Ομιλία πραγματοποιηθείσα εις Αμπελώνα Λαρίσης την 28-01-1996
κ. Αντιδήμαρχε,
κ. Σύμβουλοι,
Σεβαστοί Διδάσκαλοι,
Αγαπητοί Γονείς,
Κυρίες και Κύριοι.
Ευχαριστώ τους εκπαιδευτικούς του Γ΄ Δημοτικού Σχολείου Αμπελώνος που είχαν την καλοσύνη να με προσκαλέσουν είς την πόλη σας δια την παρουσίαση του θέματος ΄΄ Θεσσαλοί Νεομάρτυρες΄΄.
Ευχαριστώ και όλους εσάς που προσήλθατε να ακούσετε την ομιλία μου. Δέχθηκα να ομιλήσω διότι δεν θα πω τίποτα δικό μου. Ότι θα ακούσετε είναι γραμμένο ή έχει λεχθεί από αυτούς που απέκτησαν την αληθινή γνώση. Εσείς -μαζί σας και εγώ- ως φίλοι της γνώσης θέλουμε να ακούμε και να μελετάμε.
Η δική μου σπουδή, δεν τολμώ να πω εμπειρία, είναι η αγάπη να συλλέγω και να παρουσιάζω όσο γίνεται σωστά άγνωστα στοιχεία από τη ζωή των Αγίων.
ΝΕΟΜΑΡΤΥΡΕΣ
Ο όρος Νεομάρτυς άρχισε να χρησιμοποιήται μετά την εικονομαχία εις το Βυζάντιο, για να χαρακτηρίσει όσους υπέστησαν μαρτυρικό θάνατο, επειδή απέδιδον τιμητική προσκύνηση στις εικόνες που κατέστρεφαν μετά μανίας οι εικονοκλάσται.
Από διακοσίων και πλέον όμως ετών επεκράτησε η συνήθεια να ονομάζονται Νεομάρτυρες όσοι με κάθε τρόπο έχαναν τη ζωή τους από τους Τούρκους επειδή ομολογούσαν πίστη στο Χριστό και δεν επείθοντο να εξισλαμισθούν (να γίνουν δηλαδή από Χριστιανοί Μουσουλμάνοι). ΄Ετσι λοιπόν κατά τον ΄Αγιο Νικόδημο τον Αγιορείτη, όσους έχυσαν το αίμα τους διά την χριστιανική τους πίστη μετά το έτος 1453 μ.Χ. καλούμε Νεομάρτυρας προς διαχωρισμό από τους αρχαίους μάρτυρας της πίστεως (΄Αγ. Γεώργιο – Άγ. Δημήτριο) από τους οποίους σε τίποτα δεν υστερούσαν οι Νεομάρτυρες. (Άγ. Νικόδημος ο Αγιορείτης ΄΄Νέον Μαρτυρολόγιον΄΄ Αθήναι 1794).
Επειδή όμως από τον ιβ΄- ιγ΄ αιώνα, όταν οι Οθωμανοί Τούρκοι άρχισαν να καταλαμβάνουν εδάφη είς την Μικρά Ασία, είχαμε ομολογητάς Μάρτυρας, πιο σωστή άποψη και επιστημονικά είναι να λέμε ότι, είς τους Νεομάρτυρας, όπως γράφει ο Ν. Τωμαδάκης «Κατατάσσονται όσοι κατά την Βυζαντινήν εποχήν και μέχρι σήμερον, εκβιασθέντες να εξωμόσουν είτε υπό βαρβάρων ειδωλολατρών είτε υπό μουσουλμάνων, ομολόγησαν την καλήν ομολογίαν της πίστεως και επροτίμησαν τον στέφανον του μαρτυρίου».
ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΚΑΙ ΜΑΡΤΥΡΙΟΝ
[Η εκκλησία του Χριστού έχει ως κύριο σκοπό της τη σωτηρία του ανθρώπου. Δεν ήλθα είπε ο Χριστός να κρίνω τον κόσμο αλλά να τον σώσω. Ομοίως είναι γραμμένο είς το Ευαγγέλιό μας ότι «ουδείς δύναται δυσί κυρίοις δουλεύειν» (Ματθ. 6, 24).
Προβλέποντας μάλιστα ο Ιησούς ότι ο κοσμικός άρχοντας θα είναι άλλοτε ειδωλολάτρης, κάποτε αιρετικός και άλλοτε αλλόθρησκος είπε στους μαθητάς του: «εν των κόσμω θλίψιν έξετε ……..» (Ιωαν. 16, 33). Και ότι θα διωχθείτε, όπως και εγώ εδιώχθην (Ιωάν. 15, 20). Λόγια που όντος επαληθεύτηκαν. Έτσι έχουμε μυριάδες μαρτύρων.]
