(κατά την οθωμανικήν περίοδον)
Ευχαριστώ τον Σεβασμιώτατο Ποιμένα των Λαρισσαίων που με τίμησε, επιμένοντας μάλιστα να συμμετέχω και εφέτος εις την εορτή των Αγίων της Πόλεώς μας.
Κατά την ανάγνωση της εισηγήσεώς μου δεν θα παραπέμπω στην Βιβλιογραφία, εκτός του ονόματος του προλαλήσαντος σεβαστού π. Γ. Μεταλληνού.
Σεβασμιώτατε,
Σεβαστοί Πατέρες,
Εντιμότατοι Άρχοντες,
Κυρίες και Κύριοι.
Α.- Η ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΞΙΣΛΑΜΙΣΜΟΥ
«Κατά την οθωμανική περίοδο -Τουρκοκρατία-, η ιδιότητα του Χριστιανού δεν ήταν καταρχήν κολάσιμη, γιατί ο Χριστιανισμός αναγνωριζόταν από το Τουρκικό Κράτος ως ανεκτή θρησκεία.
Η αναγνώριση όμως αυτή ήταν πολύ σχετική και αντιφατική, γιατί παράλληλα επικρατούσε η γενική αρχή, κατά την οποία κάθε χριστιανός που καταδικαζόταν σε θάνατο για οποιοδήποτε έγκλημα μπορούσε να απαλλαγεί από την καταδίκη αρνούμενος την πίστη του και προσερχόμενος στον Μωαμεθανισμό. Με τον τρόπο αυτό η μη κολάσιμη ιδιότητα του χριστιανού αναγνωριζόταν ως το απεχθέστερο έγκλημα αφού η αποκήρυξή της μπορούσε να αμνηστεύσει οποιοδήποτε άλλο έγκλημα».
Εις την θεωρία το επίσημο κράτος των Οθωμανών υπεστήριζε θρησκευτική ελευθερία και ανεκτικότητα και δεν είχε νόμους επιβάλλοντας τον εξισλαμισμό.
Εις την πράξιν όμως οι Οθωμανικαί Αρχαί δεν ετήρουν πάντοτε τους νόμους των και απεδείχθησαν μισαλλόδοξοι – βίαιοι – καχύποπτοι – εκβιαστικοί, ως ίδομεν στην βιογραφία του Αγίου Ιωάννου, ιδιαίτερα όταν η αυτοκρατορία των ευρίσκετο εις εμπόλεμον κατάστασιν με τους Δυτικο – ευρωπαίους και τους Ρώσους.
Αναγκαστικοί προσηλυτισμοί οι οποίοι κατέληγον εις το Μαρτύριο καθωρίζοντο συχνά από τον χαρακτήρα και την πολιτική ορισμένων Σουλτάνων.
Παραδείγματα, οι μαζικοί αναγκαστικοί προσηλυτισμοί κατά την διάρκεια των χαλιφάτων του Σελήμ Α΄ (1512-1520), Σελήμ Β΄ (1566-1574) και του Μουράτ Γ΄ (1574-1595).
Δεδομένων περιστάσεων, όπως η επέτειος της κατακτήσεως της Πόλεως, πολλοί ραγιάδες εξηναγκάζοντο να αποστατήσουν.
«Την ημέρα της περιτομής του Μωάμεθ Γ΄ (1595-1603) μεγάλος αριθμός χριστιανών (Αλβανών – Βουλγάρων – Ελλήνων – Σλάβων) εξηναγκάσθησαν να ασπαστούν τον Μουσουλμανισμό. Ομαδικοί προσηλυτισμοί και σημαντικός αριθμός νεομαρτύρων εξετελέσθησαν μεταξύ του 1760 και του πρώτου ημίσεως του 19ου αιώνος. Είναι γνωστόν ότι το 1760 όλοι οι κάτοικοι 36 Αλβανικών χωρίων ησπάσθησαν τον Ισλαμισμό. Οι 39 από τους 50 περίπου νεομάρτυρας του 18ου αιώνος εμαρτύρησαν μεταξύ του 1760 και 1796.
Οι νεομάρτυρες της περιόδου 1453-1867 υπολογίζονται 175 (βεβαιωμένοι) και είναι αριθμός το μέγεθος του οποίου διαψεύδει την θεωρία μερικών ιστορικών ότι «ως σύνολον οι Τούρκοι ήσαν ανεκτικοί και ότι δεν ανεμιγνύοντο εις τα της ορθοδόξου θρησκείας».
Επίσης, ένας σημαντικός αριθμός νεομαρτύρων κατεδικάσθησαν και εμαρτύρησαν εις Κωνσταντινούπολιν όπου ευρίσκοντο και αι ανώτεραι κρατικαί αρχαί. Τούτο σημαίνει ότι, οι νεομάρτυρες δεν ήσαν απλώς «ατυχήματα» και αδυναμία επαρχιακών αρχών».
Είμεθα λοιπόν υπό το κράτος Οθωμανών και η θρησκεία δεν σημαίνει έκφρασιν ατομικής πίστεως όπως σήμερα, αλλά καθορισμός κοινωνικής τάξεως εις το Μουσουλμανικό κράτος. Εξισλαμισμός = Τουρκοποίησις και Ισλαμιστής που θα πιστέψει στον Χριστό εκλαμβάνεται ως αποστάτης και ως προδότης.
« Πριν ακόμη από την άλωση, για λόγους φανατισμού ή και για τη σταθερότερη επικράτησή τους, οι Οθωμανοί εφάρμοσαν το μέτρο του εξισλαμισμού των υποδούλων τους. Ο εξισλαμισμός υπήρξε η τρομερότερη απειλή εναντίον του Ελληνισμού, γιατί συνιστούσε μόνιμη αφαίμαξη εμψύχων δυνάμεων. Εξισλαμισμός σήμαινε αυτόματα άρνηση της ιδιότητας του ορθοδόξου και του ΄Ελληνα και προσχώρηση στο σώμα των κατακτητών. Και θεωρητικά μεν δεν επιβλήθηκε η αλλαξοπιστία, αφού επικράτησε η διάκριση των μιλλετιών. Στην πράξη όμως οι καθημερινές πιέσεις ήταν συχνά τόσο απελπιστικές, που έκαναν την αλλαξοπιστία λύτρωση.
Οι εξισλαμισμοί ήταν ακούσιοι στις περισσότερες περιπτώσεις, αλλά και εκούσιοι. Ο δελεασμός ήταν μεγάλος, αφού ο εξισλαμιζόμενος από δούλος γινόταν αυτόματα κύριος. Γι’ αυτό παρατηρείται, στους πρώτους κυρίως αιώνες, ισχυρό ρεύμα αποστασίας. Δε ήταν σπάνιο το φαινόμενο διχασμού της ίδιας της οικογένειας, με αυτονόητες τις συνέπειες».
