Εισήγηση Γυμνασίου Μελιβοίας – Πρόγραμμα Υπουργείου Παιδείας.
Εισήγηση εις μαθητάς Γυμνασίου Μελιβοίας Αγιάς,
στα πλαίσια εκπαιδευτικής έρευνας
πανελληνίου προγράμματος
του Υπουργείου Παιδείας σε επιλεγμένα σχολεία.
ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ ΚΑΙ ΠΡΟΣΩΠΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ
ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ:
Το υπό εξέταση θέμα σκοπό έχει να εκφράσει συνοπτικά την γνώμη της Ορθόδοξης Εκκλησίας για την ψυχική υγεία και τις σχέσεις των προσώπων. Προς τούτοις είναι απαραίτητο οι μαθηταί να γνωρίζουν α) τι είναι ψυχή, β) τι είναι πρόσωπο, γ) πως νοείται η ψυχική υγεία και δ) ποια η γνώμη της Εκκλησίας δια τις σχέσεις των προσώπων (σχέσεις φίλων και προγαμιαίες σχέσεις).
Α.- Η ΨΥΧΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ
- Η ψυχή του ανθρώπου, είναι θετικό έργο του δημιουργού Θεού. Η ψυχή είναι κτίσμα Θεού. Κάθε δημιούργημα του Θεού έχει αρχή και τέλος. Την ψυχή όμως, ο Θεός θέλησε να την δημιουργήσει και να την κατακτήσει αθάνατη. Έτσι η ψυχή, ενώ κατά φύσιν είναι θνητή, κατά χάριν είναι αθάνατη. Είναι αθάνατη, γιατί έτσι το θέλει ο Θεός. Επομένως την ψυχή δεν μπορούμε να την δούμε ανεξάρτητα από τον Θεό. Αυτό σημαίνει ότι, ο άνθρωπος δεν ανάγει την ζωή του στον εαυτό του, αλλά στον Θεό. Είναι εικόνα του Θεού και πρέπει να φθάσει στο καθ’ ομοίωσιν.
- Αυτά, ως διευκρινίσεις, σημειώνονται διότι κατά την πίστη της Εκκλησίας, όταν η ψυχή του ανθρώπου δεν πορεύεται προς το καθ’ ομοίωσιν, που ταυτίζεται με την θέωση, όταν δεν ζει κατά Θεόν, όταν δεν έχει μέσα της την ενέργεια του Αγίου Πνεύματος, τότε είναι νεκρά, δηλαδή όχι μόνο ασθενεί αλλά είναι πεθαμένη. Οι Άγιοι (Γρηγόριος Παλαμάς) διδάσκουν ότι, όπως ο Θεός είναι Τριαδικός έτσι και η ψυχή έχει Τριαδική Φύση [Λογιστικό, επιθυμητικό, θυμικό. Νοερό, λογικό, αισθητό. Νους, γνώση, έρωτας], δηλαδή έχει νου, λόγο και πνεύμα. Όλες αυτές οι τριάδες δείχνουν ότι η ψυχή εικονίζει τον Τριαδικό Θεό και δεν μπορεί έξω από Αυτόν και εκτός Αυτού να υπάρξει.
- Ψυχή και Σώμα: Η ψυχή είναι παντού στο σώμα του ανθρώπου. Ψυχή δεν είναι ο άνθρωπος και το σώμα δεν είναι ο άνθρωπος. Ο άνθρωπος αποτελείται από Ψυχή και Σώμα, είναι υλικοπνευματικό όν.
Β.- Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΠΡΟΣΩΠΟΥ
Το πρόσωπο ταυτίζεται με την υπόσταση και δεν είναι κάτι αφηρημένο, δεν είναι μια μάσκα, ένα προσωπείο.
Καθ’ ορισμόν (Ιωάννης Δαμασκηνός) «Πρόσωπον είναι εκείνο το οποίο παρουσιάζει την εμφάνεια ενός συγκεκριμένου ανθρώπου από το πλήθος των ομοφώνων του».
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ:
Λόγω της δυσκολίας κατανόησης εκ μέρους των μαθητών και δια να μη χρησιμοποιώ εκκλησιαστικά μόνο παραδείγματα δηλαδή Απ. Παύλος ο οποίος «εις των ανθρώπων ων δια των ιδιωμάτων και ενεργημάτων αυτού των λοιπών ανθρώπων διεστέλλετο». Το ίδιο θα ίσχυε για τον χαρισματούχο παίκτη ποδοσφαίρου (Πελέ – Κάρλος) ανάμεσα σε 22 όμοιους του.
