμβολή στην ιστορία της Επισκοπής Περιστεράς. Η εκλογή των επισκόπων Παϊσίου (1800) και Καλλινίκου (1807), Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 33 (1998) 246-254.

13.- Βλ. Βασίλης Κ. Σπανός, ό.π., σ. 246, σημ. 32^. π. Νεκτ. Δρόσος, Τρεις ενθυμήσεις ……, ό.π., σ. 116.

του μητροπολίτη της Λάρισας πρέπει να είχε σταλεί εκεί για να μην είναι ακέφαλη η Μητρόπολη και έτσι είχε γίνει γνωστός στους κατοίκους της περιο-χής. Καθώς, λοιπόν, τον γνώριζαν καλά, τον συνέστησαν στο Πατριαρχείο ως «άνδρα γνωστόν, αρμόδιον και τίμιον μαρτυρούμενον υπ’ αυτών, ειδήμονα δε των εντοπίων ηθών και εθών, και άξιον προς διοίκησιν της επαρχίας αυτής, θεάρεστόν τε και ευάρεστον κατά τε το εκκλησιαστικόν και πολιτικόν».

Η Σύνοδος του Πατριαρχείου, αφού έλαβε υπόψη της το «ηγεμονικόν» έγγραφο και τις αναφορές των Χριστιανών της περιοχής, «προτροπή και αδεία» του Οικουμενικού Πατριάρχη Ανθίμου (1822-1824)¹⁴, συνήλθε στον πατριαρχικό ναό του Αγ. Γεωργίου, για να εκλέξει τον διάδοχο του Παρθενίου. Με την απόφασή της η Σύνοδος μετέθεσε τον επίσκοπο της Περιστεράς Καλλίνικο «εις τον θρόνον της αγιωτάτης Μητροπόλεως Δημητριάδος και Ζαγοράς», τον Οκτώβριο του 1823.

Ο Καλλίνικος Β΄ αρχιεράτευσε μέχρι την 21/2/1827¹⁵. Κατά την διάρκεια άσκησης των καθηκόντων του συνάντησε πολλές δυσκολίες, κυρίως οικονομικής υφής. Όπως αναφέρει στην παραίτησή του, δεν μπόρεσε να συγκεντρώσει το χρηματικό ποσό για τις υποχρεώσεις της Μητρόπολής του προς το Πατριαρχείο. Οι οικονομικές δυσκολίες κατέστησαν ανυπέρβλητες διότι, όπως αναφέρει στην παραίτησή του, «εντόνως εβιάσθην [από τον μητροπολίτη της Λάρισας Μελέτιο] εξαργυρώσαι εκ τούτων δέκα χιλιάδας γρόσια»¹⁶. Πέρα από όλα αυτά, δεν τον βοηθούσε και η ηλικία του («έχων

————————————————

14.- Πρόκειται για την τρίτη πατριαρχία του Ανθίμου. Βλ. Μαν. Ι. Γεδεών, ό.π., σ. 603-604.

15.- Στον επισκοπικό κατάλογο της Δημητριάδας δεν αναφέρεται ο χρόνος της αρχιερατίας του )βλ. Γερ. Ι. Κονιδάρης, ό.π., σ. 1048). Ο Βασ. Ατέσης (Επισκοπικοί κατάλογοι της Εκκλησίας της Ελλάδος απ’ αρχής μέχρι σήμερον, εν Αθήναις, 1975, 40) και ο Βασ. Α. Μυστακίδης (ο.π., σ. 169) αναφέρουν την περίοδο 1823-1827.

16.- Για ποιον λόγο ο Μελέτιος της Λάρισας πήρε τα 10.000 γρόσια από τον Καλλίνικο δεν διευκρινίζεται. Κάτι παρόμοιο έγινε και στην Μονή του Δουσίκου: «1822: έτος, Μελέτιος έως 1834. Ετούτος επήρεν από το μοναστήριον τρείς 3.000 γρόσια και άλλα ψυχομερίδια διά τους αποθανόντας καλογήρους, ήτοι οικειοποιήθη και την βούλαν του μοναστηριού». Βλ. Βασίλης Κ. Σπανός, Προσθήκες και διορθώσεις στον επισκοπικό κατάλογο της Λάρισας, 1799-1870, Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 41 (2002) 155.

προσέτι και το υπέρ κεφαλής γήρας»). Τα ίδια ακριβώς αναφέρονται και σε μία ενθύμηση της εποχής: «(…) κατά τους αωκγ [1823] Φεβρουαρίου 17, εψηφίσθη (…) ο άγιος Περιστεράς Συλιτζανιώτης¹⁷ κυρ-Καλλίνικος (…). Ποιμάνας τοίνην και αυτός την [Μητρόπολιν] της Δημητριάδος χρόνους γ΄ άχρι του αωκζ [1827] τρέχοντος έτους, κατά μήνα τον Μάρτιον¹⁸, μη δυνάμενος να υπωμένη τα βάρη και μεγάλα χρέη της επαρχίας, ως γέρων και αδύνατος έδοκε εκουσίως την παραίτησίν του και μετά ένα χρόνον ετελεύτησε και ενταφιάσθη είς τον Άγιον Νικόλαον της μητροπόλεώς μας [της Αγιάς]»¹⁹.

α) Το υπόμνημα εκλογής του Καλλινίκου Β΄ (–/10/1823)

Επειδή οι θείοι και ιεροί νόμοι και κανόνες παραγγέλουσιν μηδεμίαν επαρχίαν μένειν χηρεύουσαν επί πολύν / χρόνον, απροστάτευτοόν τε και αποίμαντον αρχιερατικής και πνευματικής προστασίας επί πολύ διάστημα καιρού. Διό / ούν της αγιωτάτης Μητροπόλεως Δημητριάδος και Ζαγοράς εν στερήσει αρχιερατικής επισκέψεως γενομένης, άτε δε του / εν αυτή αρχιερατεύσαντος κακο-Παρθενίου φυγή χρησαμένου(;) και διά ταύτα καθαιρέσει παντελεί της αρχιερωσύνης αυτού / καθυποβληθέντος ως φαίνεται αντικρύ κατεστρωμένης, κατά τα προς την Υψηλήν Πόρταν έγγραφα περί τούτου του εκεί [… / …]²⁰ υψηλοτάτου ηγεμόνος την φυγήν εκείνου αναγγέλλοντος. ίνα κατά την αίτησιν των Χριστιανών αποκατασταθή εν τη μητροπόλει ταύτη αρχιερεύς ο εκεί διατριβών θεοφιλέστατος επίσκοπος Περιστεράς κύριος Καλλίνικος. έτι δε και κατά τας εν/υπογράφους αναφοράς των προκρίτων και λοιπών ευλογημένων Χριστιανών της επαρχίας ταύτης, οίτινες γράφον/τες προς την Εκκλησίαν κοινώς αιτούσι και θερμώς παρακαλούσιν αποκατασταθήναι εν τη επαρχία ταύτη κανο/νικόν αυτών αρχιερέα και ποιμένα τον ειρημένον εν τη πατρίδι αυτών διατρίβοντα θεοφιλέ-

————————————————

17.- Σιλιτζανιώτης^. από την Σελίτσανη, την σημερινή Ανατολή της Αγιάς.

18.- Το σωστό, 21/2/1827.

19.- Βλ. π. Νεκτ. Δρόσος, Τρεις ενθυμήσεις ……, ό.π., σ. 116. Σε ενθύμηση από την Ποταμιά της Αγιάς, πέθανε στις 18/5/1828.

20.- Μία δυσανάγνωστη λέξη.

στατον επίσκοπον / Περιστεράς κύρ Καλλίνικον, ως άνδρα γνωστόν αρμόδιον και τίμιον μαρτυρούμενον υπ’ αυτών, ειδήμονα δε(;) των εν/τοπίων ηθών και εθών, και άξιον προς διοίκησιν της επαρχίας αυτής, θεάρεστόν τε και ευάρεστόν κατά τε το εκκλησια/στικόν και πολιτικόν. τοιαύτας ουν πληροφο-ρίας λαβούσα η Εκκλησία εκ τε του ηγεμονικού εγγράφου και εκ των αναφο/ρών των ειρημένων Χριστιανών, απεφήνατο την κανονικήν αποκατά-στασιν του αγίου Περιστεράς εν τη αγιωτάτη / Μητροπόλει Δημητριάδος και Ζαγοράς, καθ’ εν και έδοξε(;) οι ενδημούντες αρχιερείς, προτροπή και αδεία του παναγιω/τάτου και σεβασμιωτάτου ημών αυθέντου και δεσπότου, του Οικουμενικού Πατριάρχου κυρίου κυρίου Ανθίμου, συνήχθησαν εν / τω πανσέπτω πατριαρχικώ ναώ του αγίου μεγαλομάρτυρος Γεωργίου του τροπαιοφόρου, και συντελεσθείσης κανονικώς και / κατά την εκκλησιαστικήν διατύπωσιν της μεταθέσεως του ειρημένου θεοφιλεστάτου επισκόπου αγίου Περιστεράς συναδελ/φου ημών αγαπητού κυρ Καλλινίκου, μεταθέντες αποκα-ταστήσαμεν αυτόν είς τον θρόνον της αγιωτάτης Μητροπόλεως Δημη/τριάδος και Ζαγοράς, ου και το όνομα κατέστρωται εν τω δε τω ιερώ κώδικι της αγίας του Χριστού Μεγάλης Εκκλη/σίας είς ένδειξιν διηνεκή και παράστασιν μόνιμον.

Εν έτει σωτηρίω χιλιοστώ εκτακοσιοστώ εικοστώ τρίτω κατά μήνα Οκτώμβριον. / επί νεμήσεως Ιβ^ας.

+ Ο Εφέσου Μακάριος

+ Ο Νικομηδείας Πανάρετος: – έχων κ(αί) την γνώμην του συναδελφού γέροντος / αγίου Καισαρείας κυρίου Ιωαννικίου.

+ Ο Διδυμοτείχου Ιερεμίας

+ [………….. ………….]²¹ έχων και τας γνώ/μας των πανιερωτάτων και σεβασμιωτάτων αγίων γερόντων, του τε αγίου Ηρακλεί(ας) κυρίου Ιγνατίου, του αγίου Κυζίκου κυρίου Ματ/θαίου, του αγίου Νικαί(ας) κυρίου Ιεροθέου, και του αγίου Χαλκηδόνος κυρίου Καλλινίκου και του αγίου Σμύρνης κυρίου Παϊσίου.

[άλλες πέντε δυσανάγνωστες υπογραφές αρχιερέων]

ΠΗΓΗ: Κωδ. Α / 14 του Οικ. Πατριαρχείου, σ. 43.

————————————————

21.- Η υπογραφή του μητροπολίτη είναι δυσανάγνωστη.

β) Η παραίτηση του Καλλινίκου Β΄ (21/2/1827)

+ Διά του παρόντος ενυπογράφου, αποδεικτικού και ενσφραγίστου της παραιτήσεως γράμματος / δήλον ποιούμαι, ότι, επειδή αι περιστάσεις κατέ-στησαν εις το ανοικονόμητον την εμπι/στευθείσαν μοι πρά της μητρός μου Μεγάλης Εκκλησίας επαρχίαν Δημητριάδος και / βλέπων, ότι αι επακολουθού-σαι αυταί περιστάσεις επί το χείρον μάλλον προάγονται / ημέραν παρ’ ημέραν, και τούτου ένεκα ου δύναμαι εξοικονομήσαι τα εν τη βα/σιλευούση εκκλησιαστικά χρέη της επαρχίας ταύτης, και μάλιστα τα μετά την αρχιερα-/τείαν μου επιφορτισθέντα, υπέρ ων και άλλοτε, και ήδη διά του πανιερωτάτου αγίου / Λαρίσης κυρ Μελετίου, εντόνως εβιάσθην εξαργυρώσαι εκ τούτων δέκα χιλιάδας / γρόσια, και ουκ ηδυνήθην, έχων προσέτι και το υπέρ κεφαλής γήρας απάγον με / της προθυμίας, και δεούσης φροντίδος. τούτων ούν ένεκα απάντων ευχαρίστως, και οικειο/θελώς παραιτούμαι της επαρχίας μου ταύτης Δημητριάδος (ουχί δε και της αρχιερωσύνης μου) / και ανατίθεμαι ταύτην είς την ελεήσασαν, και ευεργετήσασάν με μητέρα μου αγίαν Εκ/κλησίαν, εφ’ ής ουδεμίαν του λοιπού εγώ έξω δεσποτείαν, ή εξου-σίαν, αλλά ειμί ξένος / και αλλότριος. παρακαλώ δε μετά δακρύων την κοινήν ευεργέτιδα αγίαν Εκκλησίαν, / ίνα δείξη καμοί τω ελαχίστω την συνήθη αυτής μητρικήν συμπάθειαν, και πρόνοιαν / περί της εξοικονομήσεως του εσχάτου γήρως μου. όθεν είς ένδειξιν εγένετο η παρούσα / μου ενυπόγραφος, και εσφράγιστος παραίτησις, και επιστέλλεται τη Μεγάλη Εκκλησία είς / διηνεκή ασφάλειαν.

21 Φεβρουαρίου 1827

(τ.σ.) Ο Δημητριάδος Καλλίνικος βεβαιοί

ΠΗΓΗ: Κωδ. Α / 14 του Οικ. Πατριαρχείου, σ. 125.

ΤΑ ΥΠΟΜΝΗΜΑΤΑ ΕΚΛΟΓΗΣ ΤΩΝ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΩΝ

ΝΕΟΦΥΤΟΥ Β΄, ΙΩΣΗΦ Β΄, ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ Γ΄

ΚΑΙ ΜΑΤΘΑΙΟΥ ΤΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΑΣ

(-.7.1827 – 10.11.1838)

ΘΕΣΣΑΛΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ, ΤΟΜΟΣ 47^ος, ΛΑΡΙΣΑ 2005, σελ. 279-288.

ΠΡΟΛΟΓΙΚΑ

Στον προηγούμενο τόμο του ΘΗΜ παρουσιάσαμε τα υπομνήματα εκλογής τριών μητροπολιτών της Δημητριάδας, της περιόδου Ιούλιος 1821 – Φεβρουάριος 1827¹, με βάση τα φωτοαντίγραφα των κωδίκων του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Στον παρόντα τόμο θα παρουσιάσουμε τα υπομνήματα εκλογής άλλων τεσσάρων μητροπολιτών, του Νεοφύτου Β΄, του Ιωσήφ Β΄, του Γρηγορίου Γ΄ και του Ματθαίου, ως συμβολή στην κατάρτιση ενός πληρέστερου επισκοπικού καταλόγου της Δημητριάδας. Για μία φορά ακόμα εκφράζουμε την ευγνωμοσύνη μας προς τον Οικουμενικόν Πατριάρχην κ. Βαρθολομαίον, για την χορήγηση των σχετικών φωτοαντιγράφων, και τον αρχειοφύλακα π. Νικόλαο Πετροπέλλη, για την πρόθυμη εξυπηρέτησή του.

1.- ΤΟ ΥΠΟΜΝΗΜΑ ΕΚΛΟΓΗΣ ΤΟΥ ΝΕΟΦΥΤΟΥ Β΄

Όπως είδαμε, ο μητροπολίτης Καλλίνικος Β΄ παραιτήθηκε, στις 21.2.1827, οικειοθελώς επειδή αδυνατούσε να πληρώσει τα χρέη της επαρχίας του². Η Μητρόπολη της Δημητριάδας παρέμεινε εν χρεία μέχρι τον Ιούλιο του 1827 οπότε αποφασίσθηκε η εκλογή νέου μητροπολίτη. Τα μέλη της Συνόδου του Πατριαρχείου «προτροπή και αδεία» του Οικουμενικού Πατριάρχη Αγαθαγγέλου (1826-1830)³, συνήλθαν στον πατριαρχικό ναό του Αγ. Γεωργίου, για να εκλέξουν τον διάδοχο του Καλλινίκου Β΄. Κατά την εκκλη-

———————————————————-

1.- Αρχιμ. Νεκταρίου Δρόσου, Υπομνήματα Β΄, Θ.ΗΜ., τομ. ….. σελ…… . Λάρισα 1…….

2.- Βλ. π. Νεκτάριος Δρόσος, Τα υπομνήματα ….., ό.π., σ. 272.

3.- Βλ. Μαν. Ι. Γεδεών, Πατριαρχικοί Πίνακες, Αθήναι 19962, 606-608.

σιαστική παράδοση πρότειναν τρεις υποψήφιους, με πρώτο τον πρωτοσύγγελο Νεόφυτο, ο οποίος και εκλέχθηκε τον Ιούλιο του 1827. Σε εν-θύμηση⁴ της εποχής του αναφέρονται τα εξής: «Μετά δε τούτον [= Καλλίνικον Β΄] εχρημάτισε μητροπολίτης ο πανιερολογιώτατος κύριος Νεόφυτος, λόγω τε και έργω και τάξει εκκλησιαστική πεπαιδευμένος, ο οποίος όταν ήλθεν εκ της Κωνσταντινουπόλεως εις τους αωκη΄ Νοεμβρίου γ΄ , ημέρα ε΄⁵ ευγήκαμεν εις προϋπάντησίν του εις Άγιον Αντώνιον, οι δε ιερείς ενδεδυμένοι τας ιερατικάς αυτών στολάς και οι πρωεστώτες της πολιτείας ταύτης Αγειάς εσυνοδεύσαμεν αυτόν έως εις την μητρόπολιν, ο οποίος αρχιερατεύει έως τώρα, αωκθ⁶ Μαρτίου 15» . Το 1827 καθιέρωσε ένα αντιμνήσιο για τον ναό του Αγ. Νικολάου στο Μεταξοχώρι της Αγιάς⁷. Ο Νεόφυτος Β΄ ποίμανε την Μητρόπολη της Δημητριάδας μέχρι το 1836, οπότε μετατέθηκε στην Μητρόπολη της Αγχιάλου⁸.

Το υπόμνημα εκλογής του Νεοφύτου Β΄ ( -.7.1827)

+ Της αγιωτάτης Μητροπόλεως Δημητριάδος απροστατεύτου διαμεινάσης, άτε δη του εν αυή αρχιερατεύοντος / κυρ Καλλινίκου, παραίτη-

———————————————————-

4.- Βλ. π. Νεκτάριος Δρόσος, Τρεις ενθυμήσεις από την Αγιά για την Μητρόπολη της Δημητριάδας, 1792-1829, Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 40 (2001) 116-117.

5.- Δηλαδή την Πέμπτη 3.11.1828, ο Νεόφυτος Β΄ επισκέφθηκε την Αγιά.

6.- αωκθ΄ 1829.

7.- Σε παλιότερο δημοσίευμά μας [Επιγραφές και ενθυμήσεις από το Μεταξοχώρι της Αγιάς, 1645/46-1932, Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 29 (1996) 225 και σημ. 5], λόγω φθοράς του αντιμηνσίου διαβάσαμε ως έτος καθιέρωσής του το 1821 αντί του ορθού 1827, με αποτέλεσμα να δώσουμε λανθασμένο τον χρόνο αρχιερατίας του Νεοφύτου Β΄. τώρα, χάρη στο υπόμνημα της εκλογής του, αποκαθίσταται εκείνο το λάθος μας.

8.- Στην Μητρόπολη της Αγχιάλου αναφέρει ότι μετατέθηκε και ο Βασ. Α. Μυστακίδης [Επισκοπικοί Κατάλογοι, ΕΕΒΣ, 12 (1936) 169] ενώ ο Βασ. Γ. Ατέσης (Επισκοπικοί κατάλογοι της Εκκλησίας της Ελλάδος, εν Αθήναις 1975, 40) αναφέρει, λανθασμένα, ότι μετατέθηκε στην Μητρόπολη της Σωζοαγαθούπολης. Λανθασμένα, επίσης, αναφέρεται ο Νεόφυτος Β΄ τον Ιούνιο του 1810 από τον Γερ. Ι. Κονιδάρη [Δημητριάδος Μητρόπολις, ΘΗΕ, 5 (Αθήναι 1964) 1048].

σιν απ’ αυτής οικειοθελή, και αβίαστον ποιησαμένου, ως αντικρύ κατεστρωμένη / φαίνεται, ημείς οι ενδημούντες αρχιερείς, προτροπή και αδεία του παναγιωτάτου, και σεβασμιωτάτου ημών αυθέντου, / και δεσπότου, του Οικουμενικού Πατριάρχου κυίου κυρίου Αγαθαγγέλου, συνελθόντες εν τω πανσέπτω πα/τριαρχικώ ναώ του αγίου ενδόξου μεγαλομάρτυρος Γεωργίου του τροπαιοφόρου, και ψήφους κανονικάς προ/βαλόμενοι, εις εύρεσιν, και εκλογήν αξίου, και αρμοδίου προσώπου, του αναδεξομένου την αρχιερατικήν / προστασίαν, και ποιμαντικήν ράβδον της αγιωτάτης αυτής μητροπόλεως, πρώτον μεν εθέμεθα τον / οσιώτατον πρωτοσύγγελον κυρ Νεόφυτον, β^ον δε τον Νικηφόρον, και γ^ον τον Σαμουήλ, ων και / τα ονόματα κατεστρώθη εν τω δε τω ιερώ κώδικι της αγίας του Χριστού Μεγάλης Εκκλησίας, εις / διηνεκή ένδειξιν, και μόνιμον παράστασιν.

Εν έτει σωτηρίω αωκζ΄, κ(α)τα(ά) μήνα Ιούλιον, επινεμήσε(ως) ιε^ης.

+ Κυζίκου Ματθαίος έχων και τας γνώμας των σεβασμ: γερόντων, του αγίου Ηρακλείας κυρίου Ιγνατίου, του αγ: Χαλκηδόνος κυρ Ζαχαρίου, / του αγ: Αδριανουπόλ(εως) κυρίου Γερασίμου, και του αγ: [-] κυρίου Νεοφύτου.

+ Νικομηδείας Πανάρετος

+ Νικαίας Ιωσήφ

+ Δέρκων Νικηφόρος έχων και τας γνώμας των πανιερωτάτων συναδελφών του τε αγίου Αγκύρας / κυρ Αγαθαγγέλου κ(αι) του αγίου Βιζύης κυρίου Ιωάσαφ.

+ Νέων Πατρών Δοσίθεος

+ Φαναρίου και Φερσάλων Διονύσιος

+ [–] Δανιήλ (;)

+ [–] Γρηγόριος

ΠΗΓΗ: Κωδ. Α/14 του Οικ. Πατριαρχείου, σ.125.

2.- ΤΟ ΥΠΟΜΝΗΜΑ ΕΚΛΟΓΗΣ ΤΟΥ ΙΩΣΗΦ Β΄

Επειδή ο Νεόφυτος Β΄ «διά κανονικών ψήφων» μετατέθηκε το 1836 στην Μητρόπολη της Αγχιάλου, η Μητρόπολη της Δημητριάδας έμεινε απροστάτευτη. Για τον λόγο αυτό, τα μέλη της Συνόδου του Πατριαρχείου «προτροπή και αδεία» του Οικουμενικού Πατριάρχη Γρηγορίου ΣΤ΄ (1831-1840)⁹ συνήλθαν στον πατριαρχικό, μάλλον, ναό του Αγ. Γεωργίου¹⁰ για να εκλέξουν τον διάδοχο του Νεοφύτου Β΄. Πρώτος στον κατάλογο τοποθετήθηκε ο «πανιερώτατος μητροπολίτης Ερσεκίου»¹¹ Ιωσήφ, ο οποίος και εκλέχθηκε νέος μητροπολίτης της Δημητριάδας το 1836. Στο Βόλο έφθασε πριν από τις 20.11.1836, ημερομηνία κατά την οποία επισκέφθηκε την Μονή του Αγίου Λαυρεντίου, στον ομώνυμο οικισμό του Πηλίου, σύμφωνα με σχετική ενθύμηση¹². Στις 28.3.1837 καθιέρωσε ένα αντιμήνσιο για τον ναό του Αγ. Ιωάννη του Θεολόγου της Κορόπης (Πουρνάρι) του Πηλίου¹³. Τον Νοέμβριο του 1837 καθαιρέθηκε¹⁴ (εσχάτη ποινή και παντελή της αρχιερωσύνης καθαιρέσει καθυποβληθέντος …….. και από της επαρχίας αυτής εξωσθέντος δι’ υψηλού βασιλικού ορισμού). Στις 22.9.1842, ως πρώην Δημητριάδας, πήγε στην Προύσα ως πατριαρχικός έξαρχος¹⁵.

Το υπόμνημα εκλογής του Ιωσήφ Β΄ (1836)

+ Της αγιωτ(άτης) Μ(ητ)ροπόλ(εως) Δημητριάδος απροστατεύτου διαμεινάσης, άτε δη του εν αυτή αρχιερα/τεύοντος κυρ Νεοφύτου δια κανονικών ψήφων μετατεθέντος εις τον θρόνον της αγιωτάτης Μ(ητ)ρο/πόλ(εως) Αγχιάλου, ημείς οι ενδυμούντες αρχιερείς, προτροπή και αδεία του παναγιω(τάτου) κ(αι) σεβα/[σμιωτάτου] ημών αυθέντου, και δεσπότου, του οικουμενικού πατριάρχου κυρί(ου) κυρί(ου) Γρηγορίου, /

———————————————————–

9.- Βλ. Μαν. Ι. Γεδεών, Πατριαρχικοί Πίνακες ….., σ. 612-614.

10.- Δεν αναφέρεται ο ναός στο υπόμνημα.

11.- Ερσέκα, πόλη της Βόρειας Ηπείρου στους δυτικούς πρόποδες του Γράμμου.

12.- Βλ. Σπ. Λάμπρος, Ενθυμήσεων, ήτοι χρονικών σημειωμάτων συλλογή πρώτη, Νέος Ελληνομνήμων, 7 (Αθήναι 1910) 267.

13.- Βλ. Μυρτώ Ρ. Καμηλάρι, Ιεραί αναγραφαί, Θεσσαλικά Χρονικά, 5 (Αθήναι 1936) 78.

14.- Κατά τον Βασ. Γ. Ατέση (ό.π., σ. 40) παραιτήθηκε.

15.- Βλ. Μαν. Ι. Γεδεών, Πατριαρχικαί Εφημερίδες, Αθήναι 1936-1938, 417.

ψήφους κανονικάς προβαλόμενοι εις εύρεσιν και εκλογήν αξίου προσώπου του αναδεξο/μένου την αρχιερατικήν προστασίαν, και ποιμαντικήν ράβδον της αγιωτάτης αυτής / μητροπόλεως, α^ον μεν εθέμεθα τον πανιερώτατον μητροπο-λίτην Ερσεκίου / αγαπητόν ημών εν Χ(ριστ)ώ αδελφόν κύριον Ιωσήβ. β^ον δε τον Ιακώβ(;) και γ^ον τον Βενέδοκτον, ων και τα ονό/ματα κατεστρώθη εν τω δε τω ιερώ κώδικι εις διηνεκή ένδειξιν. αωλς΄

[–] έχων κ(αι την γνώμην του σεβ. Γερ: αγίου Εφέσου κυρ Χρυσάνθου

+ ο Χαλκηδόνος Ιερόθεος έχων και την γνώμην του σ: γ: αγίου Νικομηδείας

[–] έχων και την γνώμην του γερ: Δέρκ(ων)

+ ο Αμασείας Καλλίνικος

+ ο Λαρίσης Άνθιμος

[–], [–], + ο Σοφίας [–]

ΠΗΓΗ: Κωδ. Α/14 του Οικ. Πατριαρχείου, σ. 274.

3.- ΤΟ ΥΠΟΜΝΗΜΑ ΕΚΛΟΓΗΣ ΤΟΥ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ Γ΄

Μετά την «παντελή καθαίρεσιν» του Ιωσήφ Β΄, η Μητρόπολη της Δημητριάδας έμεινε χωρίς αρχιερέα. Γι’ αυτό, τα μέλη της Συνόδου του Πατριαρχείου, «προτροπή και αδεία» του Οικουμενικού Πατριάρχη Γρηγορίου ΣΤ΄ (1831-1840) συνήλθαν, τον Νοέμβριο του 1837, στον πατριαρχικό ναό του Αγ. Γεωργίου για να εκλέξουν τον διάδοχο του Ιωσήφ Β΄. Πρώτον στον κατάλογο τοποθέτησαν τον «πανιερώτατον και θεοπρόβλητον μητροπολίτην πρώην Πρεσλάβας»¹⁶ Γρήγοριο, που εκλέχθηκε μητροπολίτης της Δημητριάδας. Ο Γρηγόριος Γ΄¹⁷ πέθανε τον Νοέμβριο του 1838, όπως αναφέρεται στο υπόμνημα εκλογής του διαδόχου του Ματθαίου.

————————————————————

16.- Πρεσλάβα, πόλη της Βουλγαρίας

17.- Ο Γερ. Ι. Κονιδάρης (ό.π., σ. 1048) τον προσδιορίζει, λανθασμένα, ως Γρηγόριο Β΄.

Το υπόμνημα εκλογής του Γρηγορίου Γ΄ (-.11.1837)

+ Της αγιωτάτης Μητροπόλεως Δημητριάδος απροστατεύτου διαμεινάσης, άτε δη του εν αυτή, ως μη ώφειλεν αρχιερα/τεύοντος Ιωσήφ εσχάτη ποινή και παντελή της αρχιερωσύνης καθαιρέσει καθυποβληθέντος δι’ εκκλησιαστικού / γράμματος περιέχοντος τας αιτίας και τα κανονικά αυτού εγκλήματα, και από τη επαρχίας αυτής έξω/σθέντος δι’ υψηλού βασιλικού ορισμού, ημείς οι ενδημούντες αρχιερείς, προτροπή και αδεία του πανα/γιωτάτου, κ(αι) σεβασμιωτάτου ημών αυθέντου και δεσπότου, του Οικουμενικού Πατριάρχου κυρίου Γρηγορίου, / συνελθόντες εν τω πανσέπτω πατριαρχικώ ναώ του αγίου ενδόξου μεγαλομάρτυρος Γεωργίου του τροπαιοφόρου / και ψήφους κανονικάς προβαλόμενοι εις εύρεσιν και εκλογήν αξίου και αρμοδίου προσώπου, του αναδεξομένου / την αρχιερατικήν προστασίαν και ποιμαντικήν ράβδον της αγιωτάτης αυτής μητροπόλ(εως), πρώτον μεν / εθέμεθα τον πανιερώτατον και θεοπρόβλητον μητροπολίτην πρώην Πρεσλάβας, αγαπητόν / ημών εν Χ(ριστ)ώ αδελφόν κυρ Γρηγόριον. β^ον δε τον Μελέτιον, και γ^οντον Ευγένιον, / ων και τα ονόματα κατεστρώθη εν τω δε τω ιερώ κώδικι της αγίας του Χ(ριστο)ύ Μεγάλης Εκκλησίας εις έν/δειξιν διηνεκή και παράστασιν μόνιμον.

Εν έτει σωτηρίω αωλζ΄ κ(α)τα(ά) μήνα Νοεμβ: επινεμήσεως ια^ης.

[- -] [- -] [- -] [- -]

+ Ο Φιλαδελφείας Πανάρετος

ΠΗΓΗ: Κωδ. Α/14 του Οικ. Πατριαρχείου, σ. 308.

4.- ΤΟ ΥΠΟΜΝΗΜΑ ΕΚΛΟΓΗΣ ΚΑΙ Η ΠΑΡΑΙΤΗΣΗ ΤΟΥ ΜΑΤΘΑΙΟΥ

Όπως ήδη αναφέραμε, ο Γρηγόριος Γ΄ απεβίωσε στις αρχές του Νοεμβρίου 1838. Για την πλήρωση της κενής μητροπολιτικής έδρας, τα μέλη της Συνόδου το Πατριαρχείου, «προτροπή και αδεία» του Οικουμενικού Πατριάρχη Γρηγορίου ΣΤ΄ (1831-1840) συνήλθαν, στις 10.11.1838, στον πατριαρχικό ναό του Αγ. Γεωργίου για να εκλέξουν τον διάδοχό του. Πρώτον στον κατάλογο έθεσαν τον «πανιερώτατον και θεοπρόβλητον μητροπολίτην Σηλυβρίας»¹⁸ Ματθαίο. Η αρχιερατία του Ματθαίου δεν υπήρξε ανέφελη. «Εξ επηρείας του μισοκάλου δαίμονος ανεφύησαν σκάνδαλα τινά» τα οποία δεν κατονομάζονται. Τα σκάνδαλα αυτά, για τα οποία «μηδενί όλως εγκλήματι υπεύθυνος ών», όπως αναφέρεται στο υπόμνημα εκλογής του διαδόχου του, τον αναστάτωσαν πολύ και γι’ αυτό, «κατανοήσας την εξ αυτών τελείαν ανατροπήν» της ησυχίας του, υπέβαλε την παραίτησή του, στις 21.5.1841, στο Πατριαρχείο. Ως πρώην Δημητριάδας εκλέχθηκε, αμέσως, μητροπολίτης Γάνου και Χώρας¹⁹, στη θέση του Μελετίου, ο οποίος παραιτήθηκε από την εν λόγω Μητρόπολη και εκλέχθηκε μητροπολίτης της Δημητριάδας. Το Οικ. Πατριαρχείο, δηλαδή, προκειμένου να ηρεμήσει ο λαός της Δημητριάδας, προέβη στην αμοιβαία μετάθεση των αρχιερέων της Δημητριάδας και της Γάνου και Χώρας.

α) Το υπόμνημα εκλογής του Ματθαίου (10.11.1838)

+ Της αγιωτάτης Μητροπόλεως Δημητριάδος απροστατεύτου διαμεινάσης, άτε δη του εν αυτή αρχιερατεύοντος κυρίου / Γρηγορί(ου) προς Κύριον εκδημήσαντος, και εις τας ουρανίους μονάς μεταστάντος, ημείς οι ενδημούντες αρχιερείς, / προτροπή και αδεία του παναγιωτάτου και σεβασμιωτάτου ημών αυθέντου, και δεσπότου, του Οικουμενικού / Πατριάρχου κυρίου κυρίου Γρηγορίου, συνελθόντες εν τω πανσέπτω πατριαρχικώ ναώ του αγίου ενδόξου μεγα/λομάρτυρος Γεωργίου του τροπαιοφόρου, κ(αι) ψήφους κανονικάς προβαλόμενοι εις εύρεσιν και εκλογήν / αξίου κ(αι) αρμοδίου προσώπου, του καταδεξομένου την αρχιερατικήν προστασίαν, κ(αι) ποιμαντικήν ράβδον / της αγιωτάτης αυτής μητροπόλεως, πρώτον μεν εθέμεθα τον πανιερώτατον και θεοπρόβλεπτον / μητροπολίτην Σηλυβρίας, αγαπητόν ημών εν Χ(ριστ)ώ αδελφόν κύρι(ον) Ματθαίον. β^ον δε τον Ευγένιον / και γ^ον τον Ιερόθεον, ων και τα ονόματα κατεστρώθη εν τω δε

——————————————————–

18.- Σηλυβρία, πόλη της Ανατολικής Θράκης.

19.- Στη Μητρόπολη Γάνου και Χώρας ανήκε το τμήμα της Ανατολικής Θράξης μεταξύ της Ραιδεστού και του Μυριόφυτου.

τω ιερώ κώδικι της αγίας του Χ(ριστο)ύ / Μεγάλης Εκκλησίας εις ένδειξιν διηνεκή, κ(αι) παράστασιν μόνιμον.

Εν έτει σωτηρί(ω) αωλη΄, κατά μήνα Νοέμβριον 10, επινεμήσεως Ιβ^ης

+ Ο Χαλκηδόνος Ιερόθεος έχων και την γνώμην του σ: γ: Ηρακλείας.

[- -] [- -] [- -] [- -]

ΠΗΓΗ: Κωδ. Α/14 του Οικ. Πατριαρχείου, σ. 327.

β) Η παραίτηση του Ματθαίου (21.5.1841)

Η ταπεινότης η εμή, διά της παρούσης ενυπογράφου και ενσφραγίστου, αβιάστου τε / και οικειοθελούς αυτής παραιτήσεως, δηλοποιεί ότι, επειδή εξ επηρείας του μισοκάλου δαίμονος, / ανεφύησαν σκάνδαλα τινά εν τη θεόθεν λαχούση μοι επαρχία Δημητριάδος, και / ταραχαί άλλως πως ακατεύναστοι ούσαι, κατανοήσας εγώ την εξ αυτών τελείαν ανα/τροπήν της φίλης μοι ανέκαθεν ησυχίας, και ότι τα απροόπτως παρεμπεσόντα / ταύτα δεινά έπονται προς τοις άλλοις εμποδών προς την απαιτουμένην, και κατά λό/γον πν(ευματ)ικήν επίσκεψιν των εν αυτή τη επαρχία χρεών, και αξιόχρεον διοί/κησιν, ης ουδέν άλλο τίθημι προτιμότερον, κατά το επικείμενόν μοι άφευκτον / χρέος, διά τι τούτο παραιτούμαι οικεία μου βουλή απ’ αυτής ταύτης της προε[……]θείσης / μοι επαρχίας Δημητριάδος, ου μην δε και της αρχιερωσύνης μου, αφοσιούμενος / την περί της διαδοχής αναγκαιοτάτην διαίτησιν εις την απαραλόγιστον κρίσιν / και απόφασιν της κοινής, και ευεργέτιδός μου αγίας του Χ(ριστο)ύ Εκκλησίας / εμαυτόν δε εις την μητρικήν αυτής διηνεκή πρόνοιαν, και προμήθειαν, / αποδεχόμενος ευγνωμόνως ός αν υπό της θείας χάριτος, εμπνευσθείσα / κρίνοι και δοκιμάσοι και περ εμού του οικείου αυτής, και γνησίου μέλους, / και άπαν το επ’ εμοί, όσον προς ένδειξιν της ολοτελούς προς αυτήν εν ευ/γνωμοσύνη αφοσιώσεώς μου, και επιδειξαμένου, και επιδείξοντος μέχρι της τελευταίας / μου αναπνοής. όθεν εις ένδειξιν, προσφέρω αυτή και την ιδία μου χειρί / υπογεγραμμένην, και ενσφράγιστον ταύτην οικειοθελή μου παραίτησιν.

αωμα^ω: Μαΐου κα΄

Ο πρ: Δημητριάδος Ματθαίος: βεβαιώ.

ΠΗΓΗ: Κωδ. Α/22 του Οικ. Πατριαρχείου, σ. 6α.

ΤΑ ΥΠΟΜΝΗΜΑΤΑ ΕΚΛΟΓΗΣ ΤΩΝ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΩΝ

ΜΕΛΕΤΙΟΥ, ΓΑΒΡΙΗΛ Β΄, ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ Δ΄, ΔΩΡΟΘΕΟΥ

ΚΑΙ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ Ε΄ ΤΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΑΣ

( -.5.1841 – 2.4.1870)

ΘΕΣΣΑΛΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ, ΤΟΜΟΣ 48^ος, ΛΑΡΙΣΑ 2005, σελ. 289-302.

ΠΡΟΛΟΓΙΚΑ

Στους δύο προηγούμενους τόμους του ΘΗΜ παρουσιάσαμε τα υπομνήματα εκλογής εφτά μητροπολιτών της Δημητριάδας, της περιόδου Ιούλιος 1821 – Νοέμβριος 1838¹, αξιοποιώντας τα φωτοαντίγραφα των κωδίκων του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Στον παρόντα τόμο θα παρουσιάσουμε τα υπομνήματα εκλογής άλλων πέντε μητροπολιτών, ήτοι του Μελετίου, του Γαβριήλ, του Γρηγορίου Δ΄, του Δωροθέου και του Γρηγορίου Ε΄. Με τα υπομνήματα αυτά εξαντλείται ο 19^ος αιώνας. Και πάλι εκφράζουμε την ευγνωμοσύνη μας προς τον Παναγιώτατο Οικουμενικό Πατριάρχη κ. Βαρθολομαίο, για την χορήγηση των σχετικών φωτοαντιγράφων, και τον αρχειοφύλακα π. Νικόλαο Πετροπέλλη, για την πρόθυμη εξυπηρέτησή του.

1.- ΤΟ ΥΠΟΜΝΗΜΑ ΕΚΛΟΓΗΣ ΤΟΥ ΜΕΛΕΤΙΟΥ

Όπως είδαμε ο μητροπολίτης Ματθαίος παραιτήθηκε, στις 21.5.1841, «επειδή εξ επηρείας του μισοκάλου δαίμονος, ανεφύησαν σκάνδαλα τινά εν τη θεόθεν λαχούση» σ’ αυτόν επαρχία της Δημητριάδας². Ο Ματθαίος παραιτήθηκε «καίτοι μηδενί όλως εγκλήματι υπεύθυνος ών, και μηδεμιά αιτία κανονική την αφαίρεσιν υπαγορευούση της θεόθεν αυτώ λαχούσης επαρχίας»,

———————————————————-

1.- Βλ. Αρχιμ. Νεκταρίου Δρόσου, α) Τα υπομνήματα εκλογής των μητροπολιτών Βαρθολομαίου, Παρθενίου και Καλλινίκου Β΄ της Δημητριάδας (-.7.182 – 21.2.1827), Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 45 (2004) 265-272. β) Τα υπομνήματα εκλογής των μητροπολιτών Νεοφύτου Β΄, Ιωσήφ Β΄, Γρηγορίου Γ΄ και Ματθαίου της Δημητριάδας (-.7.1827 – 10.11.1838), Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 47 (2005).

2.- Βλ. π. Νεκτ. Δρόσος, Τα υπομνήματα εκλογής των μητροπολιτών Νεοφύτου Β΄ ….., ό.π., σ. 287-288.

προκειμένου να ηρεμήσουν οι κάτοικοι της περιοχής, όπως αναφέρεται στο υπόμνημα εκλογής του διαδόχου του. Αμέσως μετά αποφασίσθηκε η εκλογή νέου μητροπολίτη. Για τον σκοπό αυτό «οι ενδημούντες αρχιερείς» στο Οικ. Πατριαρχείο, «προτροπή και αδεία» του Οικουμενικού Πατριάρχη Ανθίμου Ε΄ (1841-1842)³, συνήλθαν στον πατριαρχικό ναό του Αγ. Γεωργίου, για να εκλέξουν τον διάδοχο του Ματθαίου. Κατά την εκκλησιαστική παράδοση πρότειναν τρεις υποψηφίους, με πρώτο τον «πανιερώτατο και θεοπρόβλητον μητροπολίτην Γάνου και Χώρας⁴ Μελέτιον», ο οποίος και εκλέχθηκε πιθανόν την ημέρα παραίτησης του προκατόχου του (21.5.1841) ή μία – δύο ημέρες αργότερα.

Ο Μελέτιος στις 16.10.1841 υπέγραψε, το διοριστήριο ενός επιτρόπου του στην Ανατολή Αγιάς⁵. Στις 2.7.1842 αναφέρεται στην επιγραφή ανέγερσης του καθολικού της Μονής της Παναγίας Καμπάνας, στην Έλαφο⁶ της Αγιάς, και στις 3.3.1843 στην επιγραφή ιστόρησης του ναού του Αγ. Γεωργίου του Μεταξοχωρίου⁷ της Αγιάς. Στη Βιβλιοθήκη των Μηλιών σώζεται μια επιστολή του προς τον Γρηγόριο Κωνσταντά, με χρονολογία 30.9.1843⁸. Ο Μελέτιος ποίμανε την Μητρόπολη της Δημητριάδας μέχρι τον Ιούνιο του 1846, οπότε μετατέθηκε στη Μητρόπολη του Ικονίου.

———————————————————-

3.- Βλ. Μαν. Ι. Γεδεών, Πατριαρχικοί Πίνακες, Αθήναι 1996², 614-615.

4.- Στη Μητρόπολη Γάνου και Χώρας ανήκε το τμήμα της Ανατολικής Θράκης μεταξύ της Ραιδεστού και του Μυριοφύτου.

5.- Βλ. π. Νεκτ. Δρόσος, Επιγραφές από την Ανατολή της Αγιάς, Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 27 (1995) 235-236.

6.- Βλ. Γερμανός της Δημητριάδας, Σταυροί – Επιγραφαί, Θεσσαλικά Χρονικά, 3 (Αθήναι 1932) 161.

7.- Βλ. π. Νεκτ. Δρόσος, Επιγραφές και ενθυμήσεις από το Μεταξοχώρι της Αγιάς, 1645/1646-1932, Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 29 (1996) 229.

8.- Βλ. Γιώργος Θωμάς, Το πανωπροίκι στη Μαγνησία, μια ανέκδοτη επιστολή του μητροπολίτη της Δημητριάδας προς τον Γρ. Κωνσταντά, 1843, Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 36 (1999) 136-137.

Το υπόμνημα εκλογής του Μελετίου (-.5.1841)

η προς το συμφέρον, και εύφημον των αντιπιπτόντων εσθ’ ότε μεθαρμογή⁹, και διαίτησις, φρο/νήσεως εστί πάντες και ευβουλίας τεκμήριον. ένθα δε και οικονομίας απαιτείται λόγος, ευστό/χως και προσφυώς τω καιρώ και τοις πράγμασι συμμετρούμενοι, αναγκαιοτάτη η μεταρρύθμισις αύτη, καν άλλως δοκεί τους κειμένους όρους διαδιδράσκουσα. διό καν τοις ενδο/εκκλη-σιαστικοίς πολλά τοιαύτα συμβαίνοντα καθοράται δια προλαβόντων παραδει-γμάτων / άρτιον, και κατά σκοπόν αγαθόν διεξαγόμενα, και διευθυνόμενα ένθεν τοι και νυν σκανδάλων τινών εν τη επαρχία Δημητριάδος αναδυέντων, εξ επηρείας σατανικής τοιαύ/την τινά την διαίτησιν, ως ακολούθως, υποδει-κνυμένων, ο μεν γνήσιος της επαρχίας αυτής κυριάρ/χης, πανιερώτατος, και κατά πνεύμα ημίν περιπόθητος αδελφός άγιος Δημητριάδος, κύρι(ος) / Ματθαίος, καίτοι μηδενί όλως εγκλήματι υπεύθυνος ών, και μηδεμιά αιτία κανονική, την αφαίρε/σιν υπαγορευούση της θεόθεν αυτώ λαχούσης επαρχίας, όμως παρητήσατο συνοδικώς απ’ αυτής, / εμφρόνως την εκ των άλλως ακατευνάστων εκείνων πραγμάτων απαλλαγήν εαυτώ μνώμε/νος, και ευχαρίστως αποδεξάμενος την εν τη επαρχία Γάνου και Χώρας εγκριθεισαν από/κατάστασιν αυτού λόγω προεδρίας το γε νυν εις ένδειξιν της εποφειλο-μένης αυτώ εκκλησιαστικής /προνοίας και προμηθείας, ημείς οι ενδημούντες αρχιερείς, προτροπή, και αδεία του παναγιωτ(άτου), / και σεβασ. ημών αυθέ-ντου, και δεσπότου, του οικουμενικού πατριάρχου κυρίου Ανθίμου, /συνελθό-ντες εν τω πανσέπτω πατριαρχικώ ναώ του αγίου ενδόξου μεγαλομάρτυρος Γεωρ/γίου του τροπαιοφόρου, και ψήφους κανονικάς προβαλόμενοι εις εύρεσιν, και εκλογήν αξίου, κ(αι) αρ/μοδίου προσώπου, του αναδεξομένου την αρχιερατικήν προστασίαν, και ποιμαντικήν ράβ/δον της αγιωτάτης αυτής μητροπόλεως, πρώτον μεν εθέμεθα τον πανιερώτατον κ(αι) θεοπρόβλη/τον μ(ητ)ροπολίτην Γάνου και Χώρας, αγαπητόν ημών συναδελφόν εν Χ(ριστ)ώ κυρ Μελέτιον, / β^ον δε τον ακάριον, και γ^ον τον Παρθένιον ων και τα ονόματα κατεστρώθη / εν τω δε τω ιερώ κώδικι της του Χ(ριστο)ύ Μεγάλης Εκκλησίας,

———————————————-

9.- Μεθαρμογή < μεθαρμόζω, διορθώνω, επανορθώνω. Βλ. Ιω. Σταματάκος, Λεξικόν της αρχαίας ελληνικής γλώσσης, Αθήναι 1972, 604.

εις ένδειξιν διηνεκή κ(αι) παράστα/σιν μόνιμον.

αωμα΄ κατά μήνα Μάϊον επί/νεμήσεως ιδ^ης.

+ ο [- -]

+ ο [- -] έχων κ(αι) την γνώμην του σεβ:γέροντος αγίου Χαλκηδόνος κυρίου Ιεροθέου.

+ ο Νικομηδείας Διονύσιος

+ ο Δέρκων Γερμανός

ΠΗΓΗ:Κωδ. Α/22 του Οικουμενικού Πατριαρχείου, σ. 5.

2.- ΤΟ ΥΠΟΜΝΗΜΑ ΕΚΛΟΓΗΣ ΤΟΥ ΓΑΒΡΙΗΛ Β΄ .

Μετά την «διά κανονικών ψήφων και συνοδικής εκλογής» αποκατάσταση του Μελετίου «προεδρικώς εις τον θρόνον» της Μητρόπολης του Ικονίου, τον Ιούνιο του 1846, η Μητρόπολη της Δημητριάδας έμεινε απροστάτευτη. Για τον λόγο αυτό «οι ενδημούντες αρχιερείς» της Συνόδου του Πατριαρχείου, «προτροπή και αδεία» του Οικουμενικού Πατριάρχη Ανθίμου ΣΤ΄ (1845-1848)¹⁰, συνήλθαν στον πατριαρχικό ναό του Αγ. Γεωργίου για να εκλέξουν τον διάδοχο του Μελετίου. Πρώτος στον κατάλογο τοποθετήθηκε ο ιερομόναχος Γαβριήλ, πρώην αρχιδιάκονος στη Μητρόπολη της Ηρακλείας, ο οποίος και εκλέχθηκε, τον Ιούνιο του 1846.

Ο Γαβριήλ, στις 3.4.1847, επισκέφθηκε την Συκή του Πηλίου, σύμφωνα με σχετική ενθύμηση¹¹. Στις 14.1.1852 αναφέρεται στην επιγραφή ιστόρησης του ναού της Αγ. Παρασκευής¹² του Μεταξοχωρίου και στη 1.2.1852 στην επιγραφή ιστόρισης του νάρθηκα του Αγ. Γεωργίου του ίδιου χωριού¹³. Στις 11.7.1855 ο Γαβριήλ μετατέθηκε στη Μητρόπολη της Αίνου της Ανατ. Θράκης.

———————————————————–

10.- Βλ. Μαν. Ι. Γεδεών, ό.π., σ. 617-618.

11.- Βλ. Απ. Ζαχαρός, Ο κατάλογος των παλαιτύπων βιβλίων του ναού του Αγ. Γεωργίου της Συκής του Πηλίου με τις ενθυμήσεις τους, Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 21 (1992) 91.

12.- Βλ. π. Νεκτ. Δρόσος, Επιγραφές και ενθυμήσεις από το Μεταξοχώρι …., ό.π., σ. 235-236.

13.- Βλ. π. Νεκτ. Δρόσος, Επιγραφές και ενθυμήσεις από το Μεταξοχώρι….., ό.π., σ. 229.

Το υπόμνημα εκλογής του Γαβριήλ Β΄ (-.6.1846)

+ Της αγιωτάτης Μ(ητ)ροπόλεως Δημητριάδος απροστατεύτου διαμεινάσης, άτε δη του εν αυτή αρχιερατεύοντος κυρί(ου) Μελετίου / διά κανονικών ψήφων κ(αι) συνοδικής εκλογής αποκατασταθέντος / προεδρικώς εις τον θρόνον της αγιωτάτης Μ(ητ)ροπόλεως Ικονίου, / ημείς οι ενδημούντες αρχιερείς, προτροπή κ(αι) αδεία του πα/ναγιωτάτου κ(αι) σεβασμιωτάτου ημών αυθέντου κ(αι) δεσπότου, του / Οικουμενικού Πατριάρχου κυρίου Ανθίμου, συνελθόντες / εν τω πανσέπτω πατριαρχικώ ναώ του αγίου ενδόξου / μεγαλομάρτυρος Γεωργίου του τροπαιοφόρου, κ(αι) ψήφους / κανονικάς προβαλόμενοι εις εύρεσιν κ(αι) εκλογήν αξίου / κ(αι) αρμοδίου προσώπου, του αναδεξαμένου την αρχιερατι/κήν προστασίαν κ(αι) ποιμαντικήν ράβδον της αγιωτάτης / αυτής μ(ητ)ροπόλεως, α^ον μεν εθέμεθα τον οσιολογιώτατον / εν ιερομονάχοις κυρ Γαβριήλ, τον κ(αι) αρχιδιάκονον / χρηματίσαντα της αγιωτάτης Μ(ητ)ροπόλεως Ηρακλείας. β^ον / δε τον Κωνστάντιον, και γ^ον τον Γρηγόριον, ων κ(αι) τα ονόματα / κατεστρώθη εν τω δε τω ιερώ κώδικι της αγίας του Χ(ριστο)ύ Μεγάλης / Εκκλησίας εις ένδειξιν διηνεκή κ(αι) παράστασιν μόνιμον.

αωμς΄ : κατά μήνα Ιούνιο / επινεμής(εως) Δ^ης

+ ο [- -] + ο [- -]

+ ο Σερρών Ιάκωβος + ο [- -]

ΠΗΓΗ: Κωδ. Α/22 του Οικουμενικού Πατριαρχείου, σ. 116.

3.- ΤΟ ΥΠΟΜΝΗΜΑ ΕΚΛΟΓΗΣ ΤΟΥ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ Δ΄ .

Επειδή ο Γαβριήλ Β΄ μετατέθηκε, τον Ιούλιο του 1855, στη Μητρόπολη της Αίνου, η Μητρόπολη της Δημητριάδας έμεινε απροστάτευτη. Γι’ αυτό τον λόγο «οι ενδημούντες αρχιερείς» της Συνόδου του Πατριαρχείου, «προτροπή και αδεία» του Οικουμενικού Πατριάρχη Ανθίμου ΣΤ΄ (1853-1855)¹⁴, συνήλθαν στον πατριαρχικό ναό του Αγ. Γεωργίου για να εκλέξουν τον διάδο-

——————————————————————–

14.- Πρόκειται για την δεύτερη πατριαρχία του Ανθίμου ΣΤ΄. Βλ. Μαν. Ι. Γεδεών, ό.π., σ. 619-620.

χο του Γαβριήλ Β΄. Πρώτος στον κατάλογο τοποθετήθηκε ο μητροπολίτης της Σάμου Γρηγόριος¹⁵, ο οποίος και εκλέχθηκε, δεύτερος ο Ματθαίος και τρίτος ο Κωνστάντιος, προφανώς ιερομόναχοι.

Ο Γρηγόριος Δ΄, Ωρολογάς επωνυμούμενος, Μοσχονήσιος, αναφέρεται στην κτιτορική επιγραφή του ναού των Αγ. Αντωνίων της Αγιάς, στις 25.4.1857. Απεβίωσε, πριν από τις 23.9.1858, και τον έθαψαν στην Αγιά.

Το υπόμνημα εκλογής του Γρηγορίου Δ΄ (11.7.1855)

+ Της αγιωτάτης Μητροπόλεως Δημητριάδος απροστατεύτου διαμεινάσης, άτε δη του εν αυτή αρχιερατεύοντος / κυρ Γαβριήλ μετατεθέντος εις τον θρόνον της αγιωτάτης Μητροπόλεως Αίνου, ημείς οι ενδημούντες / αρχιερείς, προτροπή και αδεία του παναγιωτάτου και σεβασμιωτάτου ημών αυθέντου και δεσπότου, / του οικουμενικού πατριάρχου κυρίου κυρίου Ανθίμου, συνελθόντες εν τω πανσέπτω πατριαρχικώ / ναώ του αγίου ενδόξου μεγαλομάρτυρος Γεωργίου του τροπαιοφόρου, και ψήφους κανονικάς / προβαλόμενοι εις εύρεσιν και εκλογήν αξίου και αρμοδίου προσώπου του αναδεξαμένου / την αρχιερατικήν προστασίαν και ποιμαντικήν ράβδον της αγιωτάτης αυτής μητροπόλεως, πρώτον μεν εθέμεθα τον πανιερώτατον και θεοπρόβλητον μητροπολίτην / άγιον Σάμου, αγαπητόν ημών εν Χ(ριστ)ώ αδελφόν και συλλειτουργόν κυρ Γρηγόριον, / β^ον δε τον Ματθαίον, και γ^ον τον Κωνστάντιον, ων και τα ονόματα / κατεστρώθη εν τω δε τω ιερώ κώδικι της αγίας του Χ(ριστο)ύ Μεγάλης Εκκλησίας εις έν/δειξιν διηνεκή και παράστασιν μόνομον.