Ο μοναχός Νεκτάριος Τέρπος διηγείται το ακόλουθο περιστατικό: Πέρυσι εις αψηδ΄ (1724), Δεκεμβρίου κε΄ (=Χριστούγεννα), να πηγαίνω εις ξένην επαρχίαν του Αλπανασίου είς χωρίον Τραγότι, και εμπαίνωντας εγώ εις την Εκκλησίαν του Χριστού, ηύρηκα τον Παπά με ως εκατόν είκοσι γυναίκες και άνδρες ως δέκα πέντε. Και πολλά επικράθηκα δια την ολιγότητα των ανδρών και είχα ρωτήσει προτήτερα και μου είπαν, πως οι επίλοιποι άνδρες, φευ, όλοι, ετούρκεψαν ….». Από τις τραγικότερες μορφές εξισλαμισμού ήταν το παιδομάζωμα. Η λέξη «παιδομάζωμα» αναφέρεται για πρώτη φορά στα 1675. Ο παλαιότερος όρος ήταν «γιανιτζαρομάζωμα».
Β.- ΑΙΤΙΑ ΕΞΙΣΛΑΜΙΣΜΟΥ
Ο εξισλαμισμός επεβάλλετο υπό των Οθωμανών δια τρεις κυρίως λόγους:
«Πρώτον, από την μωαμεθανικήν των θρησκευτικήν συνείδησιν, συμφώνως προς την οποίαν οι Τούρκοι έπρεπε αφ’ ενός μεν να περιφρονούν τους γκιαούρ -τους απίστους- αφ’ ετέρου δε να προσπαθούν δια παντός μέσου -και βιαίου ακόμη- να προσαγάγουν απίστους εις τον Μωαμεθανισμόν, ενώ η παντός είδους τιμωρία των μη στεργόντων τον εξισλαμισμόν επετρέπετο και μάλιστα απετέλει καθήκον παντός καλού μωαμεθανού.
Δεύτερον, από την εθνικήν συνείδησιν των Τούρκων, οι οποίοι εσκέπτοντο ότι, εξισλαμίζοντες τους υποδούλους ΄Ελληνας, «απεμάκρυναν αυτούς ου μόνον εκ της χριστιανικής των πίστεως, αλλά και της μετ’ αυτής αρρήκτως συνδεδεμένης εθνικής των συνειδήσεως». Οι εξισλαμιζόμενοι δηλαδή εγίνοντο και Τούρκοι, όπερ εσήμαινεν ότι οι παλαιοί Τούρκοι δεν θα είχον πλέον εθνικούς αντιπάλους ή ΄Ελληνας υποδούλους, από τους οποίους να εφοβούντο μιαν επανάστασιν, η οποία και έγινεν, ακριβώς διότι δεν είχεν επιτευχθή πλήρως ο εξισλαμισμός.
Τρίτον, από την οικονομικήν απληστίαν των Τούρκων, οι οποίοι, γνωρίζοντες πολλάκις ότι οι χριστιανοί δεν θα υπέκυπτον εις τας πιέσεις προς εξισλαμισμόν, εύρισκον πρόσχημα κατηγορούντες χριστιανούς ότι προσέβαλον τον Μωαμεθανισμόν ή το Τουρκικόν έθνος. Εάν οι κατηγορούμενοι χριστιανοί εξισλαμίζοντο, έσωζον εαυτούς και τα υπάρχοντά των. Εάν ωμολόγουν πίστιν εις την Εκκλησίαν των, εθανατούντο μαρτυρικώς, οπότε η περιουσία των άπασα ηρπάζετο αμέσως υπό των Τούρκων.
Γ.- ΑΙ ΑΦΟΡΜΑΙ ΔΙ’ ΕΞΑΝΑΓΚΑΣΜΟΝ ΕΙΣ ΕΞΙΣΛΑΜΙΣΜΟΝ
Τα βαθύτερα αίτια του εξισλαμισμού ήταν όσα προαναφέραμε. ΄Επρεπε όμως αναλόγως των περιστάσεων να εφευρίσκωνται προσχήματα και αφορμαί προς επικάλυψιν των πραγματικών αιτιών.
Είναι ανάγκη να σημειώσωμεν ότι πολλάς φοράς, οι Τούρκοι κατέφευγον εις όλως ψευδείς και ανυποστάτους κατηγορίας εναντίον των χριστιανών, οι οποίοι εγνώριζον την τακτικήν αυτήν και την ωνόμαζον «αβανίαν» – «αβανιά».
«Η «αβανιά» ήτο όπισθεν πολλών αφορμών, αι οποίαι συνήθως ήσαν αι εξής :
- Ψευδής ή αληθής κατηγορία ότι Χριστιανός ύβρισε τον Προφήτην Μωάμεθ.
- Η έστω και χάριν αστεϊσμού επίθεσις από μέρους μουσουλμάνων τουρκικού σαρικίου επί της κεφαλής Χριστιανού. π.χ. Αγγελή Κων/λεως + 1680.
- Η υπό Χριστιανού ένδυσις τουρκικών ενδυμάτων ή υπόδησις τουρκικών υποδημάτων . π.χ. Ο εν Μαγνησία Νικόλαος 1796.
- Η απλή ανάγνωσις ή εκφώνισις της μουσουλμανικής ομολογίας πίστεως ή το να ειπή τις τουρκιστί «δόξα σοι ο Θεός» «λαϊ λαλά». π.χ. Ο εκ Καρπενησίου Νικόλαος 1672.
- Το να ειπή τις από λάθος, από φόβο ή χάριν αστεϊσμού ότι θα γίνει Τούρκος. π.χ. Νικόλαος Καραμάνου εν Σμύρνη 1657.
- Ερωτικαί ή δήθεν ερωτικαί σχέσεις Ελλήνων μετά μουσουλμανίδων. π.χ. Ιωάννης Χρυσοχόος 1802 Αργυρή και Κυράννα.
- Η απόπειρα εκχριστιανισμού μουσουλμάνου. π.χ. ο Γεώργιος Ραψάνης 1818.
- Η επιστροφή εις τον Χριστιανισμόν, Αρνισιχρίστου. π.χ. Αγ. Γεδεών.
- Η ψευδής κατηγορία, ότι κάποτε Χριστιανός είχεν εξισλαμισθή, ητο αρκετή δια να βιασθή εις πραγματικόν εξισλαμισμόν. π.χ. Αγ. Σταμάτιος Βόλου 1680.
- Η κατηγορία ότι Χριστιανός προσέβαλε Τούρκον ή τον εζημίωσε οικονομικώς ή ηθικώς. π.χ. Χρήστος 1748 Κων/πολη.