Κατά την (χρονικά) ιστορική περίοδο που θα αναφερθούμε, οι Οθωμανοί Τούρκοι κυριεύουν το μεγαλύτερο μέρος της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και όταν γίνονται κύριοι της ελληνοτραφούς Ανατολής δεν ανέχονται την πίστη των Χριστιανών και δη των Ελλήνων Χριστιανών. Προσποιούνται ανοχή, η οποία κάποτε-κάποτε ήτο πραγματική, συνήθως όμως εικονική. Δηληδή ενώ ο πορθητής Μωάμεθ Β΄ εξέδωκε το «Βεράτιον» διά του οποίου ανεγνωρίζετο είς τους Χριστιανούς το δικαίωμα να θρησκεύουν ελεύθερα και να αυτοδιοικούνται με επικεφαλής τον Οικουμενικό Πατριάρχη, στην πραγματικότητα υπήρχε ακήρυκτος διωγμός των Τούρκων κατά των Χριστιανών.
Μόνο εάν γνωρίζαμε την ιστορία της πατρίδος μας θα εκτιμούσαμε όχι μόνο ως Χριστιανοί αλλά και ως ΄Ελληνες την σημασία της θυσίας των Νεομαρτύρων.
Η μοναδική ανασχετική δύναμις στο ακατάσχετο κύμα του αφελληνισμού και του εξισλαμισμού ήτο η δύναμις της θυσίας των Νεομαρτύρων.
Το μαρτύριο διά την Εκκλησία, όπως είπαμε, δεν ήτο άγνωστο. ΄Ηρωας της Εκκλησίας πάντα και πρωτίστως ήτο ο Μάρτυς και έπειτα ο ΄Αγιος.
Δεν είναι τυχαίο ότι στα θυσιαστήρια των Ναών στο εγκαίνιο της Αγίας Τραπέζης κάθε ορθοδόξου Ναού, υπάρχουν λείψανα μαρτύρων. Οι πρώτες λειτουργίες, στις κατακόμβες, εγίνοντο στους τάφους των μαρτύρων. Πράξις εξόχως χαρακτηριστική διότι το φρόνημα της Εκκλησίας στηρίζεται επί των λειψάνων των μαρτύρων της. (Ομολογία – αυταπάρνησις – θυσιαστική αγάπη κ.λ.π.).
1.- Μαρτυρολόγια και Νεομάρτυρες
Αν και δεν υπάρχει εποχή είς την ιστορίαν της Εκκλησίας μας χωρίς μάρτυρας διακρίνομεν τα αρχαία μαρτυρολόγια είς δύο είδη: α) Διαδικαστικά και β) Περιγραφικά(1). Τα μαρτυρολόγια των Νεομαρτύρων, τα οποία ακολουθούν τους τύπους των αρχαίων μαρτυρολογίων, διακρίνονται επίσης εις διαδικαστικά και περιγραφικά. Τα νέα μαρτυρολόγια καταγράφουν και περιγράφουν τις συνθήκες ψυχολογικής και σωματικής βίας υπό τις οποίες επώνυμοι πιστοί, λαϊκοί, μοναχοί και κληρικοί οδηγήθησαν ύστερα από επώδυνα βασανιστήρια είς μαρτυρικόν θάνατον, με μόνην είς βάρος των κατηγορίαν ότι ήσαν Χριστιανοί ή ότι αλλαξοπιστήσαντες κάποτε επανήλθον είς την πατρώα πίστην.
Τα διαδικαστικά μαρτυρολόγια είναι κείμενα, τα οποία καταγράφουν την διαδικασίαν της δίκης των μαρτύρων ενώπιον του κριτού, συνήθως Τούρκου Δικαστή. Είναι δηλαδή, πρακτικά περιέχοντα ερωταποκρίσεις κριτών και κρινομένων, τας αποφάσεις των πρώτων εναντίον των δευτέρων, καθώς και την εκτέλεσιν της αποφάσεως ύστερα από την έγκρισιν και του τοπικού άρχοντος. Ο τύπος αυτός καταγραφής μαρτυρίου είς την αρχαίαν εποχήν ελέγετο «Πράξεις». Τα περιγραφικά μαρτυρολόγια είναι απλαί περιγραφαί, συνήθως εκτενείς, αι οποίαι αναφέρονται είς βιογραφικά στοιχεία του μάρτυρος, είς την ευσέβειά του και εις τους λόγους διά τους οποίους οδηγήθηκε είς το μαρτύριον. Περιγράφουν την δίκη, τον διάλογον με τους κριτάς, την καταδικαστικήν απόφασιν και τα βασανιστήρια. Ιδιαίτερα όμως προσοχή δίδεται είς την ομολογίαν του μάρτυρος και είς την εμμονή τους είς αυτήν. Είς το τέλος παρατίθενται εγκώμια των μαρτύρων, θαυματουργικαί ενέργειαι ή οράματα πρίν το μαρτύριο, είτε είς τον τόπον του μαρτυρίου είτε είς τον τάφον του μάρτυρος.