Εν έτει σωτηρίω αωνε΄ , κατά μήνα Ιούλιον 11, επινεμήσεως ιγ^ης.

+ ο Εφέσου Παΐσιος

+ ο Ηρακλείας Πανάρετος έχων και την γνώμην του αγ: γ: σεβασμιωτάτου Κυζίκου κυρ(ίου) Ιωακείμ.

+ ο Νικομηδείας Διονύσιος + ο Χαλκηδόνος Γεράσιμος

——————————————————————–

15.- Ο Γρηγόριος Γ΄ ποίμανε την επαρχία της Σάμου την περίοδο 1843-1855. Βλ. Βασ. Γ. Ατέσης, Επισκοπικοί κατάλογοι της Εκκλησίας της Ελλάδος απ’ αρχής μέχρι σήμερον, εν Αθήναις 1975, 231.

+ ο Δέρκων Γεράσιμος + ο Αμασείας Κύριλλος

+ ο πρόεδρος Διδυμοτείχου Μελέτιος + ο [–] Βενέδικτος

+ ο [- -]

ΠΗΓΗ:Κωδ. Α/22 του Οικουμενικού Πατριαρχείου, σ. 300.

4.- ΤΟ ΥΠΟΜΝΗΜΑ ΕΚΛΟΓΗΣ ΤΟΥ ΔΩΡΟΘΕΟΥ ΣΧΟΛΑΡΙΟΥ

Όπως προαναφέραμε, ο Γρηγόριος Δ΄ απεβίωσε πριν από τις 23.9.1858 και έτσι η Μητρόπολη της Δημητριάδας έμεινε απροστάτευτη. Γι’ αυτό τον λόγο «οι ενδημούντες αρχιερείς» της Συνόδου το Πατριαρχείου, «προτροπή και αδεία» του Οικουμενικού Πατριάρχη Κυρίλλου Ζ΄ (1855-1860)¹⁶ συνήλθαν στον πατριαρχικό ναό του Αγ. Γεωργίου για να εκλέξουν τον διάδοχο του Γρηγορίου Δ΄. Πρώτος στον κατάλογο τοποθετήθηκε ο «πανιερώτατος και θεοπρόβλητος μητροπολίτης Σωζοαγαθουπόλεως»¹⁷ Δωρόθεος, ο οποίος και εκλέχθηκε, δεύτερος ο Κύριλλος και τρίτος ο Ματθαίος, προφανώς ιερομόναχοι.

Ο Δωρόθεος Σχολάριος γεννήθηκε στις 2.2.1812 στη Βεντίστα, σήμερα Αμάραντο της Καλαμπάκας. Ύστερα από πολύχρονη περιπλάνηση στα Τρίκαλα, Μετέωρα, Σκόπελο, Άγιο Όρος, Βουκουρέστι και Θεσσαλονίκη, για δουλειά και σπουδές, εκάρη μοναχός στις 26.9.1834, μετά από δύο μήνες χειροτονήθηκε ιεροδιάκονος και στα 1836 ιερομόναχος. Μετά το 1838 άρχισε να διδάσκει στη Σάμο, Ρέθυμνο, Σύρο και Αθήνα. Στην Αθήνα σπούδασε στη Φιλολογική και Θεολογική Σχολή και μετά διορίσθηκε για δύο χρόνια δάσκαλος στο ελληνικό Παρθεναγωγείο της Κωνσταντινούπολης (1846-1848). Το 1849 και για 3,5 χρόνια τοποθετήθηκε ως διευθυντής στη Μεγάλη του Γένους Σχολή. Στις 12.3.1852 εκλέχθηκε μητροπολίτης της Σωζοαγαθουπόλεως, απ’ όπου μετατέθηκε στη Μητρόπολη της Δημητριάδας, στην οποία ανέλαβε τα καθήκοντα τον Νοέμβριο του 1860. Στις 2.4.1870 μετατέθηκε στη Μητρόπο-

——————————————————————-

16.- Βλ. Μαν. Ι. Γεδεών, ό.π., σ. 620-621.

17.- Στη Μητρόπολη Σωζοαγαθουπόλεως ανήκε ένα τμήμα της Αν. Θράκης και της Βουλγαρίας στις ακτές του Εύξεινου Πόντου.

λη της Λάρισας αλλά, λόγω των αντιδράσεων των Λαρισαίων, δεν έφθασε ποτέ στη Λάρισα¹⁸.

Με βάση το υπόμνημα εκλογής του (23.9.1858) πρέπει να διορθωθεί η χρονολογία της σφραγίδας του, από 1856 σε 1858¹⁹, η οποία αποτυπώθηκε με την επικύρωση ενός εγγράφου και έχει ως εξής: «Ο ΤΑΠΕΙΝΟΣ ΜΗΤΡΟΠΟ-ΛΙΤΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΟΣ ΔΩΡΟΘΕΟΣ 1856». Ο Δωρόθεος αναφέρεται, στις 17.12.1859, στην επιγραφή ιστόρησης του νάρθηκα του ναού της Κοίμησης της Θεοτόκου, στον Αετόλοφο της Αγιάς²⁰. Στο αρχείο του Δάλλα υπήρχαν τρία έγγραφά του: ένα επιτίμιο των κατοίκων της Αθανάτης-Μελίβοιας, του έτους 1864, ένα έγγραφο με το οποίο αναθέτει σε λαϊκό τον διορισμό επιτρόπων στους ναούς της Αγιάς, του έτους 1866, και μια επιστολή προς τους προεστούς της Αγιάς περί ομονοίας, του έτους 1867²¹. Στις 24-5-1866 υπέγραψε, στο Βόλο, ένα επιτροπικό με το οποίο διόρισε εφόρους στο σχολείο της γενέτειράς του Αμάραντο της Καλαμπάκας²².

Μετά το 1874 εγκαταστάθηκε στην Αθήνα όπου και απεβίωσε, στις 29.6.1888. Εκεί εξέδωσε τα εξής έργα: α) Έργα και Ημέραι, Αθήναι 1877, β) Κλείς Πατρολογίας του Μigne και βυζαντινών συγγραφέων, Αθήναι 1879, γ) Ταμείον Πατρολογίας, Αθήναι 1883²³. Το 1876 ίδρυσε την Δωροθέα Σχολή των Τρικάλων²⁴.

——————————————————————-

18.- Βλ. Κ. Σπανός, Ο επίσκοπος Δωρόθεος Σχολάριος, ιδρυτής του σχολείου στο Αμάρανο της Καλαμπάκας, Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 5 (1983) 7.

19.- Βλ. Κώστας Λιάπης, Αρχειακά της Μονής Μεγα-Σωτήρα του «Μεγάλου» Αϊ-Γιώργη του Πηλίου, Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 4 (1983) 89.

20.- Βλ. Δημ. Κ. Αγραφιώτης, Ο Αετόλοφος και το Βαθύρεμα της Αγιάς (……), Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 10 (1986) 37.

21.- Βλ. Μιλτιάδης Δάλλας, Αρχείον Ιστορικόν, Θεσσαλικά Χρονικά, 5 (Αθήναι 1936) 242.

22.- Βλ. Κώστας Σπανός, Ο επίσκοπος ………….., ό.π., σ. 8-9.

23.- Βλ. Κώστας Σπανός, Ο επίσκοπος ………….., ό.π., σ. 7.

24.- Βλ. Έφη Γουγουλάκη, Η Δωροθέα Σχολή των Τρικάλων (1876-1976), Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 8 (1985) 9-13. Εκτενέστερα για τον Δωρόθεο, βλ. Δημ. Γ. Καλούσιος, Δωρόθεος Σχολάριος, μητροπολίτης της πρώην Λαρίσης (2.2.1812-29.6.1888), Θεσσαλικά Σύμμικτα, Πρακτικά Α΄ Επιστημονικής Ημερίδας, Βόλος 8 Δεκ. 2001, Τρίκαλα –Βόλος 2004, 25-79.

Το υπόμνημα εκλογής του Δωροθέου Σχολαρίου (23.9.1858).

+ Της αγιωτάτης Μητροπόλεως Δημητριάδος και Ζαγοράς απροστα-τεύτου διαμεινά/σης, άτε δη του εν αυτή αρχιερατεύοντος κυρ Γρηγορίου προς Κύριον εκδημή/σαντος και εις τας ουρανίους μονάς μεταστάντο, ημείς οι ενδημούντες αρχιερείς, προ/τροπή και αδεία του παναγιωτάτου και σεβασμιωτάτου ημών αυθέντου και δεσπότου, / του οικουμενικού πατριάρχου κυρίου κυρίου Κυρίλλου, συνελθόντες εν τω πανσέπτω / πατριαρχικώ ναώ του αγίου ενδόξου μεγαλομάρτυρος Γεωργίου του τροπαιοφόρου / και ψήφους κανονικάς προβαλόμενοι εις εύρεσιν και εκλογήν αξίου και αρμοδίου προ/σώπου του αναδεξομένου την αρχιερατικήν προστασίαν και ποιμαντικήν ράβδον της / αγιωτάτης αυτής Μητροπόλεως, πρώτον μεν εθέμεθα τον πανιερώτατον και θεο/πρόβλητον μητροπολίτην Σωζοαγαθουπόλεως, αγαπητόν ημών εν Χ(ριστ)ώ αδελφόν κύριον / Δωρόθεον, β^ον δε τον Κύριλλον και γ^ον τον Ματθαίον, ών και τα / ονόματα κατεστρώθη εν τω δε τω ιερώ κώδικι της αγίας του Χ(ριστο)ύ Μεγάλλης Εκ/κλησίας εις ένδειξιν διηνεκή και παράστασιν μόνιμον.

Εν έτει σωτηρίω αωνη΄ κατά μήνα Σεπτέμβριον 23, επινεμήσεως γ^ης.

+ ο Έφέσου Παΐσιος + ο Κυζίκου Ιωακείμ

+ ο Ηρακλείας Πανάρετος + ο Δέρκων Γεράσιμος

+ ο [- -] + ο [- -]

+ ο πρόεδρος Διδυμοτείχου Μελέτιος + ο [–] Σωφρόνιος

ΠΗΓΗ: Κωδ. Α/22 του Οικουμενικού Πατριαρχείου, σ. 340.

5.- ΤΟ ΥΠΟΜΝΗΜΑ ΕΚΛΟΓΗΣ ΤΟΥ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ Ε΄ .

Μετά την μετάθεση του Δωροθέου Σχολαρίου στη Μητρόπολη της Λάρισας, στις 2.4.1870, την ίδια μέρα έγινε η πλήρωση της κενής θέσης του μητροπολίτη της Δημητριάδας. Οι συγκροτούντες την Σύνοδο του Πατριαρχείου Αρχιερείς συνήθλαν στον πατριαρχικό ναό του Αγ. Γεωργίου και «μετά την γενομένην συνοδικώς πρότασιν» κατάρτισαν τον πίνακα των υποψηφίων, με πρώτο τον επίσκοπο της Ξανθουπόλεως Ιγνάτιο, δεύτερο τον αρχιμανδρίτη Αμβρόσιο και τρίτο τον μεγάλο αρχιδιάκονο Γρηγόριο. Αυτή τη φορά δεν εκλέχθηκε ο πρώτος του πίνακα αλλά ο τρίτος, δηλαδή ο μέγας αρχιδιάκονος Γρηγόριος Φουρτουνιάδης²⁵.

Σε εγκύκλιο του 1873, ο Οικουμενικός Πατριάρχης Άνθιμος ΣΤ΄ (1871-1873)²⁶ τον αποκάλεσε «υπέρτιμο και έξαρχο Πελασγών»²⁷. Στις 17.12.1880 ενέκρινε ένα συμφωνητικό, του 1877, για την ενοικίαση κτημάτων της Μονής του Αγ. Αθανασίου στα Κωτίκια του Λαύκου²⁸. Την 1.7.1890 υπέβαλε οικειοθελώς, την παραίτησή του στη Σύνοδο της Εκκλησίας της Ελλάδας²⁹. Ύστερα, όμως, από ένα περίπου έτος επανήλθε στη Μητρόπολη της Δημητριάδας. Στις 22.3.1901 συνυπέγραψε, με άλλους αρχιερείς, το υπ’ αριθ. 2177 έγγραφο της Εκκλησίας της Ελλάδας για το Κυπριακό Ζήτημα³⁰. Απεβίωσε στις 19.7.1907, στο Βόλο, και τον έθαψαν στον περίβολο του ναού των Αγ. Θεοδώρων.

Το υπόμνημα εκλογής του Γρηγορίου Ε΄ (2.4.1870).

+ Της αγιωτάτης Μητροπόλεως Δημητριάδος απροστατεύτου διαμεινάσης, άτε δη του εν / αυτή αρχιερατεύοντος κυρί(ου) Δωροθέου διά συνοδικής εκλογής και κανονικών ψήφων / μετατεθέντος και προβιβασθέντος εις τον θρόνον της αγιωτάτης Μητροπόλεως Λαρίσσης, / ημείς οι την Ιεράν Σύνοδον συγκροτούντες αρχιερείς, μετά την γενομένην συνοδικώς πρό/τασιν και προβολήν τριών υποψηφίων των μάλλον καταλλήλων εις διαδοχήν της

——————————————————-

25.- Για το επώνυμό του, βλ. Βασ. Γ. Ατέσης, ό.π., σ. 40.

26.- Πρόκειται για την Τρίτη πατριαρχία του Ανθίμου ΣΤ΄ . Βλ. Μαν. Ι. Γεδεών, ό.π., σ. 624-625.

27.- Βλ. Γιώργος Θωμάς, Μία άγνωστη εγκύκλιος του Πατριάρχη προς τον μητροπολίτη της Δημητριάδας το 1873, για την εκπαίδευση στο Πήλιο, Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 24 (1993) 97-100.

28.- Βλ. Χαρ. Γ. Χαρίτος, Σελίδες από την ιστορία της Μονής του Αγ. Αθανασίου στη θέση Κωτίκια του Λαύκου, Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 1 (1980), επανέκδοση 1997, 62.

29.- Το έγγραφο της παραίτησής του δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Προμηθεύς (Βόλος 1890), 153.

30.- Βλ. Εκκλησιαστική Αλήθεια, ΚΑ/25 τ. 46 (Κωνσταντινούπολη 16.11.1901) 455-456.

επαρ/χίας ταύτης: ήτοι του θεοφιλεστάτου επισκόπου Ξανθουπόλεως κυρ Ιγνατίου, του / οσιολογιωτάτου αρχιμανδρίτου κυρ Αμβροσίου και του οσιολογιωτάτου μεγάλου αρχιδια/κόνου κυρ Γρηγορίου, συνελθόντες εν τω πανσέπτω πατριαρχικώ ναώ του αγίου ενδό/ξου μεγαλομάρτυρος Γεωργίου του τροπαιοφόρου, προτροπή και αδεία του παναγιωτάτου / και σεβασμιω-τάτου ημών αυθέντου και δεσπότου, του Οικουμενικού Πατριάρχου / κυρίου κυρίου Γρηγορίου, και ψήφους κανονικάς προβαλόμενοι, τη εκκλήσει του πανα/γίου πνεύματος, εις ανάδειξιν του εξ αυτών αναδεξαμένου την αρχιερατικήν / προστασίαν και ποιματικήν ράβδον της αγιωτάτης αυτής μητροπόλεως, προεκρίναμεν παμψηφεί τον οσιολογιώτατον μέγαν αρχιδιά-κονον κυρ Γρηγόριον.

Εφ’ ώ είς διηνεκή ένδειξιν και μόνιμον παράστασιν κατεστρώθη τα ονόματα / αυτών εν τω δε τω ιερώ κώδικι της αγίας του Χριστού Μεγάλης Εκκλησίας.

Εν έτει σωτηρίω από, αωο΄ κατά μήνα Απρίλιον (2), επινεμήσεως ιγης.

+ ο [- -] + ο [ – ] Προκόπιος

+ ο Χαλκηδόνος Γεράσιμος + ο Νύσσης Καλλίνικος

+ ο Δέρκων Νεόφυτος + ο [ – ] Γεννάδιος

+ ο Τορνόβου (;) Γρηγόριος + ο Δράμας Αγαθάγγελος

ΠΗΓΗ: Κωδ. Α/68 του Οικουμενικού Πατριαρχείου, σ. 61.

Ο ΕΠΙΣΚΟΠΙΚΟΣ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΑΣ ΤΟΝ 19^ο ΑΙΩΝΑ

Μετά την δημοσίευση όλων των υπομνημάτων εκλογής των μητροπολιτών της Δημητριάδας του 19^ου αιώνα, μπορούμε να συνθέσουμε τον επισκοπικό κατάλογο αυτού του αιώνα.

ΒΑΡΘΟΛΟΜΑΙΟΣ, Ιούλιος 1821 -29.9.1821.

ΠΑΡΘΕΝΙΟΣ, 29.9.1821 – Οκτώβριος 1821.

ΚΑΛΛΙΝΙΚΟΣ Β΄ , Οκτώβριος 1823 – 21.2.1827.

ΝΕΟΦΥΤΟΣ Β΄ , Ιούλιος 1827 – 1836.

ΙΩΣΗΦ Β΄ , 1836 – Νοέμβριος 1837.

ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ Γ΄ , Νοέμβριος 1837 – 10.11.1838.

ΜΑΤΘΑΙΟΣ, 10.11.1838 – 21.5.1841.

ΜΕΛΕΤΙΟΣ, 21.5.1841 – Ιούνιος 1846.

ΓΑΒΡΙΗΛ Β΄ , Ιούνιος 1846 – 11.7.1855.

ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ Δ΄ , 11.7.1855 – πριν από τις 23.9.1858.

ΔΩΡΟΘΕΟΣ, 23.9.1858 – 1870.

ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ Ε΄ , 2.4.1870 – 19.7.1907.

ΕΞΙ ΥΠΟΜΝΗΜΑΤΑ ΕΚΛΟΓΗΣ¹

ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΩΝ ΤΗΣ ΛΑΡΙΣΑΣ (1803-1821)

ΘΕΣΣΑΛΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ, ΤΟΜΟΣ 49^ος, ΛΑΡΙΣΑ 2006, σελ. 145-160.

ΠΡΟΛΟΓΙΚΑ

Όπως είναι γνωστό, οι επισκοπικοί κατάλογοι έχουν πολλά κενά και συχνά λάθη, τα οποία οφείλονται στο ότι δεν έχουν εκδοθεί τα υπομνήματα εκλογής των αρχιερέων που αποκαθιστούν την τάξη. Έχοντας, λοιπόν, υπόψη μας την επικρατούσα κατάσταση και στον επισκοπικό κατάλογο της Λάρισας^1α, αποφασίσαμε να προβούμε στη μελέτη και έκδοση των υπομνημάτων εκλογής των μητροπολιτών του 19^ου αιώνα. Για τον σκοπό αυτό ζητήσαμε και μας χορηγήθηκαν αντίγραφα των σχετικών υπομνημάτων από το Οικ. Πατριαρ-χείο². Μετά την δημοσίευση της μελέτης μας, ο επισκοπικός κατάλογος της Λάρισας του 19^ου αιώνα θα είναι πληρέστερος από τους έως τώρα δημοσιευμένους.

1.- ΤΟ ΥΠΟΜΝΗΜΑ ΕΚΛΟΓΗΣ ΤΟΥ ΡΑΦΑΗΛ

Την περίοδο 1791-1803 μητροπολίτης της Λάρισας ήταν ο Διονύσιος Ε΄ ο Καλλιάρχης, ο οποίος μετατέθηκε στη Μητρόπολη της Εφέσου, τον Σεπτέμβριο του 1803³. Μετά την μετάθεση του Διονυσίου Ε΄ και επειδή ο μη-

———————————————–

1.- Αρχιμ. Νεκταρίου Δρόσου, Υπομνήματα Δ΄, Θ.ΗΜ., τομ… σελ…. Λάρισα 1….

1α.- Το ίδιο κάναμε και για τον επισκοπικό κατάλογο της Δημητριάδας, του 19^ου αιώνα, με τρία δημοσιεύματα, στους τόμους 46 (2004) 265-272, 47 (2005) 279-288 και 48 (2005) 289-302 του Θεσσαλικού Ημερολογίου.

2.- Και από εδώ εκφράζουμε την ευγνωμοσύνη μας στον παναγιώτατο Οικουμενικό Πατριάρχη κ. Βαρθολομαίο, για την χορήγηση των υπομνημάτων, και στον αρχειοφύλακα π. Νικ. Πετροπέλλη, για την αποστολή τους.

3.- Λανθασμένα ο Τάσος Γριτσόπουλος [«Λαρίσης και Πλαταμώνος Μητρόπολις», ΘΗΕ 8 (Αθήναι 1966) 131] αναφέρει την περίοδο 1791-1806 ως χρόνο της αρχιερατίας του Διονυσίου Ε΄. Εκτός πραγματικότητας είναι ο Β. Ατέσης (Επισκοπικοί κατάλογοι της Εκκλησίας της Ελλάδος απ’ αρχής μέχρι σήμερον, εν Αθήναις 1975, 138) ο οποίος αναφέρει ως διάδοχο του Διονυσίου Ε΄ τον Γαβριήλ, για την τριετία 1803-1805, αλλά που αλλού (ό.π., σ. 319) αναφέρει ότι «αντί τούτου (δηλαδή του Γαβριήλ) αλλαχού αναφέρεται ως Ραφαήλ ο από Ικονίου, 1803-1806 καθαιρεθείς. Πλησιέστερα προς την πραγματικότητα είναι ο Β. Σπανός ο οποίος, βασιζόμενος σε πληροφορίες του κώδικα 59 της Μονής του Δουσίκου, αναφέρει την περίοδο 8.11.1804 – Σεπτέμβριος 1806 ως χρόνο της αρχιερατείας του Ραφαήλ. Βλ. Βασίλης Κ. Σπανός, «Προσθήκες και διορθώσεις στον επισκοπικό κατάλογο της Λάρισας, 1799-1870», Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 41 (2002) 159.

τροπολιτικός θρόνος της Λάρισας τελούσε σε χηρεία, τα μέλη της Συνόδου του Οικ. Πατριαρχείου «προτροπή και αδεία» του πατριάρχη Καλλινίκου Ε΄ (1801-1806)⁴, συνήλθαν στο ναό του Αγ. Δημητρίου του Κουρούτζεσμε, για να εκλέξουν τον διάδοχό του. Κατά την εκκλησιαστική παράδοση πρότειναν τρεις υποψηφίους με πρώτο τον μητροπολίτη του Ικονίου Ραφαήλ, ο οποίος και εκλέχθηκε, τον Σεπτέμβριο του 1803, αμέσως μετά την εκλογή του Διονυσίου Ε΄ ως Εφέσου.

Ο Ραφαήλ αναφέρεται ως νέος μητροπολίτης της Λάρισας, σε μια επιστολή του επισκόπου της Περιστεράς Παϊσίου, την οποία έστειλε από τους Σοφάδες, στις 30.10.1803, προς τον δάσκαλο του Τυρνάβου Ιωάννη Πέζαρο⁵. Στις 11.1.1804, ο Ραφαήλ έστειλε μια επιστολή του, από την Κωνσταντινού-πολη, στον Ιωάνη Πέζαρο παρακαλώντας τον να πληρωθεί μια συναλλαγμα- τική⁶. Σε μια επιστολή του, από την Κωνσταντινούπολη με χρονολογία 22.5.1804, ο Περιστεράς Παΐσιος αναφέρει ότι ο Ραφαήλ αναχωρεί, σε 2-3 μέρες, για την Μητρόπολη της Λάρισας⁷. Η ακριβής ημερομηνία ερχομού του στη Λάρισα δεν είναι γνωστή. Οπωσδήποτε τον Ιούνιο του 1804 βρισκόταν στην έδρα του. Στις 8.11.1804 βρέθηκε στη Μονή του Δουσίκου από την οποία δανείσθηκε 2.000 γρόσια, με επιτόκιο 6,5% και υπέγραψε την σχετική ομολογία. Νωρίτερα είχε δανεισθεί, από την ίδια μονή, 500 γρόσια και είχε αφιερώσει ένα χρυσό περιζώνιο της αδελφής του αξίας 500 γροσίων⁸. Στις 21.11.1804 επικύρωσε και επιβεβαίωσε ένα γράμμα του επισκόπου του Θαυμακού Αθανασίου⁹. Το 1806 απαγόρευσε τον Ιωάννη Πέζαρο να κηρύττει

———————————————–

4.- Πρόκειται για τη πρώτη πατριαρχία του Καλλινίκου Ε΄. Βλ. Μαν. Ι. Γεδεών, Πατριαρχικοί Πίνακες, Αθήναι 1996², 589.

5.- Βλ. Δημ. Γ. Καλούσιος, «Εφτά επιστολές του Περιστεράς Παϊσίου προς τον δάσκαλο του Τυρνάβου Ιω. Πέζαρο, 1803-1805», Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 46 (2004) 209 και 236.

6.- Βλ. Δημ. Γ. Καλούσιος, ό.π., σ. 212-215.

7.- Βλ. Δημ. Γ. Καλούσιος, ό.π., σ. 217.

8.- Βλ. Βασίλης Κ. Σπανός, «Προσθήκες …….», ό.π., σ. 147.

9.- Βλ. Δημ. Ζ. Σοφιανός –Φ. Δημητρακόπουλος, Τα χειρόγραφα της Μονής Δουσίκου –Αγ. Βησσαρίωνος, ΚΕΜΝΕ, Αθήνα 2004, 157.

στις εκκλησίες του Τυρνάβου, επειδή δεχόταν ως ορθή την άποψη του Κοπέρνικου περί περιστροφής της γης γύρω από τον ήλιο. Ο Κων. Κούμας, αναφερόμενος στον θάνατο του Πεζάρου, εξαιτίας αυτής της απαγόρευσης, έγραψε τα εξής: «(……) όταν ένας βάρβαρος μητροπολίτης Λαρίσης Ραφαήλ περιύβρισε τον υπό πάντων των προτέρων μητροπολιτών τιμηθέντα διδάσκαλον και του αφαίρεσε την άδειαν του κηρύττειν επ’ εκκλησίας, τότε κακοήθης πυρετός προστεθείς εις τας λύπας του αφήρπασεν ε του βίου τον Σωκράτην του Τυρνάβου, και εξήπλωσε πένθος κοινόν εις όλην την Θετταλίαν»¹⁰.

Ο Ραφαήλ δημιούργησε προβλήματα στη Λάρισα τα οποία ανάγκασαν το Οικ. Πατριαρχείο να τον καθαιρέσει, ως κακοοικονόμο και λυμεώνα της επαρχίας του, όπως αναφέρεται στο υπόμνημα εκλογής του διαδόχου του Γαβριήλ, τον Σεπτέμβριο του 1806, συμπληρώνοντας τρία χρόνια στον μητροπολιτικό θρόνο της Λάρισας, Ενώ, όμως, το Οικ. Πατριαρχείο τον καθαί-ρεσε και εξέλεξε τον διάδοχο του Γαβριήλ Β΄ , τον Σεπτέμβριο του 1806, φέρεται να υπέβαλε την παραίτησή του στις 8.4.1808! Προφανώς, μετά την παραίτηση του πατριάρχη Καλλινίκου Ε΄ (22.9.1806)¹¹, ο οποίος τον είχε καθαιρέσει, και την ανάρρηση στον θρόνο του Γρηγορίου Ε΄ , για δεύτερη φορά (19.10.1806 -10.9.1808)¹², ο Ραφαήλ ομαλοποίησε τις σχέσεις του με το Οικ. Πατριαρχείο. Προκειμένου, λοιπόν, να αποκατασταθεί και να διεκδικήσει, στο μέλλον, κάποια άλλη μητρόπολη, μεθοδεύτηκε η παραίτησή σου, με καθυστέρηση 17 περίπου μηνών, «επειδή αι περιστάσεις κατέστησαν εις το ανοικονόμητον την εμπιθστευθείσαν» σ’ αυτόν Μητρόπολη της Λάρισας. Το έγγραφο της παραίτησής του παρέσυρε τον Τάσο Γριτσόπουλο να εκλάβει το έτος 1808 ως το τέλος της αρχιερατίας του, παραπέμποντας στην Εκκλησιαστική Αλήθεια (Θ, 5, 11)¹³.

————————————————————

10.- Βλ. Κων. Μ. Κούμας, Ιστορίαι των ανθρωπίνων πράξεων, 12 (Βιέννη 1832) 572.

11.- Βλ. Τάσος Γριτσόπουλος, «Λαρίσης ….», ό.π., σ. 131 .

12.- Βλ. Μαν. Ι. Γεδεών, ό.π., σ. 592.

13.- Βλ. Τάσος Γριτσόπουλος, «Λαρίσης ……», ό.π., σ. 131.

Το υπόμνημα εκλογής του Ραφαήλ (-.9.1803)

+ Της αγιωτάτης μητροπόλεως Λαρίσσης απροστατεύτου διαμεινάσης, άτε δή του εν αυτή αρχιερατεύοντος προϊσταμένου /κυρ Διονυσίου μετατεθέντος και προβιβασθέντος κανονικώς δια συνοδικών ψήφων εις την αγιωτάτην μητρό/πολιν Εφέσου, ημείς οι ενδημούντες αρχιερείς, προτροπή και αδεία του παναγιωτάτου και σεβασμιωτάτου / ημών αυθέντου, και δεσπότου του οικουμενικού πατριάρχου κυρίου κυρίου Καλλινίκου, συνελθόντες εν τω κατά / τον Κουρούτζεσμε ιερώ ναώ του αγίου ενδόξου μεγαλομάρτυρος Δημητρίου του μυροβλήτου, και ψήφους / κανονικάς προβαλόμενοι εις εύρεσιν και εκλογήν αξίου και αρμοδίου προσώπου του αναδεξομένου την αρ/χιερατικήν προστασίαν, και ποιμαντικήν ράβδον της αγιωτάτης ταύτης μητροπόλεως, πρώτον μεν / εθέμεθα τον πανιερώτατον μητροπολίτην Ικονίου συναδελφόν ημών αγαπητόν και περιπόθητον / κυρ Ραφαήλ, δεύτερον δε τον Νεόφυτον, και τρίτον τον Γερμανόν, ων και τα ονόματα κατεστρώθη εν τω δε τω ιερώ κώδικι της αγίας του Χ(ριστο)ύ Μεγάλης Εκκλησίας / εις διηνεκή ένδειξιν, και ασφάλειαν.

αωγ^ω: κ(α)τα(ά) μήνα Σεπτέμβριον, επινεμήσεως Θ^ης

+ ο Εφέσου Διονύσιος

+ ο Ηρακλείας Μελέτιος

+ ο Κυζίκου Ιωακείμ, έχων και την γνώμην του αγίου Προύσης κυρ Ανθίμου:-

+ ο Νικομηδείας Αθανάσιος έχων και την γνώμην του αγίου Αγγύρ(ας) κυρ Ιωαννικίου:-

+ ο [- -]

+ ο [- -], έχων και την γνώμην του αγίου Προϊλάβου κυρ Παρθενίου:-

+ ο [- -].

ΠΗΓΗ: Κωδ. Α/9 του Οικ. Πατριαρχείου, σ. 203.

Η παραίτηση του Ραφαήλ (8.4.1808)

+ Διά της παρούσης μου ενυπογράφ(ου), και ενσφραγίστ(ου) παραιτήσεως δηλοποιώ, ότι επειδή αι περιστά/σεις κατέστησαν εις το ανοικονόμητον την εμπιστευθείσαν μοι παρά της κοινής μητρός αγί(ας) / ημών Εκκλησί(ας) αγιωτάτ(ην) Μ(ητ)ρόπολιν της Λαρίσσης, βλέπων ότι επί το χείρον μάλλον προήγοντο τα κατ’ αυτήν εκ των περιστάσεων, ως είρηται, ανεθέμην τα της οικονομί(ας) αυτής / εις την δυνατήν προμήθειαν, και κηδεμονί(αν) της κοινής μητρός αγί(ας) ημών Εκκλησί(ας). Του/του ένεκα οικειοθελώς παραιτούμαι ήδη της επαρχίας ταύτης, ουχί δε και της αρχιερω/σύνης, εις την τιμήσασάν με, και ελεήσασαν κοινήν τροφόν και ευεργέτιδά μοι αγί(αν) του / Χριστού Εκκλησί(αν), και αφιερώ όλον εμαυτόν ίνα επιβλέψη ιλέω τω όμματι και επ’ ε/με τον ελάχιστον, και ελεήση προσπίπτοντα, και ελπίζοντα μετά θε(ού) εις τα φιλάνθρωπα /αυτής σπλάχνα. Όθεν εις ένδειξιν εγένετο η παρούσα μου ενυπόγραφος, και ενσφρά/γιστος παραίτησις, και εδόθη εις την αγί(αν) του Χριστού Εκκλησί(αν) προς διηνεκή ασφάλειαν.

αωκ^ω: Απριλλί(ου) η^ης.

(τ.σ.) + ο πρώ(ην) Λαρίσς(ης) ραφαήλ βεβαιοί

ΠΗΓΗ:Κωδ. Α/9 του Οικ. Πατριαρχείου, σ. 233.

2.- ΤΟ ΥΠΟΜΝΗΜΑ ΕΚΛΟΓΗΣ ΤΟΥ ΓΑΒΡΙΗΛ Β΄ ΓΚΑΓΚΑ

Ο Τάσος Γριτσόπουλος, όπως αναφέραμε, λνθασμένα δίνει ως χρόνο της αρχιερατίας του Ραφαήλ την τριετία 1806-1808, παραπέμποντας στην Εκκλησιαστική Αλήθεια (Θ, 5, 11)¹⁴ και ως διάδοχό του τον Πορφύριο (1808)! Ο Βασ. Ατέσης αναφέρει ως διάδοχο του Διονυσίου Ε΄ τον Γαβριήλ (1803-1805), διάδοχο αυτού τον Πορφύριο (1805-1806) και διάδοχο αυτού τον Γαβριήλ Β΄ Γκάγκα, τον από Γρεβενών (1806-1810), μετατεθέντα στη Μητρόπολη των Ιωαννίνων¹⁵. Ο μόνος που μας δίνει ακριβείς πληροφορίες είναι ο Βασ. Σπανός¹⁶.

Η εκλογή του Γαβριήλ Β΄ Γκάγκα δεν έγινε στο Οικ. Πατριαρχείο, όπως γινόταν με την εκλογή των μητοπολιτών. Με βάση τα όσα αναφέρονται στο υπόμνημα εκλογής του, μετά την καθαίρεση του Ραφαήλ «και απ’ αυτής της

————————————————-

14.- Βλ. παραπάνω την σημείωση 13.

15.- Βλ. Βασ. Ατέσης, ό.π., σ. 138, 319.

16.- Βλ. Βασ. Κ. Σπανός, «Προσθήκες …..», ό.π΄, σ. 159.

θεοσώστου επαρχίας (…) απελαθέντος και αμετακλήτως εξωστρακισθέντος (…)», το Οικ. Πατριαρχείο ανέθεσε στον μητροπολίτη της Άρτας Πορφύριο να συγκαλέσει μία τοπική, τρόπον τινά, σύνοδο, αποτελούμενη από πλησιό-χωρους αρχιερείς, η οποία θα προβεί στην εκλογή νέου μητροπολίτη της Λάρισας. Εάν διαβάσαμε σωστά τις υπογραφές των αρχιερέων¹⁷, στην εκλογή του Γαβριήλ Β΄ συμμετείχαν, εκτός από τον Πορφύριο της Άρτας, ο Γαβριήλ των Σταγών, ο Ιωαννίκιος της Ελασσόνας και Δομενίκου, ο Ανανίας του Γαρδι-κίου και ο Αθανάσιος της Δημητριάδας. Οι αρχιερείς αυτοί πρότειναν τρεις υποψηφίους, με πρώτο τον μητροπολίτη των Γρεβενών Γαβριήλ Γκαγκα, ο οποίος και εκλέχθηκε τον Σεπτέμβριο του 1806, αμέσως δηλαδή μετά την καθαίρεση του Ραφαήλ.

Στο υπόμνημα αναφέρεται ότι η εκλογή του Γαβριήλ Β΄ έγινε στο ναό «του εν αγίοις πατρός ημών Αθανασίου του μεγάλου», χωρίς όμως να αναφέρεται η πόλη όπου βρίσκεται αυτός ο ναός. Όμως, ο Β. Μυστακίδης αναφέρει ότι η εκλογή του έγινε στο ναό των Ταξιαρχών του Μεγ. Ρεύματος της Κωνσταντινούπολης¹⁸.

Ο Γαβριήλ Β΄, μετά τον ερχομό του στη Λάρισα, επισκέφθηκε την Μονή του Δουσίκου, από την οποία δανείσθηκε ένα μεγάλο ποσό χωρίς να το επιστρέ-ψει. Στον κώδικα 59, της εν λόγω μονής, αναφέρονται τα εξής: «1804 (=1806;): Ομοίως και ο Γαβριήλ Γκάγκας, το επίνωμα, ύστερον έγινε Ιωαννίνων, έλαβεν και αυτός δάνεια με ομόλογον 3.000, τρεις χιλιάδες, και δεν τα έδωσεν. Σώζεται η ομολογία του»¹⁹. Σε μία επιστολή από την Κωνσταντινούπολη (Φεβρουάριος 1807), του Ιωαννικίου της Ελασσόνας, αναφέρεται ότι ο Γαβριήλ Β΄ είχε κάποιες οικονομικές διαφορές μεταξύ του: «(…) γράφει ο Λαρίσσης διά τα 500: γρ: οπού τον χρεωστεί ο πρώην, εις την

————————————————-

17.- Από την θέση αυτή εκφράζουμε τις ευχαριστίες μας στον κ. Κώστα Σπανό, εκδότη του ΘΗΜ, για την συμβολή του στην μεταγραφή του κειμένου των υπομνημάτων.

18.- Βλ. Β. Α. Μυστακίδης, Θετταλικά σημειώματα εκ χειρογράφων, Κωνσταντινούπολις 1923, 18.

19.- Βλ. Βασ. Κ. Σπανός, «Προσθήκες….», ό.π., σ. 149.

εκκλησίαν (…)»²⁰. Στις 25.8.1807 ο Κων.Κούμας του έστειλε μια επιστολή από την Βιέννη. Ο Κούμας, ενθουσιασμένος, προφανώς από την καθαίρεση του «βάρβαρου» Ραφαήλ, έγραψε στον Γαβριήλ μεταξύ άλλων και τα εξής: «(…) Είναι αρμόδιον, θεοπρόβλητε ιεράρχα, να είπω ενταύθα το του Θεολόγου: Πάλιν το σκότος λύεται, πάλιν το φως υφίσταται (…)»²¹. Στις 22.8.1807 ο πατριάρχης Γρηγόριος του έστειλε συνοδική επιστολή με την οποία του έδωσε την άδεια χειροτονίας ενός τιτουλαρίου επισκόπου της Περι-στεράς ως βοηθόν του. Την εκλογή, όμως, του Καλλινίκου της Περιστεράς, στις 25.9.1807, διενήργησαν τρεις επίσκοποι της Μητρόπολης της Λάρισας, επειδή ο Γαβριήλ έλειπε στα Ιωάννινα, στην πατρίδα του²².

Στις 12.5.1808 ο Γαβριήλ Β΄ έστειλε μία επιστολή, από τον Τύρναβο, στον Κων. Οικονόμου, στην Τσαριτσάνη, παραγγέλλοντάς τον να έρθει στη Λάρισα, ως εκπρόσωπος του Ιωαννικίου της Ελασσόνας, ο οποίος απουσίαζε στην Κωνσταντινούπολη, και να παρουσιασθεί, με τους προεστούς των χωριών, ενώπιον του Μουχτάρ πασά²³. Στις 17.6.1808 αναφέρεται στο έγγραφο παραίτησης του επισκόπου του Γαρδικίου Ανανία και στις 27.6.1808 στο υπόμνημα εκλογής του διαδόχου του Ιωαννικίου²⁴. Τέλος, στις 30-3-1810

————————————————

20.- Βλ. Κώστας Λάππας – Ρόδη Σταμούλη, Κωνσταντίνος Οικονόμος ο εξ Οικονόμων^. αλληλογραφία, ΚΕΜΝΕ, 1 (Αθήνα 1989)58, 294.

21.- Βλ. Ιωάννης Οικονόμου Λαρισσαίος, Επιστολαί Διαφόρων, 1759-1824, φιλολογική παρουσίαση Μ. Μ. Παπαϊωάννου, Αθήνα 1964, 134-135.

22.- Βλ. Β. Κ. Σπανός, «Συμβολή στην ιστορία της Επισκοπής Περιστεράς. Η εκλογή των επισκόπων Παϊσίου (1800) και Καλλινίκου (1807)» Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 33 (1998) 245, 251-254.

23.- Βλ. Κώστας Λάππας – Ρόδη Σταμούλη, ό.π., σ. 72, 300. Η συγκέντρωση των αρχιερέων του θεσσαλικού χώρου έγινε μετά την ήττα των Βλαχαβαίων στο Καστράκι στις 5.5.1808 Ο Γαβριήλ είχε στενές σχέσεις με τον Αλή πασά και αναφέρεται ότι συνετέλεσε με τις παραινέσεις του στον κατευνασμό των πνευμάτων και στην καθήλωση της ανταρσίας. Βλ. F.C.H.L. Pouqueville, Histoire de la Regeneration de la Grece, Παρίσι 1825, τ. Ι, 336, Απ. Βακαλόπουλος, «Τα ελληνικά αρματολίκια και η επανάσταση του Θ. Μπλαχάβα», Παγκαρπία μακεδονικής γης, Θεσσαλονίκη 1980, 508.

24.- Βλ. Κώστας Σπανός, «Τα υπομνήματα εκλογής έξι επισκόπων του Γαρδικίου (1707-1860)», Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 26 (1994) 216-219.

αναφέρεται στην επιγραφή ανακαίνισης του ναού του Αγ. Αθανασίου του Παλαμά της Καρδίτσας²⁵. Στις 4.7.1810 έστειλε μία παραμυθητική επιστολή στον επίσκοπο της Λιτζάς και Αγράφων Δοσίθεο²⁶. Τον Οκτώβριο του 1810, «προτροπή και αδεία» του πατριάρχη Ιερεμία (1809-1813)²⁷, συνήλθαν, στον ναό του Αγ. Νικολάου των Ιωαννίνων, ο μητροπολίτης των Γρεβενών Βαρθολομαίος και οι επίσκοποι της Βελλάς Θεοδόσιος και της Δρυινουπόλεως Γαβριήλ και αποφάσισαν την μετάθεση του Γαβριήλ Β΄ στη Μητρόπολη των Ιωαννίνων και Άρτας, η οποία βρισκόταν σε χηρεία. Η μετάθεσή του έγινε με ανορθόδοξο τρόπο, προφανώς λόγω των σχέσεων του με τον Αλή πασά των Ιωαννίνων και ως επακόλουθο της συνδρομής του στον κατευνασμό των πνευμάτων στη Θεσσαλία, μετά την επανάσταση του παπα-Θύμιου Βλαχάβα, το 1808. Αυτό προκύπτει και από το γεγονός ότι, ενώ το υπόμνημα εκλογής του διαδόχου του συντάχθηκε τον Σεπτέμβριο του 1810, το υπόμνημα – πρακτικό της μετάθεσής του συντάχθηκε τον Οκτώβριο του 1810! Φαίνεται, λοιπόν, ότι ο Γαβριήλ Β΄ είχε αναχωρήσει από την Λάρισα χωρίς να περιμένει την εκλογή του Οικ. Πατριαρχείου.

Το υπόμνημα εκλογής του Γαβριήλ Γκάγκα (-.9.1806)

+ Της αγιωτάτης μητροπόλεως Λαρίσσης απροστατεύτ(ου) διαμεινάσης, άτε δη του εν αυτή αρχιερατεύ/σαντος Ραφαήλ κακοοικονόμου, αγνώμονός τε προς την κοινήν τροφόν, και ευεργέτιδα αγίαν / του Χ(ριστο)ύ Εκκλησί(αν), και λυμεώνος της επαρχίας ταύτης αποδειχθέντος, και διά τούτο καθαιρέσει /παντελεί της αρχιερωσύνης καθυποβληθέντος, και απ’αυτής της θεοσώστου επαρχίας, ει ήν / αναξίως εισεφρήσεν εισπηδήσας, απελαθέντος, και αμετα-κλήτως εξωστρακισθέντος, των δε / κανονικών ψήφων της νομίμου απόκατα-

—————————————————–

25.- Βλ. Ιω. Καρατζόγλου, «Ο Άγιος Αθανάσιος Ρουμ-Παλαμά Καρδίτσας», Εκκλησίες στην Ελλάδα μετά την Άλωση, 3 (Αθήνα 1989) 146.

26.- Βλ. Θωμάς Ζαρκάδας, «Μία επιστολή του μητροπολίτη της Λάρισας Γαβριήλ προς τον επίσκοπο της Λιτζάς και Αγράφων Δοσίθεο (4.7.1810)», Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 36 (1999) 241-245.

27.- Πρόκειται για τον Ιερεμία Δ΄. Βλ. Μαν. Ι. Γεδεών, ό.π., σ. 549.

στάσ(εως) του αρμοδίου και αξίου αναφανέντος εις αρχιε/ρατικήν τω όντι προστασίαν και πνευματικήν διοίκησιν, προνοία της Εκκλησί(ας) ανατεθεισών τω / πανιερωτάτω και θεοπροβλήτω μητροπολίτη αγίω Άρτης κυρίω Πορφυρίω, και διά πατριαρχικής / και συνοδικής εκδός(εως) τη αυτή πανιερότητι επιτροπεισών, προσκληθέντες ημείς οι πλη/σιόχωροι των επισκόπ(ων), και συνελθόντες εν τω πανσέπτω ιερώ ναώ του εν αγίοις / πατρός ημών Αθανασίου του μεγάλου, ψήφους τε κανονικάς συνωδά τη κοινή μητρί αγία / του Χ(ριστο)ύ Εκκλησία προβαλόμενοι μετά της αυτού πανιερότητος. πρώτον μεν εθέμεθα / τον παρά πάσιν ικανόν, και δόκιμον εγκριθέντα, τον πανιερώτατον, [- -], και θεοπρό/βλητον μητροπολίτην άγιον Γρεβενών συναδελφόν ημών αγαπητόν κύριον Γαβριήλ, / όνκαι κυριάρχην ημών ευχαρίστ(ως) αποδεχόμενοι συνομολογούμεν, δεύτερον δε τον / Ιωαννίκιον, και τρίτον τον Παρθένιον, ών και τα ονόματα κατε/στρώθη ιδίως εν τω παρόντι, και απεστάλη τη κοινή μητρί αγία του Χ(ριστο)ύ Μεγάλη Εκκλησία εις διηνεκή ένδειξιν και μόνιμον παράστασιν.

Εν έτει σωτηρίω αωστ^ω: κ(α)τα(ά) μήνα Σεπτέμβριον, επινεμήσε(ως) Ι^ης.

+ ο Άρτης Πορφύριος

+ ο Σταγών Γαβριήλ

+ ο Ελασσώνος και Δομενίκου Ιωαννίκιος

+ ο Γαρδικίου Ανανίας

+ ο Δημητριάδος Αθανάσιος

ΠΗΓΗ: Κωδ. Α/9 του Οικ. Πατριαρχείου, σ. 233α΄.

Το υπόμνημα εκλογής του Γαβριήλ Β΄ ως μητροπολίτη των Ιωαννίνων (-.10.1810)

Της αγιωτάτης Μητροπόλεως Ιωαννίνων και Άρτης απροστατεύτου διαμεινάσης / άτε δη του εν αυτή αρχιερατεύοντος κυρού Ιεροθέου το ζην εκμετρήσαντος, και / εις τας αιωνίους μονάς μεταστάντος, ημείς οι ενδημούντες αρχιερείς, προτροπή / και αδεία του παναγιωτάτου και σεβασμιωτάτου ημών αυθέντου και δεσπότου, του / οικουμενικού πατριάρχου κυρίου κυρίου Ιερεμίου, ανεθέμεθα τας κανονικάς / ψήφους τω πανεριωτάτω μητροπολίτη Γρεβενών κυρ Βαρθολομαίο, όπως / συμπαραλαβών τους θεοφιλεστάτους επισκόπους, τον τε άγιον Βελλάς κυρ Θε/οδόσιον, και τον άγιον Δρυϊνουπόλεως κυρ Γαβριήλ απέλθη εν τω εν Ιωαν/νίνοις πανσέπτω ναώ του εν αγίοις πατρός ημών Νικολάου και ποιήσαι / τας κανονικάς ψήφους, μεταθέση τον πανιερώτατον μητροπολίτην Λαρίσσης κυρ / Γαβριήλ εις τον θρόνον της αγιωτάτης μητροπόλεως Ιωαννίνων και Άρτης, / όθεν εις ένδειξιν και διηνεκή την ασφάλειαν εγένετο το παρόν υπό/μνημα:-

1810^ω Οκτωβρίου -επινεμήσεως

+ ο Γρεβενών Βαρθολομαίος

+ ο Βελλάς Θεοδόσιος έχων και την γνώμη του αγίου Δρυϊνουπόλε(ως) με το να έτυχεν η / θεοφιλία του ασθενής εις την επαρχίαν αυτού:

ΠΗΓΗ: Κωδ. Α/9 του Οικ. Πατριαρχείου, σ. 274.

3.- ΤΟ ΥΠΟΜΝΗΜΑ ΕΚΛΟΓΗΣ ΤΟΥ ΠΟΛΥΚΑΡΠΟΥ

Όταν το Οικ. Πατριαρχείο πληροφορήθηκε την εγκατάλειψη της Μητρό-πολης της Λάρισας από τον Γαβριήλ προέβη στις δέουσες ενέργειες. Τον Σεπτέμβριο, λοιπόν, του 1810, τα μέλη της Συνόδου του Οικουμενικού Πα-τριαρχείου, «προτροπή και αδεία» του πατριάρχη Ιερεμία Δ΄ (1809-1813)²⁸, συνήλθαν στον πατριαρχικό ναό του Αγ. Γεωργίου, για να εκλέξουν τον διάδο-χο του Γαβριήλ. Πρώτο στον κατάλογο τοποθέτησαν τον επίσκοπο της Τρωά-δας Πολύκαρπο Δαρδαίο²⁹, ο οποίος και εκλέχθηκε, τον Σεπτέμβριο του 1810. Ο χρόνος εκλογής του δίνεται λανθασμένα (1811) από τον Τ. Γριτσόπουλο³⁰, τον Βασ. Ατέση³¹και τον δισέγγονο της αδελφής του Σπ. Ζέγκο³². Τον ακριβή

———————————————————-

28.- Βλ. παραπάνω την σημείωση 27.

29.- Ο Πολύκαρπος Δαρδαίος, κατά κόσμο Πέτρος Βέσσης, γεννήθηκς στη Δάρδα της Βόρειας Ηπείρου. Σπούδασε στις σχολές της Μοσχόπολης, της Καστοριάς, των Ιωαννίνων και του Μπερατίου. Το 1806 χειροτονήθηκε διάκος και το 1808 επίσκοπος της Τρωάδας. Περισσότερα γι’αυτόν, βλ. π. Σπύρος Ζέγκος, Βιογραφία Πολυκάρπου του Δαρδαίου, μητροπολίτου Λαρίσης, καρατομηθέντος υπό του Μαχμούτ πασά. Σύντομος περιγραφή της Δάρδας, μετά εικόνων, εν Αθήναις 1927.

30.- Βλ. Τάσος Γριτσόπουλος, «Λαρίσης ……», ό.π., σ. 131.

31.- Βλ. Βασ. Α. Ατέσης, ό.π., σ. 138.

32.- Βλ. π. Σπύρος Ζέγγος, ό.π., σ. 31.

χρόνο (1810) αναφέρουν ο Β. Α. Μυστακίδης³³ και ο Βασ. Σπανός³⁴.

Επειδή η εκλογή ενός μητροπολίτη δημιουργούσε σ’ αυτόν οικονομικές υποχρεώσεις, ο Πολύκαρπος προσπάθησε να συγκεντρώσει χρήματα αμέσως μετά τον ερχομό του στη Λάρισα, τον Φεβρουάριο του 1811, δημιουργώντας αντιδράσεις. Επισκέφθηκε την Μονή του Δουσίκου και «έλαβεν και αυτός δάνεια χωρίς ομόλογον, πλήν είπεν να γραφθή εις την διαθήκην του αγίου [Βησσαρίωνος], και να τα επιστρέψει, αλλ’ οι πατέρες τον απεκρίθηκαν, πρώ-τον να επιστρέψη και έπειτα να υπογραφούν (…)³⁵». Τον Ιούνιο του 1811, με επιστολή του ζήτησε από τον επίσκοπο της Τρίκκης Γαβριήλ να συνάξει τα δικαιώματα από το χωριό Πουλιάνα (Μουριά και Πηγή) των Τρικάλων, «της μεν ζητείας διπλάς κατά το έθος της α^ης χρονιάς προς παράδες 16: το κάθε ανδρόγυνον δεκαέξι^. φιλότιμα ιερέων γρόσια 60: ανά τριάκοντα τον καθ’ έναν και ταις ιερολογίαις αυτών διπλαίς ανά δώδεκα και δώδεκα συμποσούμενα γρόσια εικοσιτέσσερα^.Εκατόν γρόσια διπλά λειτουργικά και βοήθεια. Και το σιτάρι το κανονικόν ανά δύο λουτζέκια το κάθε ζευγάρι (…)³⁶».

Οι οικονομικές απαιτήσεις του Πολυκάρπου έφεραν αναταραχή στη Λάρισα. Οι συντεχνίες διαμαρτυρήθηκαν, ήδη στις 15.8.1812, στο Οικ. Πατριαρχείο, πρωτοστατούντος του παπα-Δημητρίου Οικονόμου, θείου του Ιωάννη Οικονόμου Λογιωτάτου, αλλά το Πατριαρχείο δικαιολόγησε τις απαιτή-σεις του Πολυκάρπου. Ακολούθησαν και άλλες αναφορές των Λαρισαίων καθώς και του Βελή πασά, διοικητή της Θεσσαλίας, χωρίς όμως αποτέλεσμα³⁷.

———————————————-

33.- Βλ. Β. Α. Μυστακίδης, ό.π., σ. 18.

34.- Βλ. Βασίλης Κ. Σπανός, «Προσθήκες …..», ό.π., σ. 149. 159.

35.- Βλ. Βασίλης Κ. Σπανός, «Προσθήκες ….», ό.π., σ. 149.

36.- Βλ. Βασίλης Κ. Σπανός, «Προσθήκες ….», ό.π., σ. 149-151.

37.- Την σχετική αλληλογραφία και τις απόψεις για το θέμα αυτό, βλ. Ιωάννης Οικονόμου Λαρισσαίος, ό.π., σ. 169-201, Γιώργος Β. Ντρογκούλης, «Οι συντεχνίες στη Λάρισα στα χρόνια της Τουρκοκρατίας», Πρακτικά του Α΄ Ιστορικού – Αρχαιολογικού Συμποσίου, Λάρισα: Παρελθόν και Μέλλον, Λάρισα 1825, 283-292, Ιω. Ε. Αναστασίου «Η αλληλογραφία του Βελή πασά με το Πατριαρχείο για τον μητροπολίτη Λαρίσης Πολύκαρπο», Πρακτικά του Α΄ Ιστορικού –Αρχαιολογικού Συμποσίου …., σ. 323-339.