- Η εμφανής εκπαιδευτική και φιλάνθρωπική δράσις. π.χ. Η Φιλοθέη η Αθηναία 1589.
- Το κηρυκτικόν έργον των Μοναχών. π.χ. (Αγ. Δαμιανός 1568 – Αγ. Κοσμάς Αιτωλός 1879)».
Δ.- ΜΑΡΤΥΡΙΑΙ ΕΚ ΤΩΝ ΠΗΓΩΝ
Ας δούμε τώρα γεγονότα και καταστάσεις όπως περιγράφονται από αυτόπτας μάρτυρας κατά την οθωμανικήν περίοδο.
Περί τα μέσα του 17ου αιώνος ο Πώλ Ρικώτ (Paul Ricaut) πρόξενος της Μεγάλης Βρεττανίας εις την Σμύρνη, γράφει:
«Οι Τούρκοι έχουν εκδιώξει τους Χριστιανούς από πολλούς ναούς, τους οποίους έχουν μετατρέψει σε ισλαμικά τεμένη. Η τέλεσις των ιερών Μυστηρίων των Χριστιανών γίνεται σε απόκρυφους και σκοτεινούς τόπους, υπόγειους θόλους και τάφους των οποίων οι οροφές είναι σχεδόν στο ίδιο επίπεδο με την επιφάνεια του εδάφους. Πολλοί Χριστιανοί έχουν μεταστραφεί σε Μωαμεθανούς και μεγάλα πλήθη καθημερινά και ομαδικά ομολογούν πίστη στην Τουρκιά. Οι Χριστιανοί ιερείς, ιδιαίτερα στις ανατολικές επαρχίες είναι εξαναγκασμένοι να ζουν με προφυλάξεις και να τελετουργούν στα σκοτεινά και κατ’ ιδίαν φοβούμενοι τον χαρακτήρα των Τούρκων».
(Paul Ricaut)
Ο ΄Αγγλος Πρόξενος προσθέτει ότι εάν λάβωμε υπόψιν τόσον την καταπίεση και την περιφρόνηση που υπήρχε εναντίον της Χριστιανικής Εκκλησίας όσον και τα θέλγητρα, τας κοσμικάς απολάυσεις και τα προνόμια που θα απελάμβανον οι Χριστιανοί γενόμενοι Μουσουλμάνοι, η πίστις και καρτερία της Ελληνικής Εκκλησίας είναι μια επιβεβαίωσις της παρουσίας του Θεού εις την ζωήν της, η οποία πείθει όχι λιγώτερον από τα θαύματα και την δύναμη που συνώδευον την δράση της αρχαίας Εκκλησίας.
Περίπτωση Αβανιάς:
Η Οθωμανική μέθοδος και πλεκτάνη της «αβανίας», και η εκμετάλλευσις ευκαιριών δια προσηλυτισμό Χριστιανών δεν έμεινε απαρατήρητος και από άλλους ξένους ταξιδιώτας εις την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Ο Άγγλος περιηγητής Josepf Wolff (Ιωσήφ Γούλφ 2-4-1839) διηγείται τα εξής: «΄Ενας νεαρός ΄Ελληνας Ορθόδοξος ονόματι Παναγιώτης αγνοούσε τον Ισλαμικό νόμο και εισήλθε στο Τέμενος του Ομάρ στην Ιερουσαλήμ. Όταν τον είδαν μερικοί φανατικοί Τούρκοι τον άρπαξαν και τον έφεραν μπροστά στον Πασά με την κατηγορία ότι ο «άπιστος» εμόλυνε το Ισλαμικό Τέμενος. Ο Τούρκος Διοικητής επρότεινε στον νεαρό ΄Ελληνα να αλλάξει την πίστην του και αφού ο Παναγιώτης με σθένος αρνήθηκε … αποκεφαλίσθηκε στις αρχές του 19ου αιώνα. (Το Λείψανο του Μάρτυρος ηγόρασε το Ελληνικόν Μοναστήριον αντί 5.000 γροσίων).
Είς ένα σύντομο αλλά αντικειμενικόν άρθρο περί των Νεομαρτύρων της Ορθοδόξου Εκκλησίας, ο Βέλγος αγιολόγος Βολλανδιστής Ιππόλυτος Ντελεαϊ (Η. Delehaye) έγραψε προ 65 ετών περίπου τα εξής: «Η απάτη των Τούρκων δεν εγνώριζε όρια» διότι «χρησιμοποιούσαν πονηρά και ποικίλα μέσα δια να παρασύρουν πολυάριθμους Χριστιανούς να ασπασθούν τον Ισλαμισμόν … π.χ. (σατανικά γοητεύματα διά να ελκύσουν τον Μάρτυρα Ιωάννη είς επιθυμία γυναικός) .
«Ας παρακολουθήσουμε μια ακόμη περίπτωση του Γάλλου περιηγητή Antoine Galland επισκεπτομένου την Οθωμανική Αυτοκρατορία ο οποίος κατέγραψε εις το ημερολόγιό του στα τέλη του 17ου αιώνα τα εξής: «Σήμερα οι Τούρκοι έστησαν μια παγίδα σε ένα νεαρόν Έλληνα, ο οποίος ήτο μαθητής ενός Τούρκου. Καθ’ ον χρόνο εγίνετο η διδασκαλία, μερικοί Μουσουλμάνοι που ευρίσκοντο πλησίον ενεχείρησαν στον Τούρκο δάσκαλο ένα κομμάτι χαρτί με το Ισλαμικό σύμβολο της πίστεως. Συνέστησαν στον δάσκαλο να το δώσει στον νεαρό ΄Ελληνα σπουδαστή του παρακινώντας τον να το αναγνώσει μεγαλοφώνως. Προσποιήθηκαν ότι ήθελαν να μάθουν κατά πόσο ο νεαρός ΄Ελληνας μπορούσε να αναγνώσει Τούρκικα χωρίς δυσκολία. Ανυποψίαστος για το τέχνασμα, ο νεαρός ανέγνωσε το κείμενο μεγαλοφώνως. Ευθύς μόλις τελείωσε την ανάγνωση, ο ΄Ελληνας μαθητής ωδηγήθηκε από τους Τούρκους στον δικαστή στον οποίον και ανήγγειλαν ότι ο νεαρός ΄Ελληνας είχε απαγγείλει παρουσία των το Μουσουλμανικό πιστεύω το Salabat. Επομένως ο Έλληνας όφειλε να γίνει Μουσουλμάνος».