Ο σκοπός των μαρτυρολογίων είναι ο αυτός με εκείνον των αρχαίων μαρτυρολογίων: Η ανάδειξις της αξίας της πίστεως είς τον Χριστόν και της μετά παρρησίας ομολογίας του μάρτυρος(2). Η ομολογία της πίστεως του μάρτυρος είναι άλλοτε μια συντομώτατη πρότασις και άλλοτε μία θεολογικά συνθετοτέρα ομολογία(3). Η εμφάνισις Νέων Μαρτύρων είναι κατά τον ΄Αγιον Νικόδημον τον Αγιορείτη ευδοκία του Θεού: «γίνεσθε μοι Μάρτυρες και εγώ Μάρτυς» λέγει Κύριος ο Θεός.
Οι μάρτυρες εμφανίζονται κατά τον ΄Αγιον Νικόδημον, διά τα εξής αίτια:
α) διά να είναι ανακαινισμός ολοκλήρου της ορθοδόξου χριστιανικής πίστεως
β) διά να μένουν αναπολόγητοι εν τη ημέρα της κρίσεως οι αλλόπιστοι
γ) διά να είναι δόξα μεν και καύχημα της Ανατολοικής Εκκλησίας, έλεγχος δε και καταισχύνη των ετεροδόξων
δ) διά να αποτελέσουν παράδειγμα υπομονής είς όλους τους Ορθοδόξους Χριστιανούς οι οποίοι εστέναζον υπό τον βαρύν ζυγόν της αιχμαλωσίας
ε) δια να είναι θάρρος και παρακίνησις είς το να μιμηθούν διά του έργου το μαρτυρικόν τους τέλος και όλοι οι Χριστιανοί οι κατά περίστασιν είς το μαρτυρήσαι αναγκαζόμενοι(4).
Οι νέοι όμως μάρτυρες είναι πιο κοντά είς ημάς και αυτό έχει ιδιαιτέρως μεγάλην σημασίαν κατά τον μακαριστόν Σωφρόνιον Σαχάρωφ ο οποίος γράφει: «Πολλές φορές οι Χριστιανοί έχουν τον απόλυτα φυσικόν πόθο να δούν ορατές αποδείξεις της πίστεώς μας. Αλλιώς η ελπίδα τους εξασθενεί και οι διηγήσεις για θαύματα παλαιοτέρων εποχών καταντούν μύθος στην συνείδησή τους». Να γιατί είναι ωφέλιμη η επανάληψη παρόμοιων μαρτυριών. Να γιατί είναι ανεκτίμητος για μας αυτός ο καινούριος μάρτυρας , στον οποίον θα μπορούσε να δει κανείς σωτηριώδεις εκδηλώσεις της πίστεώς μας(5).
Παρά το γεγονός της υπάρξεως του Βερατίου, το οποίον ο Μωάμεθ ο Πορθητής είχε χορηγήσει εις τον Γενάδιον Σχολάριον μετά την πτώση της Κωνσταντινουπόλεως, οι Τούρκοι λόγω του ότι εστερούντο πολιτικής και κυρίως νομικής οργανώσεως προέβαινον είς βιαίους εξισλαμισμούς των Χριστιανών διά τρείς βασικούς λόγους:
α) Εξαιτίας της θρησκευτικής, μωαμεθανικής των συνειδήσεως, συμφώνως προς την οποίαν οι Τούρκοι έπρεπε αφ’ ενός μεν να περιφρονούν τους απίστους και αφ’ ετέρου να προσπαθούν, διά παντός, ακόμη και βιαίων μέσων, να προσελκύσουν απίστους είς την θρησκείαν των, τον Μωαμεθανισμόν, ενώ παραλλήλως επετρέπετο η παντός είδους τιμωρία των μη δεχομένων να εξισλαμισθούν και μάλιστα τούτο απετέλει καθήκον παντός καλού μωαμεθανού.
β) Εξαιτίας της εθνικής συνειδήσεως των Τούρκων, κατά την οποίαν, εξισλαμιζόμενοι οι υπόδουλοι ΄Ελληνες και γενόμενοι Τούρκοι, εμειώνετο ούτως ο αριθμός των εθνικών αντιπάλων των. Διότι, διά του εξισλαμισμού των «απεμάκρυνον αυτούς ου μόνον εκ της χριστιανικής των πίστεως, αλλά και της μετ’ αυτής αρρήκτως συνδεδεμένης εθνικής των συνειδήσεως».
γ) Εξαιτίας της οικονομικής απληστίας των Τούρκων, οι οποίοι γνωρίζοντες ότι τας περισσοτέρας φοράς οι χριστιανοί δεν θα υπέκυπτον είς τας πιέσεις των προς εξισλαμισμόν, διά των διαφόρων κατηγοριών περί προσβολής της μωαμεθανικής θρησκείας ή του τουρκικού κράτους, μετά την ομολογίαν της πίστης των και του εν συνεχεία μαρτυρικού θανάτου αυτών, θα ήρπαζον όλα τα περιουσιακά στοιχεία αυτών (6).
Παρ’ όλον ότι αι αιτίαι διά τον εξισλαμισμόν των υποδούλων συνοψίζονται είς τρείς πραγματικούς λόγους, τα προσχήματα και αι εφευρεθείσαι αφορμαί ήσαν κατά κανόνα αι ίδιαι και σχεδόν πάντοτε ψευδείς και ανυπόστατοι είς βάρος των Χριστιανών (7).