Το 1810 και 1811, ο Πολύκαρπος έστειλε βοήθεια στο ναό της Ξηροκρήνης³⁸, στις 17.7.1812 υπέγραψε και επιβεβαίωσε ένα κατάστιχο χαλκωμάτων της Μονής του Δουσίκου³⁹ και τον Οκτώβριο του 1813, ως συνοδικός συνυπέγραψε με άλλους το σιγίλιο του Κυρίλλου ΣΤ΄ υπέρ της Μονής της Ολυμπιώτισσας⁴⁰.

Μετά την παραμονή του στην Κωνσταντινούπολη, ως συνοδικού, ο Πολύκαρπος επέστρεψε στη Λάρισα, όπου όμως η κατάσταση εξακολουθούσε να είναι έκρυθμη. Αυτό αντανακλάται και στις ληψοδοσίες του ναού του Αγ. Αχιλλίου, οι οποίες είναι καταγραμμένες στον κώδικά του. Ο Πολύκαρπος επιβεβαίωσε μόνο μία φορά τους λογαριασμούς, στις 29.2.1812, όπως φαίνεται στα φ. 10β – 11α του κώδικα⁴¹. Στις 15.2.1818 βρισκόταν στην Κωνσταντινούπολη και υπέγραψε, με άλλους, ένα γράμμα του πατριάρχη Κυρίλλου ΣΤ΄ υπέρ της Μονής του Κωνσταμονίτου του Αγ. Όρους⁴². Λόγω, όμως, του αδιεξόδου, στο οποίο είχε περιέλθει, αναγκάσθηκε να παραιτηθεί τον επόμενο μήνα (Μάρτιος του 1818)⁴³.

Το υπόμνημα εκλογής του Πολυκάρπου (-.9.1810)

Της αγιωτάτης Μητροπόλε(ως) Λαρίσσης απροστατεύτου εναπομεινάσης, άτε δη του εν αυτή αρχιερατεύοντος / κυρ Γαβριήλ διά κανονικών ψήφων και συνοδικής εκλογής μετετεθέντος, και προβιβασθέντος εις τον θρό/νον της αγιωτάτης Μητροπόλεως Ιωαννίνων και Άρτης, ημείς οι ενδημούντες αρχιερείς, προτροπή και αδεία του / παναγιωτάτου και σεβασμιωτάτου ημών

———————————————-

38.- Βλ. Β. Α. Μυστακίδης, ό.π., σ. 18.

39.- Βλ. Δημ. Ζ. Σοφιανός – Φ. Α. Δημητρακόπουλος, ό.π., σ. 155.

40.- Βλ. Βασίλης Κ. Σπανός, «Ένα ανέκδοτο σιγίλιο για την Μονή της Ολυμπιώτισσας (1813)», Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 43 (2003) 26.

41.- Ευχαριστούμε τον κ. Κώστα Σπανό, εκδότη του ΘΗΜ, για την πληροφορία αυτή.

42.- Βλ. Χαράλαμπος Γάσπαρης, «Αρχείο Πρωτάτου», Αθωνικά Σύμμεικτα, 2 (Αθήνα 1991) 96-97.

43.- Ο Β. Α. Μυστακίδης (ό.π., σ. 18) αναφέρει ότι πέθανε τον Μάρτιο του 1818 «διάδοχον σχών τον Βελλάς και Κονίτσης Θεοδόσιον».

αυθέντου και δεσπότου του οικουμενικούπατριάρχου κυρίου κυρίου / Ιερεμίου συνεισελθόντες εν τω πανσέπτω πατριαρχικώ ναώ του αγίου ενδόξου μεγαλομάρτυρος Γεωρ/γίου του τροπαιοφόρου, και ψήφους κανονικάς προβαλόμενοι εις εύρεσιν και εκλογήν αξίου και αρμοδίου προσώ/που, του αναδεξαμένου την αρχιερατικήν προστασίαν, και ποιμαντικήν ράβδον της αγιωτάτης εκείνης μη/τροπόλε(ως), πρώτον μεν εθέμεθα τον θεοφιλέστατον επίσκοπον Τρωάδος, και συναδελφόν ημών αγα/πητόν κυρ Πολύκαρπον, δεύτερον δε τον Νεόφυτον και τρίτον τον Ιωάσαφ, ών και τα / ονόματα κατεστρώθη εν τώδε τω ιερώ κώδικι της αγίας του Χ(ριστο)ύ Μεγάλης Εκκλησίας εις διηνε/κή ένδειξιν και μόνιμον παράστασιν: εν έτει σωτηρίω χιλιοστώ οκτακοσιοστώ δε/κάτω κατά μήνα Σεπτέμβριον, επινεμήσεως δεκάτης τετάρτης:-

+ ο Καισαρείας Φιλόθεος

+ ο Εφέσου Διονύσιος έχων και τας γνώμας των πανιερωτάτων συναδελφών μου του τε αγίου Νικομηδείας κυρ Αθα/νασίου, του αγίου Δέρκων κυρ Γρηγορίου.

+ ο Κυζίκου Μακάριος έχων και την γνώμην του πανιερωτάτου γέροντος αγίου Χαλκηδόν(ος) κυρ Ιερεμίου.

+ ο Νικαίας Δανιήλ

+[—–]

+ ο Αγκύρας Ιωαννίκιος

4.- ΤΟ ΥΠΟΜΝΗΜΑ ΕΚΛΟΓΗΣ ΤΟΥ ΘΕΟΔΟΣΙΟΥ

Μετά την παραίτηση του Πολυκάρπου, τον Μάρτιο του 1818, τα μέλη της Συνόδου του Οικ. Πατριαρχείου, «προτροπή και αδεία» του πατριάρχη Κυρίλλου ΣΤ΄ (4.3.1813-13.12.1818)⁴⁴, συνήλθαν στον πατριαρχικό ναό του Αγ. Γεωργίου, για να εκλέξουν τον διάδοχό του. Πρώτο στον κατάλογο τοποθέτησαν τον επίσκοπο της Βελλάς και Κόνιτσας Θεοδόσιο, ο οποίος και εκλέχθηκε τον Μάρτιο του 1818.

————————————————

44.- Βλ. Μαν. Ι. Γεδεών, ό.π., σ. 596.

Ο χρόνος αρχιερατίας του Θεοδοσίου, κατά τον Τάσο Γριτσόπουλο είναι το έτος 1821⁴⁵, κατά τον Βασ. Ατέση η διετία 1818-1819⁴⁶ και κατά τον Αιμ. Τσακόπουλο⁴⁷ και τον Βασ. Σπανό⁴⁸ το ακριβές χρονικό διάστημα, Μάρτιος 1818 – Ιούλιος 1819.

Για τον Θεοδόσιο, στον κώδικα 59 της Μονής του Δουσίκου, αναφέρονται τα εξής:» 1818: έτος. Θεοδόσιος ο πρώην Βελάς. Και ούτος έλαβεν από το μοναστήριον τρεις 3.000 γρόσια. έπειτα εμάλωσεν και αυτός εις Τύρναβον με τον Βελή πασά και απέθανεν»^49.

Μετά την εκλογή του, η οποία έγινε στις 21.3.1818 ή 1-2 μέρες νωρίτερα, ο Θεοδόσιος έστειλε στους Λαρισαίους μία επιστολή του, με χρονολογία 21.3.1818, και μαζί ένα πατριαρχικό και συνοδικό γράμμα, γνωρίζοντάς τους την εκλογή του στον μητροπολιτικό θρόνο της πόλης τους. Μεταξύ των άλλων, έγραψε και τα εξής: «(…). Ουδείς αμφιβάλει πόσα δεινά και οχληρά πράγματα από τινος καιρού συνέβησαν εις αυτήν την αγιωτάτην μητρόπολιν, τα οποία έδιδον αφορμάς εις όλους σας μιας άκρας αδημονίας, και λύπης, αλλά τέλος πάντων ΄φθασεν ο καιρός οπού ήτον προωρισμένος διά να διαλυθώσιν όλα, και να εύρη η επαρχία την καλήν της κατάστασιν, και οι εν αυτή πάντες Χριστιανοί τα εν Κυρίω αγαπητά ημών τέκνα, την ποθουμένην ησυχίαν, και άνεσιν (…). Γνωρίζοντες επίπάσι τούτοις και γενικόν επίτροπον τον θεοφιλέστατον επίσκοπον Γαρδικίου (…) κυρ Ιερώνυμον και εκείνους οπού η θεοφιλία του ήθελε διορίση κατά μέρος, προς τους οποίους θέλετε προσφέρει ετοίμως τα παρεμπίπτοντα κύρια, και τυχηρά εισοδήματα ημών, και δικαιώματα, έως ότου να έλθωμεν προσωπικώς και ημείς (…)⁵⁰».

————————————————

45.- Βλ. Τάσος Γριτσόπουλος, «Λαρίσης ….», ό.π., σ. 131.

46.- Βλ. Βασ. Α. Ατέσης, ό.π., σ. 132.

47.- Βλ. Αιμ. Τσακόπουλος, «Επισκοπικοί Κατάλογοι», Ορθοδοξία, 31 (1956) 201, 437.

48.- Βλ. Βασίλης Κ. Σπανός, «Προσθήκες ….», ό.π., σ. 152-153.

49.- Βλ. Βασίλης Κ. Σπανός, «Προσθήκες …», ό.π., σ. 152.

50.- Βλ. Ιωάννης Οικονόμου Λαρισαίος, ό.π., σ. 201-202.

Το υπόμνημα εκλογής του Θεοδοσίου (-.3.1818)

Της αγιωτάτης Μ(ητ)ροπόλε(ως) Λαρίσσης και Τυρνάβου⁵¹ απροστα-τεύτου διαμεινάσης, ά τε δη του εν αυτή αρ/χιερατεύοντος κυρ Πολυκάρπου παραίτησιν απ’ αυτής ενυπόγραφον κ(αι) ενσφράγιστον ποιησαμένου, ως / αντικρύ κατεστρωμένη φαίνεται, ημείς οι ενδημούντες αρχιερείις, προτροπή κ(αι) αδεία του παναγιωτάτου και / σεβασμιωτάτου ημών αυθέντου κ(αι) δεσπότου, του οικουμενικού πατριάρχ(ου) κυρίου κυρίου Κυρίλλου, συνελθό-ντες / εν τω πανσέπτω πατριαρχικώ ναώ του αγίου ενδόξου μεγαλομάρτυρος Γεωργίου του τροπαιοφόρου, κ(αι) ψήφους κανο/νικάς προβαλόμενοι εις εύρεσιν κ(αι) εκλογήν αξίου κ(αι) αρμοδίου προσώπου, του αναδεξομένου την αρχιερατικήν / προστασίαν κ(αι) ποιμαντικήν ράβδον της αγιωτάτης αυτής μ(ητ)ροπόλε(ως), πρώτον με εθέμεθα τον θεοφι/λέστατον επίσκοπον Βελλάς κ(αι) Κονίτζης, περιπόθητον ημίν εν κ(υρί)ω αδελφόν Θεοδόσιον, β^ον δε / τον [ ] κ(αι γ^ον τον Κωνστάντιον ων κ(αι) τα ονόματα κατεστρώθη εν τώδε τω ιερώ κώδι/κι της καθ’ ημάς του Χ(ριστο)ύ Μεγάλης Εκκλησί(ας) εις ένδειξιν διηνεκή κ(αι) παράστασιν μόνιμον:-

αωιη^ω κατά μήνα Μάρτιον επινεμήσε(ως) στ:

+ ο Καισαρείας Μελέτιος έχων και τας γνώμας των σεβασμίων γερόντων του τε αγίου Εφέσου κ(υρί)ου Διονυσίου κ(αι) του αγίου / Ηρακλείας κυρίου Μελετίου:

+ ο Νικομηδείας Αθανάσιος έχων κ(αι) τας γνώμ(ας) των πανιερωτάτων συναδελφών κ(αι) γερόντων / του τε αγίου Χαλκηδόνος κυρίου Γερασίμου, και του αγίου Δέρκων κυρίου Γρηγορίου.

+ ο [- -] + ο [- -]

+ ο [- -] έχων κ(αι) την γνώμην του γέροντος αγίου Κυζίκου κυρίου Κωνσταντίνου.

+ ο Σηλυβρίας Ιωαννίκιος + ο [- -]

+ ο Δερβών Δοσίθεος

ΠΗΓΗ: Κωδ. Α/9 του Οικ. Πατριαρχείου, σ. 391.

—————————————

51.- Είναι η πρώτη φορά κατά την οποία ο μητροπολίτης της Λάρισας αναφέρεται ως «Λαρίσσης και Τυρνάβου».

5.- ΤΟ ΥΠΟΜΝΗΜΑ ΕΚΛΟΓΗΣ ΤΟΥ ΚΥΡΙΛΛΟΥ Α΄ ΒΟΓΑΣΑΡΗ

Με τον θάνατο του Θεοδοσίου, τον Ιούλιο του 1819, η Μητρόπολη της Λάρισας έμεινε χωρίς αρχιερέα. Για την πλήρωση του κενού, τα μέλη της Συνόδου του Οικ. Πατριαρχείου, «προτροπή και αδεία» του πατριάρχη Γρηγο-ρίου Ε΄ (1818-1821)⁵², συνήλθαν στον πατριαρχικό ναό του Αγ. Γεωργίου, για να εκλέξουν τον διάδοχο του Θεοδοσίου. Πρώτο στον κατάλογο τοποθέτησαν τον μεγάλο πρωτοσύγγελο του Οικ. Πατριαρχείου Κύριλλο, ο οποίος και εκλέχθηκε, τον Ιούλιο του 1819.

Ο Κύριλλος Βογάσαρης καταγόταν από την Δημητσάνα και ήταν συμπατριώτης του πατριάρχη Γρηγορίου Ε΄, του οποίου υπήρξε μέγας πρωτο-σύγγελος. Στις 11.3.1819 έστειλε μία επιστολή του στον Κων. Οικονόμο⁵³. Ερχόμενος στη Λάρισα επισκέφθηκε την Μονή του Δουσίκου από την οποία πήρε και αυτός 3.000 γρόσια⁵⁴. Στη Λάρισα παρέμεινε μέχρι τον Ιούνιο του 1820⁵⁵, οπότε παραιτήθηκε και επέστρεψε στην Κωνσταντι-νούπολη. Με την έναρξη της Επανάστασης του 1821 έφυγε για την Πελοπόννησο όπου διορίσθηκε, το 1822, τοποτηρητής της επαρχίας Ωλένης και το 1833 μητροπολίτης της Αργολίδας⁵⁶.

———————————————————-

52.- Πρόκειται για την Τρίτη πατριαρχία του Γρηγορίου Ε΄. Βλ. Μαν. Ι. Γεδεών, ό.π., σ. 599.

53.- Βλ. Κώστας Λάππας – Ρόδη Σταμούλη, ό.π., 2 (2002) 53-54.

54.- Βλ. Βασλιλης Κ. Σπανός, «Προσθήκες ….», ό.π., σ. 153.

55.- Ο μήνας Ιούνιος προκύπτει από μια επιστολή του πατριάρχη Γρηγορίου Ε΄ προς τον Βενιαμίν των Σερβίων και Κοζάνης, της 26.6.1820, στην οποία αναφέρει ως μητροπολίτη της Λάρισας τον Πολύκαρπο. Βλ. Μιχ. Αθ. Καλινδέρης, Γραπτά μνημεία από την Δυτ. Μακεδονία χρόνων Τουρκοκρατίας, Πτολεμαΐς 1940, 70.

56.- Βλ. Αιμ. Τσακόπουλος, ό.π., σ. 437, Γερμανός Σάρδεων, «Κατάλογος Μ. Πρωτοσυγκέλλων (ΙΖ΄ – Κ΄ αι.)», Ορθοδοξία, 8 (1933) 373, Βασ. Α. Ατέσης, «Ο Λαρίσης Κύριλλος Βογάσαρης, τοποτηρητής Ωλένης», Αρχείον Εκκλησιαστικού και Κανονικού Δικαίου, 11 (1956) 11-23, 101-108, 189-197, Τάσος Γριτσόπουλος, Μονή Φιλοσόφου, Αθήναι 1960, 469-473, Κων. Μπόνης, «Κατάλογος επισκόπων διαμενόντων εν Ελλάδι, μετά ή άνευ επισκοπής κατά το έτος 1833», Θεολογία, 43 (1972) 47-48.

Το υπόμνημα εκλογής του Κυρίλλου Α΄ Βογάσαρη (-.7.1819)

Της αγιωτάτης Μητροπόλεως Λαρίσσης και Τυρνάβου απροστατεύτου διαμεινάσης, άτε δη του εν αυτή, / αρχιερατεύοντος κυρ Θεοδοσίου το ζην εκμετρήσαντος, και εις τας ουρανίους μονάς μεταστάντος, ημείς οι / ενδημούντες αρχιερείς, προτροπή και αδεία του παναγιωτάτου και σεβασμιωτάτου ημών αυθέντου και δε/σπότου του οικουμενικού πατριάρχη κυρίου κυρίου Γρηγορίου, συνελθόντες εν τω πανσέπτω πατριαρχικώ / ναώ του αγίου ενδόξου μεγαλομάρτυρος Γεωργίου του τροπαιοφόρου και ψήφους κανονικάς προβαλόμενοι εις εύρεσιν και εκλογήν αξίου και αρμοδίου προσώπου, του αναδεξομένου την αρχιερατικήν / προστασίαν, και ποιμαντικήν ράβδον της αγιωτάτης αυτής μ(ητ)ροπόλε(ως, α^ον μεν εθέμεθα τον πανο/σιολογιώτατον μέγαν πρωτοσύγκελλον της αγίας του Χ(ριστο)ύ Μεγάλης Εκκλησίας κυρ Κύριλλον, / β^ον δε τον Δαβίδ (;) και γ^ον τον Παρθένιον ων και τα ονόματα κατεστρώθη εν τω δε τω ιερώ κώδικι / της αγίας και Μεγάλης Εκκλησίας, εις διηνεκή ένδειξιν και μόνιμον παράστασιν:

αωιθ^ω κατά μήνα Ιούλιον [——].

+ ο Καισαρείας Ιωαννίκιος

+ ο [- -] Ιωσήφ:έχων και τας γνώμας των συνα/δελφών αγί(ων) γερόντων του τε αγί(ου) Ηρακλεί(ας) κυρί(ου) Μελετίου, / του αγί(ου) Κιζίκ(ου) κυρί(ου) Κωνσταντίν(ου), και του αγί(ου) Δέρκ(ων) / κυρί(ου) Γρηγορί(ου).

+ ο [- -]

+ ο Σμύρνης Άνθιμος έχων και τας γνώμ(ας) των συναδελφών, του τε / αγίου Αθηνών κυρί(ου) Γρηγορί(ου), και αγί(ου Μαρωνεί(ας) κυρί(ου) Κωνσταντίου.

+ ο Βιζύης Ιερεμίας (;)

+ ο [- -]

ΠΗΓΗ: Κωδ. Α/9 του Οικ. Πατριαρχείου, σ. 408.

Η ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΤΟΥ ΠΟΛΥΚΑΡΠΟΥ ΔΑΡΔΑΙΟΥ

Σύμφωνα με τον κώδικα 59 της Μονής του Δουσίκου, ο Κύριλλος Α΄ Βογάσαρης το 1820 «εξώθη εις Αθήνας»⁵⁷. Πρόκειται, όπως προαναφέραμε, για παραίτησή του, η οποία έγινε πριν από τις 26.6.1829⁵⁸. Την παραίτηση του Κυρίλλου Α΄ εκμεταλλεύθηκε ο Πολύκαρπος και επανήλθε στη Μητρόπολη της Λάρισας πριν από τις 26.6.1820⁵⁹.

Η δεύτερη αρχιερατίας του Πολυκάρπου στη Λάρισα υπήρξε συντομότατη. Έφθασε στην έδρα του με τον Μαχμούτ πασά Δράμαλη, ο οποίος είχε επιφορτισθεί με την εξόντωση του αποστάτη Αλή πασά. Ο Πολύκαρπος συγκέντρωσε τους καπεταναίους της περιοχής και 500 στρατιώτες, για να τους στείλει εναντίον του Αλή πασά. Η ενέργειά του αυτή, όμως, δυσαρέστησε τον Δράμαλη⁶⁰. Με την έναρξη της Επανάστασης του 1821 και τον απαγχονισμό του Γρηγορίου Ε΄, ο Πολύκαρπος περιέπεσε στη δυσμένεια του Δράμαλη, ο οποίος ενήργησε για την καθαίρεσή του. Τον Ιούνιο, λοιπόν, του 1821 «καθ’ υψηλόν ορισμόν»⁶¹, δηλαδή με διαταγή του σουλτάνου, αποβλήθηκε από την Μητρόπολή του και στη συνέχεια συνελήφθηκε και φυλακίσθηκε. Τελικά, στις 19.9.1821, ο Δράμαλης διέταξε να τον αποκεφαλίσουν⁶².

——————————————————

57.- Βλ. Βασίλης Κ. Σπανός, «Προσθήκες …..», ό.π., σ. 153.

58.- Βλ. παραπάνω στην σημείωση 55.

59.- Ο Τάσος Γριτσόπουλος («Λαρίσης ….», ό.π., σ. 131) αναφέρει ότι επανήλθε τον Νοέμβριο του 1820, αγνοώντας, προφανώς την επιστολή του Γρηγορίου Ε΄ προς τον Βενιαμίν των Σερβίων και Κοζάνης της 26.6.1820.

60.- Βλ. π. Σπύρος Ν. Ζέγκος, ό.π., σ. 46-47.

61.- Όπως αναφέρεται στο υπόμνηα εκλογής του διαδόχου του Κυρίλλου Β΄.

62.- Βλ. Ιω. Ε. Αναστασίου, ό.π., σ. 336-337. Σε μια ενθύμηση, γραμμένη σε ένα εκκλησιαστικό βιβλίο του Τυρνάβου, αναφέρεται πως ο αποκεφαλισμός του Πολυκάρπου έγινε στις 17 Σεπτεμβρίου. Βλ. Στεφ. Π. Δαλαμπύρας, Επιγραφαί εκ βυζαντινών και μεταβυζαντινών μνημείων της επαρχίας Τυρνάβου, Λάρισα 1967, 9.

6.- ΤΟ ΥΠΟΜΝΗΜΑ ΕΚΛΟΓΗΣ ΤΟΥ ΚΥΡΙΛΛΟΥ Β΄ ΤΡΙΚΚΑΙΟΥ

Μετά την καθαίρεση του Πολυκάρπου, τον Ιούνιο του 1821, η Μητρόπολη της Λάρισας έμεινε και πάλι χωρίς αρχιερέα. Για τον λόγο αυτό, τα μέλη της Συνόδου του Οικ. Πατριαρχείου, «προτροπή και αδεία» του πατριάρχη Ευγενίου Β΄ (1821-1822)⁶³, συνήλθαν στον πατριαρχικό ναό του Αγ. Γεωργίου, για να εκλέξουν τον διάδοχο του Πολυκάρπου. Πρώτο στον κατάλογο έθεσαν τον ιερομόναχο Κύριλλο, ο οποίος και εκλέχθηκε, στις 25.6.1821, το αργότερο, ή 1-2 μέρες νωρίτερα.

Ο Κύριλλος καταγόταν από τα Τρίκαλα και ήταν συγγενής του Τρικαλινού γιατρού Κων. Νοσημάχου, όπως αναφέρει σε μια επιστολή του, την οποία έστειλε από την Κωνσταντινούπολη, στις 25.6.1821, προς τον παπα-Δημήτρη Οικονόμου, στη Λάρισα, γνωρίζοντάς του την εκλογή του και ορίζοντάς τον επίτροπόν του⁶⁴.

Η αρχιερατία του Κυρίλλου Β΄ υπήρξε συντομότατη. Στον κώδικα 59 της Μονής του Δουσίκου δίνεται ο ακριβής χρόνος: «1821: έτος. Κύριλλος Τρικαληνός σαράντα ημέρας και απέθανεν»^65.Ο θάνατός του σημειώθηκε στη Ματαράγκα των Σοφάδων, σύμφωνα με την παρακάτω ενθύμηση: «Εις τας 29 Σεπτεμβρίου [απεδήμησεν]εν Κυρίω ο Λαρίσης Κύριλλος Τρικκαίος εις χωρίον Ματαράγκα αωκα»^66. Με βάση τα παραπάνω φαίνεται ότι ο Κύριλλος Β΄ εκλέχθηκε γύρω στις 25.6.1821, έφθασε στη Λάρισα στις 19.8.1821 και απεβίωσε στις 29.9.1821.

Το υπόμνημα εκλογής του Κυρίλλου Β΄ (25.6.1821)

+ Της αγιωτάτης μητροπόλεως Λαρίσης απροστατεύτου διαμεινάσης, άτε δη του εν αυτή αρχιε/ρατεύοντος κυρ Πολυκάρπου καθ’ υψηλόν ορισμόν αποβληθέντος από της επαρχίας ταύτης / ημείς οι ενδημούντες αρχιερείς, προτροπή και αδεία του παναγιωτάτου και σεβασμιωτάτου ημών αυ/θέντου,

———————————————————

63.- Βλ. Μαν. Ι. Γεδεών, ό.π., σ. 602.

64.- Βλ. Ιωάννης Οικονόμου Λαρισαίος, ό.π., σ. 202-203.

65.- Βλ. Βασίλης Κ. Σπανός, «Προσθήκες …..», ό.π., σ. 154.

66.- Βλ. Στεφ. Π. Δαλαμπύρας, ό.π., σ. 9.

και δεσπότου του οικουμενικού π(ατ)ριάρχ(ου κυρί(ου) Ευγενί(ου), και κατά την έννοιαν / του γενομένου προς ημάς ορισμού, συνελθόντες εν τω πανσέπτω πατριαρχικώ ναώ του αγίου / ενδόξου μεγαλομάρτυρος Γεωργίου του τροπαιοφόρου, και ψήφους κανονικάς προβαλόμε/νοι, α^ον μεν εθέμεθα τον οσιώτατον εν ιερομονάχοις κυρ Κύριλλον, β^ον δε τον / Παγκράτιον και γ^ον τον Διονύσιον, ων και τα ονόματα κατεστρώθη εν τω δε τω / ιερώ κώδικι της αγί(ας) του Χ(ριστο)ύ Μεγάλης Εκκλησίας, εις διηνεκή ένδειξιν, κ(αι) μόνιμον παράστασιν.

εν έτει σωτηρί(ω) αωκα^ω: κατά μήνα Ιούνιον επινεμήσεως θ^ης.

+ ο Καισαρείας Ιωαννίκιος

+ ο Εφέσου Μακάριος έχων και τας γνώμας των σεβασμί(ων) / Γερόντων συναδελφών του τε αγίου Ηρακλεί(ας) κυ(ρίου) Μελετίου / και του αγί(ου) Κυζίκου κυ(ρίου Κωνσταντίνου.

+ ο Νικομηδείας Πανάρετος

+ ο [- -] + ο [- -]

+ ο [- -] + ο [- -] Γεράσιμος.

ΠΗΓΗ: Κωδ. Α/9 του Οικ. Πατριαρχείου, σ.446.

ΕΦΤΑ ΥΠΟΜΝΗΜΑΤΑ ΕΚΛΟΓΗΣ

ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΩΝ ΤΗΣ ΛΑΡΙΣΑΣ

(1821-1875)

ΘΕΣΣΑΛΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ, ΤΟΜΟΣ 50^ος, ΛΑΡΙΣΑ 2006, σελ. 21-32.

ΠΡΟΛΟΓΙΚΑ

Στον προηγούμενο τόμο του ΘΗΜ παρουσιάσαμε έξι υπομνήματα ισάριθμων μητροπολιτών της Λάρισας¹, της πρώτης εικοσαετίας του 19^ου αιώνα. Με την μελέτη, που ακολουθεί, θα παρουσιάσουμε άλλα εφτά υπομνήματα με τα οποία κλείνει ο 19^ος αιώνας.

1.- ΤΟ ΥΠΟΜΝΗΜΑ ΕΚΛΟΓΗΣ ΤΟΥ ΜΕΛΕΤΙΟΥ Δ΄

Όπως ήδη αναφέραμε, ο Κύριλλος Β΄ Τρικκαίος απεβίωσε στις 29.9.1821². Στη συνέχεια εκλέχθηκε ως διάδοχός του ο Δαμασκηνός του Φαναρίου και Φαρσάλων, τον Νοέμβριο του 1821³, επί πατριαρχίας του Ευγενίου Β΄ (10.4.1821 – 29.7.1822)^4.Ο Δαμασκηνός πήγε στη Λάρισα με μετάθεση και λόγω της έκρυθμης κατάστασης, η οποία δημιουργήθηκε με την Επανάσταση, προφανώς δεν συντάχθηκε το σχετικό υπόμνημα εκλογής του ως μητροπολίτη της Λάρισας. Για τον Δαμασκηνό, ο χατζη-Γεράσιμος Δουσικιώτης έγραψε τα εξής: «1821: έτος. Δαμασκηνός πρώην Φερσάλων, δύο μήνες και απέθανεν»^5. Εφόσον, λοιπόν, μετατέθηκε στη Λάρισα τον Νοέμβριο του 1821 και παρέμεινε δύο μήνες, συμπεραίνουμε ότι πέθανε στα τέλη του Δεκεμβρίου ή στις αρχές του Ιανουαρίου 1822.

——————————————-

1.- Αρχιμ. Νεκταρίου Δρόσου, Υπομνήματα Ε΄, Θ.ΗΜ., τομ…. σελ…….. Λάρισα 1…..

2.- Βλ. π. Νεκτ. Δρόσος, ό.π., σ. 160.

3.- Βλ. Β. Α. Μυστακίδης, «Επισκοπικοί Κατάλογοι», ΕΕΒΣ, 12 (1936) 196.

4.- Πρόκειται για την δεύτερη πατριαρχία του Ευγενίου Β΄. Βλ. Μαν. Ι. Γεδεών, Πατριαρχικοί Πίνακες, Αθήναι 1996², 602-603.

5.- Βλ. Βασίλης Κ. Σπανός, «Προσθήκες και διορθώσεις στον επισκοπικό κατάλογο της Λάρισας, 1799-1870», Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 41 (2002) 154.

Μετά τον θάνατο του Δαμασκηνού, ο μητροπολιτικός θρόνος της Λάρισας τελούσε σε χηρεία. Για την εκλογή του διαδόχου του, οι «ενδημούντες» συνοδικοί, «προτροπή και αδεία» του πατριάρχη Ευγενίου Β΄, συνήλθα στον πατριαρχικό ναό του Αγ. Γεωργίου. Πρώτον στον κατάλογο έθεσαν τον ιερομόναχο Μελέτιο, ο οποίος είχε χρηματίσει και μέγας αρχιδιάκονος του Οικ. Πατριαρχείου και ο οποίος εκλέχθηκε τον Μάρτιο του 1822. Ο χρόνος αρχιερατίας του Μελετίου Δ΄ δίνεται λανθασμένα, από τον Τ. Γριτσόπουλο, την περίοδο 1832-1835 «ασαφώς Κύριλλος ταυτόχρονος»⁶. Ο Β. Α. Μυστακίδης τον αναφέρει απλώς ως διάδοχο του Δαμασκηνού⁷, ο Βασ. Σπανός δίνει ως χρόνο αρχιερατίας του το διάστημα Μάρτιος 1822 – μετά την 1.5.1836⁸ και ο Βασ. Ατέσης την περίοδο 1822-1835⁹.

Στις 4.5.1822 βρισκόταν ακόμα στην Κωνστανινούπολη. Την ημέρα αυτή έστειλε μια επιστολή στον επίσκοπο του Θαυμακού Κύριλλο και στον παπα-Δημήτρη, οικονόμο της Μητρόπολης της Λάρισας και επίτροπό του, με την οποία τους προτρέπει (πιεζόμενος προφανώς από τα αντίποινα των Οθωμανών εις βάρος των Ελλήνων, μετά την έναρξη της Επανάστασης), να ηρεμήσουν τα πνεύματα στις περιοχές τους, υπαγορεύοντας «την εις το βασίλειον κράτος υποταγήν άκρα»¹⁰. Στις 21.1.1831 υπέγραψε, με τον Κύριλλο της Τρίκκης, σε κάποιον λογαριασμό της Επισκοπής Τρίκκης¹¹, και τον Ιούνιο του 1835 αναφέρεται στην επιγραφή ιστόρησης του ναού του Αγ. Αθανασίου του Παλα-

——————————————————

6.- Βλ. Τάσος Γριτσόπουλος, «Λαρίσης και Πλαταμώνος Μητρόπολις», ΘΗΕ, 8 (1996) 131.

7.- Βλ. παραπάνω την σημείωση 3.

8.- Βλ. Βασίλης Κ. Σπανός, ό.π., σ. 160.

9.- Βλ. Βασ. Γ. Ατέτης, Επισκοπικοί κατάλογοι της Εκκλησίας της Ελλάδος απ’ αρχής μέχρι σήμερον, εν Αθήναις 1975, 139.

10.- Βλ. Ιωάννης Οικονόμου –Λαρισαίος, Επιστολαί Διαφόρων, 1759-1824, φιλολογική παρουσίαση Μ. Μ. Παπαϊωάννου, Αθήνα 1964, 599.

11.- Βλ. Νίκος Α. Βέης, Τα χειρόγραφα των Μετεώρων, τ. Β. Τα χειρόγραφα της Μονής Βαρλαάμ, Αθήνα 1984, 392.

μά¹². Ο Μελέτιος Δ΄ εξέπεσε του μητροπολιτικού θρόνου τον Σεπτέμβριο του 1835¹³, «κατ’ υψηλήν επιταγήν», σύμφωνα με το υπόμνημα εκλογής του διαδόχου του, δηλαδή με εντολή των Οθωμανών, χωρίς όμως να προσδιορίζεται ο λόγος. Στο φ. 56ν, πάντως, του κώδικα του ναού του Αγ. Αχιλλίου, ο Μελέτιος Δ΄ αναφέρεται μέχρι την 1.5.1836. το 1837 εκλέχθηκε μητροπολίτης της Σόφιας¹⁴. Αναφερόμενος σ’ αυτόν ο χατζη-Γεράσιμος Δουσικιώτης έγραψε τα εξής: «1822: έτος. Μελέτιος έως 1834. Ετούτος επήρεν από το μοναστήριον τρεις 3.000 και άλλα ψυχομερίδια διά τους αποθανόντας καλογήρους, ήτοι οικειοποιήθη και την βούλαν του μοναστηριού. Έκαμεν και ηγούμενον όποιον ηθέλησεν, επώλησεν και τα μούλκια της Βλαχίας, έπαιρνεν και εις ταις χειροτονίαις (διότι οι άλλοι δεν έπαιρναν), έκαμεν και αντέτι [συνήθεια, έθιμο] διαβάσει ή δεν διαβάσει ο άγιος εις την επαρχίαν του να δίδη κατ’ έτος γρόσια 400»¹⁵.

Το υπόμνημα εκλογής του Μελετίου Δ΄ ( -.3.1822)

+ Της αγιωτάτης Μητροπόλεως Λαρίσης απροστατεύτου διαμεινάσης, άτε δη του επί τη πραγματική διοικήσει αυτής πρωτοεκλεγέν/τος (;) κυρ Δαμασκηνού το ζην εκμετρήσαντος, ημείς οι ενδημούντες αρχιερείς, προτροπή, / και αδεία του παναγιωτάτου και σεβασμιωτάτου ημών αυθέντου, και δεσπότου, του οικουμενικού πατριάρχου κυρίου κυρίου Ευγενίου συνελ/θόντες εν τω πανσέπτω πατριαρχικώ ναώ του αγίου ενδόξου μεγαλομάρτυρος Γεωργίου του τροπαιοφόρου, και ψήφους κανονικάς προ/βαλλόμενοι εις εύρεσιν και εκλογήν αξίου, και αρμοδίου προσώπου, του αναδεξομένου την αρχιερατικήν προστασίαν, και ποι/μαντικήν ράβδον της

————————————————

12.- Βλ. Ιω. Καρατζόγλου, «Ο Άγιος Αθανάσιος Ρουμ-Παλαμά Καρδίτσας», Εκκλησίες στην Ελλάδα μετά τηνΆλωση, 3 (1989) 146.

13.- Βλ. Χρυσ. Μπούας, Σαμουήλ μητροπολίτης Αιγίνης, Αθήνησιν 1937, 14 σημ. 2.

14.- Βλ. Χρυσ. Μπούας, ό.π., σ. 14.

15.- Βλ. Βασίλης Κ. Σπανός, ό.π., σ. 155.

αγιωτάτης αυτής μητροπόλεως, α^ον μεν εθέμεθα τον οσιολογιώτατον εν ιερομονάχοις κύρι(ον) Μελέτιον, / τον και μέγα αρχιδιάκων χρηματίσαντι της αγίας του Χ(ριστο)ύ Μεγάλης Εκκλησίας, β^ον δε τον Γρηγόριον (;) και γ^ον τον Κάλ/λιστον (;) ων και τα ονόματα κατεστρώθη εν τω δε τω ιερώ κώδικι της αγίας του Χ(ριστο)ύ Μεγάλης Εκκλησίας, εις ένδειξιν διηνε/κή, και παράστασιν μόνιμον. εν έτει από Χρ(ιστ)ού αωκβ΄ : κατά μήνα Μάρτιον επί νεμήσεως ι: 5^η ινδ:

+ ο [- -] + ο Ηρακλείας Ιγνάτιος + ο Κυζίκου Κωνσταντίνος

+ ο [- -] + ο [- -] + ο [- -]

ΠΗΓΗ: Κωδ. Α/14 του Οικ. Πατριαρχείου, σ. 18.

2.- ΤΟ ΥΠΟΜΝΗΜΑ ΕΚΛΟΓΗΣ ΤΟΥ ΑΝΘΙΜΟΥ Β΄

Αμέσως μετά την εκθρόνιση του Μελετίου Δ΄ κινήθηκε η διαδικασία πλήρωσης της κενής μητροπολιτικής θέσης. «Προτροπή και αδεία» του πατριάρχη Κωνσταντίου Β΄ (18.8.1834 – 26.9.1835)¹⁶οι «ενδημούντες» συνοδικοί συνήλθαν στον πατριαρχικό ναό του Αγ. Γεωργίου για να εκλέξουν τον διάδοχο του Μελετίου Δ΄. Πρώτον στον κατάλογο έθεσαν τον μητροπολίτη του Ικονίου (Οκτώβριος 1825 –Σεπτέμβριος 1835) Άνθιμο Βαμβάκη¹⁷, ο οποίος και εκλέχθηκε στις αρχές, μάλλον, του Σεπτεμβρίου 1835¹⁸, καθώς ο πατριάρχης Κωνστάντιος Β΄ παύθηκε στις 29 του ίδιου μήνα. Η περίοδος της αρχιερατίας του δίνεται χονδρικώς, 1835-1837, από τον Τ. Γριτσόπουλο¹⁹ και τον Βασ. Ατέση²⁰. Διορθωτέος ο Βασ. Σπανός, ο οποίος

————————————————————

16.- Βλ. Μαν. Ι. Γεδεών, Πατριαρχικοί ……., σ. 611-612.

17.- Βλ. Β. Θ. Σταυρίδης, Επισκοπική Ιστορία του Οικουμενικού Πατριαρχείου, Θεσσαλονίκη 1996, 275.

18.- Τον Σεπτέμβριο του 1835 αναφέρει και ο Μαν. Ι. Γεδεών (Πατριαρχικοί …., σ. 614).

19.- Βλ. Τάσος Γριτσόπουλος, ό.π., σ. 131.

20.- Βλ. Γ. Ατέσης, ό.π., σ. 139.

αναφέρει το διάστημα μετά την 1.5.1836 – Αύγουστο 1837²¹. Ο Άνθιμος Β΄, μετά την άφιξή του στη Λάρισα επισκέφθηκε την Μονή του Δουσίκου από την οποία επήρε «(…) τρεις χιλιάδες γρόσια και εις μίαν χειροτονίαν επήρεν γρόσια 200 και έτερα 500 γρόσια τα κατ’ έτος (…)»²². Το 1836, ως συνοδικός υπέγραψε με άλλους το υπόμνημα εκλογής του Ιωσήφ Β΄ της Δημητριάδας²³. Τον Αύγουστο του 1837 εκλέχθηκε μητροπολίτης της Νικομήδειας²⁴ και τον Φεβρουάριο του 1840 οικουμενικός πατριάρχης ως Άνθιμος Δ΄ (1840-1841)^24α.

Το υπόμνημα εκλογής του Ανθίμου Β΄ ( -.9.1835)

+ Της αγιωτάτης Μητροπόλεως Λαρίσης απροστατεύτου διαμεινάσης, άτε δη του εν αυτή αρχιερα/τεύοντος κυρ Μελετίου, κατ’ υψηλήν επιταγήν εκπεσόντος της επαρχίας ταύτης, ημείς οι εν/δημούντες αρχιερείς, προτροπή και αδεία του παναγιωτάτου, κ(αι) σεβασμιωτάτου ημών αυθέντου, / κ(αι) δεσπότου, του Οικουμενικού Πατριάρχου κυρ(ίου) κυρ(ίου) Κωνσταντίου, συνελθόντες εν τω πανσέπτω / πατριαρχικώ ναώ του αγίου ενδόξου μεγαλομάρτυρος Γεωργίου του τροπαιοφόρου, κ(αι) ψήφους κανο/νικάς προβαλλόμενοι εις εύρεσιν, κ(αι) εκλογήν αξίου κ(αι) αρμοδίου προσώπου, του αναδεξομένου / την αρχιερατικήν προστασίαν κ(αι) ποιμαντικήν ράβδον της αγιωτάτης αυτής μητροπόλεως, / πρώτον μεν εθέμεθα τον πανιερώτατον κ(αι) θεοπρόβλητον μητροπολίτην Ικονίου, αγαπητόν / ημών εν Χ(ριστ)ώ αδελφόν κυρ Άνθιμον, δεύτερον δε τον Γερμανόν, και γ^ον τον Ευγένιον, / ων και τα ονόματα κατεστρώθη εν τω δε τω ιερώ κώδικι της αγίας του Χ(ριστο)ύ

————————————————————

21.- Βλ. Βασίλης Κ. Σπανός, ό.π., σ. 160.

22.- Βλ. Βασίλης Κ. Σπανός, ό.π., σ. 156.

23.- Βλ. π. Νεκτ. Δρόσος, «Τα υπομνήματα εκλογής των μητροπολιτών Νεοφύτου Β, Ιωσήφ Β΄, Γρηγορίου Γ΄ και Ματθαίου της Δημητριάδας, (-.7.1827 – 10.11.1838)», Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 47 (2005) 282-284.

24.- Βλ. Β. Θ. Σταυρίδης, ό.π., σ. 114, Μαν. Ι. Γεδεών, ό.π., σ. 614.

24^α.- Πρόκειται για την πρώτη πατριαρχία του Ανθίμου Δ΄. Βλ. Μαν. Ι. Γεδεών, Πατριαρχικοί …., σ. 614.

Μεγάλης Εκκλησίας, / εις ένδειξιν διηνεκή, και παράστασιν μόνιμον. αωλε΄ . κατά μήνα Σεπτέμβ(ριον).

+ ο [- -] + ο [- -] έχων κ(αι την γνώμην του σεβαστού γέροντος αγίου Νικομηδείας κυρ(ίου Παναρέτου

+ ο [- -] + ο [- -] Αμβρόσιος + ο Σοφίας [- -]

ΠΗΓΗ: Κωδ. Α/14 του Οικ. Πατριαρχείου, σ. 258.

3.- ΤΟ ΥΠΟΜΝΗΜΑ ΕΚΛΟΓΗΣ ΤΟΥ ΑΝΑΝΙΑ

Μετά την μετάθεση του Ανθίμου Β΄, τον Αύγουστο του 1837, στη Μητρόπολη της Νικομήδειας, «διά κανονικής εκλογής και συνοδικών ψήφων», η Μητρόπολη της Λάρισας έμεινε κενή. Αμέσως μετά, «προτροπή και αδεία» του πατριάρχη Γρηγορίου ΣΤ΄ (1831-1840)²⁵, συνήλθαν οι «ενδημούντες» συνοδικοί στον πατριαρχικό ναό του Αγ. Γεωργίου, για να εκλέξουν τον διάδοχο του Ανθίμου Β΄. Πρώτον στο κατάλογο έθεσαν τον μητροπολίτη της Ρασκοπρεσραίνης Ανανία, ο οποίος και εκλέχθηκε τον Αύγουστο του 1837. Στους επισκοπικούς καταλόγους αναφέρεται ορθά ο χρόνος της αρχιερατίας του, 1837-1853)²⁶. Ο μόνος που λανθάνει είναι ο χατζη-Γεράσιμος, ο οποίος αναφέρει το έτος 1836 και τα εξής: «(…) Έλαβεν και αυτός [από την Μονή του Δουσίκου] 3.000 τρείς χιλιάδες γρόσια και άλλα έτερα πλήν όλων υπερασπίζονταν το μοναστήρι (…). Έβαλεν και επιτρόπους όποιους ήθελεν, πλην εγράφθη και εις την διαθήκην του αγίου [Βησσαρίωνα]. Όμως εις τους 1849 έτος, εις αυτού την ιεραρχίαν εκβήκεν το σιγίλλιον του μοναστηριού προς υπεράσπισιν»²⁷.

———————————————————–

25.- Πρόκειται για την πρώτη πατριαρχία του Γρηγορίου ΣΤ΄. Βλ. Μαν. Ι. Γεδεών, Πατριαχικοί …, σ. 612-614.

26.- Βλ. Τάσος Γριτσόπουλος, ό.π., σ. 131. Βας. Γ. Ατέσης, ό.π., σ. 139. Βασίλης Κ. Σπανός, ό.π., σ. 157.

27.- Βλ. Βασίλης Κ. Σπανός, ό.π., σ. 156.

Ο Ανανίας, το 1838, υπέγραψε στη διαθήκη του αγίου Βησσαρίωνα²⁸, στη Μονή του Δουσίκου, και την 1.9.1839 επικύρωσε ένα έγγραφο των Τυρναβιτών για το σχολείο τους²⁹. Στις 7.12.1841 θεώρησε τον λογαριασμό του ναού της Παναγίας Φανερωμένης των Τρικάλων³⁰, στις 13.2.1842 υπέγραψε στον κατάλογο της βιβλιοθήκης του σχολείου των Τρικάλων³¹, το 1843 υπέγραψε σε δύο επιτροπικά³², και στις 3.10.1844 υπέγραψε το έγγραφο για την «μεταρρύθμιση» των σχολείων των Τρικάλων³³. Την διετία 1843-1844 επικύρωσε τους οικονομικούς απολογισμούς και τις δοσοληψίες της Μονής του Δουσίκου³⁴ και τον Φεβρουάριο του 1845, ως πατριαρχικός έξαρχος, κατέστρωσε τον κώδικα 595 (κτηματολόγιο) της Μονής του Μεγ. Μετεώρου³⁵. Τέλος, στις 8.6.1851 αναφέρεται στην κτιτορική επιγραφή του ναού του Προφήτη Ηλία, στα Φίλια της Καρδίτσας³⁶. Στις αρχές του Νοεμβρίου 1853 υπέβαλε παραίτηση «οικειοθελή και αβίαστον». Ο λόγος της παραίτησής του δεν αναφέρεται. Σε παλαιότερο, όμως, σημείωμα αναφέρονται τα εξής: «Ο άγιος Λαρίσσης κύριος Ανανίας πάλιν κατατρέχεται, και φοβούμαι μήπως γίνη ’’πρώην’’»³⁷. Άραγε «κατατρεχόταν»μέχρι το 1853;

————————————————–

28.- Βλ. Δημ. Ζ. Σοφιανός, «Ο άγιος Βησσαρίων μητροπολίτης Λαρίσης (1527-1540)», Μεσαιωνικά και Νέα Ελληνικά, 4 (Αθήνα 1992) 219.

29.- Βλ. Σωκράτης Β. Κουγέας, «Τυρναβίτες πνευματικοί πρόγονοι του Αχ. Τζαρτζάνου», Θεσσαλικά Χρονικά, 7-8 (Αθήναι 1959) 374.

30.- Βλ. Νίκος Α. Βέης, Τα χειρόγραφα (…) της Μονής Βαρλαάμ …, σ. 392.

31.- Βλ. Νίκος Α. Βέης, Τα χειρόγραφα (…) της Μονής Βαρλαάμ …, σ. 391.

32.- Βλ. Βασίλης Μπάκας, «Ένα ανέκδοτο επιτροπικό γράμμα του μητροπολίτη της Λάρισας Ανανία, 4.5.1843», Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 35 (1999) 237-240, Ο ίδιος, «Ένα ανέκδοτο επιτροπικό γράμμα του Ανανία της Λάρισας 28.6.1843», Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 36 (1999) 64-67.

33.- Βλ. Νίκος Α. Βέης, Τα χειρόγραφα (…) της Μονής Βαρλαάμ …, σ. 392.

34.- Βλ. Δημ. Ζ. Σοφιανός – Φώτης Δημητρακόπουλος, Τα χειρόγραφα της Μονής Δουσίκου –Αγ. Βησσαρίωνος, Αθήνα 2004, 156.

35.- Βλ. Νίκος Α. Βέης, Τα χειρόγραφα των Μετεώρων, τ. Α΄, Αθήναι 1967, 626.

36.- Βλ. Τριαντ. Παπαζήσης, «Εκκλησίες της αρχιερατικής περιφέρειας του Κιερίου», Σοφάδες (Πρακτικά του Α΄ Συνεδρίου), Λάρισα 1994, 73.

37.- Βλ. Μαν. Γεδεών, Πατριαρχικαί Εφημερίδες, Αθήναι 1936-1938, 421.

Το υπόμνημα εκλογής του Ανανία ( -.8.1837)

+ Της αγιωτάτης Μ(ητ)ροπόλεως Λαρίσσης απροστατεύτου διαμεινάσης, άτε δη του εν αυτή αρχιερατεύοντος κυρίου Ανθίμου, / διά κανονικής εκλογής, και συνοδικ(ών) ψήφ(ων), μετατεθέντος τε και προβιβασθέντος εις τον θρόνον της αγιωτάτης / Μητροπόλεως Νικομηδείας, ημείς οι ενδημούντες αρχιερείς, προτροπή και αδεία του παναγιωτάτου και σεβασμι/ωτάτου ημ(ών) αυθέντου, και δεσπότου, του οικουμενικού π(ατ)ριάρχου κυρίου κυρίου Γρηγορίου, συνελθόντες εν τω πανσέπτω / π(ατ)ριαρχικώ ναώ, του αγίου ενδόξου μεγαλομάρτυρος Γεωργίου του τροπαιοφόρου, και ψήφους κανονικάς προβα/λόμενοι εις εύρεσιν και εκλογήν αξίου και αρμοδίου προσώπου, του αναδεξομένου την αρχιερατικήν προσ/τασίαν, και ποιμαντικήν ράβδον της αγιωτάτης αυτής μητροπόλεως, πρώτον μεν εθέμεθα τον πανιε/ρώτατον και θεοπρόβλητον μ(ητ)ροπολίτην Ρασκοπρεσραίνης, αγαπητόν ημ(ών) εν Χ(ριστ)ω αδελφόν κύ(ριον) Ανανίαν, /β^ον δε τον Κύριλλον, και γ^οντον Μελέτιον, ων και τα ονόματα κατεστρώθη εν τώδε τω / ιερώ κώδικι της του Χ(ριστο)ύ Μεγάλης Εκκλησίας, εις ένδειξιν και παράστασιν. αωλζ^ω, κατά μήνα Αύγουστον / επινεμήσεως Ι^ης.

+ ο [- -] + ο [- -] + ο [- -]

+ ο [- -] + ο Δερκών Γερμανός + ο Φιλαδελφείας Πανάρετος

ΠΗΓΗ: Κωδ. Α/14 του Οικ. Πατριαρχείου, σ. 298.

4.- ΤΟ ΥΠΟΜΝΗΜΑ ΕΚΛΟΓΗΣ ΤΟΥ ΣΤΕΦΑΝΟΥ Β΄

Μετά την παραίτηση του Ανανία, στις αρχές του Νοεμβρίου 1853, «προτροπή και αδεία» του πατριάρχη Ανθίμου ΣΤ΄ (24.9.1853 – 21.9.1855)³⁸συνήλθαν οι «ενδημούντες» συνοδικοί στον πατριαρχικό ναό του Αγ. Γεωργίου, για να εκλέξουν τον διάδοχο του Ανανία. Πρώτον στον κατάλογο έθεσαν τον ιερομόναχο Στέφανο, ο οποίος είχε χρηματίσει μέγας αρχιδιάκονος

————————————————–

38.- Πρόκειται για την δεύτερη πατριαρχία του Ανθίμου ΣΤ΄. Βλ. Μαν. Γεδεών, Πατριαρχικοί …, σ. 619-620.

του Οικ. Πατριαρχείου και ο οποίος εκλέχθηκε στις 14.11.1853. Ο χρόνος αρχιερατίας του Στεφάνου Β΄ δίνεται λανθασμένα (1860-1870) από τον Τ. Γριτσόπουλο³⁹ και σωστά από τον Βασ. Ατέση (1853-1870)⁴⁰και τον Βασ. Σπανό (πριν από τον Δεκέμβριο του 1853 – πριν από το καλοκαίρι του 1870)⁴¹.

Για τον Στέφανο Β΄ ο χατζη-Γεράσιμος Δουσικιώτης έγραψε τα εξής: «Και το αυτό έτος [1853]⁴² ήλθεν εις την Μονήν Δουσίκου ο νυν κυριάρχης κύριος Στέφανος και ελειτούργησεν εδώ την Κυριακήν της Τυροφάγου, Φεβρουαρίου 6»⁴³. Στις 15.3.1860 αναφέρεται στο υπόμνημα εκλογής του επισκόπου Ιεροθέου του Γαρδικίου⁴⁴, στις 7.3.1863 στην επιγραφή ιστόρησης του ναού του Προφήτη Ηλία, στα Φίλια των Σοφάδων⁴⁵, τον Μάιο του 1863 αναφέρεται ως συνοδικός⁴⁶, την 1.1.1864 αναφέρεται σε μία ενθύμηση⁴⁷ και το 1869 στην επιγραφή της εικόνας με την Κοίμηση της Θεοτόκου του ναού του Αγ. Αθανασίου της Λάρισας⁴⁸. Πέθανε στις 20.3.1870⁴⁹ και τον έθαψαν πίσω από το ναό του Αγ. Αχιλλίου της Λάρισας.

————————————————–

39.- Βλ. Τάσος Γριτσόπουλος, ό.π., σ. 131.

40.- Βλ. Β. Γ. Ατέσης, ό.π., σ. 139.

41.- Βλ. Β. Κ. Σπανός, ό.π., σ. 160.

42.- Το σωστό είναι «1854». Εκλέχθηκε τον Νοέμβριο του 853 και η Κυριακή της Τυροφάγου είναι αυτή του 1854.

43.- Βλ. Β. Κ. Σπανός, ό.π., σ. 157.

44.- Βλ. Κώστας Σπανός, «Τα υπομνήματα εκλογής έξι επισκόπων του Γαρδικίου (1707-1860)», Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 26 (1994) 220-221.

45.- Βλ. Τριαντ. Παπαζήσης, ό.π., σ. 73.

46.- Γερμανός Σάρδεων, «Επισκοπικοί κατάλογοι των εν Ηπείρω και Αλβανία επαρχιών του Πατριαρχείου Κ/πόλεως», Ηπειρώτικα Χρονικά, 12 (1937) 27, 93.

47.- Βλ. Δημ. Γ. Καλούσιος, «Ο άγιος Νικόλαος ο Νέος της Βουναίνης στο νομό των Τρικάλων», Πρακτικά του Α΄ Συνεδρίου για την Καρδίτσα και η περιοχή της, Καρδίτσα 1996, 150.