Ο Γάλλος περιηγητής προσθέτει ότι «ο νεαρός ΄Ελληνας διαμαρτυρήθηκε ότι είχε εξαπατηθεί και ότι δεν είχε πρόθεση να αποστατήσει από την χριστιανική του πίστη. Κατόπιν της αρνήσεώς του, ο καδής διέταξε να βασανισθεί ο νεαρός και να ριφθεί στην φυλακή. Για ένα μήνα κατεβλήθη προσπάθεια να κατηχηθεί το Ελληνόπουλο και να ασπασθεί την Ισλαμισμό. Πρέπει να ητο μεταξύ 18 έως 20 ετών όταν ο νεαρός ΄Ελληνας απεκεφαλίσθη στις 23 Σεπτεμβρίου 1672». Ο Galland δεν κατέγραψε το όνομα του νεομάρτυρος, του οποίου το μαρτύριο κατέγραψε και ο De la Croix, γραμματεύς της Γαλλικής Πρεσβείας εις την Κωνσταντινούπολη. Νεωτέρα έρευνα έχει ταυτίσει τον εν λόγω νεομάρτυρα με τον εκ Καρπενησίου ΄Αγιο Νικόλαο, του οποίου οι γονείς διετήρουν παντοπωλείον εις τον συνοικισμόν της Κωνσταντινουπόλεως Ταχτά Καλέ».
Η προκλητικότης των Τούρκων ήτο τέτοια ώστε η Χριστιανική Μικρά Ασία εγένετο σχεδόν Μουσουλμανική.
Τα παραδείγματα αφθονούν:
Κατά την πολιορκία της πόλεως Κόμανα, ο Malik Danishmend απεφάσισε όπως επιβάλει εις τους κατοίκους της αλλαξοπιστία ή θάνατο. Με την πτώση της Πόλεως, δια να αποφύγουν το μοιραίον όλοι οι κάτοικοι προετίμησαν να ασπασθούν τον Μουσουλμανισμόν. Την ίδια τακτικήν ηκολούθησαν και οι κάτοικοι της πόλεως Ευχάϊτα, οι οποίοι αντιμετώπισαν το ίδιο δίλημμα κατά διαταγή του Malik. Τουρκική πηγή αναφέρει ότι εις μίαν άλλην πόλιν της Μικράς Ασίας, πέντε χιλιάδες περίπου Χριστιανών απεσκίρτησαν εις τον Ισλαμισμόν ενώ ένας παρόμοιος αριθμός από τους κατοίκους της εθανατώθησαν δια του ξίφους.
Το ίδιο υπέστησαν οι άλλοτε Χριστιανικαί χώραι Αλβανία – Συρία και Αίγυπτος. Αβίαστα λοιπόν προβαίνουμε στο συμπέρασμα ότι, οι Νεομάρτυρες είναι απείρως ολιγώτεροι από τους εξισλαμισθέντας.
Ε.- ΟΙ ΕΠΙ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ ΑΡΝΗΣΙΧΡΙΣΤΟΙ
Μία ιδιαιτέρα περίπτωσις προσηλυτισμού – εξισλαμισμού εις την εξεταζομένην περίοδον της Τουρκοκρατίας, είναι οι Χριστιανοί οι οποίοι αλλαξοπίστησαν και εις την συνέχειαν μετενόησαν, προκειμένου να εξιλεωθούν από το αμάρτημά των, εγένοντο αυτόκλητοι μάρτυρες. Η μερίδα των «εξ αρνησιχρίστων» μαρτύρων παρουσιάζει ιστορικόν και θεολογικόν ενδιαφέρον. Πολλοί εξ αυτών, μετά την επιστροφήν των εις την Εκκλησίαν, συνεδέθησαν με το ΄Αγιον ΄Ορος και προετοιμάσθησαν εκεί δια το εκούσιον μαρτυριόν των. Οι περισσότεροι είχον γίνει εξωμότες εις νεαράν ηλικίαν δια διαφόρους λόγους, (κακομεταχείρισις, επιπολαιότης, οικονομικοί λόγοι, χρήσις βίας από τους Τούρκους, μέθη, απάτη και συκοφαντίαι). ΄Όταν αργότερον μετενόησαν, κατέφυγον εις το ΄Αγιον ΄Ορος και, υπό την καθοδήγησιν του πνευματικού των, επροχώρησαν εις το μαρτύριον.
Η ανάθεσις κάθε αρνησιχρίστου εις φωτισμένον γέροντα εθεωρείτο αναγκαιοτάτη. Ο πόθος του μαρτυρίου έπρεπε να συνοδεύεται από την ευλογίαν του πνευματικού πατρός, ο οποίος ηδύνατο να διακρίνει την ωριμότητα του επιδιώκοντος το μαρτύριον. Οι γέροντες πολλές φορές τους συνιστούσαν να μην επιδιώκουν «αυθαδώς τα τοιάυτα, επειδή δεν είναι συγκεχωρημένον από τους Ιερούς Κανόνας να πηγαίνουν οι Χριστιανοί από λόγου των εις το μαρτύριον, διά το άδηλον της εκβάσεως, μήπως μη δυνάμενοι να υποφέρουν έως τέλους, αρνηθώσι την πίστη των». «Οι αρνησίχριστοι διψούν το μαρτύριον, «τον υπέρ Χριστού θάνατον», και όταν εκδηλώσουν τον πόθο οδηγούνται υπό του ηγουμένου εις την προμαρτυρικήν δοκιμασίαν. Κατά το στάδιο αυτό ο δόκιμος υποβάλλεται εις σειράν δοκιμασιών, τας οποίας ξεπερνά με την νηστείαν και την προσευχήν. Όταν ο πνευματικός του διαγνώσει ότι είναι άξιος, τον χρίει και ακολουθεί η κουρά. Εφόσον ο υποψήφιος δια το μαρτύριον εξακολουθεί να επιθυμεί να οδηγηθεί σ’ αυτό, ο πνευματικός ορίζει τον συνοδοιπόρο του ή συνοδίτην, ο οποίος τον ακολουθεί στον τόπο του «κριτηρίου», του συμπαραστέκεται, τον ενισχύει και τον φροντίζει, περιμένοντας να αγοράσει το λείψανο του μάρτυρος από τους δημίους δια να το ενταφιάσει ή και να το μεταφέρει στο ΄Αγιον ΄Ορος».
Τα στάδια της προετοιμασίας ενός υποψηφίου μάρτυρος κατά τον ΄Αγιο Νικόδημο είναι τα εξής:
«α) Να προσέλθει εις ένα πνευματικόν έμπειρον και ενάρετον εις τον οποίον να εξομολογηθεί όχι μόνον την άρνησιν που έκανεν, αλλά και τας άλλας αμαρτίας του, και να φανερώσει τον σκοπό του να φθάσει μέχρι το μαρτύριον.
β) Να ζητήσει να λάβει δευτέραν χρίσιν του Αγίου Μύρου κατά την διάταξιν της Αγίας Εκκλησίας.