Ο όρος πρόσωπο αρχικά αποδίδετο μόνον στον Θεό. Οι Άγιοι ομιλούντες για τον άνθρωπο τον απεκάλουν κυρίως, άνθρωπο.
Σήμερα, χρησιμοποιείται κατά κόρον ο όρος πρόσωπο και «προσωπικότητα» για τον άνθρωπο. Όμως μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τον όρο πρόσωπο και για τον άνθρωπο με μεγάλη προσοχή και αφού κάνουμε τις εξής διευκρινήσεις:
α) Τον όρο Πρόσωπο μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε γι’ αυτούς που πορεύονται προς την κατά χάριν θέωση. Δηλαδή, εφ’ όσον ο Θεός είναι πρόσωπο σημαίνει, πως ο άνθρωπος γίνεται πρόσωπο, όταν ενωθεί με τον Θεό.
β) Η διάκριση μεταξύ προσώπου και ατόμου: Πρόσωπο εννοείται ο άνθρωπος που έχει ελευθερία και αγάπη και διακρίνεται σαφώς από την μάζα και άτομο χαρακτηρίζεται ο άνθρωπος εκείνος που παραμένει μια βιολογική ύπαρξη και εξαντλεί όλη τη ζωή του και τις δραστηριότητές του στις υλικές και βιολογικές ανάγκες, χωρίς να υπάρξει καμία άλλη επιδίωξη στην ζωή του.
γ) Να μην δίδουμε στον όρο πρόσωπο φιλοσοφικό και αφηρημένο χαρακτήρα διότι οντολογικά όλοι οι άνθρωποι μπορούμε να θεωρηθούμε πρόσωπα ακόμη και αυτός ο διάβολος είναι πρόσωπο αλλά σωτηριολογικά δεν είμαστε όλοι πρόσωπα αφού δεν φθάσαμε όλοι στο καθ’ ομοίωσιν.
Γ.- ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ
[Θα έχετε ακούσει την γνώμη ότι η Εκκλησία είναι Ιατρείο – Νοσοκομείο].
Ο Χριστιανισμός είναι κυρίως Επιστήμη που θεραπεύει. Η Ορθόδοξη Θεολογία δεν είναι Φιλοσοφία αλλά κυρίως θεραπευτική αγωγή. Δηλαδή δείχνει ότι αφ’ ενός μεν είναι καρπός μιας θεραπείας και αφ’ ετέρου ότι είναι ο δρόμος που εξασφαλίζει την θεραπεία.
Στην Χριστιανική αντίληψη το σώμα δεν είναι αυτόνομο. Συνδέεται ουσιαστικά με την ψυχή και είναι ο Ναός της Ψυχής. Η θεραπεία του σώματος συνδέεται λοιπόν με την παράλληλη θεραπεία της ψυχής. Ο άνθρωπος ασθενεί ψυχοσωματικά. Το κέντρο της ασθενείας βρίσκεται στον νου του ανθρώπου. Ο νους ασθενεί και έπειτα μεταδίδει τα αποτελέσματα της ασθενείας και σε όλο τον οργανισμό.
Δ.- ΔΙΑΠΡΟΣΩΠΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ
Η δυνατότητα που συνιστά τον άνθρωπο να βρίσκεται απέναντι σε κάποιον ή σε κάτι, να έχει όψη προς κάποιον, να είναι προσ-ωπον.
Το πρόσωπο ορίζεται ως αναφορά και σχέση και ορίζει μιαν αναφορά και σχέση.
Γνωρίσματα του Προσώπου είναι:
- ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ: [όχι τόσο ως δυνατότητα επιλογής, αλλά για το αδέσμευτο από κάθε δεδομένο].
- ΑΓΑΠΗ: [η μόνη άσκησις της ελευθερίας κατά τρόπο οντολογικό].
- Η συγκεκριμένη, μοναδική και ανεπανάληπτος οντότης.
Τα τρία αυτά γνωρίσματα που συγκροτούν το Πρόσωπο υπάρχουν μόνον στο Θεό [αυθύπαρκτος – αγάπη – μοναδικός].
ΑΡΝΗΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΑΛΗΘΕΙΣ ΔΙΑΠΡΟΣΩΠΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ
α) Τόπος [εκτός των κέντρων άθλησις, τα Bar είναι ακατάλληλα].
β) Χρόνος [οι μαθητές δεν διαθέτουν χρόνο λόγω σπουδών].
γ) Τρόπος [πρόβλημα εμπιστοσύνης μεταξύ ομοφύλλων και ετεροφύλλων].