48.- Βλ. Θεόδωρος Γ. Παλιούγκας, «Συναγωγή επιγραφών και ενθυμήσεων των παλαιών ναών της Λάρισας. Βιβλίον Β΄», Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 34 (1998) 168-169.

49.- Στο δημοσίευμα του Βασίλη Κ. Σπανού (ό.π., σ. 159) αναφέρεται ότι ο Στέφανος Β΄ απεβίωσε στις 20.4.1870, με βάση πληροφορία την οποία του παρέσχε Γ. Β. Νικολάου, ο οποίος μελέτησε έγγραφα του γαλλικού προξενείου της Λάρισας του 1870. εφόσον ο διάδοχός του Δωρόθεος εκλέχθηκε στις 2.4.1870, ο Στέφανος είχε πεθάνει, μάλλον, στις 20.3.1870.

Το υπόμνημα εκλογής του Στεφάνου Β΄ (14.11.1853)

Της αγιωτάτης Μητροπόλεως Λαρίσης απροστατεύτου διαμεινάσης, άτε δη του εν αυτή αρ:/χιερατεύοντος κυρ Ανανίου παραίτησιν οικειοθελή και αβίαστον απ’ αυτής ποιησαμένου ως κάτωθι / καταγεγραμμένη φαίνεται⁵⁰, ημείς οι ενδημούντες αρχιερείς, προτροπή και αδεία του παναγιωτάτ(ου) και σεβασ:/μιωτάτ(ου) ημών αυθέντου και δεσπότου του οικουμενικού πατριάρχου κυρίου κυρίου Ανθίμου, συνελ:/θόντες εν τω πανσέπτω πατριαρχικώ ναώ του αγίου ενδόξου μεγαλομάρτυρος Γεωργίου του / τροπαιοφόρου, και ψήφους κανονικάς προβαλόμενοι εις εύρεσιν και εκλογήν αξίου και αρ:/μοδίου προσώπου του αναδεξομένου την αρχιερατικήν προστασίαν και ποιμαντικήν ράβδον της / αγιωτάτης αυτής μητροπόλεως, πρώτον μεν εθέμεθα τον οσιολογιώτατ(ον) εν ιερομονάχοις κύρι(ον) Στέ:/φανον τον και μέγαν αρχιδιάκονον χρηματίσαντα της αγίας του Χριστού Μεγάλης Εκκλησίας. β^ον / δε τον Αθανάσιον, και γ^ον τον Δανιήλ, ων και τα ονόματα κατεστρώθη εν τω δε / τω ιερώ κώδικι της αγίας του Χριστού Μεγάλης Εκκλησίας εις ένδειξιν διηνεκή και παρά:/στασιν μόνιμον. Επί έτει σωτηρίω αωνγ^ω κατά μήνα Νοέμβριον 14, επινεμήσεως ια^ης.

+ ο Καισαρείας Παΐσιος + ο Εφέσου Παΐσιος έχων και τας γνώμας των

+ ο Νικομηδείας Διονύσιος σεβασμίων γερόντων [ – ] και Κυζίκου

+ ο Δέρκων Γεράσιμος + ο Χαλκηδόνος Γεράσιμος

+ ο Άρτης Σωφρόνιος + ο Πρόεδρος Διδυμοτείχου Μελέτιος

+ ο Λήμνου Δανιήλ (;) + ό [- -]

+ ο Σάμου Γρηγόριος

ΠΗΓΗ: Κωδ. Α/22 του Οικ. Πατριαρχείου, σ. 277.

—————————————————————

50.- Η παραίτηση του Ανανία δεν συμπεριλαμβάνεται στα αποσταλλέντα έγγραφα.

5.- ΤΟ ΥΠΟΜΝΗΜΑ ΕΚΛΟΓΗΣ ΤΟΥ ΔΩΡΟΘΕΟΥ

Μετά τον θάνατο του Στεφάνου Β΄ (20.3.1870), «προτροπή και αδεία» του πατριάρχη Γρηγορίου ΣΤ΄(1867-1871)^51,οι συνοδικοί αρχιερείς συνήρθαν στον πατριαρχικό ναό του Αγ. Γεωργίου και εξέλεξαν τον διάδοχο του. Πρώτον στο κατάλογο έθεσαν τον μητροπολίτη της Δημητριάδας Δωρόθεο⁵², ο οποίος και εκλέχθηκε, στις 2.4.1870. Λόγω, όμως, των αντιδράσεων των Λαρισαίων δεν εγκαταστάθηκε ποτέ στη Μητρόπολη της Λάρισας⁵³.

Το υπόμνημα εκλογής του Δωροθέου (2.4.1870)

+ Της αγιωτάτης Μητροπόλεως Λαρίσσης απροστατεύτου διαμεινάσης, άτε δη του εν αυτή αρ/χιερατεύοντος κυρ(ίου) Στεφάνου προς Κύριον εκδημήσαντος και εις τας ουρανίους μονάς μετα/στάντος, ημεις οι την Ιεράν Σύνοδον συγκροτούντες αρχιερείς, μετά την γενομένην συνο/δικώς πρότασιν και προβολήν των υποψηφίων των μάλλον καταλλήλων εις διαδοχήν της / επαρχίας ταύτης ήτοι των πανιερωτάτων και θεοπτροβλήτων μητροπολιτών Δημητριάδος / κυρ(ίου) Δωροθέου, Βελεγράδων κυρ(ίου) Ανθίμου και Πισσιδείας Κυρ(ίου) Καισαρίου, συνελθόντες / εν τω πανσέπτω πατριαρχικώ ναώ του αγίου ενδόξου μεγαλομάρτυρος Γεωργίου του / τροπαιοφόρου, προτροπή και αδεία του παναγιωτάτου και σεβασμιωτάτου ημών αυθέν/του και δεσπότου του οικουμενικού πατριάρχου κυρίου κυρίου Γρηγορίου, και ψήφους κανο/νικάς προβαλόμενοι, τη επικλήσει του παναγίου Πνεύματος, εις

————————————————————

51.- Βλ. Μαν. Ι. Γεδεών, Πατριαρχικοί …, σ. 623-624.

52.- Ο Δωρόθεος Σχολάριος εκλέχθηκε μητροπολίτης της Δημητριάδας στις 23.9.1858. Βλ. π. Νεκτ. Δρόσος, «Τα υπομνήματα εκλογής των μητροπολιτών Μελετίου, Γαβριήλ Β΄ , Γρηγορίου Δ΄, Δωροθέου και Γρηγορίου Ε΄ της Δημητριάδας (-.5.1841-2.4.1870)», Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 48 (2005) 296-300.

53.- Ο Δωρόθεος Σχολάριος γεννήθηκε στο χωριό Αμάραντο της Καλαμπάκας, στις 2.2.1812. Περισσότερα γι’ αυτόν, βλ. Κώστας Σπανός, «Ο επίσκοπος Δωρόθεος Σχολάριος, ιδρυτής του σχολείου στο Αμάραντο της Καλαμπάκας», Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 5 (1983) 7-13.

ανάδειξιν του εξ αυ/των αναδεξομένου την αρχιερατικήν προστασίαν και ποιμαντικήν ράβδον της α/γιωτάτης μητροπόλεως ταύτης, προεκρίναμεν δι’ απολύτου πλειονοψιφί(ας) τον πανιερώ/τατον και θεοπρόβλητον μητροπολίτην Δημητριάδος κύρ(ιον) Δωρόθεον. εφ’ ω εις διη/νεκή ένδειξιν και μόνιμον παράστασιν κατεστρώθη τα ονόματα αυτών εν τω/δε τω ιερώ κώδικι της αγίας του Χριστού Μεγάλης Εκκλησίας.

εν έτει σωτηρίω αωο^ω κατά μήνα Απρίλιον (2), επινεμήσεως ιγ^ης.

+ ο Κυζίκου Νικόδημος + ο Χαλκηδόνος Γεράσιμος + ο Δέρκων Νεόφυτος

+ ο Τορνόβου Γρηγόριος + ο Δράμας Αγαθάγγελος + ο [- -]

+ ο Νύσσης Καλλίνικος + ο Γρεβενών Γεννάδιος

ΠΗΓΗ: Κωδ. Α/68 του Οικ. Πατριαρχείου, σ. 5.

6.- ΤΟ ΥΠΟΜΝΗΜΑ ΕΚΛΟΓΗΣ ΤΟΥ ΙΩΑΚΕΙΜ

Λόγω των αντιδράσεων των Λαρισαίων, ο Δωρόθεος δεν έφθασε ποτέ στη Λάρισα, όπως προαναφέραμε. «Διά τους εν τοις πρακτικοίς της Ιεράς Συνόδου κατ’ έκτασιν αναφεομένους λόγους», ο Δωρόθεος παραιτήθηκε «οικειοθελώς και τέλεον» αποχώρησε. Ύστερα από αυτό, οι συνοδικοί αρχιερείς, «προτροπή και αδεία» του πατριάρχη Γρηγορίου ΣΤ΄ (1867-1871)⁵⁴συνήρθαν στον πατριαρχικό ναό του Αγ. Γεωργίου και εξέλεξαν τον διάδοχόν του. Πρώτον στον κατάλογο έθεσαν τον πρώην Βελισσού Άνθιμο αλλά εξέλεξαν παμψηφεί τον τρίτο στη σειρά, τον αρχιμανδρίτη και αρχιγραμματέα της Ιεράς Συνόδου Ιωακείμ, στις 26.11.1870.

Ο Ιωακείμ Κρουσουλίδης ή Κοκκώδης αναφέρεται, το 1871, σε μια εικόνα του τέμπλου του ναού του Αγ. Βησσαρίωνα, στο χωριό Άγιος Βησσάριος των Σοφάδων⁵⁵ και στην επιγραφή ιστόρησης του νάρθηκα του ναού της Κοίμησης της Θεοτόκου στο Μελισσοχώρι της Καρδίτσας⁵⁶. Αχρονο-

———————————————-

54.- Βλ. παραπάνω την σημείωση 51.

55.- Βλ. Τριαντ. Παπαζήσης, ό.π., σ. 70.

56.- Βλ. Τριαντ. Παπαζήσης, ό.π., σ. 72.

λόγητα, τέλος, αναφέρεται στην κτιτορική επιγραφή του ναού της Κοίμησης της Θεοτόκου στον Κραννώνα της Λάρισας⁵⁷. Παρέμεινε στη Μητρόπολη της Λάρισας μέχρι τις 7.8.1875, οπότε εκλέχθηκε μητροπολίτης Δέρκων (7.8.1875-1.10.1884) και στη συνέχεια οικ. Πατριάρχης, ως Ιωακείμ Δ΄ (1.10.1884 – 14.11.1886)⁵⁸. Στους επισκοπικούς καταλόγους ο χρόνος της αρχιερατίας του αναφέρεται σωστά, 1870-1875⁵⁹.

Το υπόμνημα εκλογής του Ιωακείμ (26.11.1870)

+ Της αγιωτάτης Μητροπόλεως Λαρίσης απροστατεύτου διαμεινάσης, άτε δη του εν αυτή αριερα/τεύοντος κυρ(ίου) Δωροθέου διά τους εν τοις Πρακτικοίς της Ιεράς Συνόδου κατ’ έκτασιν ανα/φερομένους λόγους παραιτηθέντος οικειοθελώς και τέλεον αποχωρήσαντος, ημείς οι την Ιεράν / Σύνοδον συγκροτούντες αρχιερείς, μετά την γενομένην συνοδικώς πρότασιν και προβολήν / τριών υποψηφίων των μάλλον καταλλήλων εις διαδοχήν της επαρχίας ταύτης, ήτοι του ιερω/τάτου μητροπολίτου πρώην Βελισσού κυρ Ανθίμου, του θεοφιλεστάτου επισκόπου Ξαν/θουπόλεως κυρ Ιγνατίου και του οσιολογιωτάτου αρχιμανδρίτουκαι αρχιγραμματέως της Ιε/ράς Συνόδου κυρ Ιωακείμ, συνελθόντες εν τω πανσέπτω πατριαρχικώ ναώ / του αγίου ενδόξου μεγαλομάρτυρος Γεωργίου του τροπαιοφόρου, προτροπή και αδεία του / παναγιωτάτου και σεβασμιωτάτου ημών αυθέντου και δεσπότου του οικουμενικού / πατριάρχου κυρίου κυρίου Γρηγορίου, και ψήφους κανονικάς προβαλόμενοι τη επικλήσει / του παναγίου Πνεύματος, εις ανάδειξιν του εξ αυτών αναδεξομένου την αρχιερατικήν / προστασίαν και ποιμαντικήν ράβδον της αγιωτάτης αυτής μητροπόλεως, προεκρίναμεν / παμψηφεί τον οσιολογιώτατον αρχιμανδρίτην κυρ Ιωακείμ, εφ’ ω εις διηνεκή / ένδειξιν και μόνιμον παράστασιν κατεστρώθη τα ονόματα αυτών εν τω δε τω ιερώ κώδικι

———————————————-

57.- Την επιγραφή αυτή έθεσε υπόψη μας ο εκδότης του ΘΗΜ Κώστας Σπανός, στον οποίο εκφράζουμε τις ευχαριστίες μας.

58.- Βλ. Β. Θ. Σταυρίδης, ό.π., σ. 169.

59.- Βλ. Τάσος Γριτσόπουλος, ό.π., σ. 131, Βασ. Γ. Ατέσης, ό.π., σ. 139.

της / αγίας του Χριστού Μεγάλης Εκκλησίας.

εν έτει σωτηρίω αωο^ω κατά μήνα Νεέμβριον (26) επινεμήσεως ιδ^ης.

+ ο Κυζίκου Νικόδημος + ο Νικαίας Ιωαννίκιος έχων κ(αι την γνώμην του

+ ο Δέρκων Νεόφυτος Σ. Γ. Νικομηδείας Διονυσίου

+ ο Τορνόβου Γρηγόριος

+ ο Δράμας Αγαθάγγελος έχων κ(αι) την γνώμην του αγί(ου) Γρεβενών κυρίου Γενναδίου.

+ ο [- -] + ο Νύσσης Καλλίνικος

ΠΗΓΗ: Κωδ. Α/68 του Οικ. Πατριαρχείου, σ. 66.

7.- ΤΟ ΥΠΟΜΝΗΜΑ ΕΚΛΟΓΗΣ ΤΟΥ ΝΕΟΦΥΤΟΥ

Μετά την εκλογή του Ιωακείμ στη Μητρόπολη των Δέρκων, στις 7.8.1875, την ίδια μέρα συνήρθαν οι συνοδικοί αρχιερείς, «προτροπή και αδεία» του πατριάρχη Ιωακείμ Β΄ (1873-1878)⁶⁰, στον πατριαρχικό ναό του Αγ. Γεωργίου για να εκλέξουν τον διάδοχό του. Πρώτον στον κατάλογο έθεσαν τον μητροπολίτη των Σερρών Νεόφυτο⁶¹, ο οποίος και εκλέχθηκε, στις 7.8.1875. Ο Νεόφυτος αρχιεράτευσε την περίοδο 7.8.1875 – 1896, οπότε απεβίωσε. Είναι γνωστές δύο επιστολές του προς τον μητροπολίτη της Θεσσαλονίκης Καλλίνικο Γ΄, η μία της 28.1.1881 και η άλλη της 17.9.1881⁶², και μια αναφορά του σε ενθύμηση της 13.5.1899, τρία χρόνια μετά τον θάνατό του⁶³. Το 1899, με τον νόμο ΒΧΔ΄ καταργήθηκε η Επισκοπή του Πλαταμώνα, το θεσσαλικό τμήμα της επαρχίας της προσαρτήθηκε στη Μητρόπολη της Λάρισας και ο επίσκοπός της Αμβρόσιος Κασσάρας μετατέθηκε στη Μητρόπολη της Λάρισας⁶⁴.

—————————————————-

60.- Πρόκειται για την δεύτερη πατριαρχία του Ιωακείμ Β΄. Βλ. Μαν. Ι. Γεδεών, Πατριαρχικοί …., σ. 625-626.

61.- Ο Νεόφυτος Πετρίδης, μητροπολίτης των Σερρών (1867-1875), διετέλεσε μητροπολίτης των Φαναριοφαρσάλων την περίοδο 1854-1867. Βλ. Β. Γ. Ατέσης, ό.π., σ. 77, 239.

62.- Βλ. Β. Πλάτανος, «Δύο επιστολές του Νεοφύτου της Λάρισας προς τον μητροπολίτη της Θεσσαλονίκης (1881)», Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 48 (2005) 285-288.

63.- Βλ. Δημ. Γ. Καλούσιος, «Ο άγιος Νικόλαος ο Νέος ….», ό.π., σ. 152.

64.- Βλ. Τάσος Γριτσόπουλος, ό.π., σ. 131-132.

Το υπόμνημα εκλογής του Νεοφύτου (7.8.1875)

+ Της αγιωτάτης Μητροπόλεως Λαρίσσης απροστατεύτου διαμεινάσης, άτε δη του εν αυ/τη αρχιερατεύοντος κυρί(ου) Ιωακείμ προβιβασθέντος εις τον θρόνον της αγιωτάτης Μητρο/πόλεως Δέρκων, ημείς οι την Ιεράν Σύνοδον συγκροτούντες αρχιερείς μετά την γενομέ/νην συνοδικήν πρότασιν και προβολήν τριών υποψηφίων των μάλλον καταλλήλων εις / διαδοχήν της επαρχίας ταύτης, ήτοι των ιερωτάτων μητροπολιτών Σερρών κυρί(ου) Νέο/φύτου, Φιλαδελφείας κυρί(ου) Διονυσίου και Ρασκοπρεσρένης κυρί(ου) Μελετίου / κατελθόντες εν τω πανσέπτω πατριαρχικώ ναώ του αγίου ενδόξου μεγαλομάρτυρος / Γεωργίου του τροπαιοφόρου και ψήφους κανονικάς προβαλόμενοι, προτροπή και αδεία του / παναγιωτάτου και σεβασμιωτάτου ημών αυθέντου και δεσπότου, του οικουμενικού / πατριάρχου κ(υρί)ου Ιωακείμ, τη επικλήσει κ(αι) χάριτι του παναγίου Πνεύματος / εις απόδειξιν του εξ αυτού αναδεξομένου την αρχιερατικήν προστασίαν και ποιμαν/τικήν ράβδον της αγιωτάτης ταύτης μητροπόλεως, προεκρίναμεν τον ιερώτατον / μητροπολίτην Σερρών κύρι(ον) Νεόφυτον. εφ’ ω και εις διηνεκή / ένδειξιν και μόνιμον παράστασιν κατεστρώθη τα ονόματα αυτών εν τω δε τω ιερώ / κώδικι της αγίας του Χριστού Μεγάλης Εκκλησίας.

εν έτει σωτηρίω αωοε^ον κατά μήνα Αύγουστον (7) / επινεμήσεως γ΄.

+ ο Κυζίκου Νικόδημος έχων και την γνώμην του αγίου Σερρών κυρίου / Νεοφύτου.

+ ο Χαλκηδόνος Καλλίνικος + ο [—] + ο [—]

+ ο Βελεγράδων Άνθιμος + ο Γρεβενών Κύριλλος

+ ο Σισανίου Αμβρόσιος + ο Κω Γερμανός

ΠΗΓΗ: Κωδ. Α/68 του Οικ. Πατριαρχείου, σ. 170.

Ο ΕΠΙΣΚΟΠΙΚΟΣ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΤΗΣ ΛΑΡΙΣΑΣ ΤΟΝ 19^ο ΑΙΩΝΑ

Μετά την δημοσίευση όλων των υπομνημάτων εκλογής των μητροπολιτών της Λάρισας του 19^ου αιώνα, μπορούμε να συντάξουμε τον επισκοπικό κατάλογο αυτού του αιώνα.

ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ Ε΄ ΚΑΛΛΙΑΡΧΗΣ, 1791 – Σεπτέμβριος 1803.

ΡΑΦΑΗΛ, Σεπτέμβριος 1803 – Σεπτέμβριος 1806.

ΓΑΒΡΙΗΛ Β΄ ΓΚΑΓΚΑΣ, Σεπτέμβριος 1806 – Σεπτέμβριος 1810.

ΠΟΛΥΚΑΡΠΟΣ (α΄ φορά), Σεπτέμβριος 1810 – Μάρτιος 1818.

ΘΕΟΔΟΣΙΟΣ, Μάρτιος 1818 – Ιούλιος 1819.

ΚΥΡΙΛΛΟΣ Α΄ ΒΟΓΑΣΑΡΗΣ, Ιούλιος 1819 – πριν από τις 26 Ιουνίου 1820.

ΠΟΛΥΚΑΡΠΟΣ ΔΑΡΔΑΙΟΣ (β΄ φορά), πριν από τις 26 Ιουνίου 1820 – 25 Ιουνίου 1821.

ΚΥΡΙΛΛΟΣ Β΄ ΤΡΙΚΚΑΙΟΣ, 25 Ιουνίου 1821 – 29 Σεπτεμβρίου 1821.

ΜΕΛΕΤΙΟΣ Δ΄ , Μάρτιος 1822 – Σεπτέμβριος 1835.

ΑΝΘΙΜΟΣ Β΄ , Σεπτέμβριος 1835 – Αύγουστος 1837.

ΑΝΑΝΙΑΣ, Αύγουστος 1837 – Νοέμβριος 1853.

ΣΤΕΦΑΝΟΣ Β΄, 14 Νοεμβρίου 1853 – 20 Μαρτίου 1870.

ΔΩΡΟΘΕΟΣ ΣΧΟΛΑΡΙΟΣ, 2 Απριλίου 1870.

ΙΩΑΚΕΙΜ, 26 Νοεμβρίου 1870 – 7 Αυγούστου 1875.

ΝΕΟΦΥΤΟΣ, 7 Αυγούστου 1875 – 1896.

ΕΝΝΙΑ ΥΠΟΜΝΗΜΑΤΑ ΕΚΛΟΓΗΣ

ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΩΝ ΤΩΝ ΦΑΝΑΡΙΟΦΕΡΣΑΛΩΝ

(1809 – 1880)

ΘΕΣΣΑΛΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ, ΤΟΜΟΣ 52^ος, ΛΑΡΙΣΑ 2007, σελ. 81-96.

ΠΡΟΛΟΓΙΚΑ

Η Επισκοπή του Φαναρίου και Νεοχωρίου της Καρδίτσας προβιβάσθηκε σε Αρχιεπισκοπή μετά το 1588, οπότε αναφέρεται ο επίσκοπός της Λαυρέ-ντιος, και πριν από το 1596, οπότε αναφέρεται ο αρχιεπίσκοπός της Σεραφείμ. Πάντως, το 1617, σε μια συνοδική πράξη του Οικ. Πατριάρχη Τιμοθέου Β΄ (1612-1621)¹αναφέρεται ότι οι επισκοπές του Δομενίκου και Ελασσόνας και του Φαναρίου προβιβάσθηκαν σε αρχιεπισκοπές. Το καθεστώς αυτό της εκκλησιαστικής επαρχίας διατηρήθηκε μέχρι το 1821. Στις αρχές του 19^ου αιώνα τα οικονομικά της Αρχιεπισκοπής του Φαναρίου και Νεοχωρίου ήταν άσχημα εξαιτίας των πολλών χρεών της. Επειδή, λοιπόν, η κατάσταση «επί το χείρον εξετράπη χρέεσιν ιδίοις καταβαρυνθείσα», ο Οικ. Πατριάρχης Γρηγόριος Ε΄ (1818-1821)², με συνοδικό τόμο, τον Μάρτιο του 1821 συνένωσε την επαρχία αυτή με εκείνη των Φαρσάλων, οπότε ιδρύθηκε η Μητρόπολη των Φαναριοφερσάλων. Ο τίτλος αυτός της Μητρόπολης διατηρήθηκε μέχρι το 1921 οπότε μετονομάσθηκε σε Θεσσαλιώτιδας και Φαναριοφερσάλων³.

Οι αλλαγές του ονόματός της εν λόγω επαρχίας φαίνονται και στα υπομνήματα εκλογής των αρχιερέων της, τα οποία θα εκδώσουμε στην παρούσα μελέτη. Έτσι, στις 18-6-1809 παραιτείται ο Φαναρίου Μακάριος και τον διαδέχεται ο Φαναρίου και Νεοχωρίου Σεραφείμ και τον Νοέμβριο του 1821 ο Γεράσιμος εκλέγεται μητροπολίτης Φερσάλων και Φαναρίου. Έκτοτε η Μητρόπολη αναφέρεται άλλοτε ως Φαναρίου και Φερσάλων και άλλοτε ως

————————————————-

1.- Βλ. Μαν. Ι. Γεδεών, Πατριαρχικοί Πίνακες, Αθήναι 1996², 426-429.

2.- Βλ. Μαν. Ι. Γεδεών, ό.π., σ. 599-602. Πρόκειται για την Τρίτη πατριαρχία του.

3.- Βλ. Τάσος Αθ. Γριτσόπουλος, «Θεσσαλιώτιδος και Φαναριοφερσάλων Μητρόπολις», ΘΗΕ, 6 (Αθήναι 1965) 435-436.

Φαναριοφερσάλων. Ο επισκοπικός κατάλογός της έχει και αυτός κάποια κενά και λάθη, τα οποία η έκδοση των υπομνημάτων περιορίζει ώστε να γίνει πληρέστερος. Παράλληλα με τα υπομνήματα εκλογής των μητροπολιτών δίνουμε και ό,τι άλλο γνωρίζουμε γι’ αυτούς⁴.

ΤΑ ΥΠΟΜΝΗΜΑΤΑ ΕΚΛΟΓΗΣ

Στη μελέτη μας θα παρουσιάσουμε εννιά υπομνήματα εκλογής ισάριθμων μητροπολιτών και δύο παραιτήσεις, με βάση τα φωτοαντίγραφα από τους κώδικες του Οικουμενικού Πατριαρχείου⁵, τα οποία έχουμε στην διάθεσή μας.

Η ΠΑΡΑΙΤΗΣΗ ΤΟΥ ΜΑΚΑΡΙΟΥ Γ΄

Το έτος εκλογής του Μακαρίου Γ΄ δεν είναι γνωστό. Ο Τ. Γριτσόπουλος αναφέρει το 1776⁶ και ο Βασ. Ατέσης το 1779⁷. Γνωρίζουμε, πάντως, ότι στις 23-8-1779 αναφέρεται στην επιγραφή του τέμπλου στο καθολικό της Μονής Σπηλιάς⁸ των Κοομπουριανών της Καρδίτσας και το 1780 συνυπέγραψε με άλλους στην επιτιμητική επιστολή του Οικ. Πατριάρχη Σωφρονίου προς τους πατέρες της Μονής Μούλας (= Μούχας) της Επισκοπής Λιτζάς και Αγράφων⁹.

————————————————-

4.- Ευχαριστούμε τον εκδότη του ΘΗΜ κ. Κώστα Σπανό για την υπόδειξη αυτών των πληροφοριών. Στη μελ΄τη μας δεν αναφερόμαστε στον επισκοπικό κατάλογο του Ιεζεκιήλ Βελανιδιώτου (Έργα και Ημέραι, εν Βόλω 1947, τ.Α., 48-55) λόγω των πολλών λαθών του.

5.- Και από την θέση αυτή εκφράζουμε την ευγνωμοσύνη μας προς τον παναγιώτατο οικουμενικό πατριάρχη κ. Βαρθολομαίο, για την χορήγηση φωτοαντιγράφων των υπομνημάτων, και στον αρχειοφύλακα π. Νικόλαο Πετροπέλλη, για την αποστολή τους.

6.- Βλ. Τάσος Αθ. Γριτσόπουλος, ό.π., σ. 437.

7.- Βλ. Βασ. Γ. Ατέσης, Επισκοπικοί κατάλογοι της Εκκλησίας της Ελλάδος απ’ αρχής μέχρι σήμερον, εν Αθήναις 1975, 76.

8.- Βλ. Ιωάννης Α. Καρατζόγλου, Ναοί αθωνίτικου τύπου στα θεσσαλικά Άγραφα (16^ος-18^ος αι.), διδ. διατριβή, Αθήνα 2002, 99.

9.- Βλ. Δαμασκηνός Αποστολίδης, Κτιτορικόν Μονής Αγίας Λαύρας, Αθήναι 1905, 40.

Το 1788 αναφέρεται σε τρεις επιγραφές στη Μονή της Παναγίας Κατουσιώτισσας του Ανθηρού της Καρδίτσας: η μια είναι στην τράπεζα της μονής¹⁰, η δεύτερη στο παράθυρο του καθολικού¹¹ και η Τρίτη πάνω από την θύρα του νάρθηκα¹².

Για λόγους τους οποίους δεν γνωρίζουμε, στις 4-2-1796 εκλέχθηκε ως βοηθός του ο τιτουλάριος επίσκοπος της Μαιονίας Σεραφείμ¹³. Αυτός, ως επίτροπος του Μακαρίου Γ΄, και ο πατριαρχικός έξαρχος Παΐσιος των Σταγών μετέβησαν στη Μονή της Σκλάταινας (Δρακότρυπας) για να διευθετήσουν κάποια υπόθεση και υπέβαλαν, με τους εκεί μοναχούς, μια αναφορά στον Οικ. Πατριάρχη¹⁴. Η εκλογή του Μαιονίας Σεραφείμ ως βοηθού-επιτρόπου του Μακαρίου Γ΄ παρανοήθηκε από τον Βασ. Ατέση με αποτέλεσμα να τον κατατάξει στον επισκοπικό κατάλογο ως διάδοχο του Μακαρίου Γ΄ την περίοδο 1797-1809¹⁵. Διορθώνοντας τα ανωτέρω, ο Βασ. Ατέσης αναφέρει ότι η αρχιερατία του Μακαρίου Γ΄ έληξε το 1796, με την παραίτηση του τον Σεπτέμβριο αυτού του έτους, «κατά πάσαν πιθανότητα», οπότε η αρχιερατία του Σεραφείμ «άρχεται μάλλον από του έτους 1796 και ουχί από του 1797 τοιούτου»¹⁶. Όπως, όμως, προκύπτει από τα παρουσιαζόμενα εδώ έγγραφα,

————————————————-

10.- Βλ. Δημ. Κ. Αγραφιώτης, «Σύντομη επισκόπηση της ιστορίας της Μονής Παναγία η Κατουσιώτισσα στη Μεταμόρφωση του Ανθηρού της Καρδίτσας», Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 12 (1987) 199.

11.- Βλ. Βασ. Ε. Κωτσιώρης, Η Αργιθέα, Αθήναι 1972, 129.

12.- Βλ. Ιεζεκιήλ Θεσσαλιώτιδος και Φαναριοφερσάλων, Αι Ιεραί μοναί της Πίνδου, επιμέλεια Γ. Κλήμος, Καρδίτσα 1993², 28. Ο Ιεζεκιήλ διάβασε «ΕΤΙ 1788 Ιουλίου -19», ενώ ο Ιω. Καρατζόγλου (ό.π., σ. 150) «ΕΤΙ 1784(;) Ιουλίου -19».

13.- Βλ. Γερμανός μητροπολίτης Σάρδεων και Πισιδίας, Ιστορική μελέτη περί της Εκκλησίας των Σάρδεων και των επισκοπών αυτής, εν Κωνσταντινουπόλει 1928, 81^. πρβ. Βασ. Γ. Ατέσης, Επισκοπικοί ……, σ. 313.

14.- Βλ. Βασίλης Κ. Σπανός, «Ένα ανέκδοτο σιγίλιο για την Μονή της Αγίας Τριάδας της Δρακότρυπας (1743)», Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 48 (2005) 103-104 και 111-112, όπου εκδίδεται η αναφορά του 1797.

15.- Βλ. Βασ. Γ. Ατέσης, Επισκοπικοί ……, σ. 76.

16.- Βλ. Βασ. Γ. Ατέσης, Επισκοπικοί ……, σ. 313.

τα αναφερόμενα από τον Βασ. Ατέση είναι λανθασμένα^. η παραίτηση του Μακαρίου Γ΄ έγινε στις 19-6-1809 και η εκλογή του Σεραφείμ τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους.

Στην παραίτησή του, ο Μακάριος Γ΄ αναφέρει ότι οδηγήθηκε σ’ αυτήν «πιεζόμενος από τε το γήρας¹⁷ και από την χαλεπήν διηνεκή ασθένειαν του σώματός» του, εξαιτίας των οποίων δεν μπορούσε πια να διοικεί και να εξοικονομεί την επαρχία του, «μη αντέχων εις τας περί ταύτης φροντίδας και καμάτους». Παραιτήθηκε μόνο από τον αρχιεπισκοπικό θρόνο και όχι από την αρχιεροσύνη του και ήθελε στο εξής να ησυχάσει «τον υπόλοιπον βραχύν χρόνον της ζωής» του.

Η παραίτηση του Μακαρίου Γ΄ (19-6-1809)

+ Διά της παρούσης μου οικειοθελούς και αβιάστου παραιτήσεως, δηλοποιώ, ότι πιεζόμενος από τε το γήρας μου και από / την χαλεπήν διηνεκή ασθένειαν του σώματός μου, δεν δύναμαι να διοικώ πλέον το εμπιστευθέν μοι / λογικόν του Χριστού ποίμνιον και να εξοικονομώ την επαρχί(αν) μου, μη αντέχ(ων) εις τας περί ταύτης / φροντίδας και καμάτους. διό αβιάστ(ως) και οικειοθελώς παραιτούμαι της επαρχί(ας) μου ταύτης, ου μη δε και της / αρχιερωσύν(ης) μου, εις την ιεράν και αξί(αν) σύνοδον, κατά το έθος και κανόνα της μητρός μου Εκκλησί(ας) /. και δέομαι να ελεηθώ κατά τούτο, και να αφεθώ, διά να ησυχάσω τον υπόλοιπον βραχύν χρόνον της / ζωής μου. την δε έγγραφον ταύτην παραίτησίν μου τη ιδία εμαυτού σφραγισάμενος σφραγίδι, και τη ι / δία καθυπογράψας χειρί, αποστέλω εις την ιεράν, και αγί(αν) σύνοδον, διά να αντικαταστήση κα:/ νονικώς εις την επαρχί(αν ταύτην τον άξιον, και δόκιμον εις επίσκεψιν κ(αι) διοίκησιν του εν αυτή δυστυχούς ποιμνίου.

αωθ΄: Ιουνίου ιη΄

+ ο Φαναρίου Μακάριος υπόσχομαι

ΠΗΓΗ: Κωδ. Α/9 του Οικ. Πατριαρχείου, σ. 268.

————————————————-

17.- Εάν όντος εκλέχθηκε το 1779, ή λίγο νωρίτερα, ο Μακάριος θα έπρεπε να ήταν τότε τουλάχιστο 30 ετών, οπότε το 1809 πρέπει να ήταν μεγαλύτερος των 60 ετών.

1.- ΤΟ ΥΠΟΜΝΗΜΑ ΕΚΛΟΓΗΣ ΤΟΥ ΣΕΡΑΦΕΙΜ Β΄

Όπως είδαμε αμέσως παραπάνω, ο Μακάριος Γ΄ παραιτήθηκε στις 18-6-1809. Έως ότου φθάσει η παραίτησή του στην Κωνσταντινούπολη πέρασαν τρεις μήνες. Το Οικ. Πατριαρχείο αμέσως ενδιαφέρθηκε να εκλέξει τον διάδοχό του. Με την προτροπή του οικ. Πατριάρχη Ιερεμία Δ΄ (1809-1813)¹⁸, «οι ενδημούντες αρχιερείς» συνήλθαν στον πατριαρχικό ναό του Αγίου Γεωργίου και εξέλεξαν τον νέο αρχιεπίσκοπο του Φαναρίου και Νεοχωρίου. Κατά την εκκλησιαστική παράδοση, πρότειναν τρεις υποψηφίους, με πρώτο «τον θεοφιλέστατον επίσκοπον Μαιωνίας (…) κυρ Σεραφείμ», ο οποίος και εκλέχθηκε τον Σεπτέμβριο του 1809¹⁹.

Ο Σεραφείμ, ως επίτροπος του Μακαρίου Γ΄, στις 26-7-1797 βρέθηκε στη Μονή της Παναγίας Κατουσιώτισσας, όπου χειροτόνησε έναν μοναχό σε διάκονο και την επόμενη μέρα (27-7-1797) σε ιερομόναχο²⁰. Το τέλος της αρχιερατίας του Σεραφείμ Β΄ δεν είναι γνωστό. Η Αρχιεπισκοπή του Φαναρίου και Νεοχωρίου παρέμεινε χωρίς αρχιερέα για κάποιο διάστημα, οπότε, όταν αυτή ενώθηκε με την Αρχιεπισκοπή των Φαρσάλων (Μάρτιος 1821) και απετέλεσαν την Μητρόπολη των Φαναριοφερσάλων, αναδείχθηκε πρώτος μητροπολίτης ο Φαρσάλων Δαμασκηνός, τον Μάρτιο του 1821.

————————————————-

18.- Βλ. Μαν. Ι. Γεδεών, ό.π., σ. 594-596.

19.- Ο Βασ. Γ. Ατέσης (Επισκοπικοί ……, σ. 313), ενώ δίδει λανθασμένα την περίοδο της αρχιερατίας του (1796-1809), το 1798 αναφέρει ως αρχιεπίσκοπο κάποιον Νεόφυτο, το 1800 κάποιον Βενιαμίν και το 1807 κάποιον Διόνυσο (ό.π., σ. 76-77). Ο Τάσος Γριτσόπουλος (ό.π., σ. 437) αναφέρει, σωστά, ότι διαδέχθηκε τον Μακάριο Γ΄ το 1809, αλλά προσθέτει ότι μεταξύ του Μακαρίου και του Σεραφείμ ίσως «παρεντίθεται Βενιαμίν το 1800 και μετ’ αυτόν Διονύσιος 1807, καίτοι ο τελευταίος φαίνεται διακόπτων την αρχιερατίαν του Μακαρίου». Από πού, όμως, φαίνεται, δεν προσδιορίζεται.

20.- Βλ. Δημ. Κ. Αγραφιώτης, ό.π., σ. 594-596, Ιω. Καρατζόγλου, ό.π., σ. 158.

Το υπόμνημα εκλογής του Σεραφείμ Β΄ ( – . 9. 1809)

Της αγιωτάτης Αρχιεπισκοπής Φαναρίου, και Νεοχωρίου απροστατεύτου διαμεινάσης, άτε δη του εν αυτή αρ/χιερατεύοντος κυρ Μακαρίου παραίτησιν απ’ αυτής οικειοθελή, και αβίαστον, ενυπόγραφόν τε και ενσφράγιστον / ποιησαμένου, και αποστείλαντος προς την Εκκλησίαν, ως αντικρύ κατεστρωμμένη φαίνεται, ημείς οι εν/δημούντες αρχιερείς, προτροπή και αδεία του παναγιωτάτου και σεβασμιωτάτου ημών αυθέντου / και δεσπότου, του οικουμενικού πατριάρχου κυρίου κυρίου Ιερεμίου, συνελθόντες εν τω πανσέπτω / πατριαρχικώ ναώ του αγίου ενδόξου μεγαλομάρτυρος Γεωργίου του τροπαιοφόρου, και ψήφους κανο / νικάς προβαλόμενοι εις εύρεσιν, και εκλογήν αξίου, και αρμοδίου προσώπου του αναδεξομένου την / αρχιερατικήν προστασίαν, και ποιμαντικήν ράβδον της αξιωτάτης εκείνης αρχιεπισκοπής, πρώτον / μεν εθέμεθα τον θεοφιλέστατον επίσκοπον Μαιωνίας, συναδελφόν ημών αγαπητόν κυρ / Σεραφείμ. δεύτερον δε τον Αγάπιον, και τρίτον τον Χρύσανθον ων και τα / ονόματα κατεστρώθη εν τώδε τω ιερώ κωδίκι της αγίας του Χ(ριστο)ύ Μεγάλης Εκκλησίας / εις διηνεκή ένδειξιν κ(αι) μόνιμον παράστασιν, εν έτει σωτηρίω αωθ΄κ(α)τ(α) μήνα Σεπτέμβριον / επινεμήσεως γ^ης.

+ ο [–] + ο [–]

+ ο Κυζίκου Μακάριος

+ ο Νικομηδείας Αθανάσιος έχων κ(αι) τας γνώμ(ας) των πανιερωτάτων συναδελφών, του τε αγίου Εφέσου κυρίου / Διονυσίου, του αγίου Χαλκηδόνος κυρίου Ιερεμίου, κ(αι) του αγίου Δέρκων κυρίου Γρηγορίου.

+ ο [–] έχων και τας γνώμας των πανιερωτάτων συναδελφών του αγίου Νεοκαισαρείας κυρίου / Μελετίου, και του αγίου Ικονίου κυρίου Κυρίλλου.

+ ο [–]

+ ο Ελασσώνος Πορφύριος έχων και την γνώμην του συναδελφού αγίου Αγκύρας κυρ Ιωαννικείου.

ΠΗΓΗ: Κωδ. Α/9 του Οικ. Πατριαρχείου, σ. 269.

2.- ΤΟ ΥΠΟΜΝΗΜΑ ΕΚΛΟΓΗΣ ΤΟΥ ΓΕΡΑΣΙΜΟΥ

Όπως προαναφέραμε, με συνοδικό τόμο του Μαρτίου 1821 συνενώθηκαν οι εκκλησιαστικές επαρχίες των Φαρσάλων και του Φαναρίου και Νεοχωρίου, οπότε ιδρύθηκε η Μητρόπολη των Φαναριοφερσάλων. Τελευταίος αρχιεπίσκοπος των Φαρσάλων υπήρξε ο από Αρισταίας Δαμασκηνός (1808-1821)²¹, ο οποίος αναδείχθηκε, όπως προαναφέραμε, πρώτος μητροπολίτης των Φαναριοφερσάλων. Αυτό σημαίνει ότι ο θρόνος της Αρχιεπισκοπής του Φαναρίου και Νεοχωρίου ήταν ήδη κενός, αλλά δεν γνωρίζουμε πόσο διάστημα ήταν κενός και πότε είχε λήξει η αρχιερατία του Σεραφείμ Β΄. Ο Δαμασκηνός²² παρέμεινε στη Μητρόπολη των Φαναριοφερσάλων μέχρι τον Νοέμβριο του 1821, οπότε μετατέθηκε στη Μητρόπολη της Λάρισας²³. Αμέσως μετά αποφασίσθηκε η εκλογή νέου μητροπολίτη. Για τον σκοπό αυτό «οι ενδημούντες αρχιερείς» στο Οικ. Πατριαρχείο, «προτροπή και αδεία του οικ. Πατριάρχη Ευγενίου Β’» (1821-1822)²⁴ συνήλθαν στον πατριαρχικό ναό του Αγ. Γεωργίου για να εκλέξουν τον διάδοχο του Δαμασκηνού. Κατά την εκκλησιαστική παράδοση, πρότειναν τρεις υποψηφίους, με πρώτο τον ιερομό-

————————————————-

21.- Βλ. Χρυσόστομος μητροπολίτης Μεσσηνίας, Ευβοϊκή Μοναστηριολογία, Αθήναι 1965, 79^. Ιερός Σύνδεσμος, 266 (1916) 5-6^. πρβ. Βασ. Γ. Ατέσης, Επισκοπικοί ……, σ. 73. Ο Τάσος Γριτσόπουλος (ό.π., σ. 436) αναφέρει ότι εκλέχθηκε αρχιεπίσκοπος των Φαρσάλων το 1814, διαδεχόμενος κάποιον Παρθένιο.

22.- Ο Δαμασκηνός, ως Φαναρίου και Φερσάλων, τον Μάρτιο του 1821 υπέγραψε, με άλλους 20 αρχιερείς, το έγγραφο αποκήρυξης της Επανάστασης του Αλέξανδρου Υψηλάντη στην Μολδοβλαχία, το 1821, του οικ. Πατριάρχη Γρηγορίου Ε΄. Βλ. Μάνος Φαλταϊτς, «Η αποκήρυξις της Επανάστασης του 1821. Ένα φοβερό ντοκουμέντο», Συλλογές, Μάρτιος 2002, 229, 231.

23.- Βλ. Β. Α. Μυστακίδης, «Επισκοπικοί Κατάλογοι», ΕΕΒΣ, 12 (Αθήναι 1936) 196^. π. Νεκτ. Δρόσος, «Εφτά υπομνήματα εκλογής μητροπολιτών της Λάρισας (1821-1875)», Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 50 (2005) 21^. Τάσος Γριτσόπουλος, ό.π., σ. 437^. Βασ. Ατέσης, Επισκοπικοί ……, σ. 677.

24.- Βλ. Μαν. Ι. Γεδεών, ό.π., σ. 602-603.

ναχο Γεράσιμο, ο οποίος και εκλέχθηκε. Ο Γεράσιμος αρχιεράτευσε μέχρι τον Ιούνιο του 1822, οπότε απεβίωσε²⁵.

Το υπόμνημα εκλογής του Γερασίμου ( – . 11. 1821)

Της αγιωτάτης Μ(ητ)ροπόλε(ως) Φερσάλων και Φαναρίου απροστατεύτου διαμεινάσης, άτε δη του εν αυτή αρχιερατεύοντος κυρ Δαμασκηνού, μετα/ τεθέντος. και προβιβασθέντος εις τον θρόνον της αγιωτάτης Μ(ητ)ροπόλ(εως) Λαρίσσης ως άντικρυς φαίνεται, ημείς οι ενδημούντες αρχιερείς, προτροπή και αδεία / του παναγιωτάτου, και σεβασμιωτάτου ημών αυθέντου, και δεσπότου, του Οικουμενικού Πατριάρχου κυρίου κυ(ρίου) Ευγενί(ου), συνελθόντες εν τω παν/σέπτω πατριαρχικώ ναώ του αγίου ενδόξου μεγαλομάρτυρος Γεωργίου του τροπαιοφόρου, και ψήφους κανονικάς προβαλόμενοι εις εύρεσιν και / εκλογήν αξίου και αρμοδί(ου) προσώπου, του αναδεξαμέν(ου) την αρχιερατικήν προστασίαν, και ποιμαντικήν ράβδον της αγιωτάτης αυτής μ(ητ)ρο/πόλ(εως), α^ον μεν εθέμεθα τον πανιερώτατον εν ιερομονάχοις κυρ Γεράσιμον. β^ον δε τον Αθανάσιον, και γ^ον τον Γρηγόριον, / ων και τα ονόματα κατεστρώθη εν τώδε τω ιερώ κώδικι της αγίας του Χ(ριστο)ύ Μεγάλης Εκκλησί(ας), εις διηνεκή ένδειξιν, και μόνιμον πα/ράστασιν. Εν έτει σωτηρίω αωκα^ω, κατά μήνα Νοέμβριον, επινεμήσεως Ι^ης.

+ ο Καισαρείας Ιωαννίκιος έχων και τας γνώμας των σεβασμίων γερόντων συναδελφών, του τε αγίου Εφέσου, του / αγίου Ηρακλείας κ(αι) του αγίου Κυζίκου, και του αγίου [–]

+ ο Δέρκων Ιερεμίας + ο Βερροίας Ζαχαρίας

+ [–] + ο Γάνου και Χώρας Λεόντιος

ΠΗΓΗ: Κωδ. Α/14 του Οικ. Πατριαρχείου, σ. 16.

————————————————-

25.- Βλ. Βασ. Γ. Ατέσης, «Ο Φαναριοφερσάλων Γεράσιμος τοποτηρητής Σαλώνων», Εκκλησία, 11 (Αθήναι 1957) 216^. Ο ίδιος, Επισκοπικοί ……, σ. 77. Η περίοδος της αρχιερατίας του Γερασίμου δίνεται σωστά από τον Βασ. Γ. Ατέση (Επισκοπικοί ……, σ. 77) και από τον Τάσο Γριτσόπουλο (ό.π., σ. 437).

3.- ΤΟ ΥΠΟΜΝΗΜΑ ΕΚΛΟΓΗΣ ΤΟΥ ΙΩΑΚΕΙΜ

Μετά τον θάνατο του Γερασίμου, τον Ιούνιο του 1822, η Μητρόπολη των Φαναριοφερσάλων έμεινε απροστάτευτη. Γι’ αυτό τον λόγο «οι ενδημούντες αρχιερείς» στο Οικ. Πατριαρχείο, «προτροπή και αδεία» του οικ. Πατριάρχη Ευγενίου Β΄(1821-1822)²⁶ συνήλθαν στον πατριαρχικό ναό του Αγ. Γεωργίου για να εκλέξουν τον διάδοχο του Γερασίμου. Κατά την εκκλησιαστική παράδοση πρότειναν τρεις υποψηφίους, με πρώτο τον πρωτοσύγγελο Ιωακείμ, ο οποίος και εκλέχθηκε. Ο Ιωακείμ παρέμεινε στη Μητρόπολη των Φαναριοφερσάλων μέχρι τον Μάρτιο του 1824, οπότε μετατέθηκε «δια κανονικών ψήφων και συνοδικής εκλογής» στην Μητρόπολη της Σόφιας²⁷.

Το υπόμνημα εκλογής του Ιωακείμ (-.6.1822).

+ Της αγιωτάτης Μητροπόλεως Φαναρίου και Φερσάλων απροστατεύτου διαμεινάσης, άτε δη του εν αυτή προεκ/λεγέντος Γερασίμω εκ μέσου (;) γενομένου, ημείς οι ενδημούντες αρχιερείς προτροπή και αδεία του παναγιωτάτου / και σεβασμιωτάτου ημών αυθέντου, και δεσπότου, του οικουμενικού πατριάρχου κυρίου κυρίου Ευγενίου συνελθόντες εν τω παν/σέπτω πατριαρχικώ ναώ του αγίου ενδόξου μεγαλομάρτυρος Γεωργίου του τροπαιοφόρου, και ψήφους κανονικάς προβαλόμενοι / εις εύρεσιν, και εκλογήν αξίου και αρμοδίου προσώπου, του αναδεξομένου την αρχιερατικήν προστασίαν, και ποιμαντικήν / ράβδον της αγιωτάτης αυτής μητροπόλεως πρώτον μεν εθέμεθα τον πανοσιολογιώτατον πρωτοσύγκελλον εν ι/ερομονάχοις κύρι(ον) Ιωακείμ, δεύτερον δε τον Γρηγόριον, και τρίτον τον Νικόδημον, ων και τα ονόματα κατεστρώ/θηκαν εν τώδε τω ιερώ κώδικι της αγίας του Χ(ριστο)ύ Μεγάλης Εκκλησίας εις διηνεκή ένδειξιν, και / μόνιμον

————————————————-

26.- Βλ. παραπάνω την σημείωση 24.

27.- Η περίοδος της αρχιερατίας του Ιωακείμ δίνεται σωστά από τον Βασ. Γ. Ατέση (Επισκοπικοί ……, σ. 77) και από τον Τάσο Γριτσόπουλο (ό.π., σ. 437), χωρίς όμως να προσδιορίζεται ο μήνας της μετάθεσής του στη Μητρόπολη της Σόφιας.

παράστασιν. Εν έτει σωτηρίω αωκβ^ω κατά μήνα Ιούνιον, επινεμήσε(ως) Ι^ης.

+ ο Καισαρείας Ιωαννίκιος + ο Βερροίας Ζαχαρίας

+ ο Ηρακλείας Ιγνάτιος + ο [–]

+ ο Κυζίκου Κωνσταντίνος²⁸ + ο Λήμνου Μακάριος

ΠΗΓΗ: Κωδ. Α/14 του Οικ. Πατριαρχείου, σ. 19.

4.- ΤΟ ΥΠΟΜΝΗΜΑ ΕΚΛΟΓΗΣ ΤΟΥ ΣΑΜΟΥΗΛ

Μετά την μετάθεση του Ιωακείμ, τον Μάρτιο του 1824, η επαρχία των Φαναριοφερσάλων έμεινε χηρεύουσα. Για τον σκοπό αυτό, «σκέψεως γενομένης συνοδικώς εις εύρεσιν και εκλογήν αξίου και αρμοδίου προσώπου» ως διαδόχου του Ιωακείμ, «προεξελέγη των άλλων ο θεοφιλέστατος επίσκοπος» των Σταγών Σαμουήλ, τον Μάρτιο του 1824. Η εκλογή του έγινε στον πατριαρχικό ναό του Αγ. Γεωργίου, «προτροπή και αδεία» του οικ. Πατριάρχη Ανθίμου Γ΄ (30-7-1822 – 9-7-1824)²⁹. Ο Σαμουήλ παρέμεινε στον θρόνο των Φαναριοφερσάλων μέχρι τον θάνατό του, τον Ιούνιο του 1827³⁰.

Το υπόμνημα εκλογής του Σαμουήλ (-.3.1824)

+ Επειδή οι θείοι και ιεροί νόμοι και κανόνες παραγγέλλουσι μηδεμίαν επαρχίαν μένειν χηρεύουσαν επί πολύ χρό/νον και από [………] αρχιερατικής και πνευματικής προστασίας. διά τούτο της αγιωτάτης Μητροπόλεως Φαναρίου και Φερσά/λων εν στερήσει αρχιερατικής επισκέψεως γεγενημένης, ων δη του εν αυτή προεκλεγέντος και διακοσθέντος (;) κυρ Ιωακείμ / δια

————————————————-

28.- Ο Βασ. Θ. Σταυρίδης (Επισκοπική Ιστορία του Οικουμενικού Πατριαρχείου, Θεσσαλονίκη 1996, 100), αναφέρει ότι τον Κυζίκου Κωνσταντίνο θανόντα διαδέχθηκε ο Ζαχαρίας τον Ιανουάριο του 1822. Διορθωτέος, λοιπόν, αφού υπέγραψε στο υπόμνημά μας, τον Ιούνιο του 1822.

29.- Βλ. Μαν. Ι. Γεδεών, ό.π., σ. 603-604.

30.- Η περίοδος της αρχιερατίας του Ιωακείμ δίνεται σωστά από τον Βασ. Γ. Ατέση (Επισκοπικοί ……, σ. 77) και από τον Τάσο Γριτσόπουλο (ό.π., σ. 437), χωρίς όμως να προσδιορίζεται ο μήνας της εκλογής και αυτός του θανάτου του.

κανονικών ψήφων και συνοδικής εκλογής μετατεθέντος και προβιβασθέντος εις τον θρόνον της αγιωτάτης Μητροπό/λεως Σοφίας, σκέψεως γενομένης συνοδικώς εις εύρεσιν και εκλογήν αξίου και αρμοδίου προσώπου του αναδεξαμένου / την αρχιερατικήν προστασίαν και ποιμαντικήν ράβδον της αγιωτάτης ταύτης μητροπόλεως. Προεκρίθη και προεξε/λέγη των άλλων ο θεοφιλέστατος επίσκοπος Σταγών, συναδελφός ημών αγαπητός κυρ Σαμουήλ, ανήρ τοις έθεσι κόσ/μιος, και τίμιος και πιστός, αρμόδιός τε και άξιος, ως εν τη αγιωτάτη Επισκοπή Σταγών αρχιερατεύσας εφ’ ικανούς / χρόνους, και το εν αυτή λογικόν του Χ(ριστο)ύ ποίμνιον θεοφιλώς ποιμάνας. κατά γούν ταύτην την εκλογήν, και εμείς / οι ενδημούντες αρχιερείς, προτροπή και αδεία του παναγιωτάτου και σεβασμιωτάτου ημών αυθέντου και δεσπότου, του Οικουμενι/κού Πατριάρχου κυρίου κυρίου Ανθίμου, συνήλθομεν εν τω πανσέπτω πατριαρχικώ ναώ του αγίου μεγαλομάρτυρος Γε/ωργίου του τροπαιοφόρου, και εκτελεσθέντων κανονικώς και κατά την εκκλησιαστικήν διατύπωσιν των πράξεων της / ψηφοφορίας και μεταθέσεως της αυτού θεοφιλίας, μετατεθέντος προεβιβάσαμεν και αποκαταστήσαμεν αυτόν / εις τον θρόνον της αγιωτάτης Μητροπόλεως Φαναρίου και Φερσάλων, ου και το όνομα κατεστρώθη ως τέτακται εν / τώδε τω ιερώ κώδικι της αγίας του Χ(ριστο)ύ Μεγάλης Εκκλησίας εις ένδειξιν διηνεκή και παράσατασιν μόνιμον.