γ) Να καταφύγει εις έναν ήσυχον τόπον όπου με νηστεία, αγρυπνία και δάκρυα να παρακαλέσει τον Θεόν να τον ελεήσει δια τα σφάλματά του και να ανάψει εις την καρδίαν του την θείαν αγάπη και να τον ενδυναμώσει εις το μαρτύριον διά να καταισχύνει τον διάβολον και τους υπηρέτας του.
δ) Να κοινωνήσει με κατάνυξιν και ευλάβειαν τα θεία μυστήρια.
ε) Και τέλος να μεταβεί εις τον ίδιον τόπον όπου έγινε η άρνησις του Χριστού, να αρνηθεί την θρησκείαν που είχε ασπασθεί, να ομολογήσει την πίστην του Χριστού και να επιμείνει εις την ομολογίαν αυτήν μέχρι αίματος και θανάτου».
Η μεθόδευσις αυτή, η προτεινόμενη από τον Άγιον Νικόδημον, δεν ήτο νέα. Την είχον προτείνει και άλλοι προ αυτού με διαφόρους παραλλαγάς, αλλά πιο πολύ την είχον ήδη ακολουθήσει πολλοί από τους Νεομάρτυρας μέχρι τότε, όπως διαπιστώνεται από τα Μαρτυρολόγια. Η πορεία την οποίαν ηκολούθουν οι πεπτωκότες, ότε απεφάσιζον να επιστρέψουν εις τον Χριστόν, δεν διέφερεν από την ανάλογον πορείαν που ηκολουθείτο εις την αρχαίαν Εκκλησίαν. Εις τα περισσότερα μαρτυρολόγια, από το δεύτερον ήμισυ του 18ου και μέχρι τας αρχάς του 19ου αιώνος, έχομεν λεπτομερή περιγραφήν της προετοιμασίας του Οσιομάρτυρος κατά την οποίαν ακολουθείται ορισμένη διαδικασία μέχρις ότου του δοθεί η άδεια από τον πνευματικόν όπως παρουσιασθεί ενώπιον του «κριτηρίου». Σύμφωνα με τον βιογράφον, ο Οσιομάρτυς Αγαθάγγελος καθημερινώς εκτελούσε τρεις χιλιάδες γονυκλινείς μετάνοιας και οκτώ χιλιάδας προσκυνητάς, εδιάβαζε τους οίκους της Θεοτόκου δύο φοράς την ημέρα, το τετραευάγγελον, το Νέον Μαρτυρολόγιον, την Αμαρτωλών Σωτηρία και το Νέον Εκλόγιον, ευχόμενος νοερώς την ευχήν «Κύριε Ιησού Χριστέ Υιέ του Θεού ελέησόν με». Η άσκησις αυτή αποτελούσε κανόναν δι’ όλους τους αρνησιχρίστους στο ΄Αγιον ΄Ορος, προκειμένου να αξιωθούν του μαρτυρίου».
΄Ενεκα της εκτεταμένης αρνησιθρησκείας αυξάνεται και το ενδιαφέρον δια τους αρνησιχρίστους. Ο Άγιος Νικόδημος, ενισχυόμενος από μίαν ομάδαν εκλεκτών πνευματικών Αγιορειτών πατέρων της εποχής του, και προ πάντων από τον συμμαθητήν του Πατριάρχην Γρηγόριον τον Ε΄, εγένετο ο χειραγωγός -αλείπτης- πολλών αρνησαμένων τον Χριστόν, ώστε με την κατήχησιν και την ενδυνάμωσιν της πίστεώς των να διαθερμανθεί ο πόθος των προς το μαρτύριον. Δια του Μαρτυρολογίου του, εις το οποίον συνεκέντρωσε 85 Συναξάρια γνωστών Νεομαρτύρων των ετών (1492-1794), απεσκόπει να υποκαύσει τον ζήλον των αρνησιχρίστων ώστε δια του αίματος να αποπλύνουν την άρνησίν των. Η άρνησις του Χριστού και της πίστεώς μας αποτελεί μεγάλην πτώσιν. Η μετάνοια των αρνησιχρίστων γίνεται αποδεκτή από την Εκκλησίαν και, εφόσον μαρτυρήσουν δια την πίστιν, γίνονται δεκτοί ως μάρτυρες. Κατά τους χρόνους της Τουρκοκρατίας καλλιεργήθει η ιδέα του μαρτυρίου και μάλιστα φαίνεται πως ο πόθος προς το μαρτυρίον ηύξανεν ολοέν, παρά το γεγονός ότι και μόνη η μετάνοια ητο αρκετη δια την σωτηρίαν των «πεπτωκότων». Παρά τας αντιθέτους απόψεις, αι οποίαι αναιρούνται υπό των Αγιών Νικοδήμου και Αθανασίου Παρίου, η μετάνοια των αρνησιχρίστων γίνεται μεν δεκτή, δια να είναι όμως ολοκληρωμένη πρέπει να συνοδεύεται και από το μαρτύριον.
ΣΤ.- Η ΕΚΚΛΗΣΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΘΕΛΗΜΑΤΙΚΟΥ ΜΑΡΤΥΡΙΟΥ
Ο κυριώτερος λόγος που παρακινούσε πολλούς «εξ΄ αρνησιχρίστων» Νεομάρτυρες να παρουσιασθούν αυτόκλητοι στους Τούρκους (΄Αγιος Γεδεών) και να μαρτυρήσουν, ήταν η πίστη τους ότι μόνο με τον τρόπο αυτό θα μπορούσαν να εξιλεωθούν από το αμάρτημά τους να αρνηθούν το Χριστό σε κάποια στιγμή της ζωής τους. Παρόμοια ήταν και η θέση της Εκκλησίας κατά τους πρώτους αιώνες. Ενώ δηλαδή η Εκκλησία από το τέλος του β΄ αιώνα απαγόρευε τη θεληματική προσέλευση στο μαρτύριο, ειδικά για τους αρνησίχριστους όχι μόνον την επέτρεπε, αλλά και την ενθάρρυνε. Ο λόγος ήταν ότι θεωρούσε το μαρτύριον «κάθαρσιν ένδοξον» και το εξομοίωνε με το βάπτισμα. Γι’ αυτό εξάλλου ο Οσιομάρτυρας Ακάκιος στην ομολογία του προς τους Τούρκους εξηγώντας τους λόγους της εθελούσιας παραδόσεώς του, λέγει τα εξής: « … δια της εκχύσεως του αίματός μου εκπλύνω το πανάθλιον σώμα μου από την ακαθαρσίαν της πλάνης».