Προς τούτο, και μόνη η ψευδής κατηγορία, ότι ούτος ή εκείνος ο Χριστιανός ύβρισε τον Μωάμεθ αρκούσε όπως καταδικασθεί είς θάνατον, εκ του οποίου ηδύνατο να απαλλαγεί μόνον εάν εγίνετο μουσουλμάνος. Εάν λ.χ. αστειευόμενοι οι Τούρκοι έθετον τουρκικόν σαρίκιον επί κεφαλής χριστιανού, ούτος ώφειλε να δεχθεί τον Ισλαμισμόν. Εάν Χριστιανός έλεγε αφελώς, τουρκιστί τας λέξεις «Δόξα σοι ο Θεός», ή εν παραφορά έλεγεν ότι θα γίνει Τούρκος ή εφορούσε τουρκικά ενδύματα ή υποδήματα, όφειλε να προσέλθει είς τον Ισλαμισμόν. Πάσα ύποπτος σχέσις μετά μουσουλμανίδος συνεπήγετο την εξαναγκαστικήν αποδοχήν του Ισλαμισμού ή τας βασάνους και το μαρτύριον.
2.- Οι επί Τουρκοκρατίας αρνησίχριστοι
Μία ιδιαιτέρα ομάς μαρτύρων είς την εξεταζομένην περίοδον της Τουρκοκρατίας, αποτελείται από Χριστιανούς, οι οποίοι αλλαξοπίστησαν και είς τη συνέχειαν μετενόησαν. Προκειμένου να εξιλεωθούν από το αμάρτημά των, εγένοντο αυτόκλητοι μάρτυρες. Αυτοί λέγονται αρνησίχριστοι και η περίπτωση αυτή μας ενδιαφέρει διότι αφορά τον πλέον γνωστό σε σας νεομάρτυρα ΑΓΙΟ ΓΕΔΕΩΝ (Τυρνάβου). Η μερίδα των «εξ αρνησιχρίστων» Νεομαρτύρων παρουσιάζει ιστορικόν και θεολογικόν ενδιαφέρον. Πολλοί εξ αυτών, μετά την επιστροφήν των είς την Εκκλησίαν συνεδέθησαν με το Άγιον Όρος, και προετοιμάσθησαν εκεί διά το εκούσιον μαρτύριόν των. Οι περισσότεροι είχον γίνει εξωμότες είς νεαράν ηλικίαν διά διαφόρους λόγους, (κακομεταχείρισις, επιπολαιότης, οικονομικοί λόγοι, χρήσις βίας από τους Τούρκους, μέθη, απάτη και συκοφαντίαι). Όταν αργότερον μετενόησαν, κατέφυγον είς το Άγιον Όρος και, υπό την καθοδήγησιν του Πνευματικού των, επροχώρησαν είς το μαρτύριον. Υπάρχουν μάλιστα και αγιορείται μοναχοί, οι οποίοι αλλαξοπίστησαν και εγένοντο Μωαμεθανοί, όπως ο Προκόπιος και ο Αθανάσιος Λαυριώτης. Και αυτοί βεβαίως, όταν συνειδητοποίησαν την αποστασίαν των, μετενόησαν, ομολόγησαν την πίστην είς τον Χριστόν και εμαρτύρησαν(8). Η ανάθεσις κάθε αρνησιχρίστου είς φωτισμένον γέροντα εθεωρείτο αναγκαιότατη. Ο πόθος του μαρτυρίου έπρεπε να συνοδεύεται από την ευλογίαν του πνευματικού πατρός, ο οποίος εδύνατο να διακρίει την ωριμότητα του επιδιώκοντος το μαρτύριον. Οι γέροντες πολλές φορές τους συνιστούσαν να μην επιδιώκουν «αυθαδώς τα τοιύτα, επειδή δεν είναι συγκεχωρημένον από τους Ιερούς Κανόνας να πηγαίνουν οι Χριστιανοί από λόγου των είς το μαρτύριον, δια το άδηλον της εκβάσεως, μήπως μη δυνάμενοι να υποφέρουν έως τέλους , αρνηθώσι την πίστη των»(9). Δηλαδή δεν ενεθάρρυνε η Εκκλησία το αυθόρμητον μαρτύριον ως «κινδυνώδες και όχι τόσον νόμιμον». Οι αρνησίχριστοι όμως διψούν το μαρτύριον «τον υπέρ Χριστού θάνατον» και όταν εκδηλώσουν τον πόθο οδηγούνται υπό του ηγουμένου είς την προμαρτυρικήν δοκιμασίαν. Κατά το στάδιο αυτό ο δόκιμος υποβάλλεται είς σειράν δοκιμασιών, τας οποίας ξεπερνά με την νηστείαν και την προσευχήν. Όταν ο πνευματικός του διαγνώση ότι είναι άξιος, τον χρίει και ακολουθεί η κουρά. Εφόσον ο υποψήφιος διά το μαρτύριον εξακολουθεί να επιθυμεί να οδηγηθεί σ’ αυτό, ο πνευματικός ορίζει τον συνοδοιπόρο του ή συνοδίτην, ο οποίος τον ακολουθεί στον τόπο του «κριτηρίου», του συμπαραστέκεται, τον ενισχύει και τον φροντίζει, περιμένοντας να αγοράσει το λείψανο του μάρτυρος από τους δημίους διά να το ενταφιάσει ή και να το μεταφέρει στο ΄Αγιον Όρος(10) (π.χ. λείψανο Ιωάννου του εν Σμύρνη 1802 μ.Χ. τιμή 3.400 γρόσια).