Εν έτει σωτηρίω αωκδ΄ κατά μήνα Μάρτιον, επινεμήσεως Ιβ^ας.

+ ο Καισαρείας Χρύσανθος, έχον και τας γνώμας των σεβασμίων γερόντων, του τε αγίου Ηρακλείας κυρίου Ιγνατίου και αγίου Νικαίας κυρ΄λιου Ιερεοθέου και του αγίου / Χαλκηδόνος κυρίου Καλλινίκου.

+ ο Εφέσου Μακάριος + ο Κυζίκου Ματθαίος

+ ο Νικομηδείας Πανάρετος + ο Δέρκων Ιερεμίας

+ ο Κρήνης Καλλίνικος + ο [–]

+ ο [–] Μακάριος + ο [–] Διονύσιος

+ ο Λήμνου Μακάριος +ο Προικοννήσου Κοσμάς

ΠΗΓΗ: Κωδ. Α/14 του Οικ. Πατριαρχείου, σ. 50.

5.- ΤΟ ΥΠΟΜΝΗΜΑ ΕΚΛΟΓΗΣ ΤΟΥ ΔΙΟΝΥΣΙΟΥ

Μετά τον θάνατο του Σαμουήλ, η Μητρόπολη των Φαναριοφερσάλων έμεινε χωρίς αρχιερέα. Για την πλήρωση του κενού, «οι ενδημούντες αρχιερείς» του Οικ. Πατριαρχείου, «προτροπή και αδεία» του οικ. Πατριάρχη Αγαθαγγέλου (1826 – 1830)³¹, συνήλθαν στον πατριαρχικό ναό του Αγ. Γεωργίου. Κατά την εκκλησιαστική παράδοση πρότειναν τρεις υποψηφίους, με πρώτον τον ιερομόναχο Διονύσιο Σμυρναίο, ο οποίος και εκλέχθηκε, τον Ιούνιο του 1827. Ο Διονύσιος κατείχε τον θρόνο των Φαναριοφερσάλων μέχρι τις 10 Ιουλίου 1854, οπότε «δια τε το βαθύ γήρας και τας σωματικάς αυτού ασθενείας» παραιτήθηκε³². Ο Διονύσιος, τον Ιούλιο του 1827, παραβρέθηκε στην εκλογή του μητροπολίτη της Δημητριάδας Νεόφυτου Β΄ και υπέγραψε, με άλλους συνοδικούς αρχιερείς, το υπόμνημα της εκλογής του³³. Στις 5-5-1836 επιβεβαίωσε μια αναφορά των μοναχών της Κορώνας και πολλών προκρίτων αγραφιώτικων οικισμών³⁴. Στις 21-5-1849 βρισκόταν στο Μεγ. Μεέωρο με τον Ικονίου Νεόφυτο ως πατριαρχικοί έξαρχοι³⁵. Τέλος, αναφέρεται στην επιγραφή ιστόρησης του καθολικού της Μονής του Πετρίλου της Καρδίτσας, στις 2-8-1851³⁶.

————————————————-

31.- Βλ. Μαν. Ι. Γεδεών, ό.π., σ. 606-608.

32.- Η περίοδος της αρχιερατίας του Διονυσίου δίνεται σωστά από τον Βασ. Γ. Ατέση (Επισκοπικοί ……, σ. 77) και από τον Τάσο Γ. Γριτσόπουλο (ό.π., σ. 437), χωρίς όμως να προσδιορίζεται ο μήνας της εκλογής και αυτός της παραίτησής του. Σημειωτέον ότι ο Βασ. Γ. Ατέσης, μεταξύ του Σαμουήλ και του διαδόχου του Διονυσίου, τοποθέτησε άλλους δύο μητροπολίτες: τον Άνθιμο και τον Κύριλλο, οι οποίοι όμως, όπως προκύπτει από τα δημοσιευόμενα εδώ υπομνήματα εκλογής, δεν υπήρξαν μητροπολίτες των Φαναριοφερσάλων. Τα ανωτέρω δανείζεται από τον Ιεζεκιήλ, μητροπολίτη των Φαναριοφερσάλων (Έργα και Ημέραι, εν Βόλω 1948, τ. Β, 50).

33.- Βλ. π. Νεκτ. Δρόσος, «Τα υπομνήματα εκλογής των μητροπολιτών Νεοφύτου Β΄, Ιωσήφ Β΄, Γρηγορίου Γ΄ και Ματθαίου της Δημητριάδας (-.7.1827-10.11.1838)», Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 47 (2005) 281.

34.- Βλ. Σωτ. Αθανασιάδης, «Δεκατέσσερα ανέκδοτα έγγραφα για τα καρδιτσιώτικα μοναστήρια Κορώνα και Πελεκητή», Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 4 (1983) 38.

35.- Βλ. Νίκος Α. Βέης, Τα χειρόγραφα των Μετεώρων, ΚΕΜΝΕ, Αθήναι 1967, τ. Α, 627.

36.- Βλ. Ιεζεκιήλ, ό.π., σ. 53^. Βασ. Κωτσιώρης, ό.π., σ. 139.

α) Το υπόμνημα εκλογής του Διονυσίου (-.6.1827)

+ Της αγιωτάτης Μητροπόλεως Φαναρίου και Φερσάλων, απροστατεύτου διαμεινάσης, άτε δη του εν αυτή / αρχιερατεύοντος κυρ Σαμουήλ το ζην εκμετρήσαντος, και εις τας ουρανίους μονάς μεταστάντος, ημείς / οι ενδημούντες αρχιερείς προτροπή και αδεία του παναγιωτάτου, και σεβασμιωτάτου ημών αυθέντου / και δεσπότου του οικουμενικού πατριάρχου κυρίου κυρίου Αγαθαγγέλου, συνελθόντες εν τω πανσέ:/πτω π(ατ)ριαρχικώ ναώ του αγίου ενδόξου μεγαλομάρτυρος Γεωργίου του τροπαιοφόρου, και ψήφους κανο:/νικάς προβαλόμενοι εις εύρεσιν, και εκλογήν αξίου, και αρμοδίου προσώπου του αναδεξαμένου / την αρχιερατικήν προστασίαν, και ποιμαντικήν ράβδον της αγιωτάτης αυτής μητροπόλεως / πρώτον μεν εθέμεθα τον οσιολογιώτ)ατ)ον εν ιερομονάχοις κυρ Διονύσιον, τον και μέγαν αρ:/χιδιάκονον προχρηματίσαντα της αγίας του Χ(ριστο)ύ Μεγάλης Εκκλησίας, β^ον δε τον Παρθένιον, / και γ^ον τον Ιερόθεον, ων και τα ονόματα κατεστρώθη εν τώδε τω ιερώ κώδικι της αγίας του Χριστού / Μεγάλης Εκκλησίας εις ένδειξιν διηνεκή, και παράστασιν μόνιμον, αωκζ΄ κατά μήνα Ιούνιον, επινεμ(ήσεως) ιε^ης.

+ ο Κυζίκου Ματθαίος έχων και τας γνώμας των πανιερωτάτων συναδελφών, του αγίου Αδριανουπόλεως κυρίου Γερασίμου, του αγίου / Αμασείας κυρίου Νεοφύτου, του αγ: Αγγύρας κυρίου Αγαθαγγέλου, και του αγίου Βιζύης κυρίου Ιωάσαφ: –

+ ο Νικομηδείας Πανάρετος + ο Πατρών Δοσίθεος

+ ο Νικμαίας Ιωσήφ + ο Χαλκηδόνος Ζαχαρίας

+ ο Δέρκων Νικηφόρος + ο [–]

+ ο [–] + ο [–] Γρηγόριος

ΠΗΓΗ: Κωδ. Α/14 του Οικ. Πατριαρχείου, σ. 122.

β) Η παραίτηση του Διονυσίου (10-7-1854)

Η ταπεινότης η εμή διά της παρούσης ενυπογράφου και ενσφραγί/στου οικειοθελούς και απαραβιάστου ταύτης (;) παραιτήσεως δηλοποιώ, ότι διά / το γήρας και τας εξ αυτού σωματικάς ασθενείας, θεωρούσα (;) εαυτήν [–] εξικνουμένην εις την πνευματικήν διοίκησιν του εμπεπιστευμέ/νου αυτή λογικού ποιμνίου, παραιτούμαι ήδη εκουσίως από της ε/παρχίας ταύτης Φαναριοφερσάλων, ου μην δε και της αρχιερωσύ/νης, και δίδωμι αυτήν εις την αγίαν του Χριστού Μεγάλην Εκκλη/σίαν, ίνα αποκαταστήση εν αυτή όν εν αγιοσίνη πρόσφορον και / ικανόν εις ποιμαντορίαν του ορθοδόξου χριστιανικού λαού αυτής. / όθεν εις ένδειξιν εγένετο και η παρούσα ενυπόγραφος παρ’ αυτής / και ενσφράγιστος οικειοθελής και απαραβίαστος παραίτησις.

1854 Ιουλίου 10

(τ.σ) + ο Πρώην Φαναρίου και Φερσάλων Διονύσιος:_

ΠΗΓΗ: Κωδ. Α/22 του Οικ. Πατριαρχείου, σ. 287.

6.- ΤΟ ΥΠΟΜΝΗΜΑ ΕΚΛΟΓΗΣ ΤΟΥ ΝΕΟΦΥΤΟΥ

Όπως προαναφέραμε, ο Διονύσιος παραιτήθηκε στις 10-7-1854 σε βαθύ γήρας. Επειδή, λοιπόν, η Μητρόπολη των Φαναριοφερσάλων έμεινε απροστάτευτη, «οι ενδημούντες αρχιερείς» του Οικ. Πατριαρχείου συνήλθαν στον πατριαρχικό ναό του Αγ. Γεωργίου, «προτροπή και αδεία» του οικ. Πατριάρχη Ανθίμου ΣΤ΄(1853-1855)³⁷, για να εκλέξουν τον διάδοχό του. Κατά την εκκλησιαστική παράδοση πρότειναν τρεις υποψηφίους, με πρώτο τον μέγα πρωτοσύγκελο του Οικ. Πατριαρχείου ιερομόναχο Νεόφυτο, ο οποίος και εκλέχθηκε, μάλλον λίγο μετά τις 10-7-1854³⁸. Ο Νεόφυτος Πετρίδης κατείχε τον θρόνο των Φαναριοφερσάλων μέχρι τον Μάρτιο του 1867, οπότε μετατέθηκε στη Μητρόπολη των Σερρών (1867-1875), απ’ όπου μετατέθηκε στη Μητρόπολη της Λάρισας, στις 7-8-1875³⁹. Ο Νεόφυτος αναφέρεται την

————————————————-

37.- Πρόκειται για την δεύτερη πατριαρχεία του Ανθίμου ΣΤ΄. Βλ. Μαν. Ι. Γεδεών, ό.π., σ. 619-620.

38.- Η περίοδος της αρχιερατίας του Νεοφύτου δίνεται σωστά από τον Βασ. Γ. Ατέση (Επισκοπικοί ……, σ. 77) και από τον Τάσο Γριτσόπουλο (ό.π., σ. 437), χωρίς όμως να προσδιορίζεται ο μήνας της εκλογής και αυτός της παραίτησής του.

39.- Βλ. π. Νεκτ. Δρόσος, «Εφτά υπομνήματα εκλογής μητροπολιτών της Λάρισας (1821-1875)», Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 50 (2006) 31-32.

1-4-1857 στην κτιτορική επιγραφή του ναού του Αγ. Νικολάου των Φαρσάλων, ως Νεόφυτος Βυζάντιος⁴⁰, το 1859 στην επιγραφή του βημόθυρου του ναού της Ζωοδόχου Πηγής στα Καλογριανά της Καρδίτσας⁴¹ και το 1860 αναφερόταν στην ερειπωμένη Μονή του Αγ. Παντελεήμονα της Πεζούλας Καρδίτσας⁴².

Το υπόμνημα εκλογής του Νεοφύτου ( – . 7. 1854)

Της αγιωτάτης Μητροπόλεως Φαναριοφερσάλων απροστατεύτου διαμεινάσης, άτε δη του εν αυτή αρχιε/ρατεύοντος κυρίου Διονυσίου διά τε το βαθύ γήρας και τας σωματικάς αυτού ασθενείας παραίτησιν οικειοθε/λή και αβίαστον απ’ αυτής ποιησαμένου, ως άντικρυ φαίνεται, ημείς οι ενδημούντες αρχιερείς / προτροπή και αδεία τυ παναγιωτάτου και σεβασμιωτάτου ημών αυθέντου και δεσπότου του / οικουμενικού πατριάρχου κυρίου κυρίου Ανθίμου, συνελθόντες εν τω πανσέπτω πατριαρχι/κώ ναώ του αγίου ενδόξου μεγαλομάρτυρος Γεωργίου του τροπαιοφόρου, κ(αι ψήφους κανο/νικάς προβαλόμενοι εις εύρεσιν κ(αι) εκλογήν αξίου και αρμοδίου προσώπου του α/ναδεξομένου την αρχιερατικήν προστασίαν της ποιμαντικής ράβδου της αγιωτάτης αυτής / μητροπόλεως, πρώτον μεν εθέμεθα τον οσιολογιώτατον πρώην μέγα πρωτοσύγκελλον / της αγίας του Χ(ριστο)ύ Μεγάλης Εκκλησίας εν ιερομονάχοις κύρ(ιον) Νεόφυτον. β^ον δε τον Δανιήλ, και γ^ον τον Κωνστάντιον, ων και τα ονόματα κατεστρώθη εν τω δε τω ιερώ κώδικι της αγίας του Χ(ριστο)ύ Μ. Εκκλησίας εις ένδειξιν διηνεκή, / και παράστασιν μόνιμον. εν έτει αωνδ^ω κατά μήνα Ιούλιον, επινεμήσεως Ιβ^ας.

————————————————-

40.- Βλ. Θεόδ. Παλιούγκας, «Ο παλιός μητροπολιτικός ναός του Αγ. Νικολάου στο Βαρούσι των Φαρσάλων», Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 17 (1990) 176.

41.- Βλ. Κώστας Σπανός, «Επιγραφές και ενθυμήσεις από τα Καλογρανά της Καρδίτσας, 1655-1920», Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 22 (1992) 11.

42.- Βλ. Ιεζεκιήλ, ό.π., σ. 48.

+ ο Καισαρείας Παΐσιος + ο Νικομηδείας Διονύσιος έχων κ(αι) την γνώμη του σεβ. γερ. αγίου Ηρακλείας.

+ ο Δέρκων Γεράσιμος + ο [–]

+ ο Αγαθουπόλεως (;) Κύριλλος + ο [–] Ιωάννης (;)

+ ο Άρτης Σωφρόνιος

+ ο [–]

ΠΗΓΗ: Κωδ. Α/22 του Οικ. Πατριαρχείου, σ. 286.

7.- ΤΟ ΥΠΟΜΝΗΜΑ ΕΚΛΟΓΗΣ ΤΟΥ ΜΕΛΕΤΙΟΥ

Μετά την μετάθεση του Νεοφύτου Πετρίδη στη Μητρόπολη των Σερρών, τον Μάρτιο του 1867, η Μητρόπολη των Φαναριοφερσάλων έμεινε χωρίς αριερέα. Αμέσως μετά, «οι την Ιεράν Σύνοδον συγκροτούντες αρχιερείς» συνήλθαν στον πατριαρχικό ναό του Αγ. Γεωργίου, «προτροπή και αδεία» του οικ. Πατριάρχη Γρηγορίου ΣΤ΄ (1867-1871)⁴³, για να εκλέξουν τον διάδοχό του. Κατά την εκκλησιαστική παράδοση πρότεινα τρεις υποψηφίους, με πρώτον τον επίσκοπο Γορτύνης της Κρήτης Μελέτιο, ο οποίος και εκλέχθηκε, τον Μάρτιο του 1867. Ο Μελέτιος κατείχε τον θρόνο των Φαναριοφερσάλων μέχρι τις 19-12-1876, οπότε μετατέθηκε στη Μητρόπολη της Κω⁴⁴. Εντοπίσαμε μια αναφορά σ’ αυτόν, στην επιγραφή της Μονής του Αγ. Δημητρίου, στο Μεσενικόλα της Καρδίτσας, το 1872⁴⁵.

Το υπόμνημα εκλογής του Μελετίου ( -. 3.1867)

Της αγιωτάτης Μητροπόλεως Φαναριοφερσάλων απροστατεύτου διαλεινάσης / άτε δη του εν αυτή αρχιερατεύοντος κυρ Νεοφύτου διά κανονι-

————————————————-

43.- Πρόκειται για την δεύτερη πατριαρχεία του Γρηγορίου ΣΤ΄. Βλ. Μαν. Ι. Γεδεών, ό.π., σ. 623-624.

44.- Η περίοδος της αρχιερατίας του Μελετίου δίνεται σωστά από τον Βασ. Γ. Ατέση (Επισκοπικοί ……, σ. 77) και από τον Τάσο Γριτσόπουλο (ό.π., σ. 437), χωρίς όμως να προσδιορίζεται ο μήνας της εκλογής και αυτός της μετάθεσής του.

45.- Βλ. Ιεζεκιήλ, ό.π., σ. 42.

κών ψήφων και συ/νοδικής εκλογής μετατεθέντος και προβιβασθέντοςεις τον θρόνον της αγιωτάτης Μητροπό/λεως Σερρών, ημείς οι την ιεράν Σύνοδον συγκροτούντες αρχιερείς, μετά την γενομέ/νην συνοδικώς κατά τον κανονισμόν πρότασιν και προβολήν τριών υποψηφίων ως μάλλον / καταλλήλων εις διαδοχήν της επαρχίας ταύτης, ήτοι των θεοφιλεστάτων επισκόπων Γορτύνης κυρ / Μελετίου και Λεύκης κυρ Ιλαρίωνος και του οσιολογιωτάτου αρχιμανδρίτου κυρ Ματθαίου Πε /τρίδου, προτροπή και αδεία του παναγιωτάτου και σεβασμιωτάτου ημών αυθέντου και δε/σπότου, του Οικουμενικού Πατριάρχου κυρίου κυρίου Γρηγορίου, συνελθόντες εν τω παν/σέπτω πατριαρχικώ ναώ του αγίου ενδόξου μεγαλομάρτυρος Γεωργίου του τροπαιοφόρου, / και ψήφους κανονικάς προβαλόμενοι τη επικλήσει του παναγίου Πνεύματος εις ανάδει/ξιν του εξ αυτών αναδεξομένου την αρχιερατικήν προστασίαν και ποιμαντικήν ράβδον της / αγιωτάτης αυτής μητροπόλεως, προεκρίναμεν δια πλειοψηφίας τον θεοφιλέστατον επί/σκοπον Γορτύνης, αγαπητόν ημών εν Κ(υρί)ω αδελφόν κυρ Μελέτιον.

Εφ’ ω εις διηνεκή ένδειξιν και μόνιμον παράστασιν κατεστρώθη τα ονόματα αυ/των εν τω δε τω ιερώ κώδικι της αγίας του Χριστού Μεγάλης Εκκλησίας.

Εν έτει σωτηρίω, αωξζ΄ κατά μήνα Μάρτιον, επινεμήσεως Ι^ης.

+ ο [–] + ο Χαλκηδόνος Γεράσιμος

+ ο [–] + ο …αγων. Βενέδικτος

+ ο Σερρών Νεόφυτος + ο [–]

+ ο Γάνου και Χώρας Χρύσανθος + ο [–]

+ ο Κορυτζάς Νεόφυτος + ο Ελασσώνος Ιγνάτιος

ΠΗΓΗ: Κωδ. Α/68 του Οικ. Πατριαρχείου, σ. 5.

8.- ΤΟ ΥΠΟΜΝΗΜΑ ΕΚΛΟΓΗΣ ΤΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΟΥ

Μετά την μετάθεση του Μελετίου, στις 19-2-1876, στη Μητρόπολη της Κω, ο θρόνος των Φαναριοφερσάλων έμεινε χωρίς αρχιερέα. Την ίδια μέρα, «οι την Ιεράν Σύνοδον συγκροτούντες αρχιερείς» συνήλθαν στον πατριαρχικό ναό του Αγ. Γεωργίου, «προτροπή και αδεία» του οικ. Πατριάρχη Ιωακείμ Β΄ (1873-1878)⁴⁶, για να εκλέξουν το διάδοχό του. Κατά την εκκλησιαστική παράδοση πρότειναν τρεις υποψηφίους, με πρώτον τον επίσκοπο της Τρίκκης Κωνστάντιον, ο οποίος και εκλέχθηκε, στις 19-2-1876. Ο Κωνστάντιος Ισαακίδης κατείχε τον θρόνο των Φαναριοφερσάλων μέχρι της 30-4-1880, οπότε παραιτήθηκε «ένεκα των εκείσε εκτάκτων από πολλού περιστάσεων, εν αις, ως γνωστόν, διατελεί αύτη [η Μητρόπολις] κρίμασιν οις οίδε Κύριος, καταρραδιουργηθείς, ως μη» ώφειλε⁴⁷. Παραιτήθηκε μόνο από τον μητροπολιτικό θρόνο και όχι από την αρχιεροσύνη του.

α) Το υπόμνημα εκλογής του Κωνσταντίου (19-2-1876)

Της αγιωτάτης Μητροπόλεως Φαναριοφερσάλων απροστατεύτου διαμεινάσης, / άτε του εν αυτή αρχιερατεύοντος κυρ Μελετίου μετατεθέντος εις τον θρόνον της / αγιωτάτης Μητροπόλεως Κώου, ημείς οι την Ιεράν Σύνοδον συγκροτούντες αρχιε/ρεις μετά την γενομένην συνοδικώς πρότασιν κι προβολήν τριών υποψηφίων των / μάλλον καταλλήλων εις διαδοχήν της επαρχίας ταύτης ήτοι των θεοφιλεστάτων επι/σκόπων Τρίκκης κυρ Κωνσταντίου, Ελαίας κυρ Καλλινίκου κ(αι) Λαμψάκου κυρ Αλεξάνδρου, / κατελθόντες εν τω πανσέπτω πατριαρχικώ ναώ του αγίου ενδόξου μεγαλομάρ/τυρος Γεωργίου του τροπαιοφόρου, προτροπή και αδεία του παναγιωτάτου κ(αι) σεβα/σμιωτάτου ημών αυθέντου κ(αι) δεσπότου του Οικουμενικού Πατριάρχου κυρίου / κυρίου Ιωακείμ, και ψήφους κανονικάς προβαλόμενοι τη επικλείσει του παναγίου / Πνεύματος εις εκλογήν και ανάδει-

————————————————-

46.- Πρόκειται για την δεύτερη πατριαρχεία του Ιωακείμ Β΄. Βλ. Μαν. Ι. Γεδεών, ό.π., σ. 625-626.

47.- Η περίοδος της αρχιερατίας του Κωνσταντίου δίνεται σωστά από τον Βασ. Ατέση (Επισκοπικοί ……, σ. 77) και από τον Τάσο Γριτσόπουλο (ό.π., σ. 437), χωρίς όμως να προσδιορίζεται ο μήνας της εκλογής και αυτός της παραίτησής του. Μάλιστα, ο Βασ. Ατέσης αναφέρει: «μετατεθείς εις την Ι. Μητρόπολιν Καστορίας και ουχί παραιτηθείς». Πράγματι μετατέθηκε στη Μητρόπολη της Καστοριάς (1880-1882), αλλά παραιτήθηκε από την Μητρόπολη των Φαναριοφερσάλων, όπως θα δούμε αμέσως παρακάτω την ιδιόγραφη παραίτησή του.

ξιν του εξ αυτών αναδεξομένου την αρχιερατικήν / προστασίαν κ(αι) ποιμαντικήν ράβδον της αγιωτάτης αυτής μητροπόλεως, προεκρίναμεν / τον θεοφιλέστατον επίσκοπον Τρίκκης κυρ Κωνστάντιον εφ’ ώ κ(αι) εις διηνεκή έν/δειξιν κ(αι) μόνιμον παράστασιν κατεστρώθη τα ονόματα αυτών εν τω δε τω ιερώ / κώδικι της αγίας του Χριστού Μ. Εκκλησίας.

Εν έτει σωτηρίω αωοστ΄: κατά μήνα Φεβρουάριον 19, επινεμήσεως Δ.

+ ο Καισαρείας Μεθόδιος + ο Κυζίκου Νικόδημος

+ ο [–] + ο Χαλκηδόνος Καλλίνικος

+ ο Δέρκων Ιωακείμ + ο Λαρίσης Νεόφυτος

+ ο Ρόδου Γερμανός +ο [–]

+ο Γρεβενών Κύριλλος +ο [–] Αμβρόσιος

ΠΗΓΗ: Κωδ. Α/68 του Οικ. Πατριαρχείου, σ. 181.

β) Η παραίτηση του Κωνσταντίου (30-4-1880)

Προ τεσσάρων κ(αι) επέκεινα ετών άκρα περί εμέ συγκαταβά /σει χρωμένη ενεπιστεύσατό μοι την διακυβέρνησιν της ταπεινής μου / παροικίας, της θεοσώστου επαρχίας Φαναρίου (αι) Φερσάλων. Καίτοι δε / έκτοτε ουδέν των ανατεθέντων μοι ποιμαντορικών καθηκόντων /παρέλιπον, των αφορώντων εις το συμφέρν κ(αι) την δόξαν της τε Μητρός /Εκκλησίας κ(αι) των πεφιλημένων μοι αυτής Χρ(ιστια)νών, εν τούτοις ένεκα /των εκείσε κτάκτων από πολλού περιστάσεων, εν αις, ως γνωστόν, διατε/λεί αύτη κρίμασιν οις οίδε Κύριος, καταρραδιουργηθείς, ως μη ώφει/λα, δυσκολεύομαι να μεταβώ κ(αι) απαπολαύσω κατά τον εν εμοί /διακαή πόθον των θεόθεν εμπιστευθέντων μοι πεφιλημένων πνευ/ματικών μου τέκνων. Όθεν συνειδώς αληθώς ότι η εν λόγω ταπει/νή μου παροικία, ως έχει σήμερον, είπέρ ποτε απαιτεί απολύτως την /εκείσε παρουσίαν κυριάρχου, κ(αι) ότι, η εκ της απουσίας ταύτης προς/γινομένη αυτή δυσαρμονία ευθύνει και επιβαρύνει εμέ τον ταπεινόν /της δε ευθύνης ταύτης το βάρος μηδόλως ηνεχόμενος ίνα φέρω, /εν βαθεία λύπη ψυχής προάγομαι όλως οικεία βουλήσει, όπως δω διά /τούδε του γράμματος την από ταύτης οικειοθελή παραίτησίν /μου, ουχί δε την από της αρχιερωσύνης. Ταύτην δε ταπεινώς υπο/βάλλων, κ(αι) δεόμενος θερμώς, όπως γένηται παραδεκτή, ότι δ’ επευχόμενος / ειρήνην κ(αι) ευημερίαν τοις Χρ(ιστια)νοίς της επαρχίας ταύτης, εμαυτόν /ταπεινώς φέρων εναποτίθημι εις τας χείρας της Μητρός Εκκλησίας κ(αι) / διατελώ ευσεβάστως.

Εν Φαναρίω τη λ^ηΑπριλί(ου) αωπ΄.

+ο πρώην Φαναριοφερσάλων Κωνστάντιος

Ελήφθη τη 30 Απριλίου 1880 /ανατιθείς εις την Ιερ. Σύνοδον.

ΠΗΓΗ: Κωδ. Α/68 του Οικ. Πατριαρχειου, σ. 235α.

9.- ΤΟ ΥΠΟΜΝΗΜΑ ΕΚΛΟΓΗΣ ΤΟΥ ΙΛΑΡΙΩΝΑ

Λόγω των γεγονότων τα οποία είχαν σημειωθεί στη Μητρόπολη των Φαναριοφερσάλων και προκειμένου να ηρεμήσει ο κόσμος, το Οικ. Πατριαρχείο διευθέτησε το ζήτημα αυτό με την παραίτηση του Κωνσταντίου Ισαακίδη και την ταυτόχρονη εκλογή του διαδόχου του, στις 30-4-1880. «Οι την Ιεράν Σύνοδον συγκροτούντες αρχιερείς» συνήλθαν στον πατριαρχικό ναό του Αγ. Γεωργίου, «προτροπή και αδεία» του οικ. Πατριάρχη Ιωακείμ Γ΄ (1878-1884)⁴⁸ και πρότειναν τρεις υποψηφίους, κατά την εκκλησιαστική παράδοση. Πρώτον πρότειναν τον μητροπολίτη της Καστοριάς Ιλαρίωνα, ο οποίος και εκλέχθηκε. Ο Ιλαρίων κατείχε τον θρόνο των Φαναριοφερσάλων μέχρι το 1889, οπότε πέθανε και ενταφιάσθηκε στο Φανάρι, στην έδρα της Μητρόπολής του⁴⁹.

Το υπόμνημα εκλογής του Ιλαρίωνα (30-4-1880)

+Της αγιωτάτης Μητροπόλεως Φαναριοφερσάλων απροστατεύτου διαμεινάσης, άτε δη του /εν αυτή αρχιερατεύοντος κυρίου Κωνσταντίου παραίησιν οικειοθελή υποβαλόντος τη Εκκλησία κα/τησφαλισμένην εν τω παρόντι, ημείς οι την Ιεράν Σύνοδον συγκροτούντες αρχιερείς, μετά / την

————————————————-

48.- Βλ. Μαν. Ι. Γεδεών, ό.π., σ. 626-628.

49.- Ο Τάσος Γριτσόπουλος (ό.π., σ. 437) αναφέρει ότι πέθανε το 1889, ενώ ο Βασ. Ατέσης (Επισκοπικοί ……, σ. 77) αναφέρει το 1890 ως το τέλος της αρχιερατίας του. Το 1889 αναφέρει και ο Ιεζεκιήλ στη Θεολογία, 7 (Αθήναι 1929) 249.

γενομένην συνοδικώς πρότασιν και προβολήν τριών υποψηφίων εις διαδοχήν της επαρχίας / ταύτης, ήτοι του πανιερωτάτου μητροπολίτου Καστορίας κυρίου Ιλαρίωνος και των θεοφιλεστά/των επισκόπων Χαριουπόλεως κυρ Γενναδίου και Λεύκης κυρ Αβερκίου, κατελθόντες εν τω /πανσέπτω πατριαρκικώ ναώ του αγίου ενδόξου μεγαλομάρτυρος Γεωργίου του τροπαιοφόρου, προτροπή και αδεία του παναγιωτάτου και σεβασμιωτάτου ημών αυθέντου / και δεσπότου του οικουμενικού πατριάρχου κυρίου κυρίου Ιωακείμ, και ψήφους κανονι/κάς προβαλόμενοι τη επικλήσει του παναγίου Πνεύματος εις ανάδειξιν του εξ αυτών ανα/δεξομένου την αρχιερατικήν προστασίαν και ποιμαντικήν ράβδον της αγιωτάτης αυτής / μητροπόλεως προεκρίναμεν τον πανιερώτατον μητροπολίτην Καστορίας, αγαπη/τον ημών εν Χ(ριστ)ώ, αδελφόν κυρ Ιλαρίωμνα. Εφ’ ώ και εις διηνεκή ένδειξιν και μόνιμον παράστασιν / κατεστρώθη τα ονόματα αυτών εν τώδε τω ιερώ κώδικι της αγίας του Χριστού Μ. Εκκλησίας.

Εν έτει σωτηρίω αωπ^ω κατά μήνα Απρίλιον (30) επινεμήσεως Η^ης.

+ ο Εφέσου Αγαθάγγελος, έχων κ(αι) την γνώμην του αγίου Σμύρνης κυρίου Μελετίου.

+ ο Χαλκηδόνος Καλλίνικος

+ ο Δέρκων Ιωακείμ, έχων και την γνώμην του εν Χ(ριστ)ώ αδελφού / αγίου Μεθύμνης κυρίου Παϊσίου.

+ ο Νεοκαισαρείας Ιερόθεος

+ ο Δημητριάδος Γρηγόριος

Ο ΕΠΙΣΚΟΠΙΚΟΣ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΤΩΝ ΦΑΝΑΡΙΟΦΕΡΣΑΛΩΝ

ΤΟΝ 19^ο ΑΙΩΝΑ

Μετά την έκδοση όλων των υπομνημάτων εκλογής των μητροπολιτών των Φαναριοφσάλων του 19^ου αιώνα, μπορούμε να συντάξουμε τον επισκοπικό κατάλογο αυτού του αιώνα.

ΜΑΚΑΡΙΟΣ, αρχιεπίσκοπος του Φαναρίου και Νεοχωρίου, 1779 -19.6.1809.

ΣΕΡΑΦΕΙΜ Β΄, αρχιεπίσκοπος του Φαναρίου και Νεοχωρίου, Σεπτέμβριος 1809 -1820(;).

ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΣ, μητροπολίτης των Φαναριοφερσάλων, Μάρτιος 1821 –Νοέμβριος 1821.

ΓΕΡΑΣΙΜΟΣ, Νοέμβριος1821 – Ιούνιος 1822.

ΙΩΑΚΕΙΜ, Ιούνιος 1822 – Μάρτιος 1824.

ΣΑΜΟΥΗΛ, Μάρτιος 1824 – Ιούνιος 1827.

ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ, Ιούνιος 1827 – 10 Ιουλίου 1854.

ΝΕΟΦΥΤΟΣ, μετά τις 10 Ιουλίου –Μάρτιος 1867.

ΜΕΛΕΤΙΟΣ, Μάρτιος 1867 – 19 Φεβρουαρίου 1876.

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΟΣ, 19 Φεβρουαρίου 1876 -30 Απριλίου 1880.

ΙΛΑΡΙΩΝ, 30 Απριλίου 1880 – 1889.

Η ΠΡΟΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΑΣ

ΣΕ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΗ (ΜΑΪΟΣ 1757)

ΚΑΙ ΣΕ ΜΗΤΡΟΠΟΛΗ (ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 1794).

ΘΕΣΣΑΛΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ, ΤΟΜΟΣ 55^ος, ΛΑΡΙΣΑ 2009, σελ. 65-80.

Ι. Η ΠΡΟΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΑΣ

ΣΕ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΗ

Η Επισκοπή της Δημητριάδας¹ είναι γνωστή από το πρώτο μισό του 3^ου αι. μ.Χ., οπότε αναφέρεται ο αρχιερέας Μάξιμος². Στην Διατύπωσιν του Αυτοκράτορα Λέοντα Στ΄ του Σοφού, αναφέρεται ως πρωτόθρονη υπό την Μητρόπολη της Λάρισας, ενώ στο υπ’ αριθ. 3 Τακτικόν του Parthey κατέχει την δεύτερη θέση³. Κατά την περίοδο της οθωμανικής κατοχής και μέχρι το 1757, την χρονιά εκλογής του Ζαγοριανού Καλλινίκου Γ΄ ως Οικ. Πατριάρχη⁴, εξακολουθούσε να ανήκει στη Μητρόπολη της Λάρισας.

Στα μέσα του 18^ου αιώνα σημειώθηκε μια ρήξη στις σχέσεις του Μητρο-πολίτη της Λάρισας Ιακώβου Γ΄ (1732-1749)⁵, ο οποίος προηγουμένως ήταν

—————————————————-

1.- Στην επισκοπή αυτή ανήκε ο σημερινός νομός Μαγνησίας (εκτός από τις περιοχές του Αλμυρού και του Βελεστίνου) και η περιοχή της Αγιάς.

2.- Άννα Αβραμέα, Η Βυζαντινή Θεσσαλία μέχρι του 1204, εν Αθήναις 1974, 197.

3.- Άννα Αβραμέα, ό.π., σ. 139.

4.- Ο Καλλίνικος Γ΄ ήταν μητροπολίτης του Προϊλάβου όταν εκλέχθηκε ως Οικ. Πατριάρχης στις 16-1-1757. Ενθρονίστηκε την Κυριακή 19-1-1757 και εκθρονίστηκε στις 27-7-1757. Βλ. Αθανάσιος Δ. Χρυσοβέργης, Ο Πατριάρχης Κωνσταντινου-πόλεως Καλλίνικος ο Γ΄ ο εκ Ζαγοράς (1757), Ζαγορά 1995, 63-71.

5.- Τάσος Αθ. Γριτσόπουλος, «Λαρίσης και Πλαταμώνος Μητρόπολις», ΘΗΕ, 8 (Αθήναι 1966) 131.

επίσκοπος της Δημητριάδας (1723-1732)⁶, με τον υφιστάμενο και διάδοχό του στην Επισκοπή της Δημητριάδας Θεόκλητο (1732-1757). Η κατάσταση αυτή συνεχίσθηκε και με τον Μελέτιο Β΄ (1750-1768)⁷, διάδοχο του Ιακώβου Γ΄. Όπως αναφέρεται στο έγγραφο,

το οποίο θα εκδώσουμε στην παρούσα μελέτη, «δεν έλλειψαν ποτέ αι άδικοι καταδρομαί και ζημίαι» εις βάρος του Θεοκλήτου. Η κατάσταση χειροτέρεψε το 1755, οπότε, εξαιτίας μια «καταδρομής» του Μελετίου Β΄, ο Θεόκλητος φυγαδεύθηκε στην Κωνσταντινούπολη: «τον εφευγάτησαν από την επισκοπήν του εις την Πόλιν και είναι πασίδηλοι αι κατά καιρόν ακολουθήσασαι ζημίαι και ατιμίαι προς την επισκοπήν μας αυτήν από τον μητροπολίτην Λαρίσης, καθώς εις πλάτος φαίνονται εις τας αναφοράς οπού εδόσαμεν όλα τα χωρία κοινώς εις χείρας του αρχιερέως μας, όταν εκίνησεν απ’ εδώ, προ δύο χρόνων τώρα, δια την πόλιν, εις τον καιρόν του Κυρίλλου⁸, δια να κινήση αγωγήν εις την μεγάλην Εκκλησίαν δια τα δικαιολογήματά μας αυτά και κακά οπού τραβούμεν από τον μητροπολίτην μας (…)».

Όμως, παρά τις αναφορές των κατοίκων και την αγωγή του επισκόπου Θεοκλήτου, δεν αποκαταστάθηκε η ηρεμία στην Επισκοπή της Δημητριάδας (ίδωμεν όμως έως τώρα [1757] καμμίαν διόρθωσιν). Με την εκλογή στον Οικ. Θρόνο του συντοπίτη τους Καλλινίκου Γ΄ είχαν την ελπίδα ότι θα αποκαθίστατο η τάξη και η ηρεμία στην επισκοπή τους. Όπως αναφέρει ο Αθ. Χρυσοβέργης, το 1757 εκκρεμούσε ένα «έκκλητον»⁹ στο Οικ. Πατριαρχείο,

—————————————————-

6.- Γερ. Ι. Κονιδάρης, «Δημητριάδος Μητρόπολις, ΘΗΕ, 5 (1964) 1048, όπου όμως ως τέλος της αρχιερατίας του Ιακώβου αναφέρεται, λαθεμένα, το έτος 1729.

7.- Γερ. Ι. Κονιδάρης, ό.π., σ. 1048, όπου και πάλι αναφέρεται λανθασμένα το έτος 1735 ως αρχή της αρχιερατίας του Θεοκλήτου.

8.- Πρόκειται για τον Κύριλλο Ε΄ (1752-1757). Βλ. Μαν. Ι. Γεδεών, Πατριαρχικοί Πίνακες, Αθήναι 1996², 538.

9.- Έκκλητον το δικαίωμα του αρχιερέα ή ενός ανώτερου εκκλησιαστικού δικαστηρίου να δικάζει τελεσίδικα υποθέσεις, για τις οποίες ασκήθηκε έφεση. Βλ. Πάπυρος, Λεξικό της ελληνικής γλώσσας, 3 (Αθήνα 2007) 164.

για την επίλυση της διαμάχης μεταξύ του Μελετίου Β΄ της Λάρισας και του μέλλοντος να χειροτονηθεί επισκόπου της Δημητριάδας. Για τον σκοπό αυτό, προκειμένου να υποστηρίξουν τον αρχιερέα τους, οι κάτοικοι της επαρχίας συνέταξαν μια νέα αναφορά, την οποία έστειλαν στον Οικ. Πατριάρχη Καλλίνικο Γ΄ με κάποιους προεστούς τους, τους οποίους είχαν στείλει και το 1755. Οι απεσταλμένοι θα κινούσαν αγωγή στον Οικ. Πατριάρχη και στην Σύνοδο «φανερώνοντες και δια ζώσης φωνής τα δικαιολογήματά» τους. Ταυτοχρόνως, ο άνθρωπός τους στην Κωνσταντινούπολη θα παρέδινε στο Οικ. Πατριαρχείο «τας προγενομένας αναφοράς οπού ευρίσκονται εις χείρας του».

Με την αναφορά τους παρακαλούν τον Καλλίνικο Γ΄ να τους «ξεχωρίση από την μητρόπολιν» της Λάρισας, προβιβάζοντας την επισκοπή τους σε αρχιεπισκοπή ώστε να υπάγονται στο Οικ. Πατριαρχείο, διότι, αναφέρουν, «δεν ημπορούμεν να υποφέρωμεν πλέον, τα καθ’ ημερινά σίζαλα¹⁰, και καταδρομάς και στέρησιν του αρχιερέως μας να τον φευγατίζη, να καθεύδη εις την Πόλιν (…)». Παρακαλούν, λοιπόν, τον Οικ. Πατριάρχη να βρουν το δίκαιό τους. Διαφορετικά, εάν η μητέρα Εκκλησία τους «κλωτσήσει ως νόθα, καθώς και εις τον καιρόν του Κυρίλλου Ε΄», θα στενοχωρηθούν και θα καταφύγουν στους «πολυχρόνους αυθέντας των χωριών» τους, για να τους γλυτώσουν από την Μητρόπολη της Λάρισας και να βρουν την ησυχία τους. Κάτι τέτοιο, όμως, δεν το θέλουν. Δεν το θεωρούν σωστό να προβάλουν «υποθέσεις εκκλησιαστικάς εις εξωτερικάς πόρτας», δηλαδή στα οθωμανικά δικαστήρια.

Την αναφορά του 1757 των επαρχιωτών υπέγραψαν οι προεστοί 27 οικισμών της Επισκοπής Δημητριάδας, από τους οποίους οι 21 είναι της Μαγνησίας και οι 6 της περιοχής της Αγιάς. Η Τζαγκαράδα αναφέρεται δύο φορές. Και στις δύο, ο ένας προεστός είναι ο ίδιος, ενώ ο δεύτερος είναι άλλος. Στη μια θέση αναφέρεται ο Νικόλαος Πάρδαλι και στην άλλη ο Νικόλαος Καρτάλη. Οι εν λόγω 27 οικισμοί είναι οι εξής:

——————————————————–

10.- Σίζαλα^. αγνοούμε την σημασία αυτής της λέξης. Εννοεί, μάλλον, τις ενοχλήσεις.

Αγειά – Αγιά της Λάρισας.

Άγιος Γεώργιος του Βόλου.

Άγιος Λαυρέντιος του Βόλου.

Ανήλιον του Βόλου.

Αρργαλαστή του Βόλου.

Βελεστίνος – Βελεστίνο.

Βόλος.

Δέσενη – Αετόλοφος της Αγιάς.

Δράκεια του Βόλου.

Ζαγορά του Βόλου.

Θανάτου – Μελίβοια της Αγιάς.

Κανάλια του Βόλου.

Κάπερνα – Γλαφυρές του Βόλου.

Κατωχώρι του Βόλου.

Κερασαία – Κερασιά του Βόλου.

Κισσός του Βόλου.

Λαύκος του Βόλου.

Μακρινίτζα – Μακρινίτσα του Βόλου.

Μηλαίς – Μηλιές του Βόλου.

Μουτζέλα – Μιτζέλα^. διαλυμένος οικισμός στην περιοχή της Ζαγοράς.

Νεβόλιανη – Μεγαλόβρυσο της Αγιάς.

Νεοχώρι του Βόλου.

Πορταρέα – Πορταριά του Βόλου.

Ρέτζενι (Ρέτσιανη) – Μεταξοχώρι της Αγιάς.

Σέσκλος – Σέσκλο του Βόλου.

Σηλίτζιανη (Σελίτσανη) – Ανατολή της Αγιάς.

Τζαγκαράδα – Τσαγκαράδα του Βόλου.

Η Σύνοδος του Οικ. Πατριαρχείου συνήλθε τον Μάιο του 1757 και με την ευνοϊκή εισήγηση, προφανώς, του Καλλινίκου Γ΄, διευθέτησε την εκκρεμότητα και ηρέμησε την επαρχία της Δημητριάδας. Προβίβασε την Επισκοπή σε Αρχιεπισκοπή, ικανοποιώντας το αίτημα των κατοίκων της περιοχής και ζήτησε από τον παρεπιδημούντα στην Κωνσταντινούπολη Αρχιεπίσκοπο, τώρα και για διάστημα μικρότερο του ενός μήνα, Θεόκλητο την παραίτησή του.

Η συνοδική απόφαση, με την οποία προήχθη η Επισκοπή της Δημητριάδας σε Αρχιεπισκοπή, τον Μάιο του 1757, είναι καταχωρισμένη στις σελίδες 136-138 του κώδικα Ε΄ του Οικ. Πατριαρχείου, οι οποίες όμως είναι πολύ φθαρμένες, λόγω της υγρασίας. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να είναι δυσανάγνωστες οι σελίδες αυτές, σε τέτοια έκταση ώστε τα κενά να είναι πολύ περισσότερο από τα αναγνώσιμα τμήματά τους. Ευνόητο είναι ότι η έκδοση της συνοδικής απόφασης καθίσταται περιττή. Θα χρησιμοποιήσουμε μόνο μερικά τμήματά της για την κατανόησή της.

Στον πρόλογο γίνεται λόγος για το αίτημα των κατοίκων της Επισκοπής της Δημητριάδας να προβιβασθεί σε Αρχιεπισκοπή η επαρχία τους, για να απαλλαγούν από τα όσα υπέφεραν (των εν αυτή χριστιανών μετά του αρχιερέως αυτών απαλλαγήναι των τοσούτων κακών ων προ χρόνων ήδη τοσούτων άχρι τούδε υπέστησαν). Αφού εκτεθεί το σκεπτικό της προαγωγής, αναφέρεται ότι στο εξής η επαρχία της Δημητριάδας δεν θα έχει καμία εξάρτηση από την Μητρόπολη της Λάρισας και ότι ο «εν αυτή κυρ Θεόκλητος υπάρχει και λέγεται αρχιεπίσκοπος Δημητριάδος συναριθμούμενος τοις λοιποίς αρχιεπισκόποις του καθ’ ημάς Οικουμενικού θρόνου». Προειδοποιείται ο μητροπολίτης της Λάρισας Μελέτιος Β΄ να μην τολμήσει να κινήσει κάποια αγωγή κατά της Αρχιεπισκοπής της Δημητριάδας. Όποιος «θελήσει ανατρέψαι» την νόμιμη συνοδική απόφαση θα είναι αφορισμένος «και ασυγχώρητος και μετά θάνατον άλυτος εν τω νυν αιώνι και εν τω μέλλοντι».

Μετά την παραίτηση του Θεοκλήτου διάδοχός του εκλέχθηκε ο αδελφός του Καλλινίκου Γ΄ Γρήγόριος, μέχρι τότε αρχιδιάκονος¹¹ του Οικ. Πατριαρχείου.

——————————————————–

11.- Ο Αθανάσιος Δ. Χρυσοβέργης (ό.π., σ. 71) αναφέρει ότι ο Καλλίνικος Γ΄ τακτοποίησε τον αδελφό του, τον οποίο από λαϊκό τον έκανε αρχιεπίσκοπο.

Η ΕΚΔΟΣΗ ΤΩΝ ΕΓΓΡΑΦΩΝ

Α΄. Η ΑΝΑΦΟΡΑ ΤΩΝ ΚΑΤΟΙΚΩΝ ΤΗΣ ΕΠΑΡΧΙΑΣ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΑΣ ΚΑΙ Η ΠΡΟΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣ ΣΕ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΗ

Ίσον απαράλλακτον του πρωτοτύπου

Πανιερώτατε κ(αι) σεβασμιώτατε ημών αυθέντα κ(αι) δέσποτα, την υμετέρ(αν) περιφρούρητον παναγιότητα πανευλαβώς προσκυνούμεν, και την πανάγιον αυτής δεξιάν ταπεινώς κατασπαζόμεθα.

+ ύστερον από το δουλικάς κ(αι) ταπεινάς ημών προσκυνήσεις, με την παρούσαν δουλικήν ημών αναφοράν αναφέρομεν, κ(αι) φανερώνομεν τη θεοφρουρήτω αυτής παναγιότητι, διά την θεοφι:/λεστάτην επισκοπήν Δημητριάδος, ότι εξ αρχής κ(αι) άνωθεν, και εις τον καιρόν του Ιακώβου, και του νυν μ(ητ)ροπολίτου, δεν έλλειψαν ποτέ αι άδικοι καταδρομαί, κ(αι) ζημίαι από τον / επίσκοπόν μας Δημητριάδος, καθώς κ(αι) τώρα από μίαν τοιαύτην καταδρομήν τον εφευγάτησον από την επισκοπήν του εις την Πόλιν και είναι πασίδηλον αι κατά καιρόν ακολουθήσασαι / ζημίαι, κ(αι) ατιμίαι από την επισκοπήν μας αυτήν από τον μ(ητ)ροπολίτην της Λαρίσσης, καθώς εις πλάτος φαίνονται εις τας αναφοράς οπού εδόσαμεν όλα τα χωρία κοινώς εις χεί:/ρας του αρχιερέως μας, εάν εκίνησεν απ’ εδώ προ δύο χρόνων τώρα διά την Πόλιν εις τον καιρόν του κυρ Κυρίλλου διά να κινήση αγωγήν εις την μεγάλην Εκκλησί(αν) / διά τα δικαιολογήματά μας αυτά, και κακά οπού τραβούμεν από τον μ(ητ)ροπολίτην, με το να ίδωμεν όμως έως τώρα καμμί(αν) διόρθωσιν, διά τούτο με τους αυτόθι ερχο:/μένους προεστούς μας οπού εστείλαμεν κ(αι) διά άλλας υποθέσεις του τόπου μας, εκδόσαμεν κ(αι) την παρούσαν αναφοράν μας να κινήσωμεν αγωγήν έμπροσθεν της παναγιό:/τητός της, κ(αι) της ιεράς συνόδου φανερώνοντες κ(αι) διά ζώσης φωνής τα δικαιολογήματά μας, δίδοντες άδειαν εις αυτούς να πάρουν από τον άνθρωπόν μας κ(αι) τας προγενομέ:/νας αναφοράς οπού ευρίσκονται εις χείρας του, κ(αι) να τας παρρησιάσουν έμπροσθεν της ιεράς συνόδου. δεόμεθα μόνον θερμώς να του δοθή ακρόασις κ(αι) να κάμη εις / ημάς ένα έλεος να μας αποσπάση(;) κ(αι) να μας ξεχωρίση από την μ(ητ)ρόπολιν αυτήν, με αρχιεπισκοπήν να υποκείμεθα εις τον οικουμενικόν θρόνον, διατί δεν ημπορούμεν να / υποφέρωμεν πλέον, τα καθημερινά σίζαλα, κ(αι) καταδρομάς και στέρησιν του αρχιερέως μας να τον φευγατίζη, να καθεύδη εις την Πόλιν, αυτή είναι η ταπεινή μας θερ:/μη παρακάλησις, κ(αι) δεόμεθα να εύρωμεν το δικαιόν μας από την μητέραν μας Εκκλησί(αν). Ει δε κ(αι) μας κλωτζίση ως νόθα, καθώς κ(αι) εις τον καιρόν του κυρ Κυρίλλου //¹² οπού δεν εδικαιολογήθημεν, προβάλλοντος λόγον παράνομο(;), ανάγκη είναι να στενοχωρηθώμεν, κ(αι) να περιπέσωμεν εις πολυχρόνους αυθέντας των χωρίων μας, [ – ]¹³ ησυχία [ – ], κ(αι) να μας γλυτώση από την μ(ητ)ρόπολιν αυτήν. εις αυτό [ – – ] κ(αι) εκ τρίτου παρακαλούμεν να μη καταντήσωμεν, ουδέ να μας αφήση ως [ – ] / [ – ] πάντα να προβάλλωμεν υποθέσεις εκκλησιαστικάς εις εξωτερικάς πόρτας, διότι απεφασίσαμεν όλα τα χωρία¹⁴ της επισκοπής ταύτης να επινοήσωμεν τον τρίτον του / [ – ], και έχομεν καλάς ελπίδας το ζήτημά μας να τελειώση εκκλησιαστικώς. ταύτα ταπεινώς κ(αι) προσκυνητώς.

Της υμετέρ(ας) θεοφρουρήτου παναγιότητος δούλοι ταπεινοί

ελλ: κατοχώρι γεώργιος π(α)π(ά) προσκυνητά

νικόλας ρεΐζης προσκυνητώς

——————————————————–

12.- Τέλος της σελίδας 135 του κώδικα Α/5 του Οικ. Πατριαρχείου.

13.- Ο αριθμός των παυλών, εντός των αγκυλών, δείχνουν τον αριθμό των δυσανάγνωστων λέξεων.

14.- Οι προεστοί, όμως, είναι μόνο 25 οικισμών και όχι του συνόλου των οικισμών της επισκοπικής επαρχίας.