Γράφει για το θέμα αυτό ο π. Γεώργιος:
Οι Αρνησίχριστοι Μάρτυρες «Δεν ήταν πεισιθάνατοι. Σ’ αυτούς δεν μπορεί να βρει εφαρμογή το γνωστό «σφάξε με, Πασά μου, ν’ αγιάσω». Είναι συνεχιστές της παράδοσης των αρχαίων Μαρτύρων. Η ομολογία τους αποσκοπούσε στην απόρριψη του κατακτητή και την άμεση επιβεβαίωση της υπεροχής της δικής τους πίστεως».
(π. Γ. Μεταλληνού σ.σ. 98-100, ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑ).
Στην σαφή θέση της Εκκλησίας αναφορικά με την εθελούσια προσέλευση στο μαρτύριο, υπήρχε μια σπουδαία εξαίρεση που βρήκε συγκλονιστική έκφραση στους Νεομάρτυρες.
Το μαρτύριο, «Δεν ήταν πράξη αυτοκτονίας, όπως θα μπορούσε να φαντασθεί κανείς, ήταν ενσυνείδητη ενέργεια, που προερχόταν από την επίγνωση της σημασίας του εξισλαμισμού. Αυτόν στην ουσία πολεμούσαν. Γιατί ήταν βέβαιοι για τη δυναμική που θα ασκούσε το μαρτύριό τους στη λαϊκή ψυχή».
(π. Γ. Μεταλληνού, ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑ, σελ. 100).
Ζ.- Η ΙΕΡΑΠΟΣΤΟΛΙΚΗ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΜΑΡΤΥΡΙΟΥ
Θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί με βεβαιότητα ότι ένας από τους πιο βασικούς λόγους της προετοιμασίας των Νεομαρτύρων από τους πνευματικούς τους για να προσπαθούν θεληματικά να υπομείνουν με γενναιότητα το μαρτύριο, ήταν να τονωθούν τα θρησκευτικά αισθήματα του πιστού λαού και να ενισχυθεί η εμμονή του στην Ορθοδοξία. Αναμφίβολα το πιο εντυπωσιακό και αποτελεσματικό όπλο που διέθετε η Εκκλησία για να αντικρούσει και πολεμήσει τον κίνδυνο από τον εξισλαμισμό, ήταν το μαρτύριο των πιστών παιδιών της.
Εξάλλου μέσα στις αφόρητες συνθήκες ζωής, που ζούσαν οι Χριστιανοί στην περίοδο της Τουρκοκρατίας, ο μόνος τρόπος για να περισώσουν την αξιοπρέπειά τους και να αισθανθούν την ανωτερότητά τους απέναντι στον πανίσχυρο βάρβαρο κατακτητή, ήταν το συνταρακτικό παράδειγμα των Νεομαρτύρων και ιδίως η θεληματική προσέλευση στο μαρτύριο των αρνησιχρίστων, (έχουν καταγραφεί 49 περιπτώσεις).
Στο ίδιο Βιβλίο γράφει ο π. Γεώργιος:
Οι Νεομάρτυρες ήταν μόνιμο στήριγμα των υποδούλων, κυρίως μετά το μαρτύριό τους. Γιατί αναγνωρίζονταν αμέσως ως ΄Αγιοι και πριν από την επίσημη από το Πατριαρχείο ανακήρυξή τους. ΄Ενας από τους μεγάλους Κολυβάδες, ο Αθανάσιος ο Πάριος (+1813), διατύπωσε την ορθή θεολογικά άποψη, ότι «οι νέοι μάρτυρες εισίν ΄Αγιοι και πρέπει να τιμώνται ως τοιούτοι και άνευ κανονικής διαγνώσεως της Μεγάλης Εκκλησίας». Η θέση αυτή, που βρίσκει έρεισμα στην ορθόδοξη παράδοση, διευκόλυνε και το Οικουμενικό Πατριαρχείο, που δεν μπορούσε πάντα να προχωρεί στην επίσημη αναγνώριση των Νεομαρτύρων, χωρίς να προκαλεί την Πύλη.
Οι βίοι των Νεομαρτύρων κυκλοφορούσαν και διαβάζονταν, είτε μεμονωμένα από τους πιστούς, είτε στις εκκλησίες ως Συναξάρια. Η συμβολή τους αποδείχθηκε τεράστια. Αναγνωρίστηκαν ως διακεκριμένοι «αγωνιστές της πίστης και της ελευθερίας», που με τη θυσία τους βεβαίωναν, ότι ο αντίπαλος δεν ήταν ακαταγώνιστος. Ο μεγάλος υμνητής τους, ΄Αγιος Νικόδημος Αγιορείτης, τους ονόμασε «ανακαινισμόν όλης της ορθοδόξου πίστεως».
(π. Γ. Μεταλληνού, ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑ, σ. 101).
Η.- ΟΙ ΤΟΠΙΚΟΙ ΜΑΣ ΝΕΟΜΑΡΤΥΡΕΣ
Η Ι.Μ. Λαρίσης, τιμά ιδιαιτέρως πέντε Νεομάρτυρας. Τρεις Αγιορείτας οσιομάρτυρας και δυο εφήβους Νέους – μάρτυρας.
Ο Άγιος Δαμιανός μαρτυρήσας το 1568 υπήρξε Μοναχός της Ι.Μ. Φιλοθέου – Διδάσκαλος του Ευαγγελίου περί την Θεσσαλία (Όλυμπος-Κίσσαβος-Άγραφα) και κτίτωρ της Ι.Μ. Τιμίου Προδρόμου Ανατολής. Ο Άγιος Κοσμάς – Ιερομάρτυς, μαρτυρήσας το 1779 μονάσας και αυτός στην Ι.Μ. Φιλοθέου, είναι ο «Πατροκοσμάς» και Ισαπόστολος. Διήλθε την Θεσσαλία, την Ι.Μ. Λαρίσης και τα χωριά της Αγιάς. (Παρέρχομαι την ιδιαίτερη σχέση του Αγίου με την Λάρισα ώστε να αποτελέσει εν καιρώ θέμα ξεχριστής εισήγησης).
Ο Άγιος Γεδεών οσιομάρτυς και Αγιορείτης +1818 ήτο Μοναχός της Ι.Μ. Καρακάλλου και ανήκει στην προαναφερθείσα περίπτωση τω Αρνησιχρίστων.
Οι δύο νεότατοι εις ηλικίαν βλαστοί της Λαρίσης ο0 δεκαπεντάχρονος Ιωάννης και ο εικοσάχρονος Γεώργιος μαρτύρησαν στην Λάρισα το 1773 και στην Ραψάνη το 1818 αντίστοιχα. Έχουν όμως και κάτι κοινό με τον εκ Τυρνάβου Άγιο Γεδεών ο οποίος δωδεκαετής το 1778 εξισλαμίσθη ως παιδίον. Τον ίδιο χρόνο -1818- που η Ραψάνη Λαρίσης απ9οθησαύριζε τα Άγια Λείψανα του νεομάρτυρος Γεωργίου (5 Μαρτίου) και ο Τύρναβος του νεομάρτυρος Γεδεών (30 Δεκεμβρίου) η Μονεμβασιά αποκτούσε ως γενέτειρα τα Άγια Λείψανα του νεομάρτυρος Ιωάννου. Ταυτόχρονη ΔΟΞΑ νέων που ο Ισλαμισμός κατέστησε ενδόξους.