Τα στάδια της προετοιμασίας λοιπόν ενός υποψηφίου μάρτυρος κατά τον ΄Αγιο Νικόδημο είναι τα εξής:
α) Να προσέλθει είς ένα πνευματικόν έμπειρον και ενάρετον είς τον οποίον να εξομολογηθή όχι μόνον την άρνησιν που έκανεν, αλλά και τας άλλας αμαρτίας του, και να φανερώση τον σκοπόν του να φθάση μέχρι το μαρτύριον.
β) Να ζητήση να λάβη δευτέραν χρίσιν του Αγίου Μύρου κατά την διάταξιν της Αγίας Εκκλησίας.
γ) Να καταφύγη είς έναν ήσυχον τόπον όπου με νηστεία, αγρυπνία και δάκρυα να παρακαλέσει τον Θεόν να τον ελεήση διά τα σφάλματά του και να ανάψη είς την καρδιάν του την θείαν αγάπην και να τον ενδυναμώση είς το μαρτύριον διά να καταισχύνη τον διάβολο και τους υπηρέτας του.
δ) Να κοινωνήση με κατάνυξιν και ευλάβειαν τα θεία μυστήρια, και
ε) Τέλος να μεταβή είς τον ίδιον τόπον όπου έγινε η άρνησις του Χριστού και εκεί να αρνηθή την θρησκείαν που είχεν ασπασθή και να ομολογήση την πίστην του Χριστού και να επιμείνη είς την ομολογίαν αυτήν μέχρις αίματος και θανάτου(11).
Η μεθόδευσις αύτη η προτεινόμενη από τον ΄Αγιο Νικόδημον δεν ήτο νέα. Την είχον προτείνει και άλλοι πρό αυτού με διαφόρους παραλλαγάς, αλλά πιο πολύ την είχον ήδη ακολουθήσει πολλοί από τους Νεομάρτυρας μέχρι τότε, όπως διαπιστώνεται από τα Μαρτυρολόγια. Η πορεία την οποίαν ηκολούθουν οι πεπτωκότες ότε απεφάσιζον να επιστρέψουν είς τον Χριστόν δεν διέφερεν από την ανάλογον πορείαν που ηκολουθείτο είς την αρχαίαν Εκκλησίαν. Είς τα περισσότερα μαρτυρολόγια, από το δεύτερον ήμισυ του 18ου αιώνα και μέχρι τας αρχάς του 19ου αιώνα, έχομεν λεπτομερή περιγραφήν της προετοιμασίας του μάρτυρος κατά την οποίαν ακολουθείται ορισμένη διαδικασία μέχρις ότου του δοθή η άδεια από τον πνευματικόν όπως παρουσιασθή ενώπιον του «κριτηρίου». Σύμφωνα με τον βιογράφον, ο Αγαθάγγελος καθημερινώς εκτελούσε τρείς χιλιάδες γονυκλινείς μετανοίας και οκτώ χιλιάδας προσκυνητάς , εδιάβαζε τους οίκους της Θεοτόκου δύο φοράς την ημέρα, το τετραευάγγελον, το Νέον Μαρτυρολόγιον, το Αμαρτωλών Σωτηρία και το Νέον Εκλόγιον, ευχόμενος νοερώς την ευχήν «Κύριε Ιησού Χριστέ Υιέ του Θεού ελέησόν με». Η άσκησις αυτή της δοκιμασίας αποτελούσε κανόναν δι’ όλους τους αρνησιχρίστους του Αγίου Όρους, προκειμένου να αξιωθούν του μαρτυρίου(12).