α΄στήλη	β΄ στήλη
Βόλος
νικολός ιωάννου προσκυνητώς	μακρινίτζα
δημήτρης χαντζή γεωργίου προσκυνητώς	σταμούλης αγγελή προσκυνητώς
άγιος λαυρέντιος	δημήτριος σταμούλη προσκυνητώς
[ – ] γιάννης προσκυνητώς	χατζή γιάννης προσκυνητώς
[ – – ] προσκυνητώς	μηλαίς
άγιος γεώργιος	στάθης χατζή προσκυνητώς
διανέλος νικολού προσκυνητώς	νικόλας διαμάντη προσκυνητώς
σταμούλης πολυμέρου προσκυνώ	νεοχώρι
κερασαία	αναγνώστης [ – ] προσκυνητώς
τραντάφλο γιάννη προσκυνώ	ιωάνη προσκυνώ σας
διανέλο βάρσαμη προσκυνώ
μουτζέλα	τζαγαράδα
κωνσταντής ράϊζου προσκυνώ	χατζή κωνσταντής προσκυνητώς
πολυμέρης νικολού προσκυνώ	νικόλαος πάρδαλι προσκυνητώς
βελεστίνος	ζαγορά
χατζή αγγελής προσκυνητώς	δήμος τζομπανίκουπροσκυνητώς
χατζή γιάννης προσκυνητώς	χατζή δημήτριος προσκυνητώς
ρέτζενι	κυριαζή ρεΐζης προσκυνητώς
ιωάννης διαμάντη προσκυνητώς	κανάλια
γεώργη δημητρη προσκυνητώς	χατζή γεώργης προσκυνητώς
	χατζή νίκος προσκυνητώς
	δέσενη
	καλογιάννης προσκυνώ
	πάσχος προσκυνώ

γ΄στήλη	δ΄ στήλη
πορταρέα	δράκεια
χατζή αγγελής προσκυνητώς	γιάννης νικολού προσκυνητώς
νικόλαος μπάϊλας προσκυνητώς	αποστόλης τρανταφύλλου προσκυνητώς
δήμος π(α)π(ά) προσκυνητώς	δημήτρης αλεξάνδρου προσκυνητώς
[ – ] χατζή προσκυνητώς
αργαλαστή	νεβόλιανη
αποστόλης π(α)π(ά) προσκυνώ	γιάννη πανταζή προσκυνώ
γιάννης χαρίτου προσκυνητώς	αποστόλης γιάνης προσκυνώ
λαύκος	σηλήτζιανη
γεώργιος δήμου προσκυνώ	γεροκυριαζής προσκυνώ
κωνσταντή π(α)π(ά) προσκυνώ	στάθης παναγιώτη προσκυνώ
κισσός	σέσκλος
κωνσταντή μαλαχία προσκυνητώς	κωνσταντή νάνου προσκυνητώς
αποστόλη νικολάου προσκυνητώς	χατζή γιάννης προσκυνητώς
ανήλιον	κάπερνα
αναγνώστης χατζή προσκυνητώς	χατζή γεώργιος, κ(αι) χατζή αλεξανδρής προσκυνητώς
αποστόλης χατζή προσκυνητώς	γερονίκου προσκυνώ
τζαγκαράδα	αγειά
χατζή κωνσταντής προσκυνητώς	γέρο τριαντάφυλλος προσκυνητώς
νικόλαος καρτάλη προσκυνητώς	γέρο ηρακλής προσκυνητώς
θανάτου	γέρο μαργαρίτης προσκυνώ
γεροστέφανος προσκυνώ
γεώργιος αναγνώστης

Διά του παρόντος ημετέρου π(ατ)ριαρχικού συνοδικού γράμματος γίνεται δήλον, ότι του ιερωτάτου αρχιεπισκόπου πρώην Δημητριάδος, και Ζαγορά κυρ Θεοκλήτου παραίτησιν ιδιοθελή κ(αι) / αβίαστον ποιησαμένου της αρχιεπισκοπής ταύτης διά κανονικών ψήφων, κ(αι) συνοδικής εκλογής διαδέξατο αυτόν ο ήδη ιερώτατος αρχιεπίσκοπος Δημητριάδος, κ(αι) Ζαγορά / εν αγίω πν(εύματ)ι αγαπητός ημών αδελφός, κ(αι) συλλειτουργός κυρ Γρηγόριος, όςτις μετά το χειροτω[νη]θήναι διά τον γεγονότα προβιβασμόν κοινή και συνοδική διαγνώσει της επαρχίας / ταύτης εις την της αρχιεπισκοπής αξίαν της και τι μην δέδωκε φιλοτιμίαν εις το κοινόν της καθ’ ημάς του Χ(ριστο)ύ μεγάλης Εκκλησίας δύο χιλιάδ(ες) κ(αι) πεντακόσια γρόσια εγχειρίσας αυ:/τά ανελιπώς κατά τελείαν εξόφλησιν. όθεν εις την περί τούτου ένδειξιν εγένετο κ(αι) το παρόν ημέτερον π(ατ)ριαρχικόν συνοδικόν εξοφλητικόν γράμμα, και εδόθη τω /διαλει(φθέντι) ιερωτάτω αρχιεπισκόπω Δημητριάδος, και Ζαγορά, και συναδελφώ ημών κυρ Γρηγόριω. εν έτει σωτηρίω αψνζ^ω, εν μηνί Ιουνίω (1757 Ιουνίου) ινδικτιών(ος) ε^ης

ο Ηρακλεί(ας) Γεράσιμος. ο Νικομηδείας Γαβριήλ. ο Νικαί(ας) Ιερεμίας¹⁵

ο Αδριανουπόλε(ως)¹⁶ ο Σερρών Ιωαννίκιος. ο Μιτυλήνης Άνθιμος

ο Γά(ν)ου κ(αι) χώρας Νεόφυτος ο Χίου Διονύσιος

+Καλλίνικος ελέω θ(εο)ύ αρχ(ιεπίσκο)πος Κων(σταντινου)πόλεως νέας ρώμης και οικο(μενικ)ος πατριάρχ(ης).

ΠΗΓΗ: Κωδ. Α/5 του Οικ. Πατριαρχείου, σ. 13-136.

Β΄ Η ΠΑΡΑΙΤΗΣΗ ΤΟΥ ΘΕΟΚΛΗΤΟΥ (20-5-1757).

+ η ταπεινότης η εμή διά του παρόντος αυτής ενυπογράφου και εσφραγίστου της πα/ραιτήσεως γράμματος δηλοποιεί, ότι τον ησύχιον βίον ασπασαμένη, και ταις φρον/τίσι και ταραχαίς της εμής επαρχίας αποταξαμένη, ως μηκέτι δυναμένη αντέ/χειν αυταίας, ιδού δια του παρόντος μου γράμματος παραιτούμαι ιδιοθελώς, / και αβιάστως της αρχιεπισκοπής μου ταύτης Δημη-

——————————-

15.- Σε έναν πρόσφατο επισκοπικό κατάλογο, ως αρχιερατία του Ιερεμία της Νίκαιας αναφέρεται η περίοδος 1763-1766 (βλ. Βασίλειος Θ. Σταυρίδης, Επισκοπική Ιστορία του Οικουμενικού Πατριαρχείου, Θεσσαλονίκη 1996, 135). Τώρα, χάρη στο έγγραφό μας, η αρχιερατία του Ιερεμία άρχισε πριν από τον Ιούνιο του 1757.

16.- Το όνομά του λείπει.

τριάδος, προσωπικώς, και / διωρισμένως εις τον πανοσιώτατον μέγαν αρχιδιάκονον της του Χ(ριστ)ού μεγά/λης εκκλησίας εν ιεροδιακόνοις κυρ Γρηγόριον, ου μην δε και της αρ/χιερωσύνης μου, και δίδωμι άδειαν τω παναγιωτάτω μοι αυθέντη και / δεσπότη και τη περί την αυτού παναγιότητα ιερά των αγίων αρχιερέων συνό/δω, όπως δια κανονικών ψήφων και δια κοινής αυτών συναινέσε(ως) / και ευλογίας αποκαταστήσωσι νομίμως και κανονικώς την αυτού πανοσιό/τητα εις την αρχιεπισκοπήν ταύτην κατά τον τύπον της αγίας εκκλησίας ως / νενόμισται, έχων δια το κύρο την παραίτησίν μου ταύτην μόνον εις αυτόν, και ουχί / εις άλλο πρόσωπον. όθεν εις ένδειξιν εγένετο και η παρούσα οικειοθελής και / αβίαστος ημών παραίτησις κατασφαλισθείσα τη ιδία υπογραφή και σφραγίδι μου, και εδόθη τη αυτού παναγιότητι. αψνζ^ω μαΐου κ^η.

ΠΗΓΗ: Κωδ. Α/4 του Οικ. Πατριαρχείου, σ. 200.

Γ΄. ΤΟ ΥΠΟΜΝΗΜΑ ΕΚΛΟΓΗΣ ΤΟΥ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ Β΄ (-.5.1757).

Επειδή η αγιωτάτη Αρχιεπισκοπή Δημητριάδος, και Ζαγορά διέμεινεν απροστάτευτος, και απόιμαντος, άτε του εν αυτή αρχιερατεύοντος κυρ Θεοκλήτου / παραίτησιν οικειοθελή, και αβίαστον ποιησαμένου, καθώς αντικρύ φαίετ(αι), υμείς οι ενταύθα ενδημούντες συναδελφοί αρχιερείς, προτροπή και / αδεία του παναγιωτάτου, και σεβασμιωτάτου ημών αυθέντου, και δεσπότου, του οικουμενού π(ατ)ριάρχου κυρίου κυρίου Καλλινίκου, συνεισελθόντες εν / τω πανσέπτω π(ατ)ριαρχικώ ναώ του αγίου ενδόξου μεγαλομάρτυρος Γεωργίου, ψήφους τε κανονικάς προβαλόμενοι, εις εύρεσιν, κ(αι) εκλογήν αξίου, / και αρμδίου προσώπου του αναδεξομένου την ποιμαντικήν ράβδον, και αρχιερατικήν προστασίαν της αγιωτάτης αρχιεπισκοπής ταύτης, πρώτον μεν / εθέμεθα τον οσιώτατον ιερομόναχον κυρ Μακάριον, δεύτερον δε τον ιερομόναχον κυρ Γεράσιμον και τρίτον τον πανοσιώτατον μέγα αρχιδιά/κονον της του Χ(ριστο)ύ μεγάλης Εκκλησίας κυρ Γρηγόριον, ων και τα ονόματα κατεστρώθη εν τω δε τω ιερώ κώδικι εις ασφάλει(αν) διηνεκή: εν έτει αψνζ^ω:/ κατά μήνα Μάιον, ινδικτιών(ος) α^ης.

+ ο [–] + [–] έχων και την γνώμην του Δέρκων κυρ Σαμουήλ

+ ο [–] + ο [–] + ο [–]

+ ο Μυτιλήνης (;) [-] έχων και την γνώμην του αγίου Χαλκηδόνος κυρ Ιωαννικίου

+ ο Γάνου και Χώρας Νεόφυτος +[–] έχων κ(αι) τας γνώμας του τε αγίου Ηρακλεί(ας) κυρίου Γερασίμου, του αγίου Νικομηδείας Κυρίου Γαβριήλ κ(αι) του αγίου Διδυμοτείχου κυρίου Αυξεντίου

+ [-] Μακάριος έχων κ(αι) την γνώμην του Πισιδείας κυρ Παϊσίου

ΠΗΓΗ: Κωδ. Α/4 του Οικ. Πατριαρχείου, σ. 201.

Όπως είδαμε στο υπόμνημα εκλογής του αρχιεπισκόπου Γρηγορίου Β΄, αυτός διαδέχθηκε τον παραιτηθέντα Θεόκλητο. Στους επισκοπικούς καταλόγους αναφέρεται ως διάδοχος του Θεοκλήτου ο Μακάριος(;) από τον Γερ. Ι. Κονιδάρη¹⁷, και ο Μακάριος 1757, από τον Βασ. Ατέση¹⁸.

Ο Γρηγόριος Β΄, το 1763, ευλόγησε έναν γάμο στη Ζαγορά¹⁹. Το 1765 αναφέρεται στην επιγραφή ανέγερσης του ναού του Αγ. Γεωργίου της

————————————

17.- Γερ. Ι. Κονιδάρης, ό.π., σ. 1048.

18.- Βασ. Γ. Ατέσης, Επισκοπικοί ατάλογοι της Εκκλησίας της Ελλάδος απ’ αρχής μέχρι σήμερον, εν Αθήναις 1975, 39. Ο Ατέσης αναφέρει τον Μακάριο παραπέμποντας στον Βασ. Α. Μυστακίδη [«Επισκοπικοί Κατάλογοι» ΕΕΒΣ, 12 (Αθήναι 1936) 169], ο οποίος παρασύρθηκε, προφανώς, από τα υπόμνημα εκλογής του Γρηγορίου Β΄, στο οποίο αναφέρεται πρώτος μεταξύ των τριών υποψηφίων κάποιος ιερομόναχος Μακάριος και τρίτος ο μέγας αρχιδιάκονος Γρηγόριος, ο οποίος, παρά τα καθιερωμένα (εκλογή του πρώτου υποψηφίου) εκλέχθηκε αρχιεπίσκοπος της Δημητριάδας, διαδεχόμενος τον Θεόκλητο.

19.- Βαγγέλης Σκουβαράς, «Ιωάννης Πρίγκος (1725;-1789)», Θεσσαλικά Χρονικά, 9 (Αθήναι 1964) 274-275.

Ζαγοράς²⁰, στις 2-1-1769 υπέγραψε, με τον Ματθαίο της Σκοπέλου, το σιγίλιο της Σχολής της Ζαγοράς²¹, το 1774 αναφέρεται στην επιγραφή ιστόρησης του ναού των Ταξιαρχών στις Μηλιές του Πηλίου²², στις 21-1-1776 υπέγραψε, ως μάρτυρας, σε ένα σιγίλιο του αδελφού του οικ. Πατριάρχη Καλλινίκου Γ΄, για την δημιουργία της Βιβλιοθήκης της Ζαγοράς²³. Το 1777, με συνδρομή και προτροπή του, όπως και του Καλλινίκου Γ΄, ανεγέρθηκε το Ελληνομουσείο της Ζαγοράς²⁴. Στις 8-4-1777 επιβεβαίωσε, με τον Καλλίνικο Γ΄, το συμφωνητικό πρόσληψης ενός δασκάλου στη Σχολή της Ζαγοράς²⁵ και στην 1-11-1777 ενός άλλου δασκάλου²⁶. Την 1-2-1778 αναφέρεται στην επιγραφή ανέγερσης του παρεκκλησίου του Αγ. Χαράλαμπου, στο Μεταξοχώρι της Αγιάς²⁷, και το 1781 στην επιγραφή μιας εικόνας στο ναό του Αγ. Δημητρίου του Καστρίου της Αγιάς²⁸. Στις 11-7-1786 αναφέρεται σε μια επιστολή του Καλλινίκου Γ΄ προς τον ηγεμόνα της Μολδοβλαχίας Κων. Μουρούζη²⁹. Το 1787, ο Ζαγοριανός Κων. Καλαφάτης του αφιέρωσε το βιβλίο Διδασκαλία προς τους πνευματικούς πατέρας …, το οποίο τύπωσε στη Βιέννη. Στις 25-7-1793 αναφέρεται στην επιγραφή ανέγερσης του ναού της Αγ. Παρασκευής, στη Μα-

———————————————

20.- Απ. Γ. Κωνσταντινίδης, Τα εν τω Πηλίω όρει παλαιά και σύγχρονα χριστιανικά μνημεία: Ζαγορά, Αλεξάνδρεια 1960, 42 και 44^. Νίκος Διαμαντάκος, Εκκλησίες και εξωκκλήσια της Ζαγοράς, Βόλος 2001, 47.

21.- Βαγγέλης Σκουβαράς, ό.π., σ. 153.

22.- Απόστολος Ν. Ζαχαρός, «Συμβολή στην εικονογραφία του νεομάρτυρα Αποστόλου του Νέου από τον Αγ. Λαυρέντιο του Βόλου», Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 39 (2001) 253.

23.- Βαγγέλης Σκουβαράς, ό.π., σ. 248-249.

24.- Βαγγέλης Σκουβαράς, ό.π., σ. 256.

25.- Βαγγέλης Σκουβαράς, ό.π., σ. 268-269.

26.- Βαγγέλης Σκουβαράς, ό.π., σ. 261-262.

27.- Γερμανός της Δημητριάδας, «Σταυροί-Επιγραφαί», Θεσσαλικά Χρονικά, 3 (1932) 162.

28.- Γερμανός της Δημητριάδας, ό.π., σ. 163.

29.- Βαγγέλης Σκουβαράς, ό.π., σ. 256.

κρινίτσα³⁰. Παραιτήθηκε στις 23-7-1794, αναφέροντας, μεταξύ των άλλων,

και τα εξής: «(…) με το να ησθένησα υπό τε γήρως και αδυναμίας, και το από τούδε δεν εξισχύω αυτοπροσώπως και αμέσως να επισκεφθώ πνευματικώς τε, και αρχιερατικώς το ποίμνιόν μου». Στην παραίτησή του αναφέρει ότι αφήνει χρέος «δι’ αυλικών ομολογιών» 17.500 γρόσια, στα οποία συμπεριλαμβανόταν και το ποσό των 5.000 γροσίων, το οποίο του είχε ορισθεί τον καιρό της πατριαρχίας του Προκοπίου (1785-1789)³¹ και δεν μπόρεσε να πληρώσει. Απεβίωσε στις 28-9-1794³².

Η ΠΑΡΑΙΤΗΣΗ ΤΟΥ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ Β΄ (23-7-1794).

+ η ταπεινότης η εμή δια του της παρούσης μοι ενυπογράφου, οικειοθελώς, κ(αι) απαραβιάστου / παραιτήσεως ταύτης γράμματος δηλοποιεί, ότι με το να ησθένησα υπο τε γήρως και / αδυναμίας, κ(αι) το από τούδε δεν εξισχύω αυτοπροσώπως, κ(αι) αμέ-σως να επισκεφθώ πν(ευματ)ι/κώς τε, κ(αι) αρχιερατικώς το ποίμνιόν μου, το οποίον άνωθεν κ(αι) εξ αρχής τοιαύτην τάξιν, κ(αι) / συνήθειαν παρειληφός ήν, όπως αμέσως, κ(αι) προσωπικώς διά περιηγήσεως επισκεπτεται ευ/λογήται κ(αι) υγιαίνηται(;) παρά του αρχιερέως αυτού, κ(αι) επομένως με αυτόν τον τρόπον να συνάζη / κ(αι) τα εκκλησιαστικά αυτού κανονικά, κ(αι) λοιπά δικαιώματα ο αρχιερατεύων. τούτου χάριν / καγώ ο ελάχιστος δούλος της κοινής μητρός αγίας του Χ(ριστο)ύ μεγάλης Εκκλησίας διά τας υπέρ / ανωτέρω είπον αιτίας, παραιτούμαι τανύν οικειοθελώς, εκουσίως τε, κ(αι) απαραβιάστως την / ταπεινήν επαρχίαν μου Δημητριάδος, κ(αι) Ζαγοράς αμέσως, κ(αι) συνοδικώς προς το κοινόν / της αγίας του Χ(ριστο)ύ μεγάλης Εκκλησίας, έχουσαν χρέος δι’ αυλικών ομολογιών το γε νυν έχον / γρόσ(ια): τον αριθμόν 17.500: ήτοι δεκαεπτά χιλιάδες: κ(αι) πεντακόσια: εν οις ην κ(αι) τα επί τοις πατρι/αρχείας

———————————————

30.- Δημ. Σισιλιάνος, Η Μακρινίτσα και το Πήλιον, Αθήναι 1935, 145.

31.- Μαν. Ι. Γεδεών, ό.π., σ. 571-574.

32.- Απ. Γ. Κωνσταντινίδης, ό.π., σ. 149.

του παναγιωτάτου κυρίου Προκοπίου συνοδική διαγνώσει, κ(αι) αποφάσει προστεθέντα μοι / πέντε χιλιάδ(ες) γρόσ(ια): ίνα κοινή πατριαρχική, κ(αι) συνοδική διασκέψει εκλέξη η αγία κ(αι) ιερά σύνοδος τον άξιον, κ(αι) ικανόν εις διαδοχήν, κ(αι) ποιμαντορίαν της χριστιανικής ταύτης ποί:/μνης. εις ένδειξιν ούν, κ(αι) τελείαν παράστασιν της γεγενημένης υπ’ εμού οικειοθελούς, / κ(αι) απαραβιάστου παραιτήσεως, εγένετο το παρόν μου ενυπόγραφον γράμμα, κ(αι) εξεπέμφθη / αμέσως τη αγιωτάτη του Χ(ριστο)ύ μεγάλη Εκκλησία εις ασφάλειαν: αψ΄₇δ^ω, ιουλίου κγ^η.

+ο Δημητριάδος Γρηγόριος βεβαιοί

ΠΗΓΗ:Κωδ. Α/9 του Οικ. Πατριαρχείου, σ. 68.

ΙΙ. Η ΠΡΟΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΑΣ ΣΕ ΜΗΤΡΟΠΟΛΗ.

Όπως προαναφέραμε, ο αρχιεπίσκοπος Γρηγόριος Β΄ παραιτήθηκε «οικειοθελώς, εκουσίως τε, και απαραβιάστως» στις 23-7-1794. Το Οικ. Πατριαρχείο, το οποίο ενδιαφέρθηκε να εκλέξει τον διάδοχό του, θεώρησε σκόπιμο να προβεί στην προαγωγή της Αρχιεπισκοπής Δημητριάδας σε Μητρόπολη. Η Σύνοδος του Οικ. Πατριαρχείου, έχοντας υπόψη τις προηγούμενες προαγωγές αρχιεπισκοπών σε μητροπόλεις (Μονεμβασίας, Ιωαννίνων και Διδυμοτείχου) και ότι πολλοί από την περιοχή της Δημητριάδας, «επιδημούντες πανταχού καθορώντας άνδρες επίσημοι, οι μεν τη παιδεία, οι δε τηφρονήσει, οι δε ταις άλλαις αρεταίς», αποφάσισε «τιμήσαι και προβιβάσαι» την Αρχιεπισκοπή της Δημητριάδας σε Μητρόπολη, τον Σεπτέμβριο του 1794. Στο εξής, ο μητροπολίτης της Δημητριάδας και Ζαγοράς θα αποκαλείται «υπέρτιμος και έξαρχος Πελασγών». Ταυτοχρόνως με την προαγωγή, η Σύνοδος εξέλεξε ως πρώτο μητροπολίτη τον Αθανάσιο τον Κύπριο, μέχρι τότε μέγα αρχιδιάκονο του Οικ. Πατριαρχείου.

Η ΕΚΔΟΣΗ ΤΩΝ ΕΓΓΡΑΦΩΝ³³

Α΄. Η ΣΥΝΟΔΚΗ ΑΠΟΦΑΣΗ ΠΡΟΑΓΩΓΗΣ ΤΗΣ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΗΣ ΣΕ ΜΗΤΡΟΠΟΛΗ (ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 1794).

Ίσον απαράλλακτον του ήδη εκδοθέντος πατριαρχικού και συνοδικού γράμματος περί της αποκαταστάσεως της επαρχίας / Δημητριάδος εις μητρόπολιν, προ χρόνων εις αρχιεπισκοπήν τιμηθείσης, και προβιβασθείσης.

+Γεράσιμος ελέω θεού αρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως, Νέας Ρώμης και Οικουμενικός Πατριάρχης

+Ίσους μεν αλλήλοις προς την του μυστηρίου υπερφυά δυναμιν πάντες τους αρχιερείς η αγία ημών Εκκλησία παραδίδωσι, και τω / μεν πλείον, τω δ’ έλαττον μετείναι της θείας ταύτης δυνάμεως, ούκ αν τις ευσεβώς, ούτ’ ειπειεν, ούτε φρονήσειεν. οι μεν τοι / θείοι και ιεροί πατέρες των σφών επιμελούμενοι διαδόχων, όπως μηδ’ οτιούν εαυτούς απεχθανομένους αλλήλοις πα/ρέξονται, όριά τε διηγόρευσαν είναι, εφ’ όσον εική η εκάστου έσται αρχιερατεία εγγυνόουσα(;), και εις μητροπόλεις, αρχιεπισκο/πάς, και επισκοπάς τας επαρχίας διαταξάμενοι, τάξεις έθηκαν, καθ’ άς εμμελώς προς αλλήλους προσενεχθήσονται. / αλλά το μετά της υπερφυούς δυνάμεως θείον, και αεί ωσαύτως έχον πρόσεστι τοις αρχιερεύσε. τα δ’ όρια, και αι τάξεις / ανθρώπινα, και άλλοτε άλλως μεταβάλλοντα καθοράται τοις πάλαι τε και τοις έπειτα διά τους ενοικούντας χριστιανούς / ή προϊσταμένους αρχιερείς. ει γαρ τις τας αρχαίας τε και τας καθ’ υμάς απελθόν διατυπώσεις, άντικρις είσεται, των / επαρχιών, τας μεν παντάπασιν εκλεχ[θ]είσας, τας δε εις το μείζον, ή έλαττον τοις ορίοις μεταβεβλημένας, //³⁴ η τουναντίον απ’εκείνω εις ταύτας μεταπεσούσας. αιτείται γουν η Μονεμβασία πάλαι ποτέ, επισκοπή ούσα της Μητροπό:/λεως Κορίνθου, εις μητρόπολιν ετιμήθη. και τα Ιωάννινα, επισκοπή της Ναυπάκτου όντα, εις μητρόπολιν προεβιβάσθη. / το δε Διδυμότειχον, επι-

————————————————

33.- Πρώτη δημοσίευση από τον Ζωσιμά Εσφιγμενίτη, Ημερολόγιον Φήμη, Βόλος 1888, 110 και εξής.

34.- Τέλος της σελίδας 69 του κώδικα Α/9 του Οικ. Πατριαρχείου.

σκοπή ούσα του Τραϊανουπόλεως Ροδόπης, πρώτον μεν εις αρχιεπισκοπήν μετέβαλλεν, είτα δε και / εις μητρόπολιν προεβιβάσθη. και μυρία όσα εύροι τις αν εν τη εκθέσει, και διατυπώσει του αοιδήμου Ανδρονίκου /περί των προβιβασεισών μητροπόλεων, αρχιεπισκοπών, και επισκοπών. αλλά και των καθ’ / ημάς η επαρχία Δημητριάδος, επισκοπή ούσα πρότερον της Λαρίσης, αρχιεπισκοπή απεδείχθη αίτησιν ουκ ολίγοις / πρότερον γνώμη κοινή και συνοδική, και υπό προνομίω του τοις μητροπολίταις ανήκοντος ιερωτάτου. πολλά μεν ούν / αν τις εξενηνεγμένα εύροι περί τούτου τα παραδείγματα. διό και ήδη του ιερωτάτου αρχιεπισκόπου Δημητριάδος κ(αι) Ζαγοράς κυρ Γρηγορίου παραίτησιν οικειοθελή και αβίαστον αποπέμψαντος διά τας εν εκείνη εμπεριεχομένας / αιτίας, ως εν τω ιερώ των υπομνημάτων κώδικι φαίνεται, έγνωμεν τιμήσαι και προβιβάσαι αυτήν εις μητρόπολιν, / ου παρανομούντες, αλλ’ αρχαίον εκκλησιαστικόν έθος φυλάττοντες, ουδέ λόγου εκτός. προς μεν τη ακμή τη θεία χάριτι / εκεί πληθύος των χριστιανών, και πολλοί εκείθεν επιδημούντες πανταχού καθορώνται, άνδρες επίσημοι, οι μεν τη παιδεία / οι δε τη φρονήσει, οι δε ταις άλλαις αρεταίς. ως ουν ημίν ενεφανίσθη η ρηθείσα παραίτησις ευθέως ταύθ’ ημίν έδοξεν / περί του εις μητρόπολιν προβιβασμού της επαρχίας ταύτης. επειδή και ο ήδη διά κανονικών ψήφων κ(αι) συνοδικής / εκλογής προβιβασθείς εις αυτήν εν αγίω πν(εύματ)ι αγαπητός ημών αδελφός και συλλειτουργός κυρ Αθανάσιος παιδείας εστί ο μετει/ληφώς, και επί έτη ούκ ολίγα εξυπηρετήσας περί αρχιερατικάς και εκκλησιαστικάς υποθέσεις, και ήδη εν τω οφφικίω / της μεγάλης αρχιδιακονίας του καθ’ ημάς αγιωτάτου π(ατ)ριαρχικού αποστολικού και οικουμενικού θρόνου, προσθήναι έδοξε / και διά την αυτού ιερότητα. το υπερτίμους κα εξάρχους λέγεσθαι Πελασγών, αυτόν τε και πάντας τους διαδόχους της μητροπόλεως / ταύτης. ούτω μεν ούν τα μεν του προβιβασμού της επαρχίας ταύτης εις μητρόπολιν διά τους επαρχιώτας έδοξε, τα δε / του προνομίου, διά τον ήδη αρχιερατικώς εις αυτήν προχειρισθέντα. γράφοντες ούν τάδε των περί ημάς ιερωτάτων αρχιε:/ρέων και υπερτίμων, των εν αγίω πν(εύματ)ι, αγαπητών ημών αδελφών και συλλειτουργών αποφαινόμεθα, ίνα η ρηθείσα ε:/παρχία της Δημητριάδος και Ζαγοράς από του νυν κ(αι) εις το εξής και εις αιώνα τον άπαντα υπάρχη κ(αι) λέγεται παρά / πάντων μ(ητ)ρόπολις, και ο ήδη αρχιερατεύσας εν αυτή, και οι μετ’ αυτόν διάδοχοι της αγιωτάτης ταύτης μητροπόλεως / έχωσι το προνόμοιον του λέγεσθαι και γράφεσθαι ιερώτατοι μητροπολίται Δημητριάδος κ(αι) Ζαγοράς υπέρτιμοι και / έξαρχοι Πελασγών, έχωσι δε και την τάξιν κ(αι) έδραν αυτών εν ταις εκκλησιαστικαίς συνελεύσεσιν, ει ούτω τύχοι, / αμέσως μετά τους άλλους μητροπολίτας τους έκπαλαι υποκειμένους τω καθ’ ημάς αγιωτάτω πατριαρχικώ αποστολι:/κω και οικουμενικώ θρόνω. όστις δε και οποίος των χριστιανών, ιερωμένος, ή λαϊκός επιχειρήσει / ποτέ ανατρέψαι οπωσούν τα εν τω παρόντι συνοδικώς αποφανθέντα περί του προβιβασμού κ(αι) προνομίου της / ρηθείσης επαρχίας, ο τοιούτος αφορισμένος είη από θεού κυρίου παντοκράτορος, και κατηραμένος, κ(αι) ασυγχώρητος / και πάσαις ταις πατρικαις και συνοδικαίς αραίς υπεύθυνος κ(αι) υπόδικος. ταύτα μεν ούν απεφάνθη συνο:/δικώς. εις δε την περί τούτων ένδειξιν, κ(αι) διηνεκή την ασφάλιαν εγένετο και το παρόν ημέτερον / πατριαρχικόν κ(αι) συνοδικόν γράμμα, κατεστρωθέν κάν τω ιερώ κώδικι της καθ’ ημάς του Χ(ριστο)ύ μεγάλ(ης) / Εκκλησίας, και εδόθη τω ρηθέντι ιερωτάτω μητροπολίτη Δημητριάδος κ(αι) Ζαγοράς, υπερτίμω, κ(αι) εξάρ:/χω Πελασγών, εν αγίω πν(εύματ)ι αγαπητώ ημών αδελφώ, κ(αι) συλλειτουργώ κυρ Αθανάσιω. αψ΄₇δ^ω.

+ Εν μηνί Σεπτεμβρίω, ινδι(κτιών)ος ιγ^ης:-

+ ο Καισαρείας γρηγόριος. + ο Εφέσου Σαμουήλ. + ηρακλείας μεθόδιος.

+ Κυζίκου Ιωακείμ. + νικομηδείας Αθανάσιος. + Χαλκηδόνος Ιερεμίας.

+ Δέρκων μακάριος. + προύσης Άνθιμος. + σμύρνης γρηγόριος.

+ αγκύρας Ιωαννίκιος. + μεσημβρίας Θεόκλητος. + Αγχιάλου Ιωάσαφ.

ΠΗΓΗ:Κωδ. Α/9 του Οικ. Πατριαρχείου, σ. 69-70.

Β΄. ΤΟ ΥΠΟΜΝΗΜΑ ΕΚΛΟΓΗΣ ΤΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ (-.9.1794).

+ Της αγιωτάτης Αρχιεπισκοπής, ήδη δε ες Μ(ητ)ρόπολιν τετιμημένης Δημητριάδος και Ζαγοράς απροστατεύτου διαμεινάσης, άτε δη του εν αυτή αρχιε/ρατικώς προϊσταμένου κυρ Γρηγορίου παραίτησιν οικειοθελή, και αβίαστον, ενυπόγραφόν τε κ(αι) ενσφράγιστον / ποιησαμένου προς την Εκκλησίαν, ως αντικρύ κατεστρωμένη φαίνεται, ημείς οι ενδημούντες αρχιερείς προ/τροπή και αδεία του παναγιωτάτου και σεβασμιωτάτου ημών αυθέντου και δεσπότου του οικουμενικού πατριάρχου / κυρίου κυρίου Γερασίμου συνελθόντες εν τω πανσέπτω ναώ των Παμεγίστων Ταξιαρχών του Μεγάλου Ρεύματος / και ψήφους κανονικάς προβαλλόμενοι εις εύρεσιν και εκλογήν αξίου και αρμοδίου προσώπου του αναδεξομένου / την αρχιερατικήν προστασίαν, κ(αι) ποιμαντικήν ράβδον της αξιωτάτης ταύτης μητροπόλεως πρώτος μεν / εθέμεθα τον πανοσιώτατον εν ιερομονάχοις κυρ Αθανάσιον, χρηματίσαντα μέγα αρχιδιάκονον της αγίας του /Χριστού μεγάλης Εκκλησίας, δεύτερον δε τον Καλλίνικον και τρίτον τον Γαβριήλ, ων και τα ονόματα / κατεστρώθη εν τώδε τω ιερώ κώδικι της του Χ(ριστο)ύ μεγάλης Εκκλησίας, εις διηνεκή ένδειξιν και ασφάλειαν.

Εν έτει σωτηρίω χιλιοστώ επτακοσιοστώ εννενηκοστώ τετάρτω, κ(α)τ(ά) μήνα Σεπτέμβριον, επιμενήσεως ιγ^ης:-

+ ο Εφέσου Σαμουήλ, έχων κ(αι) τας γνώμας του τε αγίου Καισαρεί(ας) κυρ Γρηγορίου, του αγίου Κυζίκου κυρ Αγαπίου, κ(αι) αγίου Χαλκηδώνος κυρ Ιερεμίου.

+ ο [–] + ο Νικομηδείας Αθανάσιος, έχων και τας γνώμ(ας) του τε αγίου Αγγύρ(ας) και αγίου Βάρν(ης).

+ ο Δέρκων Μακάριος + ο [–]

+ ο [–] + ο [–]

ΠΗΓΗ:Κωδ. Α/9 του Οικ. Πατριαρχείου, σ. 69.

Ο Αθανάσιος αναφέρεται, στις 14-11-1797, στην επιγραφή ανέγερσης και ιστόρησης του καθολικού της Μονής των Εισοδίων της Θεοτόκου, στο Μεταξοχώρι³⁵ της Αγιάς, στις 6-2-1800 στην επιγραφή ανέγερσης και ιστόρησης του ναού των αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ, στον Αετόλοφο³⁶

————————————–

35.- Νεκτάριος Δρόσος, «Επιγραφές και ενθυμήσεις από το Μεταξοχώρι της Αγιάς, 1645/1646-1932», Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 29 (1996) 233.

36.- Δημ. Αγραφιώτης, «Ο Αετόλοφος και το Βαθύρεμα της Αγιάς (…)», Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 10 (1986) 32.

της Αγιάς, στις 10-6-1802 στην επιγραφή ανακαίνισης του ναού του Ιωάννη Προδρόμου των Αφετών³⁷ του Βόλου και τον Αύγουστο του 1803 στην επιγραφή του ναού της Αγ. Παρασκευής, στη Ζαγορά³⁸. Τον Σεπτέμβριο του 1806 υπέγραψε, με άλλους, στο υπόμνημα εκλογής του μητροπολίτη της Λάρισας Γαβριήλ Β΄ Γκαγκά³⁹, στις 21-5-1811 επιβεβαίωσε ένα αφιερωτήριο γράμμα, το οποίο συντάχθηκε στο Προμύρι⁴⁰, το 1811 καθιέρωσε ένα αντιμνήσιο του ναού της Κοίμησης της Θεοτόκου, στο Νεοχώρι⁴¹ του Βόλου, στις 15-11-1815 υπέγραψε μία επιστολή του προς τους Μηλιώτες⁴². Το 1815 αναφέρεται στην επιγραφή ανέγερσης του ναού της Παναγίας, στη Μακρινίτσα⁴³, την 1-5-1818 επιβεβαίωσε την διαθήκη του Μηλιώτη Ρήγα Ιωάννου⁴⁴ και στις 8-11-1820 αναφέρεται στην επιγραφή ανέγερσης καιν ιστόρησης του ναού του Αγ. Νικολάου του Νέου, στον Αετόλοφο⁴⁵ της Αγιάς.

Ο Αθανάσιος συμμετείχε στην επανάσταση της Μαγνησίας, το 1821, και μετά την αποτυχία της εγκατέλειψε την Μαγνησία, τον Ιούνιο/Ιούλιο του 1821. Την 1-7-1822 βρισκόταν στη Σκόπελο, απ’ όπου έστειλε μια επιστολή, με τους Ζαγοριανούς της Σκοπέλου και της Σκιάθου, προς το Μινιστέριο των Εσωτερικών⁴⁶. Τον Ιούλιο του 1821, επειδή ο Αθανάσιος «εκ μέσου γενομέ-

————————————–

37.- Μυρτώ Ρ. Καμηλάρη, «Ιεραί Αναγραφαί», Θεσσαλικά Χρονικά, 4 (1933) 135.

38.- Απ. Γ. Κωνσταντινίδης, ό.π., σ. 97. Νίκος Διαμαντάκος, ό.π., σ. 24.

39.- Νεκτάριος Δρόσος, «Έξι υπομνήματα εκλογής μητροπολιτών της Λάρισας (1803-1821)», Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 49 (2006) 151.

40.- Γιώργος Θωμάς, «Αφιερώσεις Πηλιοριτών σε μοναστήρια, 1801-1831», Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 39 (2001) 139-140.

41.- Μυρτώ Ρ. Καμηλάρη, ό.π., σ. 140.

42.- Γιώργος Θωμάς, «Κοινοτικοί καβγάδες στις Μηλιές του Πηλίου (1790-1819)», Τρικαλινά, 1 (1981) 178-179.

43.- Δημ. Σισιλιάνος, ό.π., σ. 126.

44.- Χάιδω Δ. Πανταζή, «Η διαθήκη του Ρήγα Ιωάννου από τις Μηλιές του Πηλίου, 1-5-1818», Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 51 (2007) 151-152.

45.- Σημ. Αγραφιώτης, ό.π., σ. 35.

46.- Αρχεία Ελληνικής Παλιγγενεσίας, τ. Α, 426-427.

νου και την επαρχίαν καταλιπόντος υπό κακοβουλίας», το Οικ. Πατριαρχείο προέβη στην εκλογή νέου μητροπολίτη, ο οποίος είναι ο από Γρεβενών Βαρθολομαίος (Ιούλιος 1821 – 29-9-1821)⁴⁷.

————————————–

47.- Νεκτάριος Δρόσος «Τα υπομνήματα εκλογής των μητροπολιτών Βαρθολομαίου, Παρθενίου και Καλλινίκου Β΄ της Δημητριάδας (¯7.1821-21.2.1827)», Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 46 (2004) 266-268.

ΤΟ ΥΠΟΜΝΗΜΑ ΕΚΛΟΓΗΣ ΚΑΙ Η ΠΑΡΑΙΤΗΣΗ ΤΟΥ ΜΕΛΕΤΙΟΥ Γ΄ (–/11/1768 – 25/07/1792) ΚΑΙ ΤΟ ΥΠΟΜΝΗΜΑ ΕΚΛΟΓΗΣ ΤΟΥ ΔΙΟΝΥΣΙΟΥ Ε΄ ΤΗΣ ΛΑΡΙΣΑΣ (–/07/1792).

ΘΕΣΣΑΛΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ, ΤΟΜΟΣ 56^ος, ΛΑΡΙΣΑ 2009, σελ. 147-155.

Α΄. ΤΟ ΥΠΟΜΝΗΜΑ ΕΚΛΟΓΗΣ ΚΑΙ Η ΠΑΡΑΙΤΗΣΗ ΤΟΥ ΜΕΛΕΤΙΟΥ Γ΄.

Στους επισκοπικούς καταλόγους, η αρχιερατία του Μελετίου Γ΄ παρουσιάζεται με κάποια σύγχυση. Ο Βασ. Μυστακίδης αναφέρει ότι ο Μελέτιος Β΄, το 1768, έγινε οικουμενικός πατριάρχης και τον διαδέχθηκε στην Μητρόπολη της Λάρισας ο Μελέτιος Γ΄, πρώην Δυρραχίου. «Μελέτιος [Γ΄], γίνεται Λαρίσης, ο θείος του κατόπιν Διονυσίου κατά το 1768 (κώδιξ Αρναούτκιοϊ) + τω Ιουλίω 1792 παραιτείται και διορίζεται ο μέγας πρωτοσύγκελλος αυτού ο κατόπιν εν τω ναώ του Μεγάλου Ρεύματος. Μακάριος, τω 1768, κατά Γιαννόπουλον»¹.

Ο Τάσος Γριτσόπουλος, μετά τον Μελέτιο Β΄ (1750-1768), αναφέρει τον Μακάριο Β΄, το έτος 1768, και μετά τον «Μελέτιο Γ΄(1768;-1789) και μάλλον μέχρι 1791, του ως Μελετίου Δ΄ αναερομένου ταυτιζομένου προς τον Γ΄»².

Ο Βασ. Ατέσης, μετά τον Μελέτιο Β΄ (1750-1768), αναφέρει, και αυτός, τον Μακάριο Β΄ Καλλιάρχη, τον από Νύσσης, 1768-1769, ο οποίος παραιτήθηκε και τον διαδέχθηκε ο αδελφός του Μελέτιος Γ΄ Καλλιάρχης «ο από πρ. Δυρραχίου, 1769-1794, παραιτηθείς»³.

Τέλος, ο Δημ. Σοφιανός, αναφερόμενος στην υπάρχουσα σύγχυση, παρατηρεί τα εξής: «Η σύγχυση προήλθε από το γεγονός ότι τον Μελέτιο Β΄

———————————————————–

1.- Βασ. Α. Μυστακίδης, «Επισκοπικοί Κατάλογοι», ΕΕΒΣ, 12 (Αθήναι 1936), σελ. 195.

2.- Τάσος Αθ. Γριτσόπουλος, «Λαρίσης και Πλαταμώνος Μητρόπολις», ΘΗΕ, 8 (Αθήναι 1966), σελ. 131.

3.- Βασ. Γ. Ατέσης, Επισκοπικοί κατάλογοι της Εκκλησίας της Ελλάδος απ’ αρχής μέχρι σήμερον, εν Αθήναις 1975, σελ. 138.

Λαρίσης, μετά την άνοδό του στον οικουμενικό θρόνο της Κωνσταντινουπό-λεως (Νοεμ. 1768), διαδέχθηκε στη Μητρόπολη της Λάρισας, για λίγους μόνο μήνες, ο Μακάριος Καλλιάρχης και αμέσως διορίσθηκε στη θέση του ο αδελφός του Μελέτιος Καλλιάρχης από την Χίο (1769-1792), ο οποίος, ως συνώνυμος, του Μελετίου Β΄ Λαρίσης (και σχεδόν άμεσος διάδοχός του), περιέπλεξε αργότερα τους ερευνητές που ασχολήθηκαν με την εκκλησιαστική ιστορία της περιφέρειας αυτής»⁴, στηριζόμενος, για την μνεία του Μακαρίου Καλλιάρχη, στον Αθ. Κομνηνό Υψηλάντη κ.α.⁵

Ο Μακάριος αυτός, όμως, τον οποίο αναφέρουν ο Νικ. Γιαννόπουλος και ο Αθ. Κομνηνός Υψηλάντης, με βάση το υπόμνημα εκλογής του Μελετίου Γ΄, φαίνεται πως δεν υπήρξε μητροπολίτης της Λάριας το 1768, έστω και για λίγους μήνες. Στο υπόμνημα του Μελετίου Γ΄, το οποίο Θα εκδώσουμε ακολούθως, επειδή η Μητρόπολη της Λάρισας «διέμεινε χωρίς γνησίου ποιμένος, άτε εξ αυτής προβιβασθέντος εις τον αγιώτατον πατριαρχικόν θρόνον του παναγιωτάτου (…) κυρίου Μελετίου», Σύνοδος του Οικουμενικού Πατριαρχείου εξέλεξε ως διάδοχόν του «τον πανιερώτατον μητροπολίτην πρώην Δυρραχίου (…) κυρ Μελέτιον (…), εν έτει σωτηρίω αψξη΄, κατά μήνα Νοέμβριον». Με δεδομένο, λοιπόν, ότι η εκλογή του Μελετίου Β΄ στον οικουμενικό θρόνο έγινε στις 5 Νοεμβρίου 1768⁶ και η εκλογή του Μελετίου Γ΄ τον Νοέμβριο, επίσης, του 1768, δεν υπάρχει δυνατότητα ύπαρξης του Μακαρίου το 1768, και γι’ αυτό πρέπει να αφαιρεθεί από τον επισκοπικό κατάλογο.

———————————————————–

4.- Δημ. Ζ. Σοφιανός, «Ιστορικά σχόλια σε επιγραφές, επιγράμματα, χαράγματα και ενθυμήσεις της Μονής Δουσίκου», ΜΝΕ, 1 (Αθήνα 1984), σελ. 58-59.

5.- Αθ. Κομνηνός Υψηλάντης, Τα μετά την Άλωσιν (1453-1789), εν Κων/πόλει 1870, σελ. 421. Κ. Άμαντος, «Οι Καλλιάρχαι της Χίου», Ελληνικά, 8 (1935) σελ. 81. Ο ίδιος, Τα γράμματα εις την Χίον κατά την Τουρκοκρατίαν, 1566-1822, Αθήναι 1946, σελ. 202-203.

6.- Μαν. Ι. Γεδεών, Πατριαρχικοί Πίνακες, Αθήναι 1996², σελ. 556-558.

ΤΟ ΥΠΟΜΝΗΜΑ ΕΚΚΛΟΓΗΣ ΤΟΥ ΜΕΛΕΤΙΟΥ Γ΄ (../11/1768)⁷

Επειδή η αγιωτάτη μ(ητ)ρόπολις Λαρίσσης και Τυρνάβου διέμεινε χωρίς γνησίου ποιμένος άτε εξ αυτής προβιβασθέντος εις τον αγιώτατον π(ατ)ριαρχικόν / θρόνον του παναγιωτάτου και σεβασμιωτάτου ημών αυθέντου και δεσπότου, του οικουμενικού π(ατ)ριάρχου κυρίου κυρίου Μελετίου, ημείς οι ενδημούντες / συναδελφοί αρχιερείς, προτροπή και αδεία της αυτού σεβασμιωτάτης παναγιότητος, συνεισελθόντες εν τω πανσέπτω π(ατ)ριαρχικώ ναώ το αγίου εν/δόξου μεγαλομάρτυρος Γεωργίου, και ψήφους κανονικάς περιβαλόμενοι εις εύρεσιν και εκλογήν αξίου και αρμοδίου προσώπου, του διαδεξομένου / την πνευματικήν ποστασί(αν) της αγιωτάτης μ(ητ)ροπόλεως ταύτης, πρώτον μεν εθέμεθα τον πανιερώτατον μ(ητ)ροπολίτην πρώην Δυρραχίου / και συναδελφόν ημών κυρ Μελέτιον, δεύτερον δε τον ιερομόναχ(ον) κυρ Ιωάσαφ και τρίτον τον ιερομόναχ(ον) κυρ Ιωαννίκιον(;) ων και τα / ονόματα κατεστρώθη εν τώδε τω ιερώ κώδικι της αγί(ας) του Χ(ριστο)ύ μεγάλης Εκκλησίας.

εν ετει σωτηρίω αψξη^ω, κατά μήνα Νοέμβριον, επινεμήσε(ως) δευτέρας.

+ [– –] + [– –]

+ [– –] + [– –] + [– –]

+ [– –] έχων κ(αι) την γνώμην του αγίου Σηλυβρί(ας) κυρ Παρθενίου.

+ [– –] + [– –]

ΠΗΓΗ: Κωδ. α/6 του Οικουμενικού Πατριαρχείου, σελ. 174.

Ο Μελέτιος Γ΄, τον Μάρτιο του 1769, συνυπέγραψε με άλλους σε ένα πατριαρχικό έγγραφο υπέρ της Μονής του Ιωάννη Θεολόγου της Πάτμου⁸.

———————————————————–

7.- Ευχαριστούμε, για μία ακόμα φορά, τον Παναγιώτατο Οικουμενικό Πατριάρχη κ. Βαρθολομαίο, για την παραχώρηση φωτοαντιγράφων του υπομνήματος και της παραίτησης του Μελετίου Γ΄, και στον αρχειοφύλακα π. Νικ. Πετροπέλλη, για την αποστολή τους.

8.- Fr. Miklosich – Jos. Muller, Acta et diplomata monasteriorum et ecclesiarum Orientiw, Vindobonae 1880, τ. 6, σελ. 349.

Τον Ιούνιο του 1770 επισκέφθηκε την Μονή του Δουσίκου και υπέγραψε στη δαθήκη του αγίου Βησσαρίωνα (Ο ταπεινός μητροπολίτης Λαρίσσης Μελέτιος ο Χίος)⁹. Στις 14-10-1773 αναφέρεται στο υπόμνημα εκλογής του επισκόπου του Θαυμακού Κυρίλλου Α΄¹⁰ και στις 15-8-1774 σε μια ενθύμηση σε ένα έντυπο Ευαγγέλιο του ναού της Αγ. Παρασκευής του Μαυρελίου των Τρικάλων¹¹. Στις 5-4-1777 ζήτησε από τον Ευγένιο του Ραδοβισδίου να παραιτηθεί, για να εκλεγεί επίσκοπος του Θαυμακού, την ίδια μέρα. Στο υπόμνημα του Ευγενίου ως Θαυμακού αναφέρεται, επίσης, ο Μελέτιος¹². Στις 5-12-1777 χειροτόνησε τον επίσκοπο της Σκιάθου και Σκοπέλου Ματθαίο¹³ και στις 12-3-1778 επισκέφθηκε την Μονή της Ολυμπιώτισσας¹⁴, στην Ελασσόνα. Στις 21-3-1779, τον επισκέφθηκε, στον Τύρναβο, ο σουηδός περιηγητής J. J. Bjornstahl, ο οποίος έγραψε, γι’ αυτόν, τα εξής: «[Στον Τύρναβο] επισκέφτηκα τον έλληνα μητροπολίτη της Λάρισας, που έχει εδώ την έδρα του. Το όνομά του είναι Μελέτιος. Νέος, ευγενικός και αρκετά μορφωμένος άνθρωπος, γεννημένος στο Φανάρι, την συνοικία των Ελλήνων στην Κωνσταντινούπολη. Μου υποσχέθηκε να μου δώσει συστατικές επιστολές για τα Τρίκαλα και τα ελληνικά μοναστήρια, καθώς και για όλη την περιοχή που ανήκει στη δικαιοδοσία του»¹⁵.

Στις 7-9-1780, ο επίσκοπος της Τρίκκης Αμβρόσιος έστειλε μία επιστολή του στον Μελέτιο Γ΄¹⁶. Στις 25-3-1781 ο Μελέτιος έστειλε μία επιστολή του

———————————————————–

9.- Δημ. Ζ. Σοφιανός, ό.π., σελ. 59.

10.- Βασίλης Κ. Σπανός, «Υπομνήματα εκλογής και πληροφορίες για επισκόπους του Θαυμακού (Μάιος 1659 – 22 Δεκεμβρίου 1853)», Πρακτικά 3^ου Συνεδρίου Φθιωτικής Ιστρίας, Λαμία 2007, σελ. 228.

11.- Τάκης Θεοδωράκης, «Ενθυμήσεις από το Μαυρέλι των Τρικάλων, 1737-1924», Θ.ΗΜ., 9 (1986(, σελ. 138.

12.- Βασίλης Κ. Σπανός, «Υπομνήματα εκλογής …», ό.π., σελ. 228-229.

13.- Τρ Ευαγγελίδης, Η νήσος Σκιάθος, εν Αθήναις 1913, σελ. 69.

14.- Ευαγγ. Σκουβαράς, Ολυμπιώτισσα, ΚΕΜΝΕ, Αθήναι 1967, σελ. 426.

15.- J. J. Bjornstahl (μετ. Μεσεμβρινός) Το οδοιπορικό της Θεσσαλίας 1779, Θεσσαλονίκη 1979, σελ. 62-63.

16.- Δημ. Γ. Καλούσιος, «Ο επίσκοπος της Τρίκκης Αμβρόσιος (2-4-1764/6-6-1796)», Θ.ΗΜ., 44 (2003), σελ. 278-279.

προς τον Δρυινουπόλεως Δοσίθεο τον Μετσοβίτη¹⁷. Ο Ν. Βέης αναφέρει ένα γράμμα του Μελετίου Γ΄, το οποίο βεβαιώνει το «ίσον» ενός γράμματος του έτους 1782 που είναι διακανονιστικό κάποιων κληρονομικών ζητημάτων του πρώην Οικουμενικού Πατριάρχη Μελετίου¹⁸. Την 1-5-1783 αναφέρεται στο έγγραφο της παραίτησης του επισκόπου Παϊσίου του Ραδοβισδίου και στις 2-5-1783 στο υπόμνημα εκλογής του Παϊσίου ως Γαρδικίου¹⁹. Στις 24-2-1784 υπέγραψε σε ένα αφιεωτήριο δύο Σοφαδιτισσών προς την Μονή του Δουσικού²⁰ και την ίδια χρονιά (1784) συνέταξε το χαμένο ήδη μονόφυλλο τυπικό της Μονής του Μεγ. Μετεώρου²¹. Στις 28-5-1786 αναφέρεται στην επιγραφή του ναού της Κοίμησης της Θεοτόκου στον οικισμό Σταυρός των Φαρσάλων²².

Τον Νοέμβριο του 1788, ως συνοδικός, υπέγραψε στο σιγίλιο του Οικουμενικού Πατριάρχη Προκοπίου υπέρ της Μονής της Κοίμησης της Θεοτόκου Δημιόβης (Μεσσηνίας)²³, στις 24-1-1790 στα σιγίλια του Νεοφύτου Ζ΄ υπέρ των Μονών του Αγ. Παντελεήμονα και του Προδρόμου της Αίνου²⁴,

———————————————————–

17.- Β. Α. Μυστακίδης, Θετταλικά σημειώματα εκ χειρογράφων, Κωνσταντι-νούπολις 1923, σελ. 14-15.

18.- Ν. Α. Βέης, Έκθεσις παλαιογραφικών και τεχνικών ερευνών εν ταις μοναίς των Μετεώρων κατά τα έτη 1908 και 1909, Αθήνησι 1910, σελ. 55.

19.- Κώστας Σπανός, «Τα υπομνήματα εκλογής έξι επισκόπων του Γαρδικίου, 1707-1860», Θ.ΗΜ., 26 (1994), σελ. 211-213.

20.- Βασίλης Κ. Σπανός, «Δύο σοφαδίτισσες δωρήτριες της Μονής του Δουσίκου στα 1784», Θ.ΗΜ., 35 (1999), σελ. 77, 80.

21.- Ν. Α. Βέης, Τα χειρόγραφα των Μετεώρων, ΚΕΜΝΕ, Αθήνα 1967, τ. Α, 624.

22.- Ιεζεκιήλ Βελανιδιώτης, Αι Ιεραί Μοναί της Πίνδου, επιμέλεια Γεωρ. Κλήμου, Καρδίτσα 1993², 45.

23.- Διον. Α. Ζακυθηνός, «Ανέκδοτα πατριαρχικά έγγραφα των χρόνων της Τουρκοκρατίας (1593-1798) εκδιδόμενα εκ παρισιακών κωδίκων. Μέρος έβδομον», Ελληνικά, 5/1 (1932) 187.

24.- Διον. Α. Ζακυθηνός, ό.π., σελ. 195.

τον Μάιο του 1790 στο σιγίλιο υπέρ της Μονής του Προφήτη Ηλία της Ζίτσας²⁵ και τον Δεκέμβριο του 1790 στο σιγίλιο του Νεοφύτου Ζ΄ υπέρ της Μονής της Κορώνας²⁶. Τον Μάρτιο του 1791 υπέγραψε στα σιγ΄λια του Νεοφύτου Ζ΄ υπέρ της Μονής του Αγ. Δημητρίου του Δαμαλά της Αργολίδας²⁷ και υπέρ της Μονής των Βλατταίων της Θεσσαλονίκης²⁸. Τέλος, τον Σεπτέμβριο του 1791 υπέγραψε σε ένα άλλο σιγίλιο του Νεοφύτου Ζ΄ υπέρ της Μονής του Σωτήρα της Χαλέπας Ρεθύμνης²⁹.

Η αρχιερατία του Μελετίου Γ΄ έληξε στις 25 Ιουλίου 1792, με την παραίτηση του, η οποία διορθώνει και συμπληρώνει τα λάθη και τις ελλείψεις των επισκοπικών καταλόγων. Ήδη είχε συμπληρώσει 24 χρόνια στον μητροπολιτικό θρόνο της Λάρισας οπότε, λόγων των «καιρικών περιπετειών και (…) υποπεσών εις διάφορα είδη μικρών τε και μεγάλων ασθενειών (…) και εκ τούτων εις αδυναμίαν και ατονίαν του πολυπαθούς σαρκίου» του αδυνατούσε να εκτελέσει τα καθήκοντα του. Με «οδύνην όχι λίγην της ψυχής» του παραιτήθηκε από τον μητροπολιτικό θρόνο, όχι όμως και από την αρχιεροσύνη του. Στην παραίτησή του έθεσε και έναν όρο: να χειροτονηθεί στη θέση του ο ανιψιός του και πρωτοσύγγελος στη Μητρόπολη της Λάρισας Διονύσιος, ο οποίος είναι ο Διονύσιος Ε΄ Καλλιάρχης (Ιούλιος 1792 – Σεπτέμβριος 1803).