ΑΓΙΟΣ ΔΑΜΙΑΝΟΣ – ΑΓΙΟΣ ΓΕΔΕΩΝ
Οι δύο νεομάρτυρες, έχουν στοιχεία, που η επισήμανσή τους δικαιώνει την αναφορά μόνο σε αυτούς από την όλη χορεία των νεομαρτύρων, για τους οποίους σεμνύνεται η Λάρισα.
1.- Είναι και οι δύο Λαρισαίοι Άγιοι και συνδέονται με την πόλη αυτή με τους δύο τρόπους, που κάνουν να δίνεται σε έναν Άγιο ο χαρακτηρισμός του «τοπικού Αγίου», εν προκειμένω του Αγίου της Λαρίσης: η κατά σάρκα γέννηση-καταγωγή και η κατά πνεύμα γέννηση-το μαρτύριο, η εν Χριστώ δηλαδή τελείωση. Έτσι ο μεν Δαμιανός γεννήθηκε στο Μυρίχοβο Καρδίτσας (Ι.Μ.Λαρίσης το 1512) και ήθλησε στην γέφυρα Πηνειού του Αλκαζάρ Λαρίσης, ο δε Γεδεών γεννήθηκε στην Κάπουρνα (1766) και ήθλησε εις τον Τύρναβον Λαρίσης.
[1757 ανεδείχθη Αρχιεπισκοπή Δημητριάδος (Γρηγόριος]
[1794 εγένετο Μητρόπολις (Αθανάσιος)].
2.- Αν κρατήσουμε σε γενικές γραμμές την έννοια του όρου «Νεομάρτυς», ότι κυρίως και κατ’ εξοχήν αφορά στους Αγίους μάρτυρες της Τουρκοκρατίας, ο μεν Δαμιανός ανοίγει τη σειρά αυτή εν Θεσσαλία, ο δε Γεδεών την κλείνει. Ο Δαμιανός μαρτύρησε το 1568 και ο Γεδεών το 1818.
3.- Των Νεομαρτύρων, άλλων μεν σώζονται τα ιερά λείψανα και αποτελούν, δικαίως και κατά την παράδοση της Ορθοδόξου Εκκλησίας, το επίκεντρο της τιμής, άλλων όχι. Του Γεδεών σώζονται, του Δαμιανού δεν σώζονται.
4.- Οι Νεομάρτυρες οδηγούνται εις μαρτυρικό θάνατο διά τέσσερις ή πέντε γνωστούς λόγους. (Ομολογητάς – αρνησίχριστους – πολιτικών αφορμών – ιεραποστολικών – εξ Αγαρηνών). Ο Δαμιανός ήτο ομολογητής με ιεραποστολικά κίνητρα, ενώ ο Γεδεών ανήκε στην κατηγορία των αρνησιχρίστων.
Έχουν δύο κοινά γνωρίσματα:
α) Είναι και οι δύο μάρτυρες εκ μοναχών. Δηλαδή Οσιομάρτυρες.
β) Είναι Αγιορείται μοναχοί, εκ της Μονής του Φιλοθέου (Δαμιανός) και εκ της Μονής του Καρακάλλου (Γεδεών).
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Η προσέγγιση και κατανόηση του εν επικεφαλίδι θέματος είναι αδύνατη, αν δεν μελετηθεί το ευρύτερο ιστορικό και πνευματικό πλαίσιό του. Πρόκειται περί κόσμου διαφορετικού. Και χρειάζεται, διαφορετικότερα από τα σημερινά κριτήρια, για να τον δούμε, να τον αφουγκραστούμε και να τον ερμηνεύσουμε.
Το μαρτύριο -η θυσία της ζωής- ως αντίστασις στον Ισλαμικό Προσηλυτισμό, ητο η μεγαλυτέρα και εμφαντικωτέρα πράξις. ΄Ηρωας δια την Εκκλησία ήτο πάντοτε και πρωτίστως ο Μάρτυς και έπειτα ο ΄Αγιος.
Ζωή, δεν είναι η βιολογική επιβίωση. Είναι η σχέση με τον Χριστό. Γι’ αυτό, όταν τεθεί το δίλημμα, θυσιάζεται η επιβίωση για χάρη της σχέσης. Ο Ιωάννης ήτο επιστήθιος Χριστού και επέλεξε την ΖΩΗ.
Η Αγιογραφία των Νεομαρτύρων, (τα Συναξάρια) είναι η φωνή της ιστορικής μας συνέχειας, συνιστά την προηγούμενη ύπαρξή μας, ευθύνεται δια την περιαγωγή της ψυχής μας, και μεταστοιχειώνει την συνείδησίν μας ως Ορθοδόξων.
Είναι πιστεύω, ένας ακλόνητος ιστός δια την αποφυγή βαθμιαίου εξισλαμισμού στην χώρα μας, εις την οποία από Ορθόδοξους ΄Ελληνες, ίσως αργότερα, μας χαρακτηρίζουν ΟΡΘΟΔΟΞΟΥΣ «στην» Ελλάδα.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Αντωνίου Παπαδοπούλου, «Θεολογία αρχαίων και νέων μαρτυρολογίων» Π.Θ.Σ. (154,155).
- Βασιλείου Φανουργάκη, «Μάρτυρες – Νεομάρτυρες», Π.Θ.Σ. (198-202).
- Πρωτοπρ. Δημητρίου Κωνσταντέλου, «Οι βίοι των Νεομαρτύρων ως πηγή μεθόδων Ισλαμικού Προσηλυτισμού» Π.Θ.Σ. (209-222).
- Γεωργίου Μαντζαρίδη, «Κοινωνιολογική προσέγγιση της παρουσίας των Νεομαρτύρων», Π.Θ.Σ. (228)
- Χρίστον Κρικώνη, «Κληρικοι Νεομάρτυρες και Μάρτυρες», Π.Θ.Σ. (259 και εξ).
- Στ. Παπαδοπούλου, «Οι Νεομάρτυρες …» (σελ. 50).
- Δημ. Τσάμη, «Η θεληματική προσέλευση στο μαρτύριο Αγιορειτών Νεομαρτύρων» Π.Θ.Σ. (350-353).
- Γεωργίου Στογιόγλου, «Αγιορείτες Νεομάρτυρες» Π.Θ.Σ. (369, 371, 381)
- π. Γεωργίου Μεταλληνού, «ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑ – Οι Έλληνες στην Οθωμανική Αυτοκρατορία».