΄Ενεκα της εκτεταμένης αρνησιθρησκείας αυξάνεται και το ενδιαφέρον διά τους αρνησίχριστους. Ο Άγιος Νικόδημος, ενισχυόμενος από μίαν ομάδαν εκλεκτών πνευματικών αγιορειτών πατέρων της εποχής του, και προ πάντων από τον συμμαθητήν του Πατριάρχην Γρηγόριο τον Ε΄, εγένετο ο χειραγωγός -αλείπτης- πολλών αρνησαμένων τον Χριστόν, ώστε με την κατήχησιν και την ενδυνάμωσιν της πίστεώς των να διαθερμανθή ο πόθος των προς το μαρτύριον. Διά του Μαρτυρολογίου του, είς το οποίον συνεκέντρωσε 85 Συναξάρια γνωστών Νεομαρτύρων των ετών (1492-1794 μ.Χ.) απεσκόπει να υποκαύση τον ζήλον των αρνησιχρίστων ώστε δια του αίματος να αποπλύνουν την άρνησή των. Η άρνησις του Χριστού και της πίστεώς μας αποτελεί μεγάλην πτώσιν. Η μετάνοια των αρνησιχρίστων γίνεται αποδεκτή από την Εκκλησίαν και εφόσον μαρτυρήσουν διά την πίστην, γίνονται δεκτοί ως μάρτυρες. Κατά τους χρόνους της Τουρκοκρατίας καλλιεργήθη η ιδέα του μαρτυρίου, και μάλιστα φαίνεται πως ο πόθος προς το μαρτύριον ηύξανεν ολοένα, παρά το γεγονός ότι και μόνη η μετάνοια ήτο αρκετή διά την σωτηρίαν των «πεπτωκότων».
Παρά τας αντιθέτους απόψεις, αι οποίαι αναιρούνται υπό των Αγίων Νικοδήμου και Αθανασίου Παρίου, η μετάνοια των αρνησιχρίστων γίνεται μεν δεκτή, διά να είναι όμως ολοκληρωμένη πρέπει να συνοδεύεται και από το μαρτύριον.
ΟΙ ΝΕΟΜΑΡΤΥΡΕΣ ΚΑΙ Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ (1821)
Λέγεται ότι, οι ακήρυκτοι διωγμοί των Τούρκων μωαμεθανών κατά των Χριστιανών ήταν ιδιόμορφοι αλλά και σκληρότεροι των ρωμαϊκών. «Είς πλείστας περιπτώσεις πολλά θα είχον να διδαχθούν οι παλιοί διώκται εκ των νέων αυτών σταυρωτών» (Ανδρ. Φυτράκης).
Η προσφορά των νεομαρτύρων στο υπόδουλο Γένος υπήρξε τεράστια σε βάθος και έκταση. Με τη μαρτυρική θυσία της ζωής των ανέκοψαν το κύμα του εξισλαμισμού και αποφεύχθηκε με αυτόν τον τρόπο ο εκτουρκισμός, αφού σ’ αυτή την τραγική για το Γένος μας περίοδο θρησκευτικότητα και Εθνισμός είχαν ταυτιστεί. Μένοντας δηλαδή ο χριστιανός σταθερός στην πίστη του διέσωζε ταυτόχρονα και την εθνική του συνείδηση(13). Οι νεομάρτυρες ήταν Έλληνες και Χριστιανοί. Γι’ αυτούς άρνηση της πίστεως σήμαινε άρνηση της Ελλάδος και θάνατος για την πίστη σήμαινε προσφορά στον αγώνα για την Εθνική Ελευθερία(14).
Με το μαρτυρικό τους θάνατο οι νεομάρτυρες έγιναν σύμβολα αντιστάσεως του λαού, στερέωσαν την πίστη των ραγιάδων και έδωσαν ελπίδες καινούριας ζωής(15). Έτσι το πνεύμα της αυτοθυσίας τους παραδειγμάτιζε το λαό, τόνωσε το φρόνημά του και γιγάντωνε την εθνική του συνείδηση(16). Το αξιοθαύμαστο παράδειγμά τους απέβη καινούρια πηγή πνευματικής ενδυναμώσεως των χριστιανών στον αγώνα τους για τη διατήρηση της θρησκευτικής και εθνικής ελευθερίας(17). Όπως παρατηρεί ο Απόστολος Βακαλόπουλος την προθυμία τους για το μαρτύριο ενέπνεε όχι μονάχα ο βαθύς θρησκευτικός τους ζήλος, αλλά και γενικά το πνεύμα της αντιστάσεως κατά της μισαλοδοξίας, της βίας και της τυραννίας(18). Οι νεομάρτυρες αποτελούσαν μόνιμη ενθαρρυντική δύναμη για τους Εθνομάρτυρες και τους λοιπούς εθνικούς αγωνιστές. Η θυσία τους ήταν για τους ΄Ελληνες στοιχείο φιλοτιμίας και πρότυπο να μην υστερήσουν και αυτοί σε θυσίες(19). Τα μαρτυρολόγιά τους απέβησαν οι πιο διαδεδομένες ψυχωφελείς διηγήσεις, που παρηγορούσαν και ενθάρρυναν τον Ελληνικό λαό. Δεν είναι καθόλου υπερβολή, αν πούμε πως η Ελληνική Επανάσταση πραγματοποιήθηκε, επειδή ακριβώς είχαν προηγηθεί οι νεομάρτυρες.
Ο Λόγος και η μαρτυρία των Νεομαρτύρων της Εκκλησίας μας ήταν, όπως ήδη είπαμε, και πατριωτικός.