Η ΠΑΡΑΙΤΗΣΗ ΤΟΥ ΜΕΛΕΤΙΟΥ Γ΄ (25-7-1792)

+ Διά του παρόντος μου τούτου ενυπογράφου γράμματος δήλον αποκαθίσταται / ότι εκ των παρεληλυθότων, και ήδη καιρικών περιπετειών και ανιαρών υποπεσών εις διά/φορα είδη μικρών τε, και μεγάλων ασθενειών κατά συνέχειαν σχεδόν, και εκ τού/των εις αδυναμίαν, και ατονίαν του πολυπαθούς

———————————————————–

25.- Διον. Α. Ζακυθηνός, ό.π., σελ. 191.

26.- Βασίλης Κ. Σπανός, «Ένα ανέκδοτο σιγίλιο για την Μονή της Κορώνας, 1790» Θ.ΗΜ., 44 (2003), 48.

27.- Διον. Α. Ζακυθηνός, ό.π., σελ. 199.

28.- Διον. Α. Ζακυθηνός, ό.π., σελ. 204.

29.- Διον. Α. Ζακυθηνός, ό.π., τ. 6/1 (1933) 125.

σαρκίου μου καταντήσας τόσον, ώστε / τον άδυς(;) έχειν περιελθείν, και αποστάτευτον πν(ευματ)ικώς το εμπιστευθέν μοι λογικόν του / Χριστού μικρόν ποίμνιον, διά τε την εκείσε αποτυχίαν εμπείρων ιατρών, και διά / το από της ταπεινής πατρίδος μου πολύ μάκρος έως την Λάρισσαν, και διά το μέγα κο/πιαστικόν του περιέρχεσθαι την ταπεινήν επαρχί(αν) μου ταύτην, από αυτά λοιπόν κα/ταναγκαζόμενος, και ουχί εξ άλλοθεν, με οδύνην όχι ολίγην της ψυχής μου παραι/τούμαι της επαρχί(ας) μου Λαρίσσης, ουχί δε και της αρχιερωσύνης μου, προς την μητέραν μου αγί(αν) / του Χριστού μεγάλην Εκκλησί(αν), την τροφόν μου, και ευεργέτιδάν μου, της οποίας την φι/λανθρωπίαν, το ιλαρόν, κα το μακρόθυμον γνωρίζων υπέρμεγα, δέομαι αυτή ικετι/κώς, και μετά πικρώ δακρύων (ει εύρηκα χάριν καγώ ο μικρ(ός) αυτής υιός ενώπιον / αυτής, και ει τας τόσας, και τηλικαύτας εν πολλώ του καιρού τω διαστήματι μητρικάς / αυτής εντολάς, και προσταγάς πειθήνιος, και υποκλεινής ενεφάνην, καυχώμαι γαρ / εις τούτο) να ήθελε δεχθή μίαν οικτράν ικεσίαν μου, και να ηθελεν αποφασίση / εις το να την τελειώση, το να αποκαταστήση δηλαδή γνήσιον, και κανονικόν ποιμένα της / επαρχί(ας) Λαρίσσης τον δούλον αυτής πρωτοσύγγελόν μου και ανεψιόν Διονύσιον, ως μαρτυρού/μενον παρ’ εμού του ταπεινού σεμνοήθη, κόσμιον, και καλογερικόν, και άξιον διά / το ποίμνιον της Λαρίσης. εν φόβω του αοράτου θεού, και εν βάρει της συνηδείσεώς μου, / ουχί εις ιντερέσον(;) ανθρώπινον, αποβλέπων, ούτε χαριστικώς. διό εγράφη η πα/ρούσα μου ενυπόγραφος, και ενσφράγιστος παραίτησις της επαρχίας μου Λαρίσσης μόνον, / ουχί δε, και της αρχιερωσύνης, εις ένδειξιν, και παράστασιν της αληθείας, και επε/δόθη τη μητρί μου αγία του Χριστού μεγάλη Εκκλησία. αψ’7β^ω:Ιουλόυ κε^η:

(τ.σ.) + ο Λαρίσσης Μελέτιος αβιάστως υπογράφων την παραίτησιν

της επαρχίας μου λαρίσσης μόνον ιδιοχείρως υπόσχομαι κ(αί) βεβαιώ:-

ΠΗΓΗ: Κωδ. Α/9 του Οικουμενικού Πατριαρχείου, σελ. 34.

Β΄. ΤΟ ΥΠΟΜΝΗΜΑ ΕΚΛΟΓΗΣ ΤΟΥ ΔΙΟΝΥΣΙΟΥ Ε΄ ΚΑΛΛΙΑΡΧΗ

(–/7/1792).

Και του Διονυσίου Ε΄ Καλλιάρχη η αρχιερατία παρουσιάζεται με κάποια σύγχυση στους επισκοπικούς καταλόγους. Ο Βασ. Μυστακίδης αναφέρει ότι μετά τον Σεπτέμβριο του 1803 έγινε Εφέσου³⁰. Ο Τάσος Γριτσόπουλος έγραψε: «Διονύσιος Ε΄ ο Καλλιάρχης, 1791-1806, ο έπειτα Εφέσου και μάρτυς του Αγώνος³¹. Ο Βασ. Ατέσης τον αριθμεί ως Διονύσιο Ζ΄: «Διονύσιος Ζ΄ Καλλιάρχης, ανεψιός των δύο ως άνω θείων του (Μελετίου Γ΄ και του ανύπαρκτου Μακαρίου Β΄), 1794-1803, μετατεθείς εις την Ι. Μητρόπολιν Εφέσου, ο κατά την 10^ην Απριλίου 1821 απαγχονισθείς μετά του πατριάρχου Κων/πόλεως Γρηγορίου του Ε΄, εθνομάρτυς»³². Ο Δημ. Σοφιανός δίνει ως αρχιερατία του την περίοδο 1793-1804³³. Ο Βασ. Σπανός, βασισμένος στον κώδικα 59 της Μονής του Δουσίκου, δίνει ως αρχιερατία του την περίοδο 1/7/1793 – πριν από τις 8-11-1804, αριθμώντας τον ως7ο, όπως και ο Βασ. Ατέσης³⁴. Τέλος, σε προηγούμενο δημοσίευμά μας δώσαμε, ως αρχιερατία του, την περίοδο 1791-1803³⁵. Στο υπόμνημα εκλογής το αναφέρεται ο μήνας Ιούλιος του 1792. Με δεδομένο ότι η παραίτηση του θείου και προκατόχου του Μελετίου Γ΄ φέρει την χρονολογία 25 Ιουλίου 1792, η εκλογή του Διονυσίου έγινε ή την ίδια μέρα (25-7-1792) ή μεταξύ τις 25^ης και 31^ης Ιουλίου 1792. Το υπόμνημα εκλογής του έχει ως εξής:

Της αγιωτάτης μ(ητ)ροπόλεως λαρίσσης απροστατεύτου διαμεινάσης, άτε δη του εν αυτή αρχιεραυτεύοντος συναδελφού ημών αγαπητού κυρ / Μελετίου παραίτησιν οικειοθελή, και αβίαστον αυτής ποιησαμένου ενυπόγρα-

———————————————————–

30.- Β. Α. Μυστακίδης, «Επισκοπικοί κατάλογοι …», ό.π., σελ. 195.

31.- Τάσος Αθ. Γριτσόπουλος, ό.π., σελ. 132.

32.- Βασ. Γ. Ατέσης, ό.π., σελ. 138.

33.- Δημ. Ζ. Σοφιανός, ό.π., σελ. 59.

34.- Βασίλης Κ. Σπανός, «Προσθήκες και διορθώσεις στον επισκοπικό κατάλογο της Λάρισα, 1799-1870», Θ.ΗΜ., 41 (2002) 159.

35.- Νεκτάριος Δρόσος, «Έξι υπομνήματα εκλογής μητρπολιτών της Λάρισας (1803-1821)», Θ.ΗΜ., 49 (2006) 145.

φον τε, και εσφράγιστον παρέχουσαν η άτε(;), / ως αντικρύ κατεστρωμένη, και εσφράγιστος φαίνεται, ημείς οι ενδημούντες αρχιερείς, προτροπή και αδεία του / παναγιω(τά)του, και σεβασμιω(τά)του ημών αυθέντου, και δεσπότου του οικουμενικού πατριάρχου κυρίου κυρίου Νεοφύτου, συνελ:/θότες εν τω πανσέπτω ναώ των παμμεγίστων Ταξιαρχών εις το Μέγα Ρεύμα, και ψήφους κανονικάς προ:/βαλλόμενοι εις εύρεσιν, και εκλογήν αξίου, και αρμοδίου προσώπου του αναδεξομένου την αρχιερατικήν προ:/στασίαν, κ(αι) ποιμα-ντικήν ράβδον της αγιω(τά)της ταύτης μ(ητ)ροπόλεως, πρώτον μεν εθέμεθα τον οσιώ(τα)τον εν ιερό:/μονάχοις πρωτοσύγκελλον της αυτής μ(ητ)ροπόλεως κυρ Διονύσιον, δευτερον δε τον Παρθένιον, και τρί:/τον τον Νεόφυτον, ών κ(αί) τα ονόματα κατεστρώθη εν τώδε τω ιερώ κώδικι της αγίας του Χ(ριστο)ύ με:/γάλης Εκκλησίας εις διηνεκή ένδειξιν, και ασφάλειαν. εν έτει σωτη)ρίω αψ΄7β^ω, κ(ατ)ά μήνα Ιούλιον, επνεμήσεως / δεκάτης.

+ ο [ – ] Γρηγόριος, έχων κ(αί) την γνώμην του αγίου Ηρακλείας κυρού Μεθοδίου.

+ ο Εφέσου Σαμουήλ + ο [ – – ]

+ ο Νικομηδείας Αθανάσιος + ο [ – – ]

+ ο [ – – ] + ο [ – – ]

+ ο [ – – ] έχων και την γνώμην του αγίου Άρτης κυρ Μακαρίου.

+ ο [ – – ] + ο [ – – ] + ο [ – – ]

ΠΗΓΗ: Κωδ. Α/9 του Οικουμενικού Πατριαρχείου σελ. 35.

ΤΑ ΥΠΟΜΝΗΜΑΤΑ ΕΚΛΟΓΗΣ ΔΥΟ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΩΝ ΤΗΣ ΛΑΡΙΣΑΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ (1620) ΚΑΙ ΜΕΛΕΤΙΟΥ Β΄ (1750).

ΘΕΣΣΑΛΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ, ΤΟΜΟΣ 57^ος, ΛΑΡΙΣΑ 2010, σελ. 213-219.

ΠΡΟΛΟΓΙΚΑ

Σε δύο προηγούμενες μελέτες μας παρουσιάσαμε τα υπομνήματα εκλογής δεκατριών μητροπολιτών της Λάρισας του 19^ου αιώνα, με βάση τα φωτοαντίγραφα από τους κώδικες του Οικουμενικού Πατριαρχείου, τα οποία μας χορήγησε ο Παναγιώτατος. Μεταξύ των άλλων φωτοαντιγράφων περιλαμβάνονται και δύο με τα υπομνήματα εκλογής δύο μητροπολιτών παλαιότερων εποχών: του Γρηγορίου (1620) και του Μελετίου Β΄ (1750). Με την δημοσίευσή τους στην παρούσα μικρή μελέτη διορθώνονται κάποια λάθη στον, έτσι κι αλλιώς, προβληματικό επισκοπικό κατάλογο της Λάρισας. Η συμβολή μας είναι μεν μικρή αλλά πιστεύουμε ότι είναι αξιόλογη. Εκτός από τα υπομνήματα παραθέτουμε και όσες πληροφορίες είναι προσιτές για τον καθένα μητροπολίτη.

Α΄. ΤΟ ΥΠΟΜΝΗΜΑ ΕΚΛΟΓΗΣ ΤΟΥ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ.

Την περίοδο πριν από το 1620 στην Μητρόπολη της Λάρισας αναφέρεται ο Τιμόθεος (1609-1617). Στο υπόμνημα του Γρηγορίου αναφέρεται ότι ο προκάτοχός του «θανάτῳ φυσικῷ τό ζεῖν ἐκμετρήσαντος», αλλά δεν αναφέρεται το όνομά του.Ίσως πρόκειται για τον Τιμόθεο, καθώς το κενό διάστημα (1617-1620) είναι μικρό. Η ανάγνωση του υπομνήματος παρουσιάζει μερικές δυσκολίες και γι’ αυτό παρέμειναν κάποια κενά, όχι όμως ουσιώδη. Μετά τον θάνατο του μη κατονομαζόμενου προκατόχο του, συνήλθε η Σύνοδος του Οικουμενικού Πατριαρχείου για να εκλέξει τον νέο μητροπολίτη της Λάρισας. Πρώτος στο κατάλογο των υποψηφίων τέθηκε ο πρώην Βοδενών (Έδεσσας) Γρηγόριος, ο οποίος και εκλέχθηκε τον Μάιο του 1620. Λανθασμένα ο Ατέσης αναφέρει το έτος 1621 ως αρχή της αρχιερατίας του.

Ο Γρηγόριος ως συνοδικός, το 1622 υπέγραψε σε ένα σιγίλιο του Οικουμενικού Πατριάρχη Κυρίλλου Λούκαρη, υπέρ της Μονής του Αγίου Νικολάου της Επισκοπής του Ρέοντος. Τον Μάιο του 1622 υπέγραψε στο υπόμνημα εκλογής του μητροποίτη της Κορίνθου Ανθίμου και τον Ιούνιο του ίδιου έτους αναφέρεται σε ένα συνοδικό σημείωμα για τον καθαιρημένο επίσκοπο του Ζητουνίου. Το 1623 ζήτησε από τον Οικουμενικό Πατριάρχη και πέτυχε την καθαίρεση τριών επισκόπων της επαρχίας του, ήτοι του Αρσενίου της Λιτζάς και Αγράφων, του Μητροφάνη του Γαρδικίου και του Ιακώβου του Θαυμακού, με την κατηγορία ότι δεν κατέβαλαν την πατριαρχική ζητεία. Το 1626, ως συνοδικός, υπέγραψε σε ένα άλλο σιγίλιο του Κυρίλλου Λούκαρη, υπέρ της Μονής του Αγίου Νικολάου της επαρχίας Κερνίτσας. Στις 19-7-1627, με τους μητροπολίτες της Ναυπάκτου και Άρτας Γβριήλ και Λευάδας Ναθαναήλ, υπέγραψε μία «πανδεκτική» υπέρ ενός ιερέα από το Γαρδίκι του Δελβίνου.

Τον Απρίλιο του 1632, ως συνοδικός πάλι, ο Γρηγόριος υπέγραψε σε ένα σιγίλιο του Οικουμενικού Πατριάρχη Κυρίλλου Λούκαρη, υπέρ της Μονής της Μεγίστης Λαύρας, για τα μετόχια της στη Λήμνο. Τον εκέμβριο του 1639, πάλι ως συνοδικός, υπέγραψε σε ένα σιγίλιο του Οικουμενικού Πατριάρχη Παρθενίου, υπέρ της Μονής της Κερνίτσας. Τον Σεπτέμβριο του 1641 συμμετείχε σε μια τετραμελή επιτροπή του Οικουμενικού Πατριαρχείου, και τον Ιανουάρο του 1643 στην ανασυγκρότηση και διεύρυνση μιας άλλης επιτροπής. Τον Μάρτιο του 1643, ως συνοδικός, υπέγραψε στο γράμμα των πατριαρχών Παρθενίου της Κωνσταντινουπόλεως, Ιωαννικίου της Αλεξάν-δρειας, Μακαρίου της Αντιόχειας και Παϊσίου των Ιεροσολύμων, το οποίο έστειλαν προς την Εκκλησία της Μικρής Ρωσίας. Το 1643, επίσης, υπέγραψε στην καθαίρεση του Ιωαννίνων Καλλινίκου, ενώ το επόμενο έτος (1644) υπέγραψε στην ακύρωση αυτής της καθαίρεσης. Πέθανε πριν από τις 12-4-1645, οπότε εκλέχθηκε ως διαδοχός του ο Παΐσιος.

Τo υπόμνημα εκλογής του Γρηγορίου (1620).

+ Τῆς ἁγιωτάτ(ης) μ(ητ)ροπόλε(ως) λαρίσσης ἄνευ προστάτου γνησίου μεινάσης, ὡς του εν αὐτή ἀρχιερατεύοντος θανάτῳ φυσικῷ / τό ζεῖν ἐκμετρή[σαν]τος, ὁ παναγιώτατος αὐθέντ(ης) καί δεσπότ(ης), ὁ οἰκουμενικός π(ατ)ριάρχης [[ὁ οἰκουμενικός π(ατ)ριάρχ(ης)]] τιμόθ(εος) / προσέταξεν ἡμᾶς τούς παρευρεθέντας ἀρχιερεῖς ψήφους γενέσθαι κανονικάς δί’ ἀυτειν (;) τήν ἁγιωτάτην μ(ητ)ρόπολ(ιν) / Λαρίσσης, εἰσελθόντες ἐν τῷ σεβασμίῳ ναῷ τοῦ ἁγίου μεγαλομάρτυρος γεωργίου τοῦ τροπαιοφόρου καί ἐποιήσαμεν ψήφους κανονι/κάς καί πρῶτον μέν ἐθέμεθα τόν πρώην βοδενῶν Γρηγόριον, δεύτερον δέ τόν ἐν ἱερομονάχοις κύρ ἠσαΐαν, καί τρίτ(ον) / τόν ἐν ἱερομονάχοις κύρ ἰωάσαφ, τ[–/-8-10], ἐν μηνί μαΐω, ἰνδικτιῶν(ος) γ^ης.

+ ὁ [-] ματθαῖος + ὁ [–] + ὁ [–]

+ ὁ Λακεδαιμονί(ας) Διονύσιος + ὁ [–] + ὁ [–]

+ ὁ Χριστιανουπόλεως Νεκτάριος + ὁ προικονήσου Κλήμης

+ ὁ [–] + ὁ [–] + ὁ [–]

Προικονήσου Γρηγόριος

λητίτζης Ἰερόθεος

ΠΗΓΗ: Κωδ. Α/2 του Οικουμενικού Πατριαρχείου, σ. 9.

Β΄. ΤΟ ΥΠΟΜΝΗΜΑ ΕΚΛΟΓΗΣ ΤΟΥ ΜΕΛΕΤΙΟΥ Β΄.

Την περίοδο πριν από τις 13 Ιουνίου 1750, τον μητροπολιτικό θρόνο της Λάρισας κατείχε ο Ιάκωβος ο από Δημητριάδας. Λόγω του θανάτου του, ο οποίος σημειώθηκε λίγες μέρες πριν από τις 13 Ιουνίου 1750, συνήλθε η Σύνοδος του Οικουμενικού Πατριαρχείου, «προτροπῇ καί ἀδείᾳ» του Οικουμενικού Πατριάρχη Κυρίλλου Ε΄ (1748-1751), στον πατριαρχικό ναό του Αγίου Γεωργίου για να εκλέξει τον διάδοχό του. Πρώτος στον κατάλογο των τριών υποψηφίων τέθηκε ο πρωτοσύγκελος της Μητροπόλεως Νικομηδείας Μελέτιος Τενέδιος, ο οποίος και εκλέχθκε στις 13 Ιουνίου 1750.

Κατά τον Ατέση, τον Ιάκωβο διαδέχθηκε, λανθασμένα, ο Διονύσιος ΣΤ΄(1749-1750). Η αρχιερατία του Μελετίου Β΄ δίνεται με ακρίβεια από τον Τάσο Γριτσόπουλο (1750-1768), και από τον Ατέση (1750-1768), ενώ ο Μυστακίδης τον αναφέρει τον Νοέμβριο του 1768, οπότε εκλέχθηκε Οικουμενικός Πατριάρχης.

Ο Μελέτιος Β΄ αναφέρεται, στις 29/12/1751, στο υπόμνημα εκλογής του επισκόπου Ανανία Α΄ του Γαρδικίου. Με την συνδρομή κα την επιμέλειά του, ο Λάμπρος Τυρναβίτης έγραψε δύο ακολουθίες του Αγίου Αθανασίου, για την Μονή του Αγίου Αθανασίου του Τυρνάβου, όπως αναφέρεται στο κωδικογραφικό σημείωμα, με χρονολογία 8/1/1756. Στις 13/2/1759, ως συνοδικός, υπέγραψε σε ένα σιγίλιο του Οικουμενικού Πατριάρχη Σεραφείμ Β΄, υπέρ της Μονής της Θεοτόκου Βερνικοβίτισσας της Αμφίκλειας, και στις 15/6/1759 ένα άλλο σιγίλιο, του ίδιου Οικουμενικού Πατριάρχη, υπέρ της Μονής της Ανάληψης του Παλαιόκαστρου της Πάτρας. Στις 4/10/1759, με τους μητροπολίτες Προϊλάβου και Βονδίτζης, χειροτόνησε τον Προκόπιο της Γάνου και Χώρας, στο ναό της Θεοτόκου του Μουχλίου. Τον Δεκέμβριο του 1767 υπέγραψε, ως συνοδικός, στο έγγραφο του Οικουμενικού Πατριάρχη Σαμουήλ Α΄, για το «Φροντιστήριο» της Πάτρας, και στις 16/6/1768 ένα άλλο έγγραφο, του ίδιου Οικουμενικού Πατριάρχη, για τον ναό του Αγίου Γεωργίου της Πάτμου. Στις 5/11/1768 εκλέχθηκε Οικουμενικός Πατριάρχης.

Το υπόμνημα εκλογής του Μελετίου Β΄ (13/6/1750).

+ Τῆς ἁγιωτάτ(ης) μ(ητ)ροπόλε(ως) Λαρίσσης ἀπροστατεύτου μεινάσης, ἅτέ τοῦ ἐν αὐτῇ / ἀρχιερατεύοντος κύρ Ἰακώβου πρός κ(ύρι)ον ἐκδημήσαντος, ἡμεῖς οἱ ἐνταῦθα ἐν Κωνσταντινουπόλει / παρευρεθέντες συναδελφοί ἀρχιερεῖς, προτροπῇ, κ(αί) ἀδείᾳ τοῦ παναγιωτάτ(ου), κ(αί) σεβασμιωτάτ(ου) ἡμῶν / αὐθέντου, κ(αί) δεσπότου, τοῦ οἰκουμενικοῦ π(ατ)ριάρχου κυρίου κυρίου Κυρίλλου, συνεισελθόντες ἐν τῷ παν:/ σέπτῳ πατριαρχικῷ ναῷ τοῦ ἁγίου ἐνδόξου μεγαλομάρτυρος Γεωργίου, κ(αί) ψήφους κανονικάς προ:/βαλλόμενοι εἰς εὕρεσιν, κ(αί) ἐκλογήν ἀξίου, κ(αί) ἁρμοδίου προσώπου τοῦ ἀναδεξαμένου τήν ἀρχιερατικ(ήν) / προστασί(αν) τῆς ἐπαρχί(ας) ταύτης, πρῶτον μέν ἐθέμεθα τόν πανοσιώ(τατ)ον πρωτοσύγκελ(ον) τῆς ἁγιωτ(άτης) μ(ητ)ροπόλε(ως) Νικομηδεί(ας) / Μελέτιον, δεύτερον δέ τόν ὀσιώ(τατ)ον κύρ Δανιήλ (;) κ(αί) τρίτον τόν ὀσιώ(τατ)ον κύρ Μακάρι(ον) ὧν κ(αί) τά ὀνόματα κατεστάθησ(αν) ἐν τῷ δέ / τῷ ἱερῷ κώδικι τῆς καθ’ ἡμ(ᾶς) τοῦ Χ(ριστο)ῦ μεγάλ(ης) ἐκκλησί(ας): αψν^ῳ: Ἰουνίου: ιγ^η: ινδικτιῶν(ος) ιγ:^ης

+ ὁ [-] + ὁ Φιλιππουπόλεως Παρθένιος (;) [-] ἔχων καί την γνώμην τοῦ Νικομηδεί(ας) κύρ Γαβριήλ, καί / τοῦ Κρήτης κύρ Γερασίμου.

+ ὁ [-]

+ ὁ [-] ἔχων κ(αί) τήν γνώμην τοῦ Τουρνό/βου κύρ Ἀνθίμου:

+ ὁ [-] ἔχων καί τήν γνώμην τοῦ Παλαιῶν Πατρῶν κύρ Παρθενίου.

+ ὁ [-] + ὁ Βάρν(ης) Ἰωακείμ

+ ὁ [-] + ὁ Σοφί(ας) Ἄνθιμος

+ ὁ [-] ἔχων κ(αί) τήν γνώμην τοῦ ἁγίου / Νικαίας κύρ Καλλινίκου.

ΠΗΓΗ: Κωδ. Α/4 του Οικουμενικού Πατριαρχείου, σ. 142.

ΤΟ ΥΠΟΜΝΗΜΑ ΕΚΛΟΓΗΣ

ΤΟΥ ΛΙΤΖΑΣ ΚΑΙ ΑΓΡΑΦΩΝ ΝΕΚΤΑΡΙΟΥ (29-3-1749).

ΘΕΣΣΑΛΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ, ΤΟΜΟΣ 58^ος, ΛΑΡΙΣΑ 2010, σελ. 29-32.

Για τον επίσκοπο της Λιτζάς και Αγράφων Νεκτάριο οι διαθέσιμες πληροφορίες είναι αρκετές¹. Όμως, το υπόμνημα της εκλογής του δεν ήταν, έως τώρα, γνωστό, επειδή εκλογή του δεν έγινε σε κάποιον ναό της μητροπολιτικής περιφέρειας της Λάρισας στην οποία ανήκε η Επισκοπή του, αλλά στον ναό του Προδρόμου «έξωθι του Κυνηγού», στην Κωνσταντινούπολη, όπου βρισκόταν ο μητροπολίτης της Λάρισας Ιάκωβος (1732-1749), «διά τινας εκκλησιαστικάς αυτού χρείας και υποθέσεις». Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να μην καταχωρισθεί τα υπόμνημά του στον κώδικα της Μητρόπολης της Λάρισας², αλλά στους κώδικες του Οικ. Πατριαρχείου³.

Σύμφωνα με τον Αραβαντινό, ο Νεκτάριος, κατά κόσμον Νικόλαος, γεννήθηκε στα Γιάννενα, γύρω στα 1685. Τα πρώτα γράμματα τα έμαθε στη γενέτειρά του, με δάσκαλο τον Μεθόδιο Ανθρακίτη⁴. Την περίοδο 1732-1742 δίδασκε στη Σχολή της Σιάτιστας και από τις 18-10-1742 έως το 1748 ασκούσε τα καθήκοντα του διευθυντή στη Σχολή των Σερρών⁵. Το 1748 πήγε

—————————–

1.- Παναγιώτης Αραβαντινός, Βιογραφική συλλογή λογίων της Τουρκοκρατίας, εισαγωγή – επιμέλεια Κ. Θ. Δημαράς, Ετ. Ηπειρωτικών Μελετών, Ιωάννινα 1960, σελ. 137-147. Πάνος Ι. Βασιλείου, Η Επισκοπή Λιτζάς και Αγράφων επί Τουρκοκρατίας, Αθήνα 1960, σελ. 168-184.

2.- Δημήτριος Γ. Καλούσιος, Ο κώδικας της Μητροπόλεως Λαρίσης, ΕΒΕ 1472:1647-1868, Λάρισα 2009.

3.- Για άλλη μια φορά εκφράζουμε την ευγνωμοσύνη μας προς τον Παναγιώτατο Οικ. Πατριάρχη κ. Βαρθολομαίο, για την χορήγηση φωτοαντιγράφων πολλών εγγράφων από τους κώδικες του Αρχειοφυλακίου, μεταξύ των οποίων και το παρουσιαζόμενο εδώ.

4.- Παναγιώτης Αραβαντινός, ό.π., σελ. 137.

5.- Πάνος Ι. Βασιλείου, ό.π., σελ. 172.

στην Κωνσταντινούπολη, όπου χειροτονήθηκε κληρικός και ανέλαβε τα καθήκοντα του ιεροκήρυκα και πρωτοσυγκέλου του συμπατριώτη του μητροπολίτη της Νικομήδειας Γαβριήλ, έως την ημέρα που εκλέχθηκε επίσκοπος της Λιτζάς και Αγράφων, διαδεχόμενος τον αποβιώσαντα Κωνστάντιο (2-2-1739 – Μάρτιος 1749)⁶.

Ο Βασιλείου αναφέρει, λανθασμένα, ότι η εκλογή του έγινε τον Ιούνιο του 1749⁷, ενώ ο Αραβαντινός τον Μάρτιο αυτού του έτους⁸. Από το εκδιδόμενο εδώ υπόμνημα, πληροφορούμαστε ότι η εκλογή του έγινε στις 29 Μαρτίου του 1749. Ο Αραβατινός δημοσίευσε 5 επιστολές του⁹, από τις οποίες οι 4 είναι του Νικολάου Καρατζά, της περιόδου 15-12-1759/15-12-1761¹⁰, από τον απωλεσθέντα κώδικα του, το Αποσημειωτάριόν του και ο Βασιλείου 11¹¹. Στις 16-4-1755, ως πατριαρχικός έξαρχος, επικύρωσε στη Λάρισα, με τον μητροπολίτη της, μία ομολογία των συντεχνιών των πανάδων και των μανδηλάδων της Λάρισας¹². Στις 29-11-1763 τον έστειλε μία επιστολή ο δάσκαλος της Ζαγοράς Ραφαήλ¹³.

Ο Νεκτάριος απεβίωσε πριν από τις 28 Οκτωβρίου του 1766, χρονολογία εκλογής του διαδόχου του Διονυσίου, όπως αναφέρεται στο υπόμνημα εκλο-

—————————–

6.- Βασίλης Κ. Σπανός, «Εφτά υπομνήματα εκλογής επισκόπων της Λιτζάς και Αγράφων, 1647 – 15/7/1793», Θ.ΗΜ., 49 (2006), σελ. 173-175 (το υπόμνημα εκλογής του Κωνσταντίου). Δημήτριος Γ. Καλούσιος, ό.π., σελ. 52-53 (το υπόμνημα εκλογής του Κωνσταντίου). Πάνος Ι. Βασιλείου, ό.π., σελ. 163-167.

7.- Πάνος Ι. Βασιλείου, ό.π., σελ. 168.

8.- Παναγιώτης Αραβαντινός, ό.π., σελ. 138.

9.- Παναγιώτης Αραβαντινός, ό.π., σελ. 141-147.

10.- Χ. Γ. Πατρινέλης, «Πατριαρχικά γράμματα και άλλα έγγραφα και σημειώματα του ΙΣΤ΄ – ΙΗ΄ αιώνος εκ του κώδικος του Ιέρακος», Επετηρίς του Μεσαιωνικού Αρχείου, 12 (192), Αθήναι 1965, σελ. 144, σημ. 1.

11.- Πάνος Ι. Βασιλείου, ό.π., σελ. 175-184.

12.- Δημήτριος Γ. Καλούσιος, ό.π., σελ. 86-88.

13.- Βαγγ. Σκουβαράς, «Ιωάννης Πρίγος (1725;-1789)», Θ.Χ., 9 (Αθήναι 1964), σελ. 228.

γής του Διονυσίου: «Επειδή της αγιωτάτης επισκοπής λητζάς και Αγράφων ο θρόνος απροστάτευτος έμεινε άτε δή του παρόντος βίου αποδημήσαντος του έχοντος την προστασίαν της επισκοπής ταύτης κυρ νεκταρίου (…)»¹⁴. Ο Αραβαντινός αναφέρει, λανθασμένα, ότι απεβίωσε μετά το 1770¹⁵, ενώ ο Βασιλείου δίνει την χρονολογία 15-8-1766, χωρίς όμως την σχετική τεκμηρίωση¹⁶.

ΤΟ ΥΠΟΜΝΗΜΑ ΕΚΛΟΓΗΣ ΤΟΥ ΝΕΚΤΑΡΙΟΥ

Επειδή η αγιωτάτη Επισκοπή Λιτζάς, κ(αι) Αγράφων απροστάτευτος και δίχα γνησίου αρχιερέως διαμείνασα, άτε του εν αυτή αρχιερατεύοντος κυρ Κωνσταντίου / το ζην εκμετρήσαντος, κ(αι) προς κ(ύριο)ν εκδημήσαντος, ο καθολικός κυρίαρχος της επισκοπής ταύτης πανιερώτατος κ(αι) θεοπρόβλητος μ(ητ)ροπολίτης Λαρίσης / κ(αι) Τυρνάβου υπέρτιμος, κ(αι) έξαρχος δευτέρας Θετταλίας, κ(αι) πάσης Ελλάδος κύριος Ιάκωβος ενδημών ήδη ενταύθα εν Κωνσαντινουπόλει διά / τινας εκκλησιαστικάς αυτού χρείας και υποθέσεις, λαβών τε είδησιν παρά του παναγιωτάτου, και σεβασμιωτάτου ημ(ών) αυθέντου, και δεσπό/του του οικουμενικού πατριάρχου κυρίου κυρίου Κυρίλλου ηξίωσε, κ(αι) παρακάλεσεν αδελφικώς ημάς τους παρευρεθένας αρχιερείς εκ της ιεράς ο/μηγύρεως, κ(αι) συνόδου ψήφους κανονικάς προβάλεσθαι εις εύρεσιν και εκλογήν αξίου και αρμοδίου προσώπου, του αναδεξομένου την ποιμαντικήν ρά/βδον, κ(αι) αρχιερατικήν προστασίαν της εκείνυ Επισκοπής Λιτζάς, και Αγράφων, καντεύθεν κ(αι) ηείς κατά την αδελφικ(ήν) αξίωσιν της / αυτού πανιερότητος λαβόντες άδειαν επί τούτω παρά του παναγιωτάτου κ(αι) σεβασμιωτάτου ημ(ών) αυθέντου, και δεσπότου, και συνεισελθόντες εν τω / σεβασμίω ναώ του τιμίου προφήτου Προδρόμου, και βαπτιστού Ιωάννου έξωθι του Κυνηγού, ψήφους τε κανονικάς προβαλόμενοι επί τω ευρείν κ(αι) / εκλέξασθαι άξιον, κ(αι) αρμόδιον πρόσω-

—————————–

14.- Δημήτριος Γ. Καλούσιος, ό.π., σελ. 59.

15.- Παναγιώτης Αραβαντινός, ό.π., σελ. 143.

16.- Πάνος Ι. Βασιλείου, ό.π., σελ. 172.

πον εις διαδοχήν της ποιμαντικής ράβδου, και αρχιερατικής προστασίας της επισκοπής ταύ/της, πρώτον μεν εθέμεθα τον πανοσιολογιώτατον εν ιερομονάχοις κυρ Νεκτάριον, δεύτερον δε τον ιερομόναχον κυρ Νικόδημον / κ(αι) τρίτον τον ιερομόναχον κυρ Γρηγόριον, ων και τα ονόματα κατεστρώθη εν τω ιερώ κώδικι της αγίας του Χ(ριστο)ύ Εκκλησί(ας) αψμθ^ω / Μαρτίου κθ΄ ινδικ: ιβ^ας.

+ ο [ – – ]

+ ο πρώ(ην) [ – – ]

+ ο [ – – ]

ΠΗΓΗ: Κώδικας Α/4 του Οικουμενικού Πατριαρχείου, σελ. 130.

ΙΩΑΝΝΙΚΙΟΣ Α΄ ΚΑΙ ΙΩΑΝΝΙΚΙΟΣ Β΄

ΔΥΟ ΕΠΙΣΚΟΠΟΙ ΤΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΑΣ

ΣΥΜΒΟΛΗ ΣΤΟΝ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟ ΤΗΣ ΑΡΧΙΕΡΑΤΙΑΣ ΤΟΥΣ

ΘΕΣΣΑΛΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ, ΤΟΜΟΣ 59^ος, ΛΑΡΙΣΑ 2011, σελ. 163-169.

Οι επισκοπικοί κατάλογοι της μητροπολιτικής περιφέρειας της Λάρισας, με τις πολλές επισκοπές της και κατά την διάρκεια της οθωμανικής κατοχής, έχουν πολλά κενά και λάθη, καθώς δεν έχουν σωθεί πολλά υπομνήματα εκλογής των εκάστοτε αρχιερέων και από αυτά που έχουν σωθεί δεν είχαν εκδοθεί, μέχρι προσφάτως, όλα. Με την έκδοση τώρα των κωδίκων της Τρίκκης και της Λάρισας, στους οποίους έχουν καταχωρισθεί αρκετά υπομνήματα εκλογής, συμπληρώνονται αρκετά κενά στους επισκοπικούς καταλόγους της ως άνω μητροπολιτικής περιφέρειας. Και πάλι, όμως, εξακολουθούν να υπάρχουν αρκετά προβλήματα, τα οποία, σε μερικές περιπτώσεις, επιτείνονται εξαιτίας των συνωνυμιών, της καθαίρεσης κάποιων επισκόπων και της αποκατάστασής τους στον επισκοπικό θρόνο κ.λ.π.

Ο επισκοπικός κατάλογος της Δημητριάδας, η οποία μέχρι τον Μάιο του 1757 ανήκε στην Μητρόπολη της Λάρισας, δεν αποτελεί εξαίρεση, καθώς εξακολουθεί και αυτός να έχει πολλά κενά. Στα διάφορα δημοσιεύματα, τα οποία έχουμε υπόψη μας, στο β΄ μισό του 17^ου αι. ο εν λόγω κατάλογος παρουσιάζει ασάφειες. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση δύο επισκόπων, του Ιωαννικίου Α΄ και του Ιωαννικίου Β΄, η αρχιερατία των οποίων θα μας απασχολήσει εδώ. Στους δύο πληρέστερους επισκοπικούς καταλόγους, του Γερ. Κονιδάρη και του Β. Ατέση, για την χρονική περίοδο 1662-1688, αναφέρονται οι εξής επίσκοποι:

Κατά τον Γερ. Κονιδάρη	Κατά τον Βασ. Ατέση
Ιωαννίκιος 1662	Ιωαννίκιος Α΄ 1662
Γαβριήλ 1663	Γαβριήλ Β΄ 1663
Διονύσιος 1663-1666	Διονύσιος Α΄ 1663-1666
Ιωαννίκιος 1678-1688	Ιωαννίκιος Β΄ 1678-1688
Καλλίνικος 1688	Καλλίνικος Α΄ 1688

Τέλος στον συνοπτικό επισκοπικό κατάλογο του Β. Μυστακίδη αναφέρεται μόνο ο Ιωαννίκιος (Α΄) το 1662, με παραπομπή στον Σάθα (Νεοελληνική Φιλολογία, 330). Όπως βλέπουμε, στα παραπάνω γίνεται λόγος για δύο επισκόπους με το όνομα Ιωαννίκιος, από τους οποίους αυτός του έτους 1662 προσδιορίζεται, από τον Β. Ατέση ως Ιωαννίκιος Α΄. Σύμφωνα με τον Α. Κωνσταντινίδη, ο Ιωαννίκιος Α΄ αναφέρεται το έτος ΖΡΝΘ (1650/1651) σε ένα τρίπτυχο του ναϋδρίου του Αγίου Αθανασίου της Ζαγοράς. Η χρονολογία, όμως, αυτή δεν είναι σωστή διότι το 1651 εκλέχθηκε ως επίσκοπος της Δημητριάδας ο Τιμόθεος, μετά τον θάνατο του προκατόχου του Γρηγορίου. Προφανώς, ο Α. Κωνσταντινίδης δεν διάβασε σωστά την χρονολογία του τριπτύχου. Πιο σωστή είναι η χρονολογία ΖΡΞΘ (1660/1661), κατά την οποία ο Ιωαννίκιος Α΄ αρχιεράτευε πράγματι στην Δημητριάδα. Ο Ιωαννίκιος Α΄ υπήρξε μαθητής του Ευγενίου Γιαννούλη του Αιτωλού, ο οποίος τον έστειλε μια νουθετική επιστολή, ως επίσκοπο των Δημητριάδων(!), τον Οκτώβριο του 1662. Η αρχιερατία του μπορεί να προσδιορισθεί ίσως από το 1660 έως το 1662. Τον διαδέχθηκε ο Γαβριήλ, ο Β΄ κατά τον Β. Ατέση, ο οποίος πέθανε σύντομα και τον διαδέχθηκε ο Διονύσιος (Σεπτέμβριος 1663-1678).

Η αρχιερατία του Ιωαννικίου Β΄ έχει κάποια προβλήματα, οφειλόμενα στο υπόμνημα της εκλογής του, στην καθαίρεση και στην αποκατάστασή του. Το υπόμνημά του υπάρχει σε δύο κώδικες, με διαφορετική χρονολογία: 20/3/1670, στον έναν, και 8/3/1678, στον δεύτερο. Ιδού οι λεπτομέρειες του ζητήματος. Το 1928 ο Γ. Ζολώτας δημοσίευσε, από έναν άγνωστο κώδικα, το υπόμνημα εκλογής του Ιωαννικίου Β΄, το οποίο επανέλαβε και ο Κ. Σπανός, το 1999, σε σχετικό δημοσίευμά του. Σ’ αυτό αναφέρεται ως χρονολογία εκλογής του Ιωαννικίου Β΄ η 8^η Μαρτίου 1678, την οποία αναφέρει και ο Μ. Γεδεών: «1678, μαρτίου 8, εκλογή επισκόπου Δημητριάδος Ιωαννικίου εν Κπόλει, τη ειδήσει και του μητροπολίτου Λαρίσσης Ιακώβου του κυριάρχου της αυτής επισκοπής». Στον κώδικα, όμως, Αα/4 του Οικουμενικού Πατριαρχείου είναι καταχωρισμένο το υπόμνημα της εκλογής του με χρονολογία 20 Μαρτίου 1670. Είναι γνωστό ότι η εκλογή των επισκόπων γινόταν, κατά κανόνα, στην περιφέρεια του οικείου μητροπολίτη και όχι στο Οικουμενικό Πατριαρχείο. Στην περίπτωση όμως του Ιωαννικίου Β΄, όπως αναφέρεται και στα δύο υπομνήματα, η εκλογή του έγινε στο Οικουμενικό Πατριαρχείο, πιθανόν επειδή βρισκόταν στην Κωνσταντινούπολη, για κάποιον λόγο τον οποίο δεν γνωρίζουμε.

Θα μπορούσε κάποιος να υποστηρίξει ότι πρόκειται για δύο συνώνυμους επισκόπους. Το γεγονός όμως ότι ο προκάτοχος του επισκοπικού θρόνου, ο οποίος πέθανε από φυσικό θάνατο, είναι ο ίδιος (Διονύσιος) και στα δύο υπομνήματα και οι συνυποψήφιοι στο τριπρόσωπο ψηφοδέλτιο είναι κα αυτοί οι ίδιοι (Ιωαννίκιος, Θεοφάνης και Θεοδόσιος από την Αδριανούπολη) μας πείθει ότι πρόκειται για το ίδιο άτομο. Και στα δύο υπομνήματα εκλογής αναφέρεται ότι ο Ιωαννίκιος διαδέχθηκε τον επίσκοπο Διονύσιο. Στο πρώτο, που δημοσίευσε ο Γ. Ζολώτας, αναφέρεται ότι η εκλογή του Ιωαννικίου έγινε «ως του (…) αρχιερατεύοντος κυρ Διονυσίου το ζην εκμετρήσαντος θανάτω φυσικώ (…)», πριν από τις 8 Μαρτίου 1678, και στο παρουσιαζόμενο εδώ ότι η εκλογή έγινε «ως του (…) αρχιερατεύσαντος κυρ Διονυσίου το ζην αποβάλλοντος φυσικώ θανάτω (…)», πριν από τις 20 Μαρτίου 1670.

Για να βρούμε κάποια άκρη στο ζήτημα αυτό, κρίνουμε σκόπιμο να παραθέσουμε όσες πληροφορίες έχουμε στην διάθεσή μας και αφορούν στον Διονύσιο. Σύμφωνα με τις γραπτές μαρτυρίες, ο Διονύσιος αρχιεράτευσε τουλάχιστο μέχρι το 1677 και δεν απεβίωσε λίγο πριν από τις 20 Μαρτίου του 1670, όπως προκύπτει από το παρουσιαζόμενο εδώ υπόμνημα εκλογής του διαδόχου του, αφού ζούσε τουλάχιστον έως το 1677. Στις 10/4/1665 του έστειλε μια επιστολή ο Ευγένιος Γιαννούλης ο Αιτωλός, από τα Βρανιανά, προσφωνώντας τον «θεοφιλέστατο επίσκοπο Δημητριάδων» (!). Το 1666 αναφέρεται στην επιγραφή ανακαίνισης και ιστόρησης του ναού του Σωτήρος της Ζαγοράς. Στις 9/5/1667 διαβίβασε ένα συνοδικό γράμμα στους ιερείς του Μεταξοχωρίου της Αγιάς για θέματα δικαιωμάτων στις τελετές. Στις 9/8/1671, ο Διονύσιος υπέγραψε, με άλλους αρχιερείς, στο υπόμνημα εκλογής του επισκόπου της Σκιάθου και Σκοπέλου Ιωάσαφ και τον Μάρτιο του 1674 στο υπόμνημα εκλογής του επισκόπου του Ζητουνίου Μελετίου. Το 1675 αναφέρεται στην επιγραφή ιστόρησης του τέμπλου του ναού του Αγίου Γεωργίου, στο Μεταξοχώρι της Αγιάς, και το 1677 αφιέρωσε ένα αντιμήνσιο στον ναό του Αγίου Γεωργίου της Ζαγοράς. Επομένως, η αρχιερατία του Διονυσίου προσδιορίζεται με ακρίβεια, από τον Σεπτέμβριο του 1663, σύμφωνα με το υπόμνημα της εκλογής του, έως τα τέλη Φεβρουαρίου / αρχές Μαρτίου του 1678, με βάση τις ως άνω γραπτές μαρτυρίες και το δημοσιευμένο από τον Γ. Ζολώτα υπόμνημα εκλογής του διαδόχου του. Τα προαναφερόμενα μας οδηγούν στο συμπέρασμα ότι η αρχιεατία του Ιωαννικίου Β΄ άρχισε στις 8 Μαρτίου 1678, και όχι στις 20 Μαρτίου 1670, κα έληξε, για πρώτη φορά, στις 13 Οκτωβρίου του 1688, με την καθαίρεσή του, όπως αναφέρεται στο υπόμνημα της εκλογής του διαδόχου του Καλλινίκου.

Ο Κ. Σπανός αναφέρει ότι ο Ιωαννίκιος Β΄ καταγόταν από την Μακρυράχη του Πηλίου, καθώς το όνομά του συμπεριλαμβάνεται μεταξύ των αφιερωτών του χωριού αυτού προς την Μονή της Ρεντίνας της Καρδίτσας, μετά το 1660:

έγραψεν και οθεοφιλέστατος δεσπότης δημητριάδος

κυρ ιωαννίκιος την μητέρα του ζηνοβίας εις τα κοινοβιάτικα, α΄.

Το ότι καταγόταν από την Μακρυράχη επιβεβαιώνεται και από την διαθήκη του, την οποία έγραψε ο ίδιος σε ένα έντυπο Ευαγγέλιο. Η διαθήκη αυτή είναι αχρονολόγητη, αλλά μεταγενέστερη του χρόνου έκδοσης του Ευαγγελίου (1671). Σ’ αυτήν αναφέρει ότι δάνεισε 600 γρόσια με τόκο 15 % τον χρόνο (τα δέκα ενδεκάμισυ τον έκαστον χρόνον). Τον τόκο αυτών των χρημάτων, ανερχόμενο σε 90 γρόσια, θα τον λαμβάνει ο ίδιος όσο ζει και μετά τον θάνατό του θα τον εισπράττουν τρεις ναοί της Ζαγοράς και ένας του Πουρίου (γειτονικά χωριά με την πατρίδα του Μακρυράχη), από 20 γρόσια ο κάθε ναός, προκειμένου οι ιερείς τους να μνημονεύουν αυτόν κι τους γονείς του, και 10 γρόσια οι εκκλησίαρχοι (από 2,5 γρόσια ο καθένας) για το λάδι των καντηλιών των ναών τους. Το κείμενο της διαθήκης αυτής όπως το δημοσίευσε ο Α. Κωνσταντινίδης, έχει ως εξής:

+ Δημητριάδος Ἰωαννίκιος

+ ἡ ταπεινότης ἡμῶν διά τοῦ παρόντος δηλοτικοῦ γράμματος δηλοποιῶ ὅτι ἐδόσαμεν γρόσια ἑξακόσια, ἢγουν ἑξακόσια γρόσια, τά δέκα ἑνδεκάμισυ τόν ἕκαστον χρόνον, καί ἐν ὃσω τό ζῆν ἔχω λαμβάνειν τό διάφορον αὐτῶν, ἐπάν δέ τό χρέως λήξει δοῦναι τό διάφορον αὐτῶν ταῖς τρισῖν ἐκκλησίαις τῆς πολιτείας ταύτης σωτῆρος ἐπωνομαζομένης, καί μία ἐκκλησία τοῦ πωρίου ἀπό εἴκοσι γρόσια, διά νά λειτουργοῦσιν οἱ ἱερεῖς τῶν τεσσάρων τούτων ἐκκλησιῶν τοῦ τέ μεγάλου σωτῆρος, τῆς ἁγίας παρασκευῆς, τοῦ ἁγίου Γεωργίου, καί τοῦ πωρίου χρονικῆς, νά μνημονεύουσι καί ἡμᾶς καί τούς χριστιανούς ἀκατάπαυστα, λέγοντες τό ὄνομά μας Ἰωαννικίου ἐπισκόπου καί τῶν γονέων αὐτοῦ, νά μᾶς μνημονεύουν εἰς τήν προσκομιδήν, ἑσπερινόν, καί ὄρθρον, καί νά λαμβάνουν καί οἱ ἐκκλησίαρχοι τά δέκα γρόσια διά τό λάδι. ὅς τίς δέ τῶν μεταγενεστέρων μετατρέψαι τολμήση ταύτην τήν διαθήκην μου, ἀφωρισμένος εἴη ἀπό θεοῦ καί ἀσυγχώρητος, καί μετά θάνατον ἄλυτος, ἔχων καί τό ἅγιον καί ἱερόν τοῦτο εὐαγγέλιον ἀντίδικον, καί ἔστω εἰς ἔνδειξιν, καί ἀσφάλειαν.

Μία ακόμα αναφορά, που έχουμε για τον Ιωαννίκιο Β΄, ανάγεται στο 1683. Το έτος αυτό υπέγραψε στο υπόμνημα εκλογής του επισκόπου του Θαυμακού Ανθίμου. Στις 13/10/1688 ή λίγο πριν καθαιρέθηκε, προφανώς επειδή δεν υπήρξε συνεπής τις οικονομικές υποχρεώσεις του προς την Μητρόπολη της Λάρισας και προς το Οικουμενικό Πατριαρχείο, όπως συνέβη και με πολλούς άλλους αρχιερείς του θεσσαλικού χώρου. Ο Β. Ατέσης, δίπλα στην περίοδο της αρχιερατίας του, πρόσθεσε και τα εξής: «καθαιρεθείς ονειδιστικώς, αποκαλούμενος Κακοϊωαννίκιος». Στο υπόμνημα εκλογής του διαδόχου του Καλλινίκου αναφέρεται ότι η εκλογή του έγινε «ως καθαιρεθέντος νομίμως και κανονικώς του προχρηματίσαντος εν αυτή επισκόπου κακοϊωαννικίου, απειθούς και αποστάτου φανέντος, της τε μεγάλης εκκλησίας, και του πανιερωτάτου ημών γέροντος και δεσπότου μητροπολίτου της αγιωτάτης μητροπόλεως Λαρίσης».

Ενώ όμως ο Ιωαννίκιος Β΄ καθαιρέθηκε τον Οκτώβριο του 1688, στις 17/1/1690 τον συναντούμε να υπογράφει στο υπόμνημα εκλογής του Γρηγορίου Β΄ της Λιτζάς και Αγράφων και στην 1/8/1693 στο υπόμνημα εκλογής του Διονυσίου Α΄ της Λιτζάς και Αγράφων. Η επανεμφάνισή του στον κώδικα της Μητρόπολης της Λάρισας σημαίνει ότι αποκαταστάθηκε και επανήλθε στον επισκοπικό θρόνο της Δημητριάδας, τουλάχιστον από τον Ιανουάριο του 1690 έως το τέλος του καλοκαιριού του 1693. Το γεγονός αυτό μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η αρχιερατία του διαδόχου του Καλλινίκου τελείωσε μάλλον στα τέλη του 1689. Πόσο μετά την 1/8/1693 παρέμεινε ο Ιωαννίκιος ως επίσκοπος της Δημητριάδας δεν μπορούμε να το προσδιορί-σουμε. Στους προαναφερόμενους επισκοπικούς καταλόγους, το χρονικό διάστημα 1689-1700 είναι κενό. Μόλις το έτος 1711 αναφέρεται ο Ιωαννίκιος Γ΄. Πάντως, τώρα γνωρίζουμε ότι ο Ιωαννίκιος Β΄ αρχιεράτευσε σε δύο περιόδους: α), 8/3/1678 – Οκτώβριος 1688, η οποία είναι βέβαιη, και β), Ιανουάριος 1690 (;) – μετά την 1/8/1693, η οποία μένει να προσδιορισθεί επακριβώς.

Από την υπόθεση αυτή προκύπτουν τα εξής ερωτήματα: α) Γιατί υπάρχουν δύο υπομνήματα εκλογής του Ιωαννικίου Β΄; Μήπως η εκλογή του έγινε στην μητροπολιτική περιφέρεια της Λάρισα και το υπόμνημά του στάλθηκε στο Οικουμενικό Πατριαρχείο, οπότε ο μεν Δοσίθεος διάβασε σωστά την χρονολογία ο δε γραφέας του κώδικα Αα/4 την διάβασε λανθασμένα; Στην περίπτωση αυτή, όμως, γιατί στάλθηκε το υπόμνημα στο Οικουμενικό Πατριαρχείο; β) Ο Ιεροσολύμων Δοσίθεος από ποιόν κώδικα(;) αντέγραψε στην Νομική Συναγωγή του το σωστό υπόμνημα του Ιωαννικίου Β΄; γ) Ο Μαν. Γεδεών, αναφέροντας την ορθή χρονολογία (8/3/1678), είχε υπόψη του τον άγνωστο κώδικα, δηλαδή την Νομική Συναγωγή του Δοσιθέου, όπως και ο Γ. Ζολώτας, και αγνοούσε το υπόμνημα του κώδικα Αα/4 με την χρονολογία 20/3/1670; Τα ερωτήματα αυτά δεν είναι εύκολο να απαντηθούν, τουλάχιστο επί του παρόντος.

Η ΕΚΔΟΣΗ ΤΟΥ ΥΠΟΜΝΗΜΑΤΟΣ ΕΚΛΟΓΗΣ ΤΟΥ ΙΩΑΝΝΙΚΙΟΥ Β΄ ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΩΔΙΚΑ Αα/4 ΤΟΥ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΥ ΠΑΤΡΙΑΡΧΕΙΟΥ (20/3/1670).