——————-
Π.Θ.Σ.: Πρακτικά Θεολογικού Συνεδρίου εις τιμήν και μνήμην των Νεομαρτύρων, 17-19/11 Θεσσαλονίκη 1986.
Η ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΤΟΥ ΕΞΙΣΛΑΜΙΣΜΟΥ
« Όταν ένας Χριστιανός θέλει να γίνει άπιστος, πρέπει εμπρός σε όλους τους ανθρώπους να υψώσει το δάκτυλο και να πει τις λέξεις: «La il lach illalach, ο Μωάμεθ είναι ο αληθινός προφήτης του». Και όταν το πει αυτό, τον οδηγούν στον ανώτατο ιεροδικαστή, πρέπει τότε να επαναλάβει τις παραπάνω λέξεις μπροστά στον ιεροδικαστή και να αρνηθεί την χριστιανική πίστη και όταν το κάμει αυτό, του φορούν καινούριο ένδυμα και ο ιεροδικαστής δένει ένα καινούριο σαρίκι στο κεφάλι του, και αυτό το κάνουν για να φανεί πως είναι ΄Απιστος, γιατί οι Χριστιανοί φορούν στο κεφάλι γαλάζιο σαρίκι και οι Εβραίοι κίτρινο. Στη συνέχεια ο ιεροδικαστής ζητά από όλους τους ανθρώπους να φορέσουν τις πανοπλίες τους και όποιος έχει άλογο να ιππεύσει, το ίδιο κάνουν όλοι οι ιερωμένοι (=οι Τούρκοι) που βρίσκονται στη γειτονιά. Και όταν έλθουν όλοι, τον ανεβάζουν επάνω σε ένα άλογο και έπειτα το πλήθος πρέπει να προχωρεί πριν από αυτόν και οι ιερωμένοι πηγαίνουν από πίσω του με σάλπιγγες, κύμβαλα και φλογέρες και δύο ιερωμένοι ιππεύουν κοντά σ’ αυτόν και έτσι τον περιφέρουν στην πόλη και οι Άπιστοι φωνάζουν με δυνατή φωνή και δοξάζουν τον Μωάμεθ και οι δύο ιερωμένοι του λένε αυτές τις λέξεις: «Ένας είναι ο Θεός και υπηρέτης του ο Μεσσίας, δούλη του η Μαρία και ο Μωάμεθ ο μεγαλύτερός του προφήτης». Αφού τον περιφέρουν παντού μέσα στην πόλη από τον ένα δρόμο στον άλλον, κατόπιν τον οδηγούν μέσα στο τζαμί και τον περιτέμνουν. Αν είναι φτωχός, συγκεντρώνουν με έρανο πολλά χρήματα και οι άρχοντες τον τιμούν ιδιαίτερα και τον κάνουν πλούσιο. Αυτό κάνουν, για να είναι πιο πρόθυμοι οι Χριστιανοί, να προσηλυτισθούν στη δική τους πίστη. Αν πρόκειται για γυναίκα, που επιθυμεί να αλλαξοπιστήσει, αυτή οδηγείται επίσης στον ανώτατο ιεροδικαστή και πρέπει να πει τις παραπάνω λέξεις. Ο ιεροδικαστής κατόπιν παίρνει τη ζώνη της, την κόβει στα δύο και σχηματίζει με τα κομμάτια ένα σταυρό. Η γυναίκα τότε πρέπει να πατήσει το σταυρό τρεις φορές, να αρνηθεί τη χριστιανική πίστη και να πει τις λέξεις που αναφέραμε παραπάνω».
Περιγραφή του αιχμαλώτου των Τούρκων Ιωάννη Schiltberger, στις αρχές του 15ου αιώνος (Βλ. ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ, τόμος 10, Αθήνα 1974, σελίδα 58).
Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΝΕΟΜΑΡΤΥΡΩΝ
« … Πως δεν είναι πρέπον να ευχαριστεί τινάς τον Θεόν, βλέποντας υποκάτω εις τον σκληρόν ζυγόν και την αιχμαλωσίαν των νυν κρατούντων, τόσους αθλητάς; Οι οποίοι δια να φυλάξουν την ελευθερίαν και ευγένειαν της χριστιανικής ημών πίστεως, κατεφρόνησαν πλούτον, δόξαν, ηδονάς και κάθε άλλην σωματικήν απόλαυσιν, και παρέδωκαν προθύμως τον εαυτόν τους εις τον θάνατον; … Και ταύτα πότε; Όταν ο του Θεού φόβος έλειψεν, όταν η πίστις ησθένησεν, όταν η ελπίς ολιγόστευσε, πότε; Όταν η αρετή εξέλιπεν και η κακία επερίσσευσεν, όταν ο νόμος ηπράκτησε και το Ευαγγέλιον έμεινεν αργόν … . Κατά αλήθειαν τούτο είναι ένα θαύμα παρόμοιον, ωσάν να βλέπει τινάς μέσα εις την καρδίαν του χειμώνος εαρινά άνθη και τριαντάφυλλα μέσα εις την βαθυτάτην νύκτα, ημέρα και ήλιον μέσα εις το ψηλαφητόν σκότος, φώτα λαμπρότατα εν τω καιρώ της τωρινής ασθενείας υπερφυσικήν δύναμιν … . Δια ποία αίτια ευδόκησεν ο Θεός να γίνωνται ούτοι οι νέοι Μάρτυρες εις τους τωρινούς καιρούς; … διά πέντε τινά: α) δια να είναι ανακαινισμός όλης της ορθοδόξου πίστεως, β) δια να μένουν αναπολόγητοι εν τη ημέρα της κρίσεως οι ολιγόπιστοι, γ) δια να είναι δόξα μεν και καύχημα της Ανατολικής Εκκλησίας, έλεγχος δε και καταισχύνη των ετεροδόξων, δ) δια να είναι παράδειγμα υπομονής εις όλους τους ορθοδόξους χριστιανούς, οπού τυραννούνται υποκάτω εις τον βαρύν ζυγόν της αιχμαλωσίας, ε) δε και τελευταίον, δια να είναι θάρρος και παρακίνησις εις το να μιμηθούν δια του έργου το μαρτυρικόν τους τέλος και όλοι μεν οι χριστιανοί οι κατά περίστασιν εις το μαρτυρήσαι αναγκαζόμενοι, εξαιρέτως δε και μάλιστα, όσοι έφθασαν να αρνηθούν πρότερον την ορθόδοξον πίστιν».
Αγίου Νικοδήμου Αγιορείτου, ΝΕΟΝ ΜΑΡΤΥΡΟΛΟΓΙΟΝ, α΄ έκδοση 1794, Προοίμιο.