Οι Τούρκοι με τη μέθοδο των εξισλαμισμών, γράφει ο Δημητριάδος Χριστόδουλος, επιδίωκαν τον αφανισμό μας. Γιατί τόσο εκείνοι, όσο και κάθε ύπουλος εχθρός μας, γνωρίζουν πολύ καλά ότι «ο ΄Ελληνας όταν παύσει να είναι ορθόδοξος πολύ σύντομα θα παύσει να είναι και ΄Ελληνας ……»(20). Εις την Τουρκοκρατία λοιπόν οι νεομάρτυρες, ενεργούν διαφωτισμό και τον ενεργούν με την αντίληψη ότι οι Χριστιανοί είναι και Έλληνες. Και όταν προσπαθούν να συγκρατήσουν τους πιστούς στον Χριστιανισμό, είναι σα να προσπαθούν να συγκρατήσουν ταυτόχρονα και τον Ελληνισμό.
Οι Θεσσαλοί Νεομάρτυρες κατά χρονολογική σειρά είναι:
Ο Άγιος Νικόλαος εν Βουνένοις
Ο Άγιος Οσιομάρτυρας Δαμιανός ο εν Κισσάβω 1568 μ.Χ.
Ο Άγιος Τριαντάφυλλος εκ Ζαγοράς 1680 μ.Χ.
Ο Άγιος Σταμάτιος εκ Βόλου 1680 μ.Χ.
Ο Άγιος Απόστολος ο Νέος 1686 μ.Χ.
Ο Άγιος Ιωάννης ο Μονεμβασιώτης 1773 μ.Χ.
Ο Άγιος Νικόλαος ο εν Μαγνησία 1796 μ.Χ.
Ο Άγιος Γεώργιος εξ Ραψάνης 1818 μ.Χ.
Ο Άγιος Γεδεών ο εν Τυρνάβω 1818 μ.Χ.
Ας δούμε τώρα, ολίγα χαρακτηριστικά βιογραφικά στοιχεία για τον κάθε Θεσσαλό Νεομάρτυρα ………..
ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΚΑΙ ΑΓΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΝΕΟΜΑΡΤΥΡΩΝ
Ο λαός αναγνωρίζει τους μάρτυρας ως αγίους αμέσως. Οι μάρτυρες εκφράζουν την αποκάλυψη του Ευαγγελίου της Εκκλησίας. Η μαρτυρία των μαρτύρων βεβαιώνει την πίστη της Εκκλησίας ότι ζωή δεν είναι η βιολογική επιβίωση, ζωή είναι η σχέση με τον Χριστό γι’ αυτό και όταν τεθεί το δίλημμα, θυσιάζεται η επιβίωση για χάρη της σχέσης. Αυτή η εμπράγματη θεολογία του μαρτυρίου τρέφει και συντηρεί την εκκλησιαστική συνείδηση του Ελληνισμού στους αιώνες της Τουρκοκρατίας.
Η ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΤΗΣ ΠΡΟΒΟΛΗΣ ΤΩΝ ΝΕΟΜΑΡΤΥΡΩΝ
Μη θέλοντας να κλείσω με ύφος κηρυγματικό την ομιλία μου, απλά λέγω πως όταν διαβάζουμε Συναξάρια εξακριβώνουμε ότι τα πρότυπα και παραδείγματα της ζωής των Νεομαρτύρων έχουν διαφωτιστικόν και ελκυστικόν χαρακτήρα. Δεχόμενοι ότι «οι λόγοι διδάσκουν, τα παραδείγματα έλκουν» πιστεύομεν ότι είς τα πρόσωπα των μαρτύρων το υπόδουλο γένος βρήκε το εντυπωσιακότερον και πλέον αποτελεσματικόν όπλον, διά να αντικρούσει τον κίνδυνον του εξισλαμισμού.
Εις τα πρόσωπα των Νεομαρτύρων, τα ύψιστα ιδεώδη της αυτοθυσίας και του η ρ ω ϊ σ μ ο υ εγένοντο ζώσα πραγματικότης.
Αγαπητοι φίλοι:
Η ζωή των Μαρτύρων δεν είναι ιστορία του παρελθόντος. Η ιστορία άλλωστε είναι μία συνέχεια. Το παρελθόν δεν πεθαίνει ποτέ! Πιστεύω ότι τον σημερινό ΄Ελληνα μαθητή θα δίδασκε το πρότυπο της ζωής του Νεομάρτυρος ασύγκριτα περισσότερο των Χελωνίντζα, Στρούμφ, Πάουερ Ρέϊντζερ κ.λ.π.
Δεν χρειάζεται να είναι κάποιος πιστός Χριστιανός για να το καταλάβει. Ιστορία αν διαβάζει ο παιδαγωγός βλέπει αυτό που αποκαλύπτεται.
Αυτό έγραφε και η κ. Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ:
«Για μένα ένα είναι το κύριο: Να βρεθούν οι παραδειγματικοί άνθρωποι. Γι’ αυτό ένα από τα μαθήματα που θέλω να διδάξω είναι η ιδέα του ή ρ ω α δηλαδή η έννοια του ή ρ ω α όχι στον σύγχρονο κόσμο, αλλά στο Βυζάντιο.