Ἐπειδή τῆς ἁγιωτάτης Ἐπισκοπῆς Δημητριάδος ἀπροστατεύτου διαμεινάσης, ὡς τοῦ ἐν αὐτῆ ἀρχιερατεύσαντος κύρ Διονυσίου τό ζῆν ἀποβάλλοντος φυσικῷ θανάτῳ, ἡμεῖς οἱ παρατυχόντες ἐνταῦθα συναδελφοί ἀρχιερεῖς, προτροπῇ καί ἀδείᾳ τοῦ παναγιωτάτου ἡμῶν αὐθέντου καί δεσπότου τοῦ οἰκουμενικοῦ πα/τριάρχου κυρίου κυρίου Διονυσίου, εἰσελθόντες ἐν τῷ πανσέπτῳ πατριαρχι/κῶ ναῶ του μεγαλομάρτυρος Γεωργίου τοῦ τροπαιοφόρου, εἰδήσει τε καί βουλῇ τοῦ κυριάρχου τῆς αὐτῆς ἐπισκοπῆς πανιερωτάτου μητροπολίτου Λαρίσης / κύρ Ἰακώβου τοῦ συναδελφοῦ ἡμῶν, καί ψήφους κανονικάς προβαλλόντες, πρῶ/τον μέν ἐθέμεθα τόν ὁσιώτατον ἐν ἱερομονάχοι κύρ Ἰωαννίκιον καί / δεύτερον τόν ὁσιώτατον ἱερομόναχον κύρ Θεοφάνην, καί τρίτον τόν ἰε/ρομόναχον κύρ Θεοδόσιον ἀπό Ἀδριανούπολιν. ὅθεν εἰς ἔνδειξιν κατεστρώ/θη καί τά ὀνόματα αὐτῶν ἐν τῶδε τῷ ἱερῷ κώδικι.

αχο΄μαρτίῳ κ΄.

ΠΗΓΗ: Κωδ. Αα/4 του Οικουμενικού Πατριαρχείου, σ. 61.

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΜΕΛΙΒΟΙΑ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ (1454/1455-1658).

ΘΕΣΣΑΛΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ, ΤΟΜΟΣ 61^ος, ΛΑΡΙΣΑ 2012, σελ. 317-320.

Η Μελίβοια της Αγιάς, πρώην Αθανάτη και Θανάτου, είναι ένας από τους θεσσαλικούς οικισμούς της ύστερης βυζαντινής εποχής, καθώς αναφέρεται στην απογραφή των Οθωμανών του 1454/1455 και μάλιστα με ελληνικό όνομα. Μολονότι στην απογραφή αυτή αναφέρεται ότι δεν συμπεριλαμβα-νόταν στην προηγούμενη, η οποία πρέπει να είχε διενεργηθεί πριν από 20 περίπου χρόνια, πιστεύουμε ότι προϋπήρχε της εισβολής των Οθωμανών στην περιοχή της Λάρισας (1386/1387). Οι κάτοικοι του οικισμού, τρομοκρατημένοι από την εισβολή και νωρίτερα από τις επιδρομές των Καταλανών, είχαν σκορπίσει στις σπηλιές τα Όσσας και επανήλθαν στον οικισμό τους, του οποίου δεν είχαν λησμονήσει το όνομα, μόλις ηρέμησε η κατάσταση.

Στην απογραφή, λοιπόν, του 1454/1455 αναφέρεται ότι στην Αθανάτη κατοικούσαν 29 οικογένειες, στη μία από τις οποίες ο αρχηγός ήταν χήρα γυναίκα. Υπολογίζοντας την οικογένεια 5μελή, μπορούμε να υπολογίσουμε τον πληθυσμό γύρω στα 150 άτομα. Οι Αθανατιώτες καλλιεργούσαν δημητριακά, κηπευτικά και εξέτρεφαν πρόβατα και λίγους χοίρους. Το καλοκαίρι του 1455, ο τιμαριούχος τους είσπραξε από αυτούς τα εξής ποσά:

Από το σιτάρι 22 κοιλά Χ 8 άσπρα	σύνολο	176 άσπρα
Από το κριθάρι 1 κοιλό Χ 5 άσπρα	σύνολο	5 άσπρα
Από το κεχρί 9,5 κοιλά Χ 5 άσπρα	σύνολο	47 άσπρα
Από την δεκάτη των κήπων		16 άσπρα
Από την δεκάτη των καρυδιών		5 άσπρα
Από τον φόρο του νερόμυλου		15 άσπρα
Από τον φόρο των προβάτων		225 άσπρα
Από τον φόρο των χοίρων		15 άσπρα
Από τον φόρο των εγκληματιών και γάμων		60 άσπρα
Από την ισπέντζα		706 άσπρα
Σύνολο		1270 άσπρα

Τα ονόματα των οικογενειαρχών της Αθανάτης του 1454/1455 είναι τα εξής:

Ανυφαντής Γιώργος	Μποροβικιώτης Σταμάτιος
Αρβανίτης Μιχάλης	Μπουτζάνος Γεώργης
Βρετός Γιώργος	Μπουτζάνος Θόδωρος
Γκοντίλης Γιάννης	Ορφανός Ισαάκιος
Γκοντίλης Δημήτρης	Ποτινός Κώστας
Γκοντίλης Θόδωρος	Ποτινός Στέφανος
Δήμαινα χήρα	Ράντος Γιάννης
Ζούκης Νικόλας	Ρούσης Μανόλης
Ματαράγκας Μέξας	Σερβιώτης Ανδρέας
Μαυρίκης Δημήτρης	Σερβιώτης Κώστας
Μαυρίκης Μανόλης	Σκιαδάς Γιάννης
Μαυρίκης Νικόλας	Σκιαδάς Κόκλας
Μποροβικιώτης Νικόλας	Σκιαδάς Νικόλας
Μποροβικιώτης Σταμάτης	Τσαγκάρης Νικόλας
	Χανδρινός Ράντος

Παρατηρώντας τα επώνυμα των Αθανατιωτών του 1454/1455 διαπιστώνουμε ότι μεταξύ των 29 οικογενειαρχών συμπεριλαμβάνονται 6 οι οποίοι έφθασαν εκεί ερχόμενοι από πολύ μακριά. Πρόκειται για τους οικογενειάρχες:

Μιχάλη Αρβανίτη, από την Ήπειρο ή από την Αλβανία.

Μέξα Ματαράγκα, από την Βόρεια Ήπειρο ή από την Αλβανία, μέλος του μεσαιωνικού αρβανίτικου φύλου των Ματαραγκαίων.

Νικόλας, Σταμάτης και Σταμάτιος Μποροβικιώτης, από τον ορεινό οικισμό Μποροβίκο, σήμερα Αμπελοχώρι, της Καλαμπάκας.

Ανδρέας και Κώστας Σερβιώτης, από τα Σέρβια της Κοζάνης.

Μεταξύ των επωνύμων, τρία είναι επαγγελματικά: Ανυφαντής^. υφαντής, υφαντουργός. Σκιαδάς^. κατασκευαστής σκιαδίων, καπέλων για τον ήλιο. Τσαγκάρης^. υποδηματοποιός.

Ο μικρός οικισμός των 39 οικογενειών του 1454/1455, λόγω της θέσης του, με το πυκνό δάσος της Όσσας και την θάλασσα μπροστά του, προσέλκυσε πολλούς μετοίκους, με αποτέλεσμα ο αριθμός των οικογενειών να αυξηθεί σημαντικά και να ανέλθει στους 180 το 1570. Λόγω της προσέλευσης πολλών μετοίκων ιδρύθηκε, μετά το 1455 και πριν από το 1466, ένας νέος οικισμός, μάλλον στην περιοχή της Κουτσουπιάς, με το όνομα Μικρή Αθανάτη, ο οποίος το 1506 είχε ήδη 67 οικογένειες και 68 το 1570. Η Μικρή Αθανάτη εγκαταλείφθηκε από τους κατοίκους της, κατά τη διάρκεια του 17^ου αιώνα, επειδή αποτραβήχθηκαν στην Αθανάτη, προφανώς για λόγους ασφάλειας.

Στις ελληνικές πηγές ο οικισμός αναφέρεται ήδη το 1520. Στο φ. 103^α της πρόθεσης 401 του Μεγ. Μετεώρου είναι καταχωρισμένα τα ονόματα 14 αφιερωτών του 1520 και άλλα 2 του 1540, από την Αθανάτη, τα οποία είναι τα εξής: «Κωνσταντίνος ιερεύς, Μιχαήλ, Ευφροσύνη, Γεώργιος, Στέφανος, Θεόδωρος, Νικόλαος, Γεώργιος, Στέφανος, Κωνσταντίνος, Θεοδώρα, Γεώργιος, Νικόλαος, Δημήτριος, Θεόδωρος και Ιωάννης».

Η επόμενη μνεία του οικισμού γίνεται το 1592/1593. Στο φ. 38β της πρόθεσης 421 του Μεγ. Μετεώρου, και πάλι, είναι καταχωρισμένα τα παρακάτω 4 ονόματα αφιερωτών από την Θανάτου: «Σταμούλω, Τουμένικας, Δημήτριος του Πράντου και Ακρίβω».

Τρίτη μνεία του οικισμού γίνεται το 1658. Στο φ. 86β του ιεροσολυμιτικού κώδικα 509 είναι καταχωρισμένα τα ονόματα των αφιερωτών τριών οικογενειών, από την Αθανάτου, την οποία ο ιερομόναχος της ζητείας επισκέφθηκε στις 12-6-1658.

+ Δημητρίου ιερέως – μπακή άσπρα 30.

+ Νίκος Αρβανίτης, η γυνή Κάλω.

+ Πάντος του παπά – Παναγιώτη, η γυνή Δέσω, μπακή άσπρα 10.

Αρχιμ. ΝΕΚΤΑΡΙΟΣ ΔΡΟΣΟΣ

ΟΙ ΚΑΤΟΙΚΟΙ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ ΑΓΙΑΣ

ΤΟ 1454/1455

Τα αποτελέσματα της πρώτης σωζόμενης απογραφής της Θεσσαλίας, την οποία διενήργησαν οι Οθωμανοί το 1454/1455, όπως είναι γνωστό στους αναγνώστες του Θεσσαλικού Ημερολογίου, έχουν εκδοθεί πριν από μερικά χρόνια και είναι τώρα στη διάθεση των ενδιαφερομένων. Για την επαρχία της Αγιάς φρόντισε ο πρώην δήμαρχός της και μεταφράστηκαν τα φύλλα της απογραφής, από τον κ. Γ. Λιακόπουλο, με τους αναφερόμενους στην απογραφή οικισμούς της. Σε προηγούμενο δημοσίευμα μας παρουσιάσαμε την Μελίβοια και στον παρόντα θα παρουσιάσουμε τους κατοίκους της Ανατολής, τότε Σελίτσανης.

Με βάση το απογραφικό κατάστιχο, το 1454/1455 ο οικισμός αριθμούσε 51 οικογένειες, από τις οποίες οι 4 είχαν ως αρχηγό μία χήρα γυναίκα και ο πληθυσμός του ανερχόταν γύρω στα 250 άτομα. Οι κάτοικοι καλλιεργούσαν λίγο σιτάρι, κριθάρι και κεχρί και είχαν λίγους χοίρους και αρκετά πρόβατα. Με βάση τον φόρο (1 άσπρο για κάθε 3 πρόβατα) διαπιστώνουμε ότι οι κάτοικοι της Ανατολής ασχολούνταν αποκλειστικά, σχεδόν, με την κτηνοτρο-φία, καθώς είχαν 4.146 πρόβατα, αριθμός αρκετά μεγάλος, και ότι κάθε οικογένεια είχε, κατά μέσον όρο, 80 περίπου πρόβατα. Τα καλοκαίρι του 1455, ο Οθωμανός τιμαριούχος είσπραξε τα εξής ποσά από τους κατοίκους του τιμαρίου του:

Από το σιτάρι 25,5 κοιλά Χ 8 άσπρα το κοιλό	Σύνολο 192,0	άσπρα
Από το κριθάρι 7,5 κοιλά Χ 5 άσπρα το κοιλό	» 37,5	»
Από το κεχρί 2,5 κοιλά Χ 5 άσπρα το κοιλό	» 12,5	»
Από τα καρύδια	7,0	»
Από την δεκάτη των κήπων	20,0	»
Από τον φόρο των προβάτων	1.382,0	»
Από τον φόρο των χοίρων	122,0	»
Από τον φόρο των εγκλημάτων και των γάμων	100,0	»
Από την σπέντζα	1.19,0	»
Σύνολο της φοροπροσόδου	3.072,0	άσπρα

Οι κάτοικοι του οικισμού, σε αλφαβητική σειρά, είναι οι εξής:

1. Βοϊβοντίνα, χήρα	27. Μούρεσης Μιχάλης
2. Βοϊβοντίνας Νικόλας	28. Μούρεσης Νικόλας
3. Γιώργη Δήμος	29. Ντελής Κώστας
4. Γραμματικός Θόδωρος	30. Ντόμπρος Μίρος
5. Γραμματικός Μανόλης	31. Ντόμπρος Στέφανος
6. Γραμματικός Νικόλας	32. Πασχάλης Γιάννης
7. Ζωή, χήρα	33. Πασχάλης Γιώργης
8. Ζωριάνος Δήμος	34. Πορφίδης Μιχάλης
9. Κακούζας Μιχάλης	35. Πρόνοια, χήρα
10. Καλαρίδης Γιάννης	36. Ραβανός Γιώργης
11. Καλαρίδης Γιάννης	37. Ρασίνα, χήρα
12. Καλαρίδης Κώστας	38. Ράφτης Γιώργης
13. Καλαρίδης Λούκας	39. Ράφτης Γιώργης
14. Καλαρίδης Νικόλας	40. Ράφτης Δήμος
15. Καρδαράς Γιώργης	41. Στάγιας Νικόλας
16. Κουράτορας Γιάννης	42. Στάγιος Δήμος
17. Κουράτορας Γιώργης	43. Στάγιος Κώστας
18. Κουράτορας Δήμος	44. Στογιάνος Πρόβας
19. Κουράτορας Μιχάλης	45. Στραγαλινός Γιάννης
20. Μαργκούζας Νικόλας	46. Στραγαλινός Γιώργης
21. Μετσοβίτης Κώστας	47. Στραγαλινός Στάγιος
22. Μιχαλέσης Θόδωρος	48. Τσαγκάρης Κώστας
23. Μιχαλέσης Μιχάλης	49. Τσαγκάρης Μιχαήλ
24. Μούρεσης Γιάννης	50. Χαλκιάς Γιώργης
25. Μούρεσης Γιώργης	51. Χαλκιάς Δήμος
26. Μούρεσης Μανόλης

Όπως προαναφέρθηκε, από τους 51 οικογενειάρχες οι 4 ήταν χήρες γυναίκες. Από τους 47 άνδρες μόνο 3 δεν έχουν ελληνικό βαφτιστικό όνομα: Μίρος, Πρόβας, Στάγιος. Από τις χήρες, 2 έχουν ελληνικό όνομα (Ζωή, Πρόνοια) και 2 αναφέρονται με το ανδρωνυμικό τους (Βοϊβοντίνα, Ρασίνα < Γερασίνα < Γεράσης;).

Οι 34 οικογενειάρχες έχουν ελληνικά επώνυμα: Γιώργη, Γραμματικός, Ζωριάνος, Κακούζης < Κακούσης, Καλαρίδης < Καλαρίτης, Καρδαράς, Κουράτορας, Μαργκούζης < Μαρκούσης, Μετσοβίτης, Μιχαλέσης, Πασχάλης, Πορφίδης, Ράφτης, Στραγαλινός, Τσαγκάρης, Χαλκιάς. Οι υπόλοιποι 14 οικογενειάρχες έχουν επώνυμα ξένης προέλευσης: Βόιβοντας, Μούρεσης, Ντελής < τ. deli (ανόητος, τρελός), Ντόμπρος < σλ. dobr (καλός, ειλικρινής), Στάγιος, Στογιάνος < σλ. Stojan.

Η ύπαρξη των πατριδωνυμίων Καλαρίτης και Μετσοβίτης, του αρβανίτικου Μούρεσης και των σλαβικών Βοϊβοντίνας, Ντόμπρος, Στάγιος και Στογιάνος δηλώνουν ότι μεταξύ των κτηνοτρόφων της Ανατολής, το 1454/1455, συμπεριλαμβάνονται μερικοί Ηπειρώτες, Αρβανίτες και Σέρβοι, υπολείμματα του ελληνοσερβικού κράτους των Τρικάλων (1348-1393).

Αρχιμ. ΝΕΚΤΑΡΙΟΣ ΔΡΟΣΟΣ

ΤΕΣΣΕΡΕΣ ΕΝΘΥΜΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΔΥΟ ΕΠΙΤΙΜΙΑ

ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΛΑΦΟ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ

(1775/1864)

Για την σύνθεση της παρούσας μελέτης μας οφείλουμε πολλές ευχαριστίες στην κ. Σταυρούλα Σδρόλια, αναπληρώτρια προϊσταμένη της 7^ης ΕΒΑ της Λάρισας, η οποία είχε την καλοσύνη να μας παραχωρήσει ένα αντίγραφο των καταγραφών της στο ναό του Αγίου Γεωργίου της Ελάφου (πρώην Βουλγαρινής). Πρόκειται για 5 ενθυμήσεις, οι οποίες είναι γραμμένες σε κάποια σωζόμενα παλαιά λειτουργικά βιβλία, και δύο επιτίμια. Όλα αυτά τα παρουσιάζουμε στην παρούσα μικρή μας μελέτη για τους αναγνώστες του Θεσσαλικού Ημερολογίου.

ΜΕΡΟΣ Α: ΟΙ ΤΕΣΣΕΡΕΣ ΕΝΘΥΜΗΣΕΙΣ (1775-1864)

1) 15-12-1775

+ θημησις τον κερόν ωπου εκτήστεκεν / ο ναὣς του αγήου γεωργίου. εδώ / ἢγράψαμεν δηα ἑνθἡμησιν τον κό/σμο να ἔχὣμεν το θημιτηκόν έως / των κερόν ωπου να εβρίσκετε από του / νήν ἓος του εόνος κ(αί) διά ἔξόδου / νηκόλα π(α)παθανασούλη ὁ υιὁς της / χήρας ἀπο χορἱον. βουργαρινή. / κ(αί) διά τἡν αλἡθήαν έγραψα / εἰς την εβεβ…… δηα να μαρτηρί εἱς / τους χριστηανούς. νηκὁλαος υἵὃς / τῆς χήρας ἐγράψη / 1775 μηνή δεκεμβρίου – 15.

Η ενθύμηση αυτή είναι γραμμένη σε ένα έντυπο με τίτλο, Βίβλος Ἐνιαύσιος / ἥτις και / Πανθεκτική Καλεῖται / πᾶσαν την τοῦ χρόνου ἀκολουθίαν / περιέχουσα.

2) 28.8.1788 – 1.6.1789

1788 αυγούστου 28 / τον κηρόν, ὁπου εκῦνήσα κ(αί) επῆγα / εἱς. την αγίαν. Πόλιν ιερουσαλήμ / εἱχεν. Το ψομοι ει ουκά, ὁντης κύνησα ας(πρα) 12 / κ(αί) ὁντοις γίρησα 1789 – εἰουνήου Ιη / βρίκα το ψομοί ει ουκά ας(πρα) 27 κ(αί) τρα/βηξαν. εἰ ὁρφάνηα. εκῦνη. τη χρονηἁ / πολή ζῶρι. ὅσου. ωπού ήρθαν εἱς / ἓκστασιν φοβοιρί. κ(αί) ειγό, εἱς τήν / αγίαν πόλην. εἰχαμοι ευτιχήα / το ψομοί ει ουκά ας(πρα) 12 κ(αί) ὅσου ὁτου / εκυνἥσαμοι πάει ει ουκά ας(πρα) 15 / ταύτα κ(αί) εἱς ενθήμησιν ἑγραψα.

Εικ. 1. Φωτοαντίγραφο της ενθύμησης 2/28.8.1788 – 1.6.1789.

Η ενθύμηση αυτή είναι γραμμένη στο έντυπο της 1^ης ενθύμησης. Το προσκυνηματικό ταξίδι στους Αγίους Τόπους, του γραφέα της ενθύμησης, ο οποίος είναι ένας κληρικός, διήρκησε 9 μήνες: από τις 28.8.1788 μέχρι την 1.6.1789. Όταν ξεκίνησε για το ταξίδι το ψωμί πουλιόταν προς 12 άσπρα (12/120 του γροσίου) και όταν επέστρεψε στο χωριό του πουλιόταν προς 27 άσπρα, δηλαδή η τιμή του είχε υπερδιπλασιασθεί. Στην Ιερουσαλήμ, αντιθέτως, η άνοδος της τιμής του ψωμιού ήταν πολύ μικρή: από 12 άσπρα ανήλθε στα 15. Στην περιοχή της Αγιάς η ακρίβεια έφερε σε δύσκολη θέση (πολύ ζόρι) τους φτωχούς και τα ορφανά.

3) 28.12.1842

1842 δεκ[ε]μβρήου 28 / Εγἢνι μια ταραχή μεγάλη φορ/τούνα και το έγραψάμη / δηα ενθήμισῖν. / Παπ(α)γηοργηος / Από βουλγαρηνή.

Και αυτή η ενθύμηση είναι γραμμένη στο έντυπο των δύο προηγούμεων ενθυμήσεων.

4) 1.4.1864

ἐτούτην ἡ πανθέκτη ἐίναι τοῦ Ἀγίου / γεοργῖου ἀπό χωρίον Βουργαρηνής / καί το ἔδη σεν ό κύρίος Δημήτριος δηδάσ/καλος παπᾶ Χατζόυλη ἀπό χορίον Κουκουρά/βα καί όποίος τό πάρη να Δηαβάση να ἔχη / την ἐυχήν τόυ Ἀγίου Γεωργίου και ὀποίος τον / ἀπόξήνόσει νά ἔχη την κάταραν τόυ Ἀ/γίου Γεωργίου, Ἀμήν. τῆ α Ἀπριλήου / Στέργιος παπᾶ Τριαντα/φύλλου Γράφο καί Μα/ρτηρώ / ἀπό χορίον βοργαρι/νής 1864.

Και αυτή η ενθύμηση είναι γραμμένη στο έντυπο των προηγούμενω τριών ενθυμήσεων. Ο γραφέας Στέργιος Παπατριανταφύλλου μας πληροφορεί ότι ο δάσκαλος Δημήτριος Χατζούλης, από την Κουκουράβα (Αμυγδαλή) της Αγιάς, βιβλιοδέτησε την Πανθέκτη, προφανώς λόγω της φθοράς της.

5) 10.5.1864

1864: 10 Μαΐου. ὁ Μ: Δδ: Ν: Ρηγόπουλος ἐκ κισοῦ.

Η ενθύμηση αυτή είναι γραμμένη σε ένα έντυπο Τριώδιον Ψυχοφελέστατον (Ενετίησιν, αψοη΄ 1778).

ΜΕΡΟΣ Β: ΤΑ ΔΥΟ ΕΠΙΤΙΜΙΑ (1865-1857)

Τα δύο επιτίμια των ετών 1856 και 1857 εξέδωσε ο μητροπολίτης της Δημητριάδας Γρηγόριος Δ΄ Ωρολογάς, ο Μοσχονήσιος, ο οποίος μετατέθηκε στη Μητρόπολη της Δημητριάδας από την Μητρόπολη της Σάμου, στις 11.7.1855 και πέθανε στην Αγία, όπου και τον έθαψαν, πριν από τις 23.9.1858. Και τα δύο εκδόθηκα εξαιτίας κλοπών, οι οποίες έγιναν στην Έλαφο και ανακοινώθηκαν στον ενοριακό ναό του οικισμού, στο τέλος της Θείας Λειτουργίας. Είναι σχεδόν ομοιόμορφα, με μικρές διαφορές στη γλώσσα και στην απαρίθμηση των ποινών. Δεν γνωρίζουμε το αποτέλεσμα το οποίο έφερε η ανάγνωση των επιτιμίων στο ναό Πιθανότατα, οι κλέφτες επέστρεψαν τα κλοπιμαία, καθώς ο αφορισμός από την Εκκλησία ήταν μία ποινή την οποία κανείς, μάλλον, δεν υποτιμούσε.

Την έκδοση του πρώτου επιτιμίου προκάλεσε ο Ιωάννης Παπαποστόλου, διότι κάποιοι συγχωριανοί του, πριν από δύο χρόνια, όταν αυτός απουσίαζε από το χωριό, είχαν διαρρήξει την οικία του και αφαίρεσαν από εκεί μία ποσότητα σιταριού. Ο Παπαποστόλου κατέφυγε στον μητροπολίτη της Δημητριάδας, στην επαρχία του οποίου υπαγόταν και υπάγεται η Έλαφος, ο οποίος, ακούγοντας το παράπονό του, εξέδωσε το σχετικό επιτίμιο. Στο επιτίμιο αυτό, το οποίο συντάχθηκε στις 8 Φεβρουαρίου 1856 στο χωριό Άγιος Λαυρέντιος του Πηλίου, ο μητροπολίτης απευθύνεται στους ιερείς, στους προκρίτους και στους κατοίκους της Βουλγαρινής, γνωρίζοντάς τους τον λόγο έκδοσης του επιτιμίου. Στη συνέχεια, απευθυνόμενος προς τον κλέφτη, τον απειλεί με φρικτές ηθικές ποινές, στην περίπτωση κατά την οποία δεν θα επιστρέψει το κλεμμένο σιτάρι. Επιπλέον απειλεί και όσους γνωρίζουν τον κλέφτη και δεν θα τον φανερώσουν: «αφορισμένοι (…) κατηραμένοι και ασυγχώρητοι και μετά θάνατον άλυτοι και τυμπανιαίοι. Αι πέτραι και ο σίδηρος λυθήσονται αυτοί δε μηδαμώς (…)».

Την έκδοση του δεύτερου επιτιμίου, το οποίο συντάχθηκε στο Βόλο στις 15.1.1857, προκάλεσε ο μυλωνάς του χωριού Ιωάννης Αντωνίου. Κάποιοι συγχωριανοί τού είχαν κλέψει 4 σιδερένιες παγίδες και μια ποσότητα σιταριού από τον νερόμυλό ου. Εξέθεσε και αυτός το παράπονό του στον μητροπολίτη Γρηγόριο Δ΄ και αυτός προέβη, για μία ακόμη φορά στην έκδοση ενός άλλου επιτιμίου. Και πάλι ο μητροπολίτη απευθύνεται στους ιερείς, στους προκρίτους και στους κατοίκους της Βουλγαρινής, γνωρίζοντάς τους τον λόγο έκδοσης του επιτιμίου και απειλώντας με βαριές ηθικές ποινές τον κλέφτη και όσους συγκαλύπτουν την δράση του, όπως έκανε και με το πρώτο επιτίμιο.

Η ΕΚΔΟΣΗ ΤΩΝ ΔΥΟ ΕΠΙΤΙΜΙΩΝ

1^ο / 8.2.1856

+ Εὐλαβέστατοι Ἱερεῖς, τιμιώτατοι πρόκριτοι καί λοιποί ἁπαξάπαντες εὐλογημένοι Χριστιανοί τῆς κώμης Βουλγαρινῆς, χάρις εἰη ὑμιν ἄπασι καί εἰ/ρηνη παρά θεοῦ. Ὁ Ἰωάννης παππά Ἀποστόλου ἀνήγγειλεν ἠμιν δεινοπαθῶς, ὅτι πρό δύο σχεδόν ἐτῶν ἐν ἀπουσία τοῦ ἀνοίξαντες τήν οἰκίαν τοῦ ἔκλε/ψαν μερικόν σίτον τοῦ ἀθεόφοβοι τίνες, αἵ εἰς ἀνακάλυψιν τῆς ἀλήθειας ἐξητήσατο τό παρόν ἠμέτρον ἐκκλησιαστικόν φρικτόν ἐπιτίμιον. Καί δή γρά/φοντες, ἀποφαινόμεθα Ἀρχιερατικῶς, ἴνα ὁποῖοι ἤνοιξαν τήν οἰκίαν τοῦ εἰρημένου Ἰωάννου παππᾶ Ἀποστόλου καί ἀφήρησαν τόν σίτον του, ἐάν / ἅμα τό ἀκοῦσαι καί ἰδεῖν τό παρόν τόν θεόν φοβηθέντες, καί τήν αἰώνιον κόλασιν εἰς νοῦν θέμενοι μαρτυρήσωσι ἐν φόβω θεοῦ τήν καθα/ρᾶν ἀλήθειαν, καί ἀποζημιώσωσι καί δικαιώσωσιν αὐτόν εἴτε πνευματικῶ τῷ τρόπω, εἴτε ἄλλως πώς ἤδη καλῶς. εἰ δέ καί ἐπιμείνωσιν / εἰς τήν ἁρπαγήν, πλεονεξίαν καί αἰσχροκέρδειαν καί ἐάσωσιν αὐτόν μέχρι τέλους ἠδικημένον καί ἐζημιωμένον, ὡς διλάδικοι ὁποῖοι καί ἄν / ὦσιν ἀφορισμένοι ὑπάρχουσι ἀπό θεοῦ Κυίου Παντοκράτορος, κατηραμένοι καί ἀσυγχώρητοι καί μετά θάνατον ἄλυτοι, καί τυμπανιαῖοι, αἵ / πέτραι καί ὁ Σίδηρος λυθήσονται αὐτοί δέ μηδαμῶς, κληρινομήσειαν τήν λέπραν τοῦ Γιαζῆ καί τήν ἀγχόνην τοῦ Ἰούδα, ἄγγελος Κυρίου κᾶ/ταδιώξη αὐτόυς ἐν φλογίνη ρομφαία, σχισθεῖσα ἡ γῆ καταπίη αὐτούς ὡς τόν Δαθᾶν καί τόν Ἀβειρῶν, στένοντες εἴησαν ἐπί τῆς γής καί τρέμοντες / ὡς ὁ Κάϊν, ἡ ὀργή τοῦ θεοῦ εἰη ἐπί τάς κεφαλάς αὐτῶν καί προκοπήν θεοῦ μηδέποτε ἴδοιεν ἐφ’ οἶς ἐργάζονται, ἔχοντες καί τάς ἀρᾶς πάντω / τῶν ἀπ’ αἰῶνος Ἁγίων καί τῶν τριακοσίων δέκα καί ὀκτώ θεοφόρων Ἁγίων πατέρων τῶν ἐν Νικαία, καί τῶν λοιπῶν πανσέπτων οἰκουμενικῶν / Συνόδων. ἔτι δέ καί ὅσοι γνωρίζουσι περί τοῦ κλαπέντος τούτου σίτου, ἐάν δέν μαρτυρήσωσι ἐν φόβω θεοῦ τήν καθαράν ἀλήθειαν ἐπίσης / καί αὐτοί ὁποῖοι καί ἄν ὦσιν ὡς φιλάδικοι ἔστωσαν εἰς τό ἄνωθεν ἐκκλησιαστικόν δεσμόν, ἕως οὐ μεταμεληθέντες καί οἱ μέν κλέψαν/τές τόν εἰρημένον σίτον ἀποζημιώσωσι τόν διαλειφθέντα Ἰωάννην παππά Ἀποστόλου μέ ὁποιονδήποτε τρόπον βούλονται, οἱ δέ γνωρίζοντες περί τῆς / κλοπῆς ταύτης μαρτυρήσωσιν ἐν φόβω θεοῦ τήν καθαράν ἀλήθειαν, καί προσπεσόντες τῷ ἐκκλησιαστικῶ ἐλέη, τότε τεύξονται συγχωρήσεως.

Τή 8 Φευρουαρίου 1856 ἐν Ἁγίω Λαυρεντίω.

+ ὁ Δημητριάδος Γρηγόριος

2ο / 15.1.1857

+ Εὐλαβέστατοι ἱερεῖς, τιμιώτατοι πρόκριτοι καί λοιποί ἁπαξάπαντες εὐλογημένοι Χριστιανοί τοῦ χωρίου Βουλγαρινῆς χάρις εἰη ὑμίν ἄπασι καί εἰρήνη παρά / θεοῦ. Ὁ Ἰωάννης Ἀντωνίου ἀνήγγειλεν ἠμίν δεινοπαθῶς, ὅτι μερικοί ἀθεόφοβοι φιλαδίκω γνώμη κινούμενοι τοῦ ἔκλεψαν τέσσαρας σιδηρᾶς παγί/δᾶς, ὠσαύτως καί ἀπό τόν Μύλον του, τοῦ ἔκλεψαν μερικόν σιτάρι. Μή ἀνεχόμενος τοίνυν τήν τοιαύτην ἀδικίαν, πρός ἀνακάλυψιν ἀληθείας / κ(αί) δικαίωσίν του, τό παρόν ἡμέτερον ἐκκλησιαστικόν φρίκτον ἐπιτίμιον ἐξητήσατο, κ(αί) δή γράφοντες ἀποφαινόμεθα Ἀρχιερατικῶς, ἴνα εἰ οὕτως / ἔχη, ὁποῖοι κ(αί) ἄν ὠσίν οἱ κλέψαντες τάς διαλειφθείσας πάγ΄’ἰδας ἐάν ἅμα τῷ ἀκοῦσαι κ(αί) ἰδειν τό παρόν τόν θεόν φοβηθέντες κ(αί) τήν αἰώνιον / κόλασιν διανοηθέντες ἀποζημιώσωσιν τόν διαλειφθέντα Ἰωάννην Ἀντωνίου ἤδη καλῶς, εἰ δέ κ(αί) ἐπιμείνωσιν εἰς τήν φιλάδικον αὐτῶν γνώμην, οἱ / τοιοῦτοι ὡς ἀθεόφοβοι, ἀσυνείδητοι κ(αί) ἅρπαγες ὁποῖοι κ(αί) ἄν ὦσιν, ἀφωρισμένοι εἴησαν ἀπό θεοῦ Κυρίου Παντοκράτορος, κατηραμένοι κ(αἵί) ἀσυγχώρητοι, / καί μετά θάνατον ἄλυτοι κ(αί) τυμπανιαῖοι, αἵ πέτρες κ(αί) ὁ σίδηρος λυθήσονται αὐτοί δέ μηδαμῶς, στένοντες εἴησαν ἐπί τῆς γής κ(αί) τρέμοντες ὡς ὁ Κάϊν / ἡ ὀργή τοῦ θεοῦ εἰη ἐπί τάς κεφαλάς αὐτῶν, καί προκοπήν θεοῦ μηδέποτε ἰδοιεν ἐφ’ οἶς ἐργάζονται, ἔχοντες δέ κ(αί) τάς ἀρᾶς πάντως τῶν ἀπ’ αἰῶνος / Ἁγίων κ(αί) τῶν τριακοσίων δέκα κ(αί) ὀκτώ θεοφόρων πατέρων. προσέτι κ(αί) ὅσοι γνωρίζουσι ἤ εἶδον τούς αὐτουργούς τῆς τοιαύτης κλοπῆς, κ(αί) χαριζό/μενοι φιλοπροσωποῦντες δέν μαρτυρήσωσιν ἐν φόβω θεοῦ τήν καθαράν ἀλήθειαν ἐπίσης ὁμού καί αὐτοί ὁποῖοι καί ἄν ὦσιν ὡς ἀθεόφοβοι κ(αί) τοῦ ἰδίου ἐκλήματος ὑπεύθυνοι ἔστωσαν εἰς τόν ἄνωθεν ἐκκλησιαστικόν φρικτόν δεσμόν. Ἕως οὐ μεταμεληθέντες κ(αί) οἱ μέν ἀδικήσαντες τόν διά/λειφθέντα Ἰωάννην Ἀντωνίου μέ ὁποιονδήποτε τρόπν βούλονται, οἱ δέ γνωρίζοντες περί αὐτῶν μαρτυρήσωσιν ἐν φόβω θεοῦ τήν καθαράν / ἀλήθειαν κ(αί) προσπεσόντες τῷ ἐλέει τῆς ἐκκλησίας τότε τεύξονται συγχωρήσεως.

ἀωνζ: Ἰανουαρί(ου) ΙS

+ ὁ Δημητριάδος Γρηγόριος

ΚΕΡΚΙΝΙΟ – ΚΟΥΚΟΥΡΑΒΑ – ΑΝΩ ΑΜΥΓΔΑΛΗ

Ιστορική γεωγραφία

Η απεικόνιση της κατανομής των αρχαίων πολισμάτων στη Θεσσαλία, δείχνει ότι, μεταξύ των αρχαίων πόλεων της ιστορικής περιόδου με πιο σημαντική τη Λάρισα, απαριθμούνται οι πόλεις Κερκίνιο¹, Αρμένιο και Φερές. Ο Br. Helly πρότεινε την ταύτιση του Κερκινίου με τα ερείπια της Άνω Αμυγδαλής², (δηλαδή Κουκουράβας) στην περιοχή της Πέτρας³. Σε σποραδικές μνείες για την Θεσσαλία, αναφορικά με πολιτικά και στρατιωτικά γεγονότα ο Έλληνας ιστορικός Προκόπιος⁴ αναφέρει: Ανενεώθη και επί Θεσσαλίας φρούρια τάδε^. Αλκών, Λόσσονος, Γεροντική, Πέρβυλα, Κερκινέου⁵, Σκιδρεούς, Φράκελλαν». (4.4.3, 157 – 4.4.3, 165). Ο Br. Helly εντοπίζει το Κερκίνιο στην οδό από Μελίβοια προς τη Δημητριάδα. Είναι πολύ εύκολο, αν έχει κανείς υπόψη του τους αρχαίους οικισμούς, που βρίσκονται στην ανατολική περιφέρεια της θεσσαλικής πεδιάδας, να δείξει μια αληθινά καλή διάβαση με ένα δρόμο που οδηγεί από την Αγιά – Νότια του Αετολόφου – δια μέσου μικρής ανοικτής κοιλάδας ενός παραπόταμου του Άμυρου, στο χωριό Πρινιά. Στο βάθος αυτής της κοιλάδας ο ταξιδιώτης βρίσκει εύκολη είσοδο, [είναι ο παλιός δρόμος από Πρινιά προς Κουκουράβα], η οποία του επιτρέπει να κατεβεί πολύ γρήγορα στη θεσσαλική πεδιάδα.

——————————————————

1.- Τίτος – Λίβιος, 31, 51, 1 – 4. «Κερκίνιο που ήταν κοντά στο Αμυρικό πεδίο».

2.- Br. Helly – J. P. Bravard R. Caputo, Η ανατολική θεσσαλική πεδιάδα. Μεταβολές των ιστορικών τοπίων και η προσχωματική εξέλιξη, ΘΗΜ 38 (2000) 3-35. Μεταφρ. από τα γαλλικά, Κώστας Σαμαράς. «Για τις συνθήκες απεικόνισης αυτών των θέσεων βασισθήκαμε στο πρότυπο του πιο κοντινού γείτονα». Βλ. Auda et al., 1987. Br. Helly et al., 1992.

3.- F. Hild – J. Koder, Η Βυζαντινή Θεσσαλία, ΘΗΜ 12 (1987) 84-85.

4.- Procopius de Bellis, Bibliotheca Teubneriana.

5.- Κερκινέου < Κερκίνιον. Φρούριο στη θέση της αρχαίας πόλης Κερκίνιον, η οποία βρισκόταν νοτιοανατολικά του Καστρίου της Αγιάς, κοντά στη λίμνη Βοιβηϊδα. Πρβλ. Δ. Σακελλάρης, Η Θεσσαλία στους Έλληνες και Λατίνους ιστορικούς της ύστερης αρχαιότητας, ΘΗΜ 54 (2008) 48.

Σ’ αυτό ακριβώς το σημείο βρίσκεται ένα οικοδόμημα αρχαίο, που φαίνεται σπουδαίο και τοποθετείται στο σημείο όπου σήμερα βρίσκεται το χωριό Άνω Αμυγδαλή – Κουκουράβα, απ’ όπου κατεβαίνει κανείς μ’ ένα καλντερίμι κατ’ ευθείαν στην πεδιάδα σε λιγότερο από 20΄ λεπτά της ώρας⁶.

Ο αρχαίος οικισμός ανευρίσκεται ανάμεσα στο χωριό Καστρί και στην Άνω Αμυγδαλή, σε ένα πλάτωμα, σε ύψος 3,30 μ. που ονομάζεται Καλαμάκι, και που εξέχει αρκετά από το υπόλοιπο όρος και στην νότια πλευρά, βρίσκεται μια εγκαταλειμμένη μονή αφιερωμένη στο Πρόδρομο.

Για την πόλη «Κερκίνιο» γνωρίζουμε μία αλλά ουσιαστική μαρτυρία από σύντομη αναφορά του Τίτου Λίβιου δηλαδή του Πολύβιου, για το έτος 199 π.Χ. Το θέρος του 199 π.Χ. το Κερκίνιο κατελήφθη και λεηλατήθηκε από τους Αίτωλούς και τους Αθαμάνες υπό την ηγεσία του Βασιλιά Αμύνανδρου.

«Αυτές οι αιτίες τον Δαμόκριτο και τους άλλους Αιτωλούς επανέφεραν στους Ρωμαίους. Μετά την προσχώρηση του Αμυνάνδρου, Βασιλέως των Αθαμάνων, εξεκίνησαν να πολιορκήσουν το Κερκίνιον. Οι κάτοικοι (του Κερκινίου) έκλεισαν τις πύλες και δεν είναι βέβαιον, αν αυτό το έπραξαν επειδή πιέσθηκαν ή με τη θέλησή τους, επειδή είχαν εκεί μια βασιλική (= μακεδονική) φρουρά. Κατόπιν το Κερκίνιο μέσα σε λίγες μέρες καταλήφθηκε και πυρπολήθηκε. Όσοι διασώθησαν από τη μεγάλη καταστροφή, ελεύθεροι ή δούλοι, απήχθησαν μαζί με την υπόλοιπη λεία (πολέμου). Αυτός ο φόβος όλους όσους κατοικούσαν γύρω από το έλος της Βοιβηΐδας, τους εξανάγκασε να εγκαταλείψουν τους οικισμούς τους και να αναζητήσουν τα όρη …».

Από το κείμενο αυτό του Τίτου Λίβιου αντλούμε μια ενδιαφέρουσα πληροφορία ότι δηλαδή η πόλη είχε Μακεδονική φρουρά. Το ενδιαφέρον αυτής της πληροφορίας είναι ότι μας δίδει επιχείρημα, έμμεσο μεν, αλλά σαφές, για την τοποθέτηση του Κερκινίου στην Άνω Αμυγδαλή.

Η τοποθεσία βρίσκεται σε οδό που από την Αγιά διασχίζοντας το ανατολικό, μικρό θεσσαλικό λεκανοπέδιο (Νότια του Αετολόφου) διαμέσου

——————————————————

6.- Br. Helly, Από τη Μελίβοια στη Δημητριάδα. Πρακτικά Α΄ Ιστορικού – Αρχαιολογικού Συνεδρίου για την Αγιά και την επαρχία της (3-4/4/1993). Αγιά Λάρισας 2002, 39-43.

της Πρινιάς προς Κουκουράβα, πολύ γρήγορα φθάνει κανείς στα Κανάλια (νότιο άκρο της θεσσαλικής πεδιάδας) και μετά στο Βόλο.

Είναι πλέον σαφές και απόλυτα κατανοητό γατί μια Βασιλική Μακεδονική φρουρά βρισκόταν στο Κερκίνιο το 199 π.Χ.

Διότι, από εκεί η πιο ευθεία οδός προερχόμενη από το λεκανοπέδιο της Αγιάς, ένωνε τα Τέμπη με τη Δημητριάδα. Μία οδός, που οι Μακεδόνες χρησιμοποιούσαν συστηματικά⁷ και μέχρι τον Γ΄ Μακεδονικό πόλεμο.

Μία αβίαστη ερμηνεία των πηγών, οδηγεί στο συμπέρασμα ότι ο Br. Helly, έχοντας κατανοήσει δια της «σωματικής του παρουσίας» την τοπογραφία – γεωγραφία της Αγιάς ανατρέπει παλαιότερες θέσεις⁸ ερευνητών που θεωρούσαν ότι δεν υπήρχε εκτός των Τεμπών κανένας δρόμος που να συνδέει Μακεδονία με Ελλάδα⁹.

Το Κερκίνιον μετά την πολιορκία του 199 π.Χ. δεν αναφέρεται, ούτε και στην εκστρατεία του Περσέα το 171 π.Χ. στη θεσσαλική πεδιάδα¹⁰.

Η «οδός της Μαγνησίας» αποτελεί άξονα σύνδεσης μεταξύ Μακεδονίας και Δημητριάδας με κεντρικούς σταθμούς: Μελίβοια – Συκούριο – Κερκίνιο.

Ο Bakhuizen αναφέρει: «Όταν εισέρχονται (οι Ρωμαίοι) στην τελική φάση του Γ΄ Μακεδονικού πολέμου, το 169 π.Χ. βλέπουμε ότι με την απώλεια της Θεσσαλίας η σύνδεση Μακεδονίας – Δημητριάδος περνάει από την ορεινή Μαγνησία: Ομόλιο – Μελίβοια – Δημητριάς». Και προσθέτει ότι η επίθεση κατά της Μελίβοιας το 168 π.Χ. είχε ως στόχο την οδό αυτή.

——————————————————

7.- Πολύβιος, V, 99. όπου αναφέρει αιτωλικές επιδρομές πριν το 217 π.Χ. στο Αμυρικό πεδίο. Πρβλ Πλίνιος, ΝΗ, 36, 16. «για αυτούς που κατευθύνονται … μέσω Ιωλκού στη Μαγνησία …στη Βοιβηΐδα».

8.- S. C. Bakhuizen, Magnesia unter Makedonischer Suzeranitat, Δημητριάς 5 (ΒΑΜ, 27), Bonn, 1987.

9.- Επειδή η εξ αποστάσεως έρευνα πάσχει, ως εκ τούτου, οι απόψεις πολλών ερευνητών δεν δικαιώνονται διότι από τις καρέκλες των γραφείων πορίσματα δεν συνάγονται.

10.- Το Κερκίνιον έπαψε πλέον να είναι μια πόλη αυτόνομη, τουλάχιστον πριν από το τέλος της ελληνιστικής εποχής και μάλλον έτσι εξηγείται το ότι ο Στράβων αποσιωπά το Κερκίνιο.

Μετά την κατάληψη της Μελίβοιας (Liv. 44, 46, 3) η Δημητριάδα χαμένη οριστικά για τους Μακεδόνες βλέπει τους προμαχώνες της να πέφτουν (Διόδ. 31, 8, 6).

Ας προσθέσουμε εν τέλει ότι, ο οικισμός του Κερκινίου διέθετε ενδιαφέ-ρουσες οικονομικές πηγές λόγω της γεωγραφικής του θέσεως.

α) Το μάρμαρο στο λατομείο του Καστρίου.

β) Το εύφορο έδαφος στο υψίπεδο της Κουκουράβας και στην κοιλάδα της Πρινιάς και

γ) Ο έλεγχος μιας σπουδαίας διάβασης.

Κατά την κλασσική και ελληνιστική περίοδο η λίμνη Βοιβηίς δεν έφθανε μέχρι την περιοχή του Κερκινίου, καθώς μαρτυρεί ο Στράβων. Κατά την ύστερη βυζαντινή εποχή, η ποσότητα των υδάτων ήταν μεγάλη και επικράτησε η ονομασία Κερκινίτις¹¹ λίμνη, γεγονός που υποδηλώνει ότι, το όνομα Κερκίνιον διατηρήθηκε ως ιστορική μνήμη στην υπό εξέταση περιοχή. Σε κατάλογο του Προκοπίου, αναφέρεται καθαρά η ονομασία του Κερκινίου ως θεσσαλικής πόλης, όπου ο Ιουστινιανός ανήγειρε τείχη, διά την στρατιωτική σημασία της.

Σήμερα η Κουκουράβα η οποία στα χρόνια του Δωροθέου¹² απήχε από την Αγιά τρεις ώρες με το πόδι, λέγεται Άνω Αμυγδαλή. Κατά την υστεροβυζαντινή εποχή, σε ένα «εκδοτήριον» έγγραφο του επισκόπου Δημητριάδος Μιχαήλ Παναρέτου (1279)¹³ υπέρ του μοναστηριού της Νέας

——————————————————

11.- Br. Helly, Από τη Μελίβοια στη Δημητριάδα, Πρακτικά Α΄ Ιστορικού – Αρχαιολογικού Συνεδρίου για την Αγιά και την επαρχία της, Λάρισα (2002) 35-44. Μεταφρ. Αμαλία Περράκη.

12.- Κ. Σπανός, Τα χωριά στα ανατολικά της Λάρισας το 1876 κατά τον Δωρόθεο Σχολάριο, ΘΗΜ 28 (1995) 149.

13.- Μ. Miklosich – J. Muller, Acta et Diplomata Monasteriorum et ecclesiarum, orientis, MDCCCXC, IV, 424-426. Βλ. B. Ferjancic, Η οικογένεια των Μαλιασηνών της Θεσσαλίας, ZFF 7, 1 (1963), (σερβοκροατικά, γαλλ.) 89, Πρβλ. Α. Αβραμέα, Η βυζαντινή Θεσσαλία μέχρι το 1204. Συμβολή εις την ιστορικήν γεωγραφίαν 113 και ΕΕΒΣ 8 (1931) 415.

Πέτρας, αναφέρεται ο ναός της Θεοτόκου του Κουκουρά. Ίσως πρέπει να αναζητήσουμε την τοποθεσία στην κατωφέρεια της περιοχής του Μαυροβου-νίου, κοντά στη Βοίβη, δεδομένου ότι η Κουκουράβα, βρίσκεται στις πλαγιές του Μαυροβουνίου κοντά στην αποξηραμένη πια Βοίβη (Κάρλα) νοτιοανα-τολικά του Καστρίου. Το τοπωνύμιο είναι σλαβικό¹⁴ και το συναντούμε στη Μακρινίτσα – Βόλου, όπου μια συνοικία της, η χαμηλότερη, ονομάζεται και σήμερα Κουκουράβα.

Τα χρόνια της Οθωμανικής κυριαρχίας η Κουκουράβα όπως διαφαίνεται στα κατάστιχα απογραφής¹⁵ έχει το 1570, 35 οικογένειες, δηλαδή, 175 κατοίκους το 1602 έχει 129 οικογένειες δηλαδή 645 κατοίκους και αργότερα το 1876 έχει 76 οικογένειες με 380 κατοίκους και αλληλοδιδακτικό σχολείο. Οι κάτοικοι της ήταν γεωργοί και καρβουνιάρηδες. Το 1880¹⁶, η Κουκουράβα παρουσιάζει αύξηση εισοδημάτων και συναγωνίζεται τα κεφαλοχώρια της Αγιάς στην παραγωγικότητα.

Στις ανατολικές υπώρειες του Μαυροβουνίου με κέντρο την Αμυγδαλή φιλοξενούνται σήμερα χίλιες περίπου κυψέλες στη γεωγραφική έκταση από Πλασιά έως την Κάρλα, γεγονός που αποδεικνύει την μελισσοκομική παρά-δοση της περιοχής από το 1454 μ.Χ. μέχρι σήμερα.

Την περίοδο μεταξύ των ετών 1950-1984 στην Κουκουράβα λειτουργεί νυχτερινή σχολή¹⁷ για την οποία διασώζονται αρχεία περί εγκυκλίων επιθεω-ρητού, τίτλοι σπουδών, Σχολικού Κλήρου, Απολογισμοί – Προϋπολογισμοί, Πρωτόκολλα Αλληλογραφίας και Μαθητολόγια, σε 31 συνολικά φακέλους.

Το 1878 διαδραματίζονται μάχες στην Κουκουράβα, όπως καταγράφει ο Διδάσκαλος παπα-Δανιήλ¹⁸.

——————————————————

14.- Μ. Vasmer, Die Slaven in Griechenland (Abhand. d. Preus. Akaf. d. Wiss. Phil. Hist. Klasse, αριθ. 12), 154 (Κοκορά).

15.- Tahrir Defter = I (1570).

16.- Μ. Δάλλας, κατάστασις πληθυσμού, φόρων 1880 βλ. ΘΧ (1935) 110-112.

17.- Βλ. ΓΑΚ Τοπικό Αρχείο Αγιάς Φ₂ (1955-57) όπου πρωτόκολλο αλληλογραφίας Φ₇ και Σχολική Εφορεία: Περί κατασκευής ξύλινου διδακτηρίου (1955-60) Φ₁₀.

18.- Δ. Αγραφιώτης, Δάσκαλοι και σχολεία στην επαρχία της Αγιάς 1700-1881, ΘΗΜ 5 (1983) 69.

«ΔΠ 1878 ΠΔ. Εν έτει χιλιοστώ οκτκοσιοστώ εβδομηκοστώ ογδόω, Φεβρουαρίου ογδόη, ημέρα Τετάρτη, ήλθον οι Αντάρται εις το χωρίον Κουκουράβα και επολέμησαν με τους Τούρκους. Καπετάνιος ήτον ο λεγόμενος Τσελεπίτσαρης ομού με πεντήκοντα Έλληνες, ήσαν δε χωριάτες από Κεραμίδιον, από Σκλήθρον, από Βένετον και από Βουλγαρινήν έως εκατόν πεντήκοντα. Και γίνεται το όλον διακόσιοι, ο δε τουρκικός στρατός ήτον περίπου δύο ήμισυ χιλιάδες, και επολέμησαν ώρας τρις από τας εννέα έως τας δώδεκα ετελείωσαν τον πόλεμον, οι μεν αντάρται έφυγον εις το χωρίον Βουλγαρινήν, ο δε τουρκικός στρατός, γκέκηδες Αρβανίτες και νιζάμ ασκέρ, το δε εσπέρας έως δύο ώρας νυκτός ήλθον έως τετρακόσιοι Ζουμπέκιδες, ήλθον και Κεσερλιώτες [= Συκουριώτες] και έγιναν περίπου από τρεις χιλιάδες μέσα εις την Κουκουράβα, και ελάλησαν την σάλπιγκα να κάμουν γιάγμα το χωρίον, και σαν άρχησαν, μήτε εκκλησίαν άφησαν, μήτε εικονίσματα, ένα ωρολόγιον ήταν εις τον Άγιον Γεώργιον και το έσπασαν, και τους οικοκυρέους μήτε πάπλωμα να σκεπασθούν δεν τους άφησαν, μόνον τα φορέματα τα οποία φορούσαν επάνω τους τους έμειναν, άλλους ετυράννησαν διά γρόσια εκτός καμιά τριανταργιά οσπίτια έμειναν απείρακτα, τα δε λοιπά όλα, και εις το Σχολείον έκαμαν παραμικράν ζημίαν.

Εγράφη διά χειρός του Δημητρίου Παπα-Δανιήλ Αγιάν διά ενθύμησιν όστις εχρημάτησεν Διδάσκαλος …

Από δε την μονήν του τιμίου Προδρόμου διέβησαν απ’ εκεί οι γκέκηδες και δεν έκαμον ζημίαν ο δε ηγούμενος ήτον ο ιερομόναχος παπα-Άνθυμος.

1878 φεβρουαρίου και έγιναν τα ανωτέρω ταύτα και εγράφησαν διά ενθύμησιν, παρά Κυρίου Δημητρίου παπα-Δανιήλ, όστις εχρημάτησε Διδάσκαλος εις χωρίον Κουκουράβαν».

Στην Κουκουράβα σήμερα υπάρχουν έντεκα Ναοί οι οποίοι υπάγονται στην ενορία του Αγίου Γεωργίου:

«Σιβίλλη» – Παναγία 9^ος αιώνας.
«Τσιντζιλέρ Ρέμα», Κατή μνήμα 9^ο αιώνας.
Ι. Μ. Παναγίας (Ζωοδόχος 1740) ή Κούκουρα; 1274.
Ι. Μ. Τιμίου Προδρόμου 1794.
Άγιος Γεώργιος – Λιβαδάκι.
Άγιος Αθανάσιος – Λιβαδάκι (Ερείπια).
Άγιος Γεώργιος (Καμπαναριό 1811) – Κουκουράβα (Άγιος Χαράλαμπος).
Άγιος Αθανάσιος (1763) – Κουκουράβα.
Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης – Αμυγδαλή.
Άγιος Φανούριος – Αμυγδαλή.
Προφήτης Ηλίας – Μαυροβούνι.

ΘΕΣΣΑΛΙΚΟΥ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟΥ ΤΟΜΟΣ

Περιεχόμενα

Κοινοποίηση

Προτεινόμενες Αναρτήσεις

ΔΕΣΙΑΝΗ

ΕΥΕΡΓΕΤΑΙ – ΛΟΓΙΟΙ

Ευχή διά τας μέλισσας.