ΣΧΕΣΕΙΣ ΦΥΛΛΩΝ
Ο Calvin Herton (κοινωνιολόγος – ποιητής) έγραψε ότι το Play Boy = Σεξουαλικός νεοφασισμός.
Η επιτυχία του περιοδικού έγκειται στο γεγονός ότι έπιασε ένα πολύ σημαντικό χαρακτηριστικό της αμερικάνικης κοινωνίας: «Τον απωθημένο φόβο της πραγματικής συνδέσεως με μια γυναίκα».
Έχουμε στρέψει το σεξ ενάντια στον έρωτα και το έχουμε χρησιμοποιήσει για να αποφύγουμε το άγχος, που δημιουργούν οι πολλαπλές διαστάσεις του έρωτα που προχωρούν βαθιά και δεν περιορίζονται στις συμβατικές οριοθετήσεις [απόδραση από τον έρωτα δια μέσου του σεξ, καταφυγή στον αισθησιασμό του σεξ για αποφυγή του ερωτικού πάθους].
- Η εγκράτεια προϋποθέτει «διάθεση» και η σχέση δύο προσώπων για να προοδεύσει εξαρτάται από την καλή διάθεσή τους.
- Ο άνθρωπος του οποίου ο Έρως παραμένει μια ενστικτώδης παρόρμηση δεν ενδιαφέρεται για τον άλλον, γι’ αυτό που εκείνος είναι, αλλά γι’ αυτό που αυτός τον θέλει να είναι. Ο άλλος είναι απλώς μια προέκταση του εαυτού του.
- Ο ενδεχόμενος Γάμος δύο προσώπων απαιτεί θυσίες και καλλιέργεια εδάφους, δηλαδή ανάπτυξη του νου ώστε το αγαπημένο πρόσωπο, ως δημιούργημα Θεού να γίνεται πύλη μέσω του οποίου [-οποίας] ως υπέρ δίαυλος (του Θεού) θα έχεις κοινωνία Αγίου Πνεύματος. Άλλως έχουμε «έλλειμμα κοινωνίας».
- Το σεξ, δηλαδή ο σωματικός έρως, αποδυναμώθηκε επειδή αυτονομήθηκε.
Η ΓΝΩΜΗ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ
Ο Έρως είναι μια αναμφισβήτητη διακινδύνευση, είναι μια μορφή αυτοαπώλειας. Στον έρωτα ο άνθρωπος δοκιμάζει έκσταση αλλά και πόνο. Ο έρως σαν την ελευθερία χρειάζεται ασφαλώς αρετή αλλά προ παντός τόλμη. Και αυτό συμβαίνει σε κάθε δημιουργία.
Το να αφεθούμε στον έρωτα σημαίνει να ανοιχτούμε τόσο στα αρνητικά όσο και στα θετικά, στην θλίψη, στην απογοήτευση, όπως και στη χαρά, στην πλήρωση και στην ένταση μιας αυτογνωσίας, που δεν ξέραμε πριν ότι είναι δυνατή.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ:
Για πολλούς σύγχρονους διανοούμενους και «ειδικούς» η ερωτική σχέση με το βάθος την εσωτερική σύνδεση και εκκλησιολογική αντίληψη των ανωτέρω σκέψεων, μπορεί να θεωρηθεί «νευρωτική». Η εποχή μας είναι εποχή των «ήρεμων» σχέσεων, που δεν βαθαίνουν ποτέ τόσο πολύ, ώστε να εμποδίζουν την έξοδο σε οποιαδήποτε στιγμή ……….
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
1. Η Ψυχή είναι κατά χάριν αθάνατη (δηλαδή θα ζήσει και μετά θάνατον). Το Σώμα;
Ναι, θα θεωθεί και αυτό, θα αναστηθεί (Δευτέρα Παρουσία) και θα περάσει στην αιωνιότητα. [Δια αυτό είναι Ναός και όχι φυλακή].
- Πως ο άνθρωπος καθίσταται πρόσωπο;
Όταν αποκτά κοινωνία και ενότητα με τον Θεό [που είναι Πρόσωπο]. Γι’ αυτό και η Εκκλησία αντιδρά στις απρόσωπες εξωσυζυγικές σχέσεις. Γιατί εκεί εκμηδενίζεται η ερωτική σχέση ως σεβασμός του προσώπου και απομονώνεται (αυτονομείται) η σαρκική ηδονή σε βαθμό εκμετάλλευσης και τέλος η συναλλαγή είναι χυδαιότερη της πορνικής.