Είναι ένα μεγάλο πρόβλημα γιατί ήρωας για μένα πραγματικά είναι ο ΄Αγιος Κύριλλος και ο ΄Αγιος Μεθόδιος……».
Σεβαστοί ακροαταί
Οι μάρτυρες των νεωτέρων χρόνων είναι θαυμάσια πρότυπα και παραδείγματα και διά την σημερινήν ελληνορθόδοξη αγωγή. Η καθ’ όλου χριστιανική αγωγή πρέπει να προβάλλει τα πρόσωπα των νεομαρτύρων μας όσον το δυνατόν περισσότερο συχνά, ως υπάρξεις μορφωτικών αξιών, αι οποίαι βοηθούν την αγωγή προσφέροντες είς την αφηρημένην διδαχήν την μορφή του συγκεκριμένου και πραγματικού.
Ευχαριστώ
Αρχιμ. Νεκτάριος Δρόσος
ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
- Π. Χρήστου, Ελληνική Πατρολογία τομ. Β΄, Θεσ/νίκη 1978, σ. 472 κ.εξ. και 498 κ.εξ.
- Χρήστου Π. Τα μαρτύρια των αρχαίων Χριστιανών, Ε.Π.Ε. 30, Θεσ/νίκη 1978, σ. 26
- Φανουργάκη Βασ., «Μάρτυρες – Νεομάρτυρες», Π.Θ.Σ. Θεσ/νίκη, 1988, σ.σ. 181-182
- Νικοδήμου του Αγιορείτου, Νέον Μαρτυρολόγιον, Αθήναι
- Σωφρονίου Σαχάρωφ (Αρχιμ.) «Ο Γέροντας Σιλουανός του ΄Αθω» (1866-1938), 1978 σ. 2
- Κρικώνη Χρ. «Κληρικοί Νεομάρτυρες – Εθνομάρτυρες», Π.Θ.Σ., Θεσ/νίκη, 1988, σ. 259
- Κρικώνη Χρ. ενθ. ανωτ. σ.σ. 260-276
- Νέον Λειμωνάριον …., Αθηναι 1930, σ.σ. 248-253 και Γλαβίνα Απ., «Ο εκ Λήμνου Νεομάρτυς Αθανάσιος», Γρηγόριος ο Παλαμάς 62, 1979, σ.σ. 326-328
- Νικοδήμου του Αγιορείτου, Νέον Μαρτυρολόγιον ….., ένθ. ανωτ. σ.σ, 44-45
- Στογιόγλου Γεωργ., «Αγιορείτες Νεομάρτυρες», Π.Θ.Σ., Θεσ/νίκη, 1988, σ. 381
- Σ.Ν. σ. 29 (εκ του Νέου Μαρτυρολογίου)
- Σ.Β.Μ. β΄ έκδοσις, 1960, τομ. Δ΄ σ. 322, σημ. 1
- Στυλ. Παπαδοπούλου, ο.π., σ. 87 πρβλ. Αντων. Παπαδοπούλου, «Θεολογία αρχαίων και νέων μαρτυρολογίων», ΙΜΘ, ο.π., σ. 176
- Κων. Α. Βοβολίνη, «Η Εκκλησία είς τον Αγώνα της Ελευθερίας», Αθήναι 1952, σ. 22 Πρβλ. Χρίστου Θ. Κρικώνη, «Κληρικοί Νεομάρτυρες – Εθνομάρτυρες», ΙΜΘ, ο.π., σ. 254
- Γ. Αρνάκη, «Εκκλησία και Ελληνική κοινωνία» ΙΕΕ 10 (1974), σ. 149 Πρβλ. Νικ. Β. Τωμαδάκη, Οι Νεομάρτυρες του Βυζαντίου και η Οσιομάρτυς Φιλοθέη Μπενιζέλου η Αθηναία, Αθηναι 1971, σ. 17
- Συμεών Γ. Κατσίμπρα, Οι νεομάρτυρες διά το ΄Εθνος, Αθηναι 1972, σ. 25 Πρβλ. Χρίστου Θ. Κρικώνη, «Η συμβολή του κλήρου της Εκκλησίας εις τους απελευθερωτικούς αγώνας του Ελληνικού ΄Εθνους», ΜΝΗΜΗ 1821, Θεσσαλονίκη 1971, σ. 168
- Γερασίμου Κονιδάρη, Εκκλησιαστική Ιστορία της Ελλάδος, εν Αθήναις 1979, σ. 181
- Αποστ. Βακαλοπούλου, Ιστορία, τ.β., ο.π., σ. 240
- Στυλ. Παπαδοπούλου, ο.π., σ. 87, Πρβλ. Χριστοφόρου Γ. Σταυροπούλου, Οι Νεομάρτυρες και η Ελληνική Επανάσταση, Αθήναι 1971, σ. 17
- Ζαχαρού Αποστόλου, Ο ΄Αγιος Νεομάρτυρας Σταμάτιος ο εξ Αγίου Γεωργίου Νηλείας – Βόλου, Βόλος 